Rozdział IV
Ciąg dalszy uzupełniające wyjaśnienia Engelsa.
1.Kwestia miszkaniowa
Lenin odwołuje się do pracy Engelsa, który przytacza doświadczenia Komuny dotyczące kwestii miszkaniowej: współcześnie rozwiązuje się ona przez stopniowe wyrównywanie popytu i podaży, czyli nie jest rozwiązana... Proponuje wywłaszczyć obecnych właścicieli i osiedlić w ich domach bezdomnych robotników. Tak się stanie, gdy proletariat dojdzie do władzy. Lud pracujący jest zbiorowym właścicielem domów, fabryk i narzędzi pracy, ale to nie wyłącza kwestii najmu i odnajmowania, bo to wiąże się z obumieraniem państwa, a w fazie przejściowej jest ono jeszcze konieczne. Całkowite zniesienie państwa jest możliwe kiedy proletariat i jego dyktatura dojdzie do wladzy, zniesie klasy i państwo. Lenin podkreśla, że zniesienie panstwa przez proletariat to nie anarchizm (anarchizm -głosi, że można znieść państwo natychmiast).
2. Polemika z anarchistami.
Marks - państwo zniknie wraz ze zniesieniem klas, ale panstwo w fazie przejsciowej jest potrzebne proletariatowi w formie rewolucyjnej oraz przejsciowej. Jest mu konieczne czasowe wykorzystanie narzędzi, środków, metod władzy państwowej do walki z wyzyskiwaczami (burżuazją) tak jak do zniesienia klas potrzebna jest czasowa dyktatura klasy uciskanej.
Lenin - autorytet i autonomia to pojęcia względne.
Engels - socjaliści uważają że państwo i autorytety polityczne znikają w rewolucji socjalnej, ale przecież rewolucja jest najbardziej autorytatywną rzeczą ( jedna część ludności za pomocą bagnetów, szczelb narzuca swoją wolę drugim).
Przy obumieraniu państwa funkcje społeczne z politycznych należy zamienić na zwykłe administracyjne. Państwo obumierające to państwo niepolityczne.
3. List do Bebla ( napisał Engels)
Wg. Lenina jest to najświetniejszy utwór dot. zagadnienia państwa. Krytyka projektu Programu Gotajskiego:
Engels wolne państwo jest wolne wobec swych obywateli (państwo z rządem despotycznym). Nie można teraz mówić o wolnym państwie ludowym, ponieważ proletariat potrzebuje państwa do zdławienia swych przeciwników. Proponuje wszędzie zastąpić wyraz państwo „wspólnotą” (fr. Komuna).
Lenin proponuje odświeżyć marksizm, wprowadzić rady Marksa i Engelsa. Najważniejsze stwierdzenie Engelsa to, że komuna nie była już państwem, gdyż ujarzmiała mniejszość ludności, zburzyła burżuazyjną machinę państwową.
4. Krytyka projektu Programu Erfurckiego.
Krytyka oportunistycznych poglądów socjaldemokracji w sprawie ustroju państwowego. Kapitalizm przeobraża się w kapitalizm monopolistyczny ( imperializm).
Engels trzy wskazówki w kwestii zagadnienia państwa.
Kwestia republiki.
Związek kwestii narodowej z ustrojem państwowym
O samorządzie lokalnym.
Engels wypowiada się na temat Niemiec i wznowienia ustawy wyjątkowej - krytykuje oportunizm.
Republika demokratyczna - jest specyficzną formą dla dyktatury proletariatu! Dlatego, że nie usuwa ucisku mas i walki klasowej, wręcz zaostrza walki i dochodzi w niej do buntu proletariatu.
Republika federacyjna- przykładem są USA i Szwajcaria. Wg Engelsa proletariat stosować może tylko formę republiki jednolitej i niepodzielnej. W Szwajcarii r.f. jest zawadą, w Stanach przeminie, w Anglii byłaby dobra, natomiast dla Niemiec byłby to krok wstecz. W Niemczech państwo związkowe stanowi przejście do jednolitego państwa.
Formy przejściowe państwa wysuwane przez Engelsa:
- Broni on CENTRALIZM DEMOKRATYCZNY( jednolita niepodzielna republika) może znieść biurokracje. Należy znieść wszystkie władze lokalne i prowincjonalne, które zostały wybrane przez państwo. Engels obala także przesąd, iż r.f. daje więcej wolności niż republika centralistyczna (przykład: centr. Rep. Francuska oraz fed.Rep.Szwajcarskiej).
5. Przedmowa z roku 1891 do „Wojny domowej” Marksa
Po raz pierwszy ogłoszona w czasopiśmie Neue Zeit. Daje ona zestawienie doświadczeń Komuny, skierowane przeciwko rozpowszechnionej w Niemczech zabobonnej wierze w państwo. Historyczna mowa Ceretelego - burżuazja jest zdecydowana rozbroić uzbrojonych robotników piotrogrodzkich jako ze jest to konieczność państwowa.
Druga ważną sprawa wg Engelsa jest religia - pisze on, ż jest to sprawa prywatna.
Doświadczenia Komuny, nauki Engelsa:
Władza centralistycznego rządu stworzonego przez Napoleona to biurokracja, policja polityczna, armia. Klasa robotnicza powinna się odciąć od tej machiny państwowej, ale musi się jakoś zabezpieczyć. Komuna ma na to dwa niezawodne środki: obsadzenie urzędów przez osoby wybrane na podstawie powszechnego prawa wyborczego i w każdej chwili możliwość ich odwołania. Po wtóre płaca dla nich w takiej samej wysokości jaką dostają pozostali robotnicy (najwyższa pensja to 6000frankow). ogranicza to karierowiczostwo!
W celu zniesienia państwa niezbędne jest przekształcenie funkcji służby państwowej w proste operacje kontroli i ewidencji. (Sofizmat: czy człowiek stanie się łysy jeśli jego owłosienie zmniejszy się o jeden włos).
Wg pojęć filozofów państwo jest urzeczywistnieniem idei, czyli Królestwem Bożym na ziemi, a w rzeczywistości państwo to machina służąca do ucisku jednej klasy przez drugą. Zwycięski proletariat zmuszony będzie odciąć niezwłocznie najgorsze strony tego zła!
Lecz dopiero nowe pokolenie będzie wstanie odrzucić rupiecie państwowości, gdyż ta kwestia związana jest z przezwyciężeniem demokracji.
6. Engels o przezwyciężeniu demokracji
Nazwa „socjaldemokrata” z naukowego punktu jest niesłuszna. Engels wolał używać słowa komunista, a nie socjaldemokrata, ponieważ nimi nazywali się proudhonisci we Francji. Wg Engelsa nazwy nie odpowiadają partią, ponieważ partie się rozwijają. Lenin dodaje od siebie, że ich partia się rozwija, ale nazwa bolszewik również nie jest adekwatna. Lenin chciałby zaproponować nazwę partia komunistyczna, a w nawiasie (bolszewicy).
Engels ostrzega, że unicestwienie państwa = unicestwienie demokracji = obumieranie demokracji. Ogólna def. demokracji: mniejszość podporządkowuje się większości
Leninowska def demokracji: demokracja to państwo, które uznaje, że mniejszość winna się podporządkować większości, państwo to organizacja dla stosowania systematycznej przemocy jednej klasy nad druga!
CEL LENINA UNICESTWIENIE PAŃSTWA!!! wszelkiej zorganizowanej i systematycznej przemocy, nie ma państwa = nie ma przemocy, nie ma podlegania!!!
Rozdział V
Ekonomiczne podstawy obumierania państwa.
Najgruntowniej wyjaśnia to Marks w „Krytyce programu Gotajskiego”
Postawienie kwestii przez Marksa
Engels proponuje, aby wyraz państwo zastąpić wyrazem „wspólnota”. Marks mówi o przyszłej państwowości społeczeństwa komunistycznego. Lenin uważa, iż powyższe poglądy Marksa i Engelsa są zgodne. Cała teoria Marksa jest zastosowaniem teorii rozwoju (zastosowanie jej do krachu kapitalistycznego oraz do przyszłego rozwoju komunizmu).
Marks pisze: państwo współczesne jest kapitalistyczne, w różnych państwach jest różne i dlatego państwo „współczesne” jest fikcją. Jakiemu przekształceniu ulegnie państwo w społeczeństwie komunistycznym? Na pewno wg Marksa nie będzie to „państwo ludowe”. Na pewno musi istnieć odrębna faza przejścia od kapitalizmu do komunizmu!
Przejście od kapitalizmu do komunizmu.
Okres przejściowy: to okres gdzie państwo jest rewolucyjną dyktaturą proletariatu Jest to okres konieczny.
W „Manifeście Komunistycznym” Marks zawiera dwa pojęcia „przeistoczenie się proletariatu w klasę panującą” oraz „zdobycie demokracji”.
Wolność społeczeństwa kapitalistycznego pozostaje w przybliżeniu zawsze taka sama, czyli wolność dla właścicieli niewolników, demokracja dla znikomej mniejszości, demokracja dla bogaczy, wyzyskiwacze odpychają biedotę od polityki, od udziału w demokracji. Natomiast rozwój naprzód do komunizmu idzie poprzez DYKTATURĘ PROLETARIATU. Wg Lenina wyzyskiwaczy trzeba zdławić, trzeba ich złamać siłą, a w tym nie ma wolności, nie ma demokracji. Engels proletariatowi potrzebne jest państwo nie w interesie wolności, lecz w celu pokonania przeciwników, bo kiedy będzie wolność to państwa nie będzie!
W SPOŁECZEŃSTWIE KOMUNISTYCZNYM nie ma kapitalizmu, nie ma klas, wyzyskiwaczy państwo przestaje istnieć i można mówić o wolności, demokracja zaczyna obumierać. Jest wolność, każdy przestrzega reguły bez używania przemocy, bez przymusu, bez podlegania, bez aparatu przymusu, czyli państwa! Bo ludzie przystosowują się do reguł, gdy nie ma wyzysku.
W społeczeństwie kapitalistycznym jest demokracja nędzna, okrojona, tylko dla bogaczy, dla wyzyskiwaczy. W okresie przejściowym dyktatura proletariatu wprowadza demokrację dla ludu, natomiast Komunizm stwarza demokrację zupełną, a im zupełniejsza tym bardziej staje się niepotrzebna. Wyzyskiwaczy w społeczeństwie komunistycznym proletariat zdławi za pomocą organizacji uzbrojonych mas (proste narzędzie). Ekscesy jednostek będą tłumione przez lud, będą rzadkością, bo nie będzie już wyzysku.
3. Pierwsza faza społeczeństwa komunistycznego.
Marks „Krytyka Programu Gotajskiego” z ogólnej pracy całego społeczeństwa należy odliczyć wiele funduszy ( amortyzacji, zapasowy, na szkolnictwo itp.). Marks podchodzi do konkretnej analizy warunków życia dla społeczeństwa komunistycznego.
Pierwsza, niższa faza społ. komunistycznego (zwana socjalizmem): środki produkcji należą do całego społeczeństwa, każdy człowiek spełnia pewną część niezbędnej pracy, otrzymuje od społeczeństwa zaświadczenie, że pracę odrobił. Otrzymuje on za to odpowiednią ilość produktów. Każdy otrzymuje tyle ile dał POZORNA RÓWNOŚĆ!!! Wg Marksa ten podział nie jest sprawiedliwy. Jest to jeszcze prawo burżuazyjne, dlatego, że stosujemy taką samą skalę do różnych ludzi. Sprawiedliwości i równości nie ma w pierwszej fazie komunizmu, niemożliwy jednakże będzie wyzysk człowieka przez człowieka, nie można będzie zagarnąć na własność środków produkcji. Jednakże prawo burżuazyjne panuje, gdyż środki produkcji rozdawane są według pracy, a nie potrzeb. Socjalizm czyni własnością wspólną środki wytwórczości i o tyle tylko prawo burżuazyjne zanika częściowo. Pozostaje natomiast w charakterze regulatora za jednakową ilość pracy, jednakowa ilość produktu. To jest wg Marksa nie uniknione prawo w pierwszej fazie, gdyż nie można oczekiwać, że po zniesieniu kapitalizmu, ludzie od razu nauczą się pracować dla społeczeństwa bez żadnych norm prawnych.
4.Wyższa faza społeczeństwa komunistycznego.
Wyższa faza społ. komunistycznego: praca przestaje być tylko środkiem do życia, a staje się elementarną potrzebą życia:
KAŻDY WEDŁUG ZDOLNOŚCI, KAŻDEMU WEDŁUG POTRZEB!!!
Podstawą ekonomicznego obumierania państwa jest zniesienie przeciwieństwa między praca umysłową, a fizyczną (jedno z największych źródeł nierówności społecznej). Przy tym wywłaszczenie kapitalistów, stworzy możliwość olbrzymiego rozwoju sił wytwórczych. obumieranie państwa to proces długofalowy. Państwo może obumierać całkowicie, kiedy społeczeństwo urzeczywistni zasadę „Każdy według zdolności…”, bo praca ich będzie tak wydajna, ze dobrowolnie będą pracować wg zdolności. Podział produktów będzie regulowało społeczeństwo, każdy będzie swobodnie czerpał, według potrzeb ( z burżuazyjnego punktu widzenia jest to utopia). Kontrole nad tym sprawować będą uzbrojeni robotnicy, którzy rozpoczną od wywłaszczenia kapitalistów (Państwo Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich).
naukowe rozróżnienie socjalizmu od komunizmu: to dwie fazy, rozróżnione przez Marksa, pierwsza, niższa to socjalizm- od niego zacznie się ruch ludności naprzód we wszystkich dziedzinach życia, druga to komunizm.
Demokracja to tylko równość formalna, ale umożliwia skupienie przeciwko kapitalizmowi klasę rewolucyjną i umożliwia proletariatowi zburzenie machiny państwowej, ale pozostaje inna machina, dużo prostsza w postaci uzbrojonych mas robotniczych. W drugiej fazie wszyscy uczestniczą w zarządzaniu państwem. Powszechna piśmienność, wyszkolenie i zdyscyplinowanie mas robotniczych, aby mogły obsługiwać np. pocztę, kolej itp. Nie jest to jednak szybko osiągalne, więc ci co dziś pracują dla kapitalistów, jutro będą pracować dla uzbrojonych robotników.
Ewidencja i kontrola są najważniejsze i niezbędne dla funkcjonowania pierwszej fazy społeczeństwa komunistycznego. Wszyscy będą pracować nad tym i całe społeczeństwo stanie się jednym biurem i jedna fabryką z równą normą pracy i płacy. Nie jest to jednak ostateczny cel mówi Lenin, lecz szczebel do celu.
Rozdział VI
Zwulgaryzowanie Marksizmu przez oportunistów.
Wzrost oportunistów doprowadził do bankructwa II Międzynarodówki. Omijanie kwestii stosunku rewolucji proletariackiej do państwa wynikło wypaczenie marksizmu i jego zwulgaryzowanie.
Polemika Plechanowa z anarchistami.
Plechanow (Wg Lenina półdoktryner, półfilister) pominął zagadnienie państwa (broszura „Anarchizm, a socjalizm”) dwie części tej broszury: 1- historyczno-literacka (historia idei Stirnera, Proudhona), 2- filisterska, rozważanie na temat niemożności rozróżnienia anarchisty od bandyty.
Polemika Kautsky'ego z oportunistami (i Bernsteinem)
Kautsky bronił socjalszowinizm. Zdradził marksizm. Odchylał się w stronę oportunizmu w kwestii państwa. Lenin zarzuca K., że zatarł różnicę między marksizmem, a oportunizmem w kwestii rewolucji proletariackiej. Pomiędzy Marksem, a K. jest przepaść w sprawie ich stosunku do zadania partii proletariackiej. Myśl K. nie wykracza poza ramy burżuazyjnego parlamentaryzmu. Nie pojmuje on różnicy między parlamentaryzmem burżuazyjnym, a proletariackim demokratyzmem. W swojej pracy: „Droga do władzy”, mówi że rozpoczyna się era rewolucyjna.
Bernstein zarzuca marksizmowi blankizm. B. krytykuje słowa Marksa, iż klasa robotnicza nie może zawładnąć dotychczasową machiną państwową i uruchomić jej dla swoich własnych celów. Według B. Marks ostrzega robotników przed nadmierną rewolucyjnością.
Polemika Kautsky'ego z Pannekoekiem.
Panneok wystąpił przeciw K jako jeden z przedstawicieli lewicowo-radykalnego kierunku. P zbliżył się do interesującego tematu, do zadań rewolucji proletariackiej w stosunku do państwa. Walka proletariatu nie jest walką z burżuazją o władzę państwową, lecz walką przeciw władzy państwowej. Socjaldemokraci chcą zdobyć władzę państwową, natomiast anarchiści chcą ją zburzyć.
Lenin zarzuca K porzucenie pozycji marksizmu i przejście na stronę oportunistów. Zanika zupełnie u niego cel marksizmu, czyli zburzenie machiny państwowej. Różnica miedzy marksizmem a anarchistami polega na:
1. Pierwsi stawiają sobie za cel zupełne unicestwienie państwa poprzez zniesienie klas przez rewolucję socjalistyczną, drudzy chcą zupełnego unicestwienia państwa.
2. Pierwsi chcą, aby proletariat zburzył doszczętnie machinę państwową, zastępując ją przez nową wg. typu Komuny, drudzy, aby tylko zburzyć machinę państwową nie martwiąc się, jak ją zastąpić.
3. Pierwsi domagają się przygotowania proletariatu do rewolucji przez wykorzystanie państwa współczesnego, anarchiści to odrzucają.
Istota sprawy polega na tym, czy zostanie zachowana dotychczasowa machina państwowa, czy też zostanie ona zburzona i zastąpiona przez nową tą zasadnicza myśl marksizmu K zaciera. Uważa on, że nie trzeba jej burzyć, lecz doprowadzić ją do ustępstw w jakiejś konkretnej sprawie, lub zastąpić nieprzychylny dla proletariatu rząd, rządem mu przychylnym, ale nigdy nie można doprowadzić do zburzenia władzy państwowej.
Uzupełnienie (poza tekstem)
Who is who
Fryderyk Engels - niemiecki filozof i socjolog. Był jednym z głównych ideologów komunizmu, jednym z organizatorów i przywódców I i II Międzynarodówki. Jedno z głównych dzieł Engelsa to „Anti Duhring”, do którego w swoim tekście często odwołuje się Lenin. Fragment o „obumieraniu państwa” zarzuca anarchistom, iż uważają że państwo można znieść natychmiast. Natomiast inaczej podchodzą do tej kwestii Marks i Engels, ich stanowisko popiera Lenin zniesienie klas = zniesienie państwa.
Karl Kautsky- działacz robotniczy, teoretyk demokratycznego socjalizmu, uzasadnianego z pozycji marksowskich.
Gieorgij Walentynowicz Plechanow- rosyjski publicysta, filozof, rewolucjonista i teoretyk marksizmu.
Eduard Bernstein- ideolog niemieckiej socjaldemokracji, twórca rewizjonizmu w ruchu robotniczym.
Materializm dialektyczny, diamat - kierunek filozoficzny zapoczątkowany w II poł. XIX wieku przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, a następnie rozwinięty przez W. I. Lenina, Lwa Trockiego i Różę Luksemburg. Kierunek ten jest połączeniem i syntezą wcześniejszych nurtów materializmu, pewnych elementów darwinizmu, pozytywizmu, naturalizmu i heglizmu. Istotną cechą odróżniającą marksizm od innych rodzajów materializmu, jest przyjęcie, że jedną z niezbywalnych cech materii jest jej charakter ewolucyjny i dialektyczny. Forma "diamat" to skrótowiec pochodzenia rosyjskiego (rusycyzm), używany w latach 50. XX wieku.
Leninizm, czasem określany jako marksizm-leninizm (ros. Mарксизм-ленинизм), to doktryna polityczna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu, którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Wielu marksistów, wśród nich m.in. główny teoretyk II Międzynarodówki, Karl Kautsky, uważało leninizm za odstępstwo od marksizmu, wskazując, że próba budowy socjalizmu w kraju niedorozwiniętym ekonomicznie musi zakończyć się fiaskiem. Wielu teoretyków marksistowskich, m.in. Róża Luksemburg, krytykowało leninizm za jego antydemokratyczną, dyktatorską koncepcję partii i sprawowania władzy.