Jak uniknąć błędów w rozrodzie bydła
Prawidłowe prowadzenie rozrodu w stadzie to ważny i jednocześnie jeden z trudniejszych elementów w hodowli bydła mlecznego. Błędy popełniane w tej dziedzinie mają wymierne efekty finansowe. Często nie są one zauważane, gdyż nie wymagają natychmiastowego ponoszenia kosztów, jak w przypadku zakupu paszy czy lekarstw.
Istotne znaczenie ma fakt, iż zwykle poprawa sytuacji nie wymaga żadnych lub jedynie niewielkich nakładów pieniężnych. Trzeba tylko poświęcić trochę więcej czasu na kontrolę rozrodu.
W dobrze zarządzanym stadzie nie może zabraknąć rzetelnie i na bieżąco prowadzonej dokumentacji. Sporządzana nawet w najprostszej formie może być dużą pomocą w pracy hodowcy, gdyż pamięć ludzka bywa zawodna. Zapisów można dokonywać tradycyjnie na papierze lub w większych stadach za pomocą komputera. Zgromadzone dane, aby mogły posłużyć do analizy rozrodu stada muszą zawierać co najmniej następujące informacje o każdej krowie i jałówce:
- data wycielenia
- data zaobserwowania rui
- data krycia
- data zacielenia lub stwierdzenia cielności.
Data wycielenia.
Czas od narodzin do pierwszego wycielenia to najbardziej kapitałochłonny okres w życiu krowy. Jałówki rasy czarno-białej wychowujemy z założeniem, aby były dobrze przygotowane do ocielenia w wieku 24 - 27 miesięcy i osiągnęły masę ciała 510 - 560 kg po ocieleniu. Zbyt wczesne wycielenia jałówek, w wieku poniżej 24 miesięcy, powodują zwiększenie liczby trudnych porodów. Z kolei opóźnienie wieku pierwszego wycielenia to wydłużenie okresu "pustego" żywienia oraz dłuższy okres spłacania się jałówki.
Dzień wycielenia to początek kolejnego cyklu rozrodczego w życiu krowy. Od tego dnia rozpoczynamy obserwację, aby ustalić optymalny termin pokrycia krowy, z zachowaniem zasady jednego wycielenia w ciągu jednego roku kalendarzowego.
Krowa po wycieleniu powinna być skutecznie zacielona w ciągu 80 - 90 dni, jednak nie wcześniej niż 6 tygodni po porodzie.
Data rui.
U zdrowych, dobrze żywionych i utrzymanych krów wykrywanie rui odbywa się bez większych trudności. Szczególną uwagę powinniśmy skupić na zwierzętach, u których wystąpienie rui jest najbardziej prawdopodobne. Są to krowy, którym właśnie mija ok. 21 dni ( 18-24 dni) od wystąpienia poprzedniej rui. Zapisujemy daty, co pozwoli nam określić po pewnym czasie długość cyklu rujowego u każdej krowy.
Zaleca się prowadzić co najmniej dwie (w oborze uwięziowej) do czterech (w oborze wolnowybiegowej) obserwacji w ciągu dnia. Każda z nich powinna trwać minimum 20 minut w czasie, gdy zwierzęta są najedzone i niczym nie niepokojone. Zauważymy wtedy łatwiej te samice, które maja bardzo krótka ruję lub u których czas obserwacji może przypadkowo pokrywać się z fazą spokoju w przebiegu rui. Obserwowanie zwierząt wyłącznie przy okazji wykonywania codziennych prac w oborze absolutnie nie wystarcza.
Oprócz częstotliwości obserwacji ważny jest także czas jej wykonywania. U dużej części krów ruja rozpoczyna się nocą lub w godzinach późnowieczornych, kiedy w oborze panuje największy spokój. W związku z tym, zaleca się przeprowadzanie kontroli późno wieczorem i bardzo wcześnie rano. Stosunkowo łatwo prowadzić obserwacje w oborze wolnowybiegowej lub na pastwisku, gdzie zwierzęta mają swobodę ruchu. Można przy tym wspierać się stosowaniem wykrywaczy rui lub malowaniem nasady ogona farbą kredową. W chowie alkierzowym, gdzie zwierzęta trzymane są na uwięzi jedyną pewną metodą jest uważna obserwacja krów oraz prowadzenie dokumentacji. Pożądane jest, jeśli są ku temu warunki, wypuszczanie stada codziennie na 1 - 2 godziny na okólnik. Ułatwia to obserwowanie zwierząt.
Jeśli w ciągu około 50 dni od ocielenia nie zaobserwujemy objawów rui należy zastanowić się nad przyczynami takiego stanu. Brak rui może być pochodną zaburzeń rozrodczych i wymagać interwencji lekarza weterynarii, ale również może być jedynie pozorny. Spowodowany może być niedostateczną lub nieumiejętną obserwacją, czy też niewłaściwą interpretacją objawów rui. Warto pamiętać, że u krów z dużym udziałem dolewu krwi rasy holsztyńsko-fryzyjskiej ruje trudniej zauważyć, ponieważ towarzyszące im objawy są mało wyraźne. I w tym przypadku prowadzenie dokumentacji znacznie ułatwi wykrycie nieprawidłowości i szybkie podjęcie właściwych działań.
Data krycia.
Podstawą skutecznego krycia jest dostrzeżenie rui w odpowiednim momencie. Stwierdzono bowiem, że krowy powinny być inseminowane w końcowej fazie rui lub nawet kilka godzin po ustaniu jej objawów. Optymalny termin unasienienia wypada między 12 a 18 godziną licząc od początku rui. Jałówki należy unasieniać około 2 godziny wcześniej - moment owulacji przesuwa się wraz z wiekiem samicy. W uproszczeniu można przyjąć następujący schemat:
objawy rui rano - unasienianie późnym popołudniem lub wieczorem
objawy rui w czasie dnia - unasienianie następnego dnia późnym rankiem lub koło południa
objawy rui wieczorem - unasienianie następnego dnia po południu.
Zapisanie daty krycia pozwoli nam określić, kiedy powinniśmy wezwać lekarza weterynarii w celu przeprowadzenia kontroli cielności. Badanie takie powinno być wykonane u każdej krowy przed upływem dwóch miesięcy (45-60 dni) od pokrycia. Fakt, że krowa nie wykazuje objawów rui, nie oznacza wcale, że została zacielona. Dlatego wczesne rozpoznanie ciąży pozwala na identyfikację tych zwierząt, które były pokryte, nie powtarzały rui, a nie są cielne. Dzięki temu, jeśli krowa nie jest cielna, nie dopuścimy do niepotrzebnego wydłużenia okresu międzyciążowego. Wydłużenie tego okresu o 1 ruję to dłuższe o 21 dni produkowanie drogiego mleka w końcowej fazie laktacji, kiedy to jedynie około 54 % kosztów paszy przetwarzane jest na mleko. Ponadto wczesne badanie cielności pozwala szybko rozpocząć leczenie jałowiejących samic. Opóźnione leczenie często trwa dłużej i nierzadko kończy się wybrakowaniem zwierzęcia ze stada, co jest dużą stratą dla hodowcy.
Data zacielenia.
Dzięki informacji o dacie zacielenia będziemy wiedzieli, kiedy powinniśmy krowę zasuszyć. Powinno to nastąpić 45 - 60 dni przed datą ocielenia. Jest to minimalny czas, jakiego potrzebuje przyszła matka na regenerację gruczołu mlekowego. Okres zasuszania dłuższy niż 8 tygodni, z ekonomicznego punktu widzenia jest nieuzasadniony, gdyż u takich krów nie obserwowano po porodzie wyraźnych zmian w ilości i jakości produkowanego mleka, natomiast zbytnio się otłuszczały, co ma niekorzystny wpływ na przebieg porodu i okresu okołoporodowego.
Jeżeli mamy problemy z płodnością w stadzie powinniśmy się zastanowić nad przyczynami takiego stanu. Najczęściej jest ich kilka: błędy w kierowaniu rozrodem, nieprawidłowe żywienie, złe utrzymanie zwierząt. Dane zebrane w tabeli przedstawiają optymalne, z ekonomicznego punktu widzenia, wyniki w rozrodzie, do których każdy hodowca powinien starać się dążyć. Świadomość sytuacji, jaką mamy we własnym stadzie powinna ułatwić podjęcie działań zmierzających do poprawy wyników w tej dziedzinie.
Wyszczególnienie |
Optymalny wynik |
Okres międzywycieleniowy |
365 - 380 dni |
Średnia liczba dni od ocielenia do I zaobserwowanej rui |
mniej niż 40 dni |
Średnia liczba dni od ocielenia do I krycia |
50 - 60 dni |
Średni okres międzyciążowy |
85 - 100 dni |
Wskaźnik zużycia nasienia |
1,5 - 1,7 porcji |
Okres zasuszenia |
45 - 60 dni |
Średni wiek I ocielenia |
24 miesiące |
Średni wiek I krycia |
15 miesięcy |
Wskaźnik brakowania z powodu jałowości |
poniżej 10 % |