9. Samorząd terytorialny a problem bezpieczeństwa państwa

Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może dzięki przyznanej osobowości prawnej i istnieniu odpowiednich organów i instytucji, decydować w granicach prawa o istotnych dla siebie sprawach, działając bądź za pośrednictwem swoich przedstawicieli bądź też bezpośrednio. Organy jednostek samorządu terytorialnego zajmują szczególne miejsce w systemie organów administracji publicznej. Samorząd to zrzeszenie osób, którym przyznaje się prawo realizacji części zadań z zakresu administracji publicznej, a skutki realizacji tych zadań bezpośrednio ich dotyczą.

• Istota samorządu

Samorząd terytorialny w Polsce ma długą tradycję. Został utworzony po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. i do wybuchu II wojny światowej (po zreorganizowaniu w 1933 r.) istniał na szczeblu gminy. Zlikwidowany w 1950 r. został po długiej przerwie przywrócony 8 marca 1990 r. ustawą o samorządzie terytorialnym (obecnie: o samorządzie gminnym). Drugą ustawą stanowiącą jego podstawę prawną jest ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (na gminy, powiaty i województwa). 1 stycznia 1999 r. nastąpiło rozszerzenie samorządu terytorialnego na nowo utworzone jednostki podziału terytorialnego - powiaty i województwa.

• Samorząd gminny

Gmina to prawnie zorganizowany terytorialny związek osób określony w ustawie o samorządzie gminnym jako wspólnota samorządowa. Gmina jest podstawowym ogniwem samorządu terytorialnego w Polsce (art. 164 ust. 1); samorząd terytorialny na szczeblu gminy musi istnieć. Gminie przysługuje domniemanie kompetencji (zasada ta odnosi się do relacji gminy z terenowymi organami administracji rządowej, jak i z innymi strukturami samorządu terytorialnego). Gmina wykonuje więc wszystkie zadania samorządu terytorialnego o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone w ustawach dla innych jego jednostek, a w razie wątpliwości, do kogo należy dane zadanie, należy przyjąć zasadę domniemania kompetencji gminy.

Do zadań samorządu gminnego w zakresie bezpieczeństwa należy:

• zapewnienie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego.

• Samorząd gminny

Wójt jako organ wykonawczy:

• opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy;

• może wydawać polecenia wiążące organom jednostek pomocniczych, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej;

• może występować do kierowników innych jednostek organizacyjnych, działających na obszarze gminy, z wnioskami o wykonanie czynności niezbędnych w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia;

• jeśli w inny sposób nie można usunąć bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia ludzi lub dla mienia, Wójt może zarządzić ewakuację z obszarów bezpośrednio zagrożonych.

(USTAWA z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym)

Wójt, burmistrz, prezydent miasta jest organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie gminy

Do zadań wójta, burmistrza, prezydenta miasta w sprawach zarządzania kryzysowego należy:

• kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie gminy;

• realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym:

a) realizacja zaleceń do gminnego planu reagowania kryzysowego,

b) opracowywanie i przedkładanie staroście do zatwierdzenia gminnego planu reagowania kryzysowego;

• zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia;

• przeciwdziałanie skutkom zdarzeń o charakterze terrorystycznym;

• realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej.

(USTAWA z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym)

Wójt, burmistrz, prezydent miasta zapewnia na obszarze gminy (miasta) realizację następujących zadań:

• pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego;

• współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej;

• nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności;

• współpracę z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;

• współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne;

• realizację zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa.

(USTAWA z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym

• Komendant powiatowy (miejski) Policji, po zasięgnięciu opinii wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) mianuje i zwalnia ze stanowiska kierownika rewiru oraz kierownika posterunku Policji.

• Komendanci Policji, składają wójtom (burmistrzom lub prezydentom miast) roczne sprawozdania ze swojej działalności, a także informacje o stanie porządku i bezpieczeństwa publicznego.

• Wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub starosta może żądać od właściwego komendanta Policji przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub podjęcia działań zapobiegających naruszeniu prawa, a także zmierzających do usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego.

(USTAWA z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji)

Do wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast) w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny należy:

• zorganizowanie doręczania i doręczanie kart powołania do odbycia ćwiczeń wojskowych przeprowadzanych w trybie natychmiastowego stawiennictwa oraz do czynnej służby wojskowej;

• rozplakatowanie obwieszczeń o powołaniu osób do czynnej służby wojskowej;

• nakładanie, w drodze decyzji administracyjnej, obowiązku świadczeń osobistych na wniosek wojskowego komendanta uzupełnień albo właściwego organu obrony cywilnej;

• wydawanie decyzji administracyjnych o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych.

(USTAWA z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej)

• Samorząd powiatowy

Powiat stanowi lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

Ustawa o samorządzie powiatowym ustanawia dwie kategorie powiatów. Powiat to zasadnicza jednostka podziału terytorialnego obejmująca całe obszary graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski) lub cały obszar miasta (miasto na prawach powiatu).

Do zadań samorządu powiatowego należy:

• Ochrona porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;

• współudział w realizacji zadań publicznych o charakterze ponadgminnym z zakresu ochrony przeciwpożarowej, przeciwpowodziowej i zapobieganiu nadzwyczajnych zagrożeń życia ludzi i środowiska;

• monitorowanie, alarmowanie, prognozowanie działań w zakresie zapobiegania i likwidacji nadzwyczajnych zagrożeń;

• uruchamianie systemów ostrzegania, alarmowania i wykrywania skażeń dla potrzeb akcji ratowniczych;

• organizowanie systemu szacowania strat i fazy odbudowy w przypadku katastrofy.

• Samorząd powiatowy-Starosta

• Starosta sprawuje zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży;

• opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią;

• kieruje działaniami prowadzonymi na obszarze powiatu w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia

• ogłaszani i odwołuje pogotowie oraz alarmu przeciwpowodziowego;

• może występować do kierowników jednostek organizacyjnych, działających na obszarze powiatu, z wnioskami o wykonanie czynności niezbędnych w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia;

• Samorząd powiatowy-Starosta

• może wydawać polecenia wiążące wójtom (burmistrzom, prezydentom miast niebędących miastami na prawach powiatu), kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez powiat, kierownikom powiatowych służb, inspekcji i straży, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej działających na obszarze powiatu oraz kierownikom jednostek organizacyjnych czasowo przekazanych przez właściwe organy do jego dyspozycji i skierowanych do wykonywania zadań na obszarze powiatu;

• podejmuje niezbędne czynności w sprawach niecierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne.

Starosta jest organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na obszarze powiatu jako przewodniczący zarządu powiatu.

Do zadań starosty w sprawach zarządzania kryzysowego należy:

1) kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu;

2) realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym:

a) opracowywanie i przedkładanie wojewodzie do zatwierdzenia powiatowego planu reagowania kryzysowego,

b) realizacja zaleceń do powiatowych planów reagowania kryzysowego,

• Samorząd powiatowy-Starosta

c) wydawanie organom gminy zaleceń do gminnego planu reagowania kryzysowego,

d) zatwierdzanie gminnego planu reagowania kryzysowego;

3) zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia;

4) wykonywanie przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania powiatów i miast na prawach powiatu;

5) przeciwdziałanie skutkom zdarzeń o charakterze terrorystycznym;

6) realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej.

(USTAWA z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym)

W celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, funkcjonuje komisja bezpieczeństwa i porządku.

Do zadań komisji należy:

• ocena zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu,

• opiniowanie pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

• Samorząd powiatowy

• przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

• opiniowanie projektów innych programów współdziałania Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

• opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego i innych dokumentów w sprawach związanych z wykonywaniem zadań z zakresu bezpieczeństwa,

• opiniowanie, zleconych przez starostę, zagadnień dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli.

(USTAWA z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym)

• Samorząd wojewódzki

Województwa są największymi jednostkami samorządu terytorialnego, nie naruszającymi samodzielności powiatów i gmin. Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej.

• Samorząd wojewódzki

Do zadań samorządu wojewódzkiego należy:

• ochrona przeciwpowodziowa;

• wyposażenie i utrzymanie wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych;

• zadania z zakresu obronności;

• zadania z zakresu bezpieczeństwa publicznego.

• Administracja rządowa w województwie

Administrację rządową na obszarze województwa wykonują:

1) wojewoda,

2) działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży;

3) organy administracji niezespolonej,

4) działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży.

• Administracja rządowa w województwie

Kompetencje wojewody w zakresie utrzymania bezpieczeństwa:

• zapewnia współpracę podmiotów administracji rządowej i samorządowej i kieruje ich działalnością w zakresie:

- zapobiegania zagrożeniom życia, zdrowia lub mienia

- zapobiegania zagrożeniom środowiska;

• dba o zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego;

• ochrona praw obywatelskich;

• zapobieganie klęskom żywiołowym;

• ocenia stan zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa;

• opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią.

---