Maria Jasińska, Narrator w powieści

trzy problemy:

• ukształtowanie epickiej prozy

• czas

• narrator

Od narratora zależy cały charakter świata przedstawionego w powieści.

Dwa etapy w pracy nad narratorem:

1. normatywno-opisowy

2. syntetyzująco-krytyczny

Markiewicz - typy narratora:

• narrator autorski

• narrator jako fikcyjny podmiot literacki

• narrator jako postać fikcyjna

• narrator pozornie należący do świata przedstawionego

Problematyka badań:

1. ustalenie związku między narratorem a istotą epickości pośredniość w przedstawianiu (epika a dramat) - narrator jest strukturalną koniecznością epiki; stanowi niejako aprioryczną kategorię kantowską, w której ramach musi pozostawać każda narracja

2. "ontologiczny" charakter kategorii narratora czy jest ona tego samego rodzaju, co kategorie, np. miejsca, czasu, akcji

3. narrator pojawia się w płaszczyźnie drugoplanowej (plan pierwszy to świat przedstawiony) - w wypadku, gdy narrator wysuwa się na plan pierwszy - świat epicki zostaje zachwiany

4. wspólny zakres z problematyką badania narracji

Petsch - narrator cichy i głośny

Konkretyzacje narratora ( stopnie):

1. Najbardziej wyraziste zaznaczenie się narratora dokonywa się poprzez ukształtowanie go jako postaci występującej w tej właśnie roli - osoby opowiadającej.

2. Występowanie relatora wydarzeń, który choć pomija wykonywanie czynności, nie ukrywa siebie i swych narratorskich czynności.

są to dwie najbardziej jaskrawe konkretyzacje narratora:

• wszelkie napomknięcia o literackim charakterze opowieści ("bohater tego opowiadania"), wszelkie odniesienia do słuchacza lub czytelnika

• narrator nie stara się być chłodnym sprawozdawcą, ukazuje swe zaangażowanie (uczuciowe lub intelektualne) refleksyjne dygresje, komentarze

• słabiej konkretyzacji narratora służą metafora, epitet, poznanie

• płaszczyzna cichej obecności narratora swoboda w chronologii, zmiany dystansu, zmiany tempa narracji, operowanie zakresem wiedzy i niewiedzy

Występują w tekście takie partie, które mogą być interpretowane jako ujawniające narratora lub neutralne rozstrzyga o tym typ osobowości czytelnika.

Kim jest narrator?

stereotypowy podział narratorów: abstrakcyjny (3 os.)

konkretny (1 os.)

- albo brak danych, albo całkowite scharakteryzowanie

- czasem mimo narracji w 3 os. narrator jest doskonale scharakteryzowany (Malwina)

narrator: nie skonkretyzowany

skonkretyzowany

Konteksty:

1. Zestawienie narratora z realnym autorem:

• utożsamia narratora z autorem (Malwina, Jan z Tęczyna)

• wyraźne oddalenie

• brak dostatecznych danych do określenia tego stosunku

2. Zestawienie narratora z realnym, historycznie i społecznie określonym adresatem powieści:

• najczęściej równość

• narrator może być "wyższy" lub "niższy"

Typ odbiorcy może być nieraz współczynnikiem określonej koncepcji narratora i jej założeń narracyjnych.

3. Kontekst utworu: w odniesieniu do postaci ze świata przedstawionego może narrator być w pozycji osoby równorzędnej, wyższej lub niższej.

powieść historyczna czy całość utworu przedstawić z perspektywy historycznej czy współczesnej, w jakiej znajdują się autor i czytelnicy

3 kręgi zagadnień (założenia narracyjne opowiadającego):

1. związek narratora ze światem przedstawionym

2. cele opowiadania

3. forma opowiadania

Ad. 1)

• jest zróżnicowany w zależności od tego, czy narrator jest 1- czy 3-osobowy

• narrator konkretny najczęściej ujawnia związek ze światem przedstawionym może być głównym bohaterem lub świadkiem

• narrator abstrakcyjny może w ogóle nie objawiać związku ze światem przedstawionym; dwie skłonności: kreatorskie charakter, podkreślenie funkcji pośrednika

• czasem narrator abstrakcyjny może okazać się bezpośrednim uczestnikiem lub świadkiem opowiadanych zdarzeń

Ad. 2)

cel narracji intencja podjęcia przez narratora czynności opowiadania:

• ze względu na odbiorcę

• dla skrócenia dłużącego się czasu

• dla zaciekawienia, podzielenia się wiadomościami, upamiętnienia czegoś itp.

Ad. 3)

• formy wypowiedzi ukształtowane przez potrzeby życia poza terenem powieści

"wewnętrzne skłonności" określonych typów narratora i założeń narracyjnych do określonych typów postaw narratora

3 tendencje w zakresie ustosunkowania narratora do świata przedstawionego:

1. sprawozdawczo-informacyjna

• skupia się na przedstawieniu przedmiotu

• największy stopień fascynacji przedmiotem opowiadania

• czasem wymowne milczenie (Medaliony)

2. interpretacyjno-oceniająca

• świat przedstawiony stanowi okaz porządku lub nieporządku w posiadanym przez narratora obrazie rzeczywistości ( postawa obiektywna; subiektywna - sama osoba narratora stanowi najwyższą instancję)

• narrator może się wypowiadać albo z autorytatywnością albo może wyznawać niemożliwość wyjaśnień (ustosunkowanie bezpośrednie i pośrednie)

3. dygresyjna

• dla narratora raz po raz staje się bardziej istotny jego własny świat przekonań, uczuć, wspomnień niż ludzie i zdarzenia, o których miał opowiadać

• eseistyczne, publicystyczne

• liryczne

Opowiadanie, opowiadana historia jest wytworem czynności narratora, ściśle związanej z całokształtem sytuacji, w której można wyróżnić następujące czynniki:

• narrator i czynność jego opowiadania

• słuchacz czy słuchacze i czynność ich percepcji

narracja: jednopłaszczyznowa - wyłącznie świat przedstawiony

dwupłaszczyznowa - poprzez świat przedst. prześwieca sytuacja narracyjna

Sygnały wskazujące na sytuację narracyjną:

• ukazywanie się narratora w funkcji mu właściwej (opowiadający)

• uwagi narratora odnoszące się wprost do czynności opowiadania

• pamięć narratora o czytelniku

Jak ujawnia się narrator:

• wskazuje sam na siebie i na swoje dzieło

• posługiwanie się terminologią literacką

• akcentowanie samej czynności opowiadania i jej przebiegu (pomijanie, powtarzanie, komentarz itp.)

czytelnik - dopełnienie narratora

pamięć narratora o czytelniku:

• bezpośrednia - zwroty, apele

• pośrednia - wspólne zainteresowanie, np. "nasz", "jak już wiemy"

Cechy noweli:

• zwięzłość wypowiedzi literackiej

• jednowątkowa fabuła z wyraźną siłą kompozycyjną, wzdłuż której koncentrują się motywy

• prymat zdarzeń w stosunku do postaci

• przejrzystość akcji: od zawiązania intrygi czy powstania konfliktu aż do rozwikłań

• dramatyzm widoczny w zwartości kompozycyjnej

• konkretność miejsca i czasu kulminująca się w momencie katastrofy
  

typ, który zwraca uwagę na…

typ refleksyjny, wiąże świat przedstawiony z narratorem

---