Środowiskowe programy pedagogiczne
L. Pytka ,,Pedagogika resocjalizacyjna”.
Wychodząc naprzeciw potrzebom społecznym oraz postulatom prorodzinnej polityki rządu, KKWR podjął zadanie wypracowania modelu środowiskowej pomocy rodzinie w realizacji jej funkcji wychowawczych i opiekuńczych.
Rozległość i różnorodność problemów oraz zróżnicowane nasilenie ich występowania zrodziło potrzebę wypracowania profesjonalnej, długotrwałej i wielokierunkowej pomocy, której w myśl projektu KKWR będzie udzielał - pedagog rodzinny.
Środowiskowe programy profilaktyczne są organizowane przez Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego. Powstał on w 1988roku w odpowiedzi na problemy dzieci zaniedbanych wychowawczo, zagrożonych sieroctwem i niedostosowaniem społecznym.
Jednym z przedsięwzięć zorganizowanych przez KKWR jest program ,,pedagog rodzinny”. Idea pedagoga rodzinnego, jako wyodrębnionej instytucji uzupełniającej dotychczasowy system pomocy i opieki środowiskowej zrodziła się z doświadczeń środowiskowych ognisk wychowawczych Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Zespołów Profilaktyki Społecznej prowadzonych przez KKWR oraz działających od prawie 30 lat opiekunów indywidualnych TPD ds. dzieci i rodziny.
Celem programu jest:
usunięcie tkwiących w rodzinie przeszkód w rozwoju i socjalizacji dziecka.
organizacja działania prowadzących do zmiany zaburzonych zachowań i ich modyfikacji u dziecka i rodziny,
organizowanie wszechstronnej pomocy rodzinie (materialna, psychologiczna, terapeutyczne, itp.).
Propozycja programowa polega na udzielaniu pomocy dziecku poprzez modyfikację postaw i zachowań jego rodziny, bez izolowania go od niej. Daje to możliwość trafniejszego, bardziej racjonalnego wydatkowania środków organizacyjnych i finansowych na eliminowanie pierwotnych przyczyn sieroctwa i nieprzystosowania społecznego.
Oczekiwane rezultaty to:
poprawa sytuacji dzieci i rozwój ich perspektyw życiowych bez konieczności interwencji sądu bądź umieszczania w placówce
zmniejszenia nakładów finansowych na dziecko (o ponad 90%) bez rezygnacji z założonych efektów
eliminacja pierwotnych przyczyn sieroctwa i niedostosowania społecznego
Program zaczęto realizować w grudniu 1996, w założeniach programu pedagog dąży do realizacji takich celów jak:
poprawa komunikacji i relacji pomiędzy rodzicami a dziećmi oraz rodzicami a instytucjami wychowawczymi i wspierającymi rodzinę
pozytywnej zmiany nastawień, postaw, sposobów wyrażania emocji, poprawy więzi rodzinnych
zwiększenia umiejętności rozwiązywania problemów i konfliktów wewnątrz rodzinnych
właściwego ukierunkowania celów, dążeń oraz wzrostu aspiracji życiowych rodziny
podniesienia poziomu kultury osobistej członków rodziny
poprawy wizerunku rodziny w środowisku lokalnym
Drugi program to ,,wychowawca podwórkowy”. Pedagogika podwórkowa sięgająca w Polsce okresu międzywojennego, we współczesnej edycji jest alternatywą dla zabiegów resocjalizacyjnych i wydaje się niezbędna w obliczy nasilających się zagrożeń społecznych takich jak uzależnienia, przestępczość, agresja oraz destabilizacja rodziny, bezrobocia i ubóstwa.
Programy podwórkowe dotyczące pracy środowiskowej podejmowane były przez Środowiskowe Ogniska Wychowawcze już od 1989 roku w oparciu o dwie przesłanki organizacyjne:
włączenie do pacy ognisk dzieci spoza ogniska potrzebujących opieki i pomocy
tworzenie stałych grup zajęciowych przy wykorzystaniu zainteresowań i uzdolnień dzieci spoza ogniska.
Dotychczasowa działalność KKWR potwierdziła zasadność podjętych wówczas rozwiązań organizacyjnych i metodycznych i na ich podstawie opracowano realizowany od 1997 roku program Wychowawca Podwórkowy.
Realizowany program jest urzeczywistnieniem koncepcji integracyjnej w pracy profilaktyczno-wychowawczej realizowanej w środowisku otwartym z wykorzystaniem naturalnej aktywności dzieci i młodzieży w bezpośrednich i niesformalizowanych kontaktach z wychowawcą.
Główne zadania Wychowawcy Podwórkowego realizowane są w trzech wzajemnie przenikających się płaszczyznach:
Bezpośredniego oddziaływania wychowawczego
Socjotechniki wewnątrzgrupowej
Lobbingu środowiskowego
Wychowawcza Podwórkowy prowadzi ,,Dziennik Pracy” wg wzoru opracowanego przez Ośrodek Metodyczny KKWR. Wychowawca jest profesjonalnie przygotowany a w szczególności posiada umiejętności:
organizowania i kierowania małymi grupami społecznymi
potrafi zorganizować zajęcia: sportowe i rekreacyjne, plastyczne, muzyczne albo inne rozwijające zainteresowania i zdolności dzieci i młodzieży, dające możliwość poczucia sukcesu, przeżycia przygody
posiada wiedzę i umiejętności pedagogiczne.
Wystawy plastyczne i artystyczne oraz udział w zawodach sportowych są dowodem na możliwość pozytywnego i twórczego wykorzystania wolnego czasu przez dzieci dotychczas podlegające wpływom ulicy. Wykonane przez dzieci prace często są wystawiane na różnego rodzaju imprezach KKWR. Takie uroczystości poza efektami wychowawczymi i integracyjnymi, dają możliwość zainteresowania władz lokalnych i sponsorów, sprawami i potrzebami dzieci ulicy.
Wychowawca podwórkowy przez bliskie, bezpośrednie kontakty z dziećmi, dzięki wychowawczym, kulturotwórczym i korygującym działaniom będzie dążył do: wzmacniania pozytywnych nastawień, rozwoju aspiracji życiowych, pokazania możliwości ich realizacji i współdziałaniu ze środowiskiem. Efekty pracy Wychowawcy podwórkowego można dostrzec na terenie ognisk i ich otoczenia - szkoły, podwórka, rodziny.
Głównym celem jest wypracowanie optymalnego, dostosowanego do optymalnych warunków modelu pracy środowiskowej z dziećmi ulicy, które są szczególną grupą ryzyka społecznego nieprzystosowaną, ulica kształtuje ich poglądy, wiele czasu spędzają poza domem bez kontroli i opieki dorosłych
Wychowawca podwórkowy (idea tej instytucji sięga okresu międzywojennego):
wykorzystuje własną aktywność dzieci i młodzieży w celach profilaktycznych i resocjalizacyjnych,
działa w sposób niesformalizowany,
praca w konkretnych miejscach ( na podwórkach),
łącznik między środowiskiem a placówką opiekuńczo-wychowawczą,
urzeczywistnienie pracy integracyjno-wychowawczej w środowisku otwartym,
oddziałuje bezpośrednio na wychowanka,
stosuje socjotechnikę wewnątrzgrupową,
współpracuje z asystentem studentem i asystentem wolontariuszem (dobrze znającym środowisko)
prowadzi lobbing środowiskowy,
wychowawca podwórkowy musi umiejętnie dobierać techniki i metody, sukces osiągnie wówczas, gdy rozpocznie współprace z liderem grupy, za którego przykładem ,,pójdą” jej członkowie
prowadzi działania o charakterze wychowawczym, korekcyjnym oraz kulturotwórczym,
Cele działalności:
wzmocnienie pozytywnych nastawień dziecka,
rozwijanie aspiracji życiowych,
rozwijanie potrzeb psychologiczno-fizycznych (poczucie własnej wartości, kompetencje)
budowanie pozytywnych więzi ze społeczeństwem. ( ma na celu niedopuszczenie do marginalizacji i nauczenie, że funkcjonowanie w społeczeństwie jest cenne oraz wymaga działań i postaw)
Organizowane działania mają charakter:
wychowawczy (normy i zasady),
korekcyjny (eliminowanie zaburzeń),
kulturotwórczy (wychowanie kulturalne),
wzmocnienie pozytywnych nastawień u dzieci,
rozwijanie aspiracji życiowych,
rozwijanie potrzeby akceptacji,
budowanie pozytywnych więzi ze społeczeństwem.
,,Przyjaciel dzieci ulicy” to kolejny program realizowany przez KKWR.
W celu poszukiwania możliwości ograniczenia zagrożeń oraz udzielania wsparcia i pomocy dzieciom zaniedbanym, pozostającym bez opieki, dla których ulica jest miejscem najważniejszych doświadczeń życiowych , destrukcyjnej zabawy i niepożądanych kłopotów KKWR zatrudnia pracowników ulicznych, którzy realizują środowiskowy program profilaktyczno - wychowawczy. Obejmuje on działaniem rejony miast gdzie zbierają się zaniedbane dzieci. Pracownicy uliczni nie zastąpią innych instytucji ani osób odpowiedzialnych za utrzymanie porządku publicznego, ani opiekunów dziecka, ani też pomocy socjalnej. Działają oni w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem dla jego dobra i w jego interesie. Podejmują interwencję, gdy stwierdzą że dziecko jest krzywdzone.
W ramach realizacji programu ,,Przyjaciel Dzieci Ulicy” wychowawcy ci nawiązują bezpośrednie kontakty z dziećmi w wieku od 3 do 20 lat przebywającymi w bramach, na klatkach schodowych, w okolicach restauracji, kawiarń, dworców i innych tego rodzaju miejscach oraz uczestniczą w rozwiązywaniu ich problemów.
Formy kontaktów są różnorodne:
jednorazowe rozmowy,
systematyczne spotkania (indywidualne i grupowe),
wspólne wyjścia na imprezy sportowe, do kina.
Wychowawcy udzielają dzieciom pomocy w:
rozwiązywaniu problemów szkolnych,
rozwiązywaniu problemów osobistych, łączących się z pracą
nakłanianie do niezaniedbywania obowiązku szkolnego,
Problemach związanych z wejściem w kolizję z prawem
problemach prawnych związanych z uzależnieniami (pomoc w odnalezieniu odpowiedniego ośrodka w celu podjęcia leczenia),
organizacją czasu wolnego i wypoczynku wakacyjnego (np. wyjście do kina, wycieczka),
rozwojem zainteresowań,
dojrzewaniem seksualnym
formie pomocy rzeczowej (dostarczenie żywności, ubrań, środków higienicznych itp.) .
sprawach mieszkaniowych
Przyjaciele dzieci ulicy starają się współpracować ze wszystkimi organizacjami i instytucjami lokalnymi zajmującymi się dzieckiem i rodziną a przede wszystkim - z agentami gminnymi, pomocą społeczną, kuratorami sądowymi, opiekunami społecznymi, ośrodkami opiekuna społecznego TPD, organizacjami charytatywnymi i szkołami.
Przyjaciel dzieci ulicy:
celem jego pracy jest eliminacja zagrożeń dzieci ulicy,
obserwuje zmianę dynamiki osób na ulicy,
udziela wsparcia i pomocy dzieciom ulicy,
pracuje z dziećmi od 3 do 20 roku życia, które znaczną część czasu spędzają na ulicach bez żadnej opieki dorosłych
nie zastępuje innych służb,
realizuje środowiskowy program społeczno - wychowawczy
podejmuje interwencje w sytuacjach kryzysowych. (np. kiedy dziecku dzieje się krzywda),
współpracuje z rożnymi organizacjami (efekt: kompleksowa pomoc).
Dzieci ulicy - szczególna grupa ryzyka społecznego towarzysząca wysoko zurbanizowanym społeczeństwom, ich cechą wspólną jest przebywanie na ulicy bez opieki i kontroli dorosłych, ulica kształtuje ich poglądy na świat, sposób na życie są podatne na demoralizację. Dzieci te pochodzą z rodzin które bez wsparcia z zewnątrz nie potrafią wywiązać się należycie ze swojej roli.
KKWR wdraża program „bezpieczna ulica” realizowany przez „przyjaciela dzieci ulicy”, „wychowawców podwórkowych” i „pedagoga rodzinnego”.
Program „Alternatywy” ma na celu powiększenie współpracy z różnego rodzaju partnerami strategicznymi w celu uzyskania funduszy na działalność KKWR, tworzenie sieci środowiskowych ognisk wychowawczych. Program realizowany w 2001r. ma charakter ogólnopolski.
KKWR prowadzi działalność profilaktyczną, realizują program „Tęcza”. Adresowany jest on do rodzin posiadających małoletnie dzieci, których rodzice pozostają w konflikcie z prawem, są osadzeni w areszcie, bądź odbywają karę pozbawienia wolności. Instytucja ta organizuje różne konkursy, imprezy sportowe, plastyczne dla dzieci zaniedbanych.
Dotychczasowa praca KKWR dowiodła, że istnieje duże zapotrzebowanie na działalność wychowawczą i profilaktyczną w środowisku naturalnym oraz że proponowany i tworzony system opiekuńczo - wychowawczy i profilaktyczny jest otwarty, stale poszukujący nowych rozwiązań i możliwości wypełniania go bogatszą treścią zmierzającą do zapewnienia opieki dziecku, któremu rodzina nie jest w stanie stworzyć odpowiednich warunków do rozwoju społeczno - moralnego.