Bogurodzica-
Gatunek: pieśń o charakterze modlitewno-hymnicznym
Typ liryki: liryka inwokacyjna
Sytuacja liryczna: Strofa 1 - ludzie w modlitwie proszą Matkę Boską o wstawiennictwo za nimi u syna; strofa 2 - ludzie modlą się do Chrystusa o zapewnienie im życia wiecznego.
Podmiot liryczny: Podmiot liryczny zbiorowy - pokorni chrześcijanie, wielbiący Maryję, zwracając się do niej, proszą Chrystua o życie wieczne; wiedzą, że Bóg może spełnić ich prośby - są żarliwi w wierze i pełni ufności; mają świadomość, że dzięki jej pośrednictwu mogą zyskać przychylność syna Bożego.
Interpretacja: Matka Boska jako pośredniczka między ludźmi a Chrystusem
________________________________________________________________________________
Bogurodzica należy do najdawniejszych zabytków piśmiennictwa polskiego. Jest najstarszą pieśnią religijną, powstałą prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku, świadectwem staropolszczyzny (mnogość archaizmów fonetycznych, słowotwórczych, słownikowych, fleksyjnych i składniowych).
Podmiotem lirycznym w utworze są wierni, chrześcijanie (podmiot zbiorowy), adresatem zaś jest Matka Boska - pośredniczka między człowiekiem a Bogiem. Akceptujący swoje miejsce w świecie podmiot liryczny nie zwraca się bezpośrednio do stojącego najwyżej w hierarchii wszystkich bytów Pana, tylko do Maryi. Treść pieśni koncentruje się wokół wezwań i próśb osoby mówiącej. Są one uporządkowane według określonego systemu - od ogólnych do szczegółowych.
"Bogurodzicę" tworzą dwie strofy: pierwsza składa się z trzech wersów, druga z sześciu. Po każdej zwrotce w wersji uwspółcześnionej występuje refren zapisany w języku greckim - Kyrie eleison (Panie, zmiłuj się). Rozpoczynające pieśń dwa wersy są apostrofą siekrowaną do Matki Boskiej, w której zbiorowy podmiot liryczny wychwala jej imię. Określenia, jakich używają wierni, wynikają z dogmatycznych właściwości Maryi - dziewictwo, szczególne umiłowanie przez Boga i wreszcie wybór na rodzicielkę Jezusa. Tak wyjątkowy obraz Matki Boskiej stworzony przez anonimowego autora to świadectwo wywyższenia jej spośród wszystkich innych świętych (hiperdulia).
Trzeci wers kończący pierwszą strofę ma inny charakter, nie jest już tak uroczysty, przypomina raczej zdanie rozkazujące, które w znacznym stopniu kontrastuje z wcześniejszą apostrofą. "Zyszczy nam, spuści nam" przybiera formę ogólnej prośby o wstawiennictwo Maryi u Pana, zaimek "my" oznacza, że modlący wyrażają wolę większości.
Druga strofa także rozpoczyna się apostrofą, ale nie ma ona tak uroczystego i rozbudowanego charakteru jak ta, która otwiera utwór. Podmiot liryczny zwraca się do Chrystusa, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela ("Twego dziela Krziciela, bożycze") wysłuchał ludzkiej modlitwy-błagania ("Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze" - ten wers, jak i następny, jest dopełnieniem apostrofy). Poza rozpoczynającym drugą strofę zwrotem bezpośrednim pozostałe wypowiedzenia przybierają formę zdań rozkazujących, które wyrażają konkretne luddzkie prośby o szczęśliwe życie na ziemi ("zbożny pobyt") i wieczne w raju ("rajski przebyt").
"Bogurodzica" jest tekstem o charakterze intelektualnym, świadczą o tym: misterna konstrukcja (od ogólnego pozyskania do próśb szczegółowych), symbolika liczb (tak ważna w średniowiecznej kulturze) oraz treści niepodanych dosłownie. Liczby trzy (dogmat Trójcy Świętej) i cztery (kwadrat cnót kardynalnych) są "wpisane" w tekst. Pierwsza strofa składa się z 3 wersów, druga z 6 (2x3), a czwórkę - symbol męstwa, sprawiedliwości, roztropności, umiarkowania - tworzą: Bóg, Maryja, Jan Chrzciciel i Chrystus.
"Bogurodzica" nie ogranicza się tylko do modlitewnego charakteru, wykracza poza granice gatunku, skłania do refleksji na temat ludzkiej egzystencji. Człowiek naznaczony grzechem pierworodnym, rozdwojony w sobie (dusza, ciało), wewnętrznie słaby prosi Boga o pomoc, gdyż wie, że sam nie zdoła wygrać ze złem i w konsekwencji nie osiągnie prawdziwego szczęścia - życia wiecznego.
Te wszystkie elementy czynią z "Bogurodzicy" niekwestionowane arcydzieło polskiej liryki średniowiecznej.
"Posłuchajcie bracia miła..."
- to wiersz pochodzący z 2 połowy XV w., napisany w języku polskim. Utwór ten, zaliczany obok „Bogurodzicy" do arcydzieł liryki polskiego średniowiecza, zwany jest również „Żalami Matki Boskiej pod krzyżem" lub „Lamentem świętokrzyskim"- od benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze, gdzie był przechowywany. Zapisał go w latach siedemdziesiątych XV wieku przeor tegoż klasztoru, Andrzej ze Słupi. Jest to anonimowa sekwencja, pochodząca być może z jakiegoś dramatu pasyjnego, nawiązująca do popularnych w średniowieczu tzw. planktów- monologów cierpiącej Marii pod krzyż. Jest to pierwsza polska wersja pieśni z cyklu „Stabat Mater”. Jest ona bardzo ciekawa i oryginalna pod względem kreacji podmiotu lirycznego, albowiem mękę Jezusa przekazuje Matka, która jednocześnie jest bohaterką utworu. Przekazywane przez nią myśli w formie monologu lirycznego są lamentem i żalem u stóp krzyża. Monolog Marii uwydatnia ludzki wymiar cierpienia, ma formę bezpośredniej wypowiedzi Matki Boskiej użalającej się na swoją tragedię - śmierć Jezusa. „Lament świętokrzyski" liczy 38 wersów o nieregularnej budowie, przekazujących pełen liryzmu monolog współcierpiącej z ukrzyżowanym synem matki, udręczonej do granic ludzkiej wytrzymałości. Występują tu 4 apostrofy: do ludzi(Matka Boska prosi o wsparcie , pożałowanie i wysłuchanie jej lamentu i skargi),do syna(wyrażą ból ,że syn od niej odchodzi , a ona nie jest w stanie nic zrobić, nawet ulżyć w cierpieniu swemu dziecku),do anioła Gabriela( występuje do niego z pretensjami , iż obiecał jej szczęście, a ona musi przechodzić przez taki ogrom cierpień) oraz do matek(radzi im modlić się, by nie spotkało ich to co ją).Matka Boska , osoba do której ludzie zwracają się z zniżeniem z prośbą o pomoc(np:"Bogurodzica"),teraz sama szuka pomocy u ludzi.
Ten tekst odsłania dramat Marii jako cierpiącej matki. Współczucie Stabat Mater dla matek ziemskich czyni ja Matka Milosierdzia, pośredniczką miedzy ludźmi, a Bogiem. Jej ogrom miłości i cierpienia podkreślają umiejętnie dobrane epitety o zabarwieniu emocjonalnym oraz nierównomierna ilość sylab w wersach. Bohateriowie utworu zostali wykreowani na zwykłych ludzi, dlatego ich cierpienie jest bliskie każdemu człowiekowi. Wiersz nie tylko przypomina ukrzyżowanie Chrystusa znane z Biblii, ale ma sens ponadczasowy, gdyż wyraża to, co czuje każda matka w podobnej sytuacji.