Historia sportu osób niepełnosprawnych

Początki sportu niepełnosprawnych sięgają już XVIII w. W XII Santorius zalecał rekonwalescentom uprawianie piłki ręcznej oraz szermierki. W XVII w. Spencer, osobom wyleczonym z gruźlicy płuc, zaleca piłkę nożną i tenisa. Pierwsza wiadomość o udziale osób niepełnosprawnych w zawodach sportowych pochodzi z 1880 r. Informacja ta została opublikowana w londyńskim „Timesie”. W organizowanych biegach wzięło udział dwóch mężczyzn amputowanych w obrębie kończyn dolnych, zaopatrzonych w drewniane protezy. (2)

Podczas I wojny światowej, wraz ze wzrostem inwalidów wojennych, Niemcy jednocześnie prowadzili różne zajęcia sportowe, których celem był szybszy powrót rannych żołnierzy do czynnej służby wojskowej.

Pierwszy klub sportowy dla inwalidów powstaje w Anglii w 1922 r. Jest to Klub Motorowy dla Inwalidów Głuchoniemych. W tym samym roku powstał również klub sportowy dla głuchoniemych w Warszawie. Jego założycielem jest dr Władysław Janicki.

Następnie w roku 1924 został utworzony Międzynarodowy Komitet Sportu dla Niesłyszących (CISS). Polska była jednym z 10 współzałożycieli. Tego roku zorganizowano w Paryżu I Międzynarodowe Igrzyska Niesłyszących. Udział w nich wzięła 4-osobowa kadra z Polski.

W 1927 r. w Polsce powstał pierwszy Związek Klubów Sportowych Głuchoniemych. Inicjatorem był Kazimierz Wisłocki. Związek ten składał się z 6 klubów, do których należało 152 członków.

Kolejny krok wykonała Anglia w 1932 r. powołując do życia w Glasgow Towarzystwo Jednorękich Golfistów. Podobne towarzystwo powstało w USA kilka lat później.

W 1935 r., w Związku Radzieckim, zaczęto prowadzić w uzdrowiskach zajęcia z gimnastyki leczniczej, która zawierała elementy o charakterze sportowym.

Podczas II wojny światowej do rozwoju sportu osób niepełnosprawnych przyczynili się tacy wybitni lekarze jak Mallwitz z Niemiec oraz Watson - Jones z Anglii, którzy zalecali weteranom, rannym w wojnie, sport jako formę rehabilitacji. Jak się później okazało, takie działanie przyniosło dobre rezultaty. (8)

W 1944 r. dr Ludwig Guttmann, do programu usprawniania paraplegików w szpitalu Stoke Mandeville, wprowadził zajęcia sportowe. Były to zawody zorganizowane dla weteranów II wojny światowej.

Za początek sportu inwalidów historycy przyjmują rok 1948. w dniu otwarcia Igrzysk Olimpijskich w Londynie, rozpoczęły się także I Międzynarodowe Igrzyska dla Paraplegików. Zorganizował je właśnie dr Guttmann w szpitalu w Stoke Mandeville. Było to nawiązanie do idei olimpijskich w sporcie niepełnosprawnych (paraplegików). W igrzyskach tych wzięło udział 19 osób, które reprezentowały tylko 2 kraje: Anglię i Holandię. Zawody te obejmowały 3 dyscypliny.

W Polsce, zaraz po II wojnie światowej, wznowił swoją działalność Polski Związek Głuchoniemych, z początku w Poznaniu, a następnie w Warszawie. Rozpoczęły również działalność kluby sportowe dla głuchoniemych i niewidomych. (1)

Rok po I Międzynarodowych Igrzyskach dla Paraplegików, w 1949 r., w Polsce powstają pierwsze zalążki polskiego sportu osób niepełnosprawnych. Miejscem narodzin jest Zakład Leczniczo - Wychowawczy dla Dzieci Kalekich w Świebodzinie. Dzięki dr Mirosławowi Leśkiewiczowi powstał ośrodek rehabilitacyjny dla dzieci z uszkodzeniami narządu ruchu, będącymi skutkami urazu. Podstawowym elementem usprawniania dzieci były właśnie zajęcia sportowe. Pierwsze zawody odbyły się podczas obozu letniego w Wilkowie, po paru miesiącach działalności Zakładu. Później zostały one nazwane przez dr Leśkiewicza I Mistrzostwami Świata Dzieci Kalekich. Wychowankowie, biorący w nich udział, startowali właściwie bez przygotowania. Jednak dzięki nim, sport stał się jednym z głównych elementów rehabilitacji.

Następnym krokiem w przód było wprowadzenie przez mg wf Zenona Piszczyńskiego treningu dla około 100 dzieci po amputacjach, będących w wieku 7 - 16 (17) lat. Odbyło się to w dwóch placówkach: w Zakładzie Leczniczo - Wychowawczym dla Dzieci Kalekich w Świebodzinie oraz ośrodku letnim w Przełazach. Latem, 1950 r., zostały zorganizowane zawody sportowe dla dzieci.

W 1952 r. Ludwig Guttmann zakłada Międzynarodowy Komitet Organizacyjny Igrzysk Paraplegików w Stoke Mandeville. Chciał on w ten sposób nadać międzynarodowy charakter igrzyskom oraz zwiększyć ich popularność w świecie sportowym. Przejawem założeń Guttmanna były organizowane paraolimpiady (jako pierwsze w 1960 r. w Rzymie i w 1964 r. Tokio). (8)

Po igrzyskach olimpijskich, w dniach 19 - 24.09.1960 r. w Rzymie, odbyła się I Paraolimpiada Paraplegików. Rozgrywana była na obiektach olimpijskich. Głównym inicjatorem tych zawodów był oczywiście dr Guttmann. Zachowano elementy igrzysk olimpijskich, wprowadzono nawet podobną symbolikę: ślubowanie, medale, 3 koła olimpijskie itp. Nawiązano także do założeń olimpizmu, zgodnie z którymi zawodnicy mogli reprezentować swoje kraje, mogli startować wszyscy, bez względu na rasę, przynależność narodową, poglądy polityczne czy wyznanie religijne. W Igrzyskach tych brało udział 400 zawodników z 23 krajów. Polacy nie startowali. Brały udział tylko osoby poruszające się na wózkach. Następne igrzyska odbywały się kolejno co 4 lata. (13)

Rok 1961 przynosi kolejne zmiany. Swoją działalność zaczyna Spółdzielcze Zrzeszenie Sportowe „Start”. Porozumienie w sprawie organizacji sportu, turystyki oraz rekreacji niepełnosprawnych, pomiędzy Związkiem Spółdzielni Inwalidów a Zrzeszeniem Sportowym „Start”, zostało podpisane w Bukowinie Tatrzańskiej.

W Sierakowie zostaje zorganizowany I Festyn Sportowy w 1963 r. Wystartowało w nim 400 zawodników. W organizacji zawodów uczestniczyło 1500 niepełnosprawnych.

II Ogólnopolski Festyn Sportowy Spółdzielczości Inwalidzkiej odbył się rok później - w 1964 r. Tego roku nasi niepełnosprawni narciarze uczestniczą również w zawodach w Austrii. Także sportowcy niesłyszący brali udział w międzynarodowych zawodach. Na Mistrzostwach Świata w Waszyngtonie ustanowili kilka rekordów w swoich dyscyplinach oraz stanęli kilkukrotnie na najwyższym miejscu podium. (8)

W dniach 3 - 12.11.1964 r. w Tokio odbyły się II Igrzyska Sportowe dla Inwalidów. Wystartowało 375 zawodników, którzy reprezentowali 22 kraje. Polacy nie brali w nich udziału. (13)

W 1965 r. w Paryżu powołana do życia została Międzynarodowa Organizacja Sportu Inwalidów (ISOD - International Sport Organization for Disabled). Polska należała do członków założycieli. Organizacja ta zajmowała się dostosowywaniem istniejących dyscyplin do osób niepełnosprawnych lub tworzyła zupełnie nowe konkurencje sportowe. Jej celem był rozwój sportu inwalidów w krajach członkowskich. Polacy, z krajów demokracji ludowej, uczestniczyli jako pierwsi w Igrzyskach Sportowych Paraplegików w Stoke Mandeville w Anglii.

Na I Europejskich Igrzyskach Sportowych Inwalidów, które odbyły się w St. Etienne w 1966 r., wystartowała ekipa polskich sportowców inwalidów.

W kolejnych latach w Polsce organizowano wiele zawodów sportowych dla osób niepełnosprawnych:

• w 1967 r. w Bydgoszczy miał miejsce III Ogólnopolski Festyn Sportowy Spółdzielczości Inwalidów ZSSP „Start”

• w 1969 r. - tym razem w Katowicach odbyły się Igrzyska Sportowe Spółdzielczości Inwalidów ZSSP „Start”

• w 1971 r.- kolejne igrzyska odbywają się w Krakowie. Uczestniczyły w nich również kraje: Wielka Brytania, Austria i Francja. Zawodnicy rywalizowali ze sobą: pływaniu, lekkoatletyce, podnoszeniu ciężarów, łucznictwie a także piłce siatkowej.

• W 1974 r. - Igrzyska Sportowe Spółdzielczości Inwalidów ZSSP „Start”, Poznań, w których uczestniczyli także zawodnicy z innych krajów. (8)

Na arenie międzynarodowej nastąpił również rozwój w sporcie inwalidów. W 1968 r. przewodniczącym ISOD został profesor Ludwig Guttmann. Tego roku, w dniach 4 - 13.11. odbyła się też III Paraolimpiada w Tel Awiwie. Polacy znów nie wystąpili. W zawodach tych uczestniczyło 720 zawodników z 28 krajów. (13)

Kolejne igrzyska sportowe odbyły się w Heidelbergu (RFN) w dniach 21.06. - 5.07.1972 r. Igrzyska te zostały po raz pierwszy nazwane Olimpiadą Paraplegików (zamiast IV Paraolimpiady Paraplegików). Inicjatorem tej idei był profesor Ludwig Guttmann. To tutaj, po raz pierwszy wystartowała ekipa z Polski. Składała się ona z 18 inwalidów na wózkach. Zdobyli 14 złotych medali, 12 srebrnych i 7 brązowych (razem 33). Prócz tego ustanowili 8 nowych rekordów świata. Złoty medal zdobyła również polska ekipa niepełnosprawnych pływaków. Ogólnie w igrzyskach tych wzięły udział 43 kraje. Łączna liczba zawodników wynosiła 984 paraplegików, poruszających się na wózkach.

1976 r. i kolejne igrzyska pod oficjalną nazwą I Igrzysk Olimpijskich Inwalidów zorganizowano w Toronto w Kanadzie. W dniach 3 - 11.08 w zmaganiach sportowych uczestniczyło 1657 zawodników reprezentujących 44 państwa. Prócz paraplegików wystąpili również amputowani, niewidomi i niedowidzący. Po 4 dniach rywalizacji w punktacji medalowej prowadziła Polska, mając na koncie 56 medali: 26 złotych, 18 srebrnych oraz 12 brązowych. Niestety, piątego dnia Igrzysk Polacy, wraz z siedmioma innymi krajami (m.in. z Węgrami i Kubą) wycofało się z zawodów na znak protestu przeciwko udziałowi w tych zawodach reprezentantów RPA.

Tego roku odbyły się również I Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Örnsköldsvik w Szwecji. Wzięło w niej udział 20 krajów, które reprezentowało 300 zawodników. Ekipa z Polski liczyła 7 sportowców z grupy amputowanych. Nasza kadra nie odnotowała żadnego sukcesu.

W dniach 22 - 30.07.1977 r. w Stoke Mandeville zorganizowano 25 Igrzyska Sportowe Inwalidów. Wystąpiło w nich 650 paraplegików. Kadra Polski składała się z 19 zawodników, którzy wystartowali w konkurencjach: pływanie, lekkoatletyka oraz tenis stołowy. W nieoficjalnej punktacji medalowej Polacy zwyciężyli, zdobywając łącznie 75 medali: 42 złote, 22 srebrne i 11 brązowych. Niewątpliwie do tego sukcesu przyczynili się polscy pływacy, zdobywając 68 medali. Prócz tego ustanowili oni aż 22 rekordy świata. Pozostałe 7 medali uzyskali lekkoatleci.

II Igrzyska Olimpijskie Inwalidów były rozgrywane w Arnhem w Holandii. Do rywalizacji, w dniach 21.06. - 5.07.1980 r. stanęło 1055 zawodników z 42 państw. Sportowcy startowali w 4 grupach kalectw: paraplegicy, amputowani, niewidomi i niedowidzący, sportowcy ze schorzeniami narządu ruchu (zwane „Les Autres”) oraz porażenia mózgowe. W zawodach tych wzięła udział kadra z Polski licząca 80 zawodników: 35 paraplegików, 27 amputowanych, 18 niewidomych. Rywalizowali w następujących konkurencjach: pływaniu - 29 osób, lekkoatletyce - 40 osób, podnoszenie ciężarów - 6 osób z paraplegią, łucznictwie - 2 osoby, pięcioboju - 9 osób, piłce siatkowej - grupa 8-osobowa. Nasza ekipa zdobyła 179 medali, w tym: 78 złotych, 50 srebrnych i 51 brązowych. Tym samym uplasowała się na I miejscu w klasyfikacji, pokonując USA - 76 medali złotych i RFN - 68 złotych medali.

W tym samym roku odbyły się również II Zimowe Igrzyska Olimpijskie Inwalidów w Geilo w Norwegii. Uczestniczyło w nich 530 sportowców, reprezentujących 22 państwa. Polska nie wzięła w nich udziału. Do programu igrzysk wprowadzono nową konkurencję - wyścigi na torze lodowym na odpowiednio skonstruowanych pojazdach.

Kolejne - III Zimowe Igrzyska Olimpijskie Inwalidów odbyły się w 1984 r. w Insbrucku. Wystartowało w 700 zawodników z 22 krajów. Reprezentacja Polski liczyła 12 zawodników, którzy zdobyli łącznie 13 medali - w tym 3 złote, 2 srebrne, 8 brązowych.

Letnie Igrzyska Olimpijskie Inwalidów w 1984 r., ze względu na bojkot Igrzysk Olimpijskich w Los Angeles oraz trudności organizacyjne, odbyły się w dwóch krajach. Były to Nessau County w stanie Nowy Jork w USA (16 - 30.06.) oraz w Stoke Mandeville w Anglii (21.07. - 1.08). W pierwszych igrzyskach wzięły udział 52 kraje, natomiast w drugich - 48. Łącznie w obu wystartowało około 4000 sportowców niepełnosprawnych. Igrzyska te nabrały charakteru propagandowego. Reprezentacja Polski:

1. Nowy Jork - liczyła 26 osób (19 zawodników, 1 kierownik ekipy, 1 kierownik techniczny, 5 trenerów). Wśród sportowców znalazło się: 14 osób z amputacjami kończyn, 5 osób niewidomych. W całej ekipie były 4 kobiety, po 2 w każdej grupie

2. Stoke Mandeville - kadra liczyła 17 osób (14 sportowców, 3 trenerów). Wszyscy zawodnicy należeli do grupy paraplegików, poruszających się na wózkach (w tym 10 mężczyzn i 4 kobiety)

Niepełnosprawni sportowcy z Polski wystąpili w następujących konkurencjach:

1. Nowy Jork - pływanie (5 zawodników amputowanych), lekkoatletyka (5 sportowców niewidomych i 9 amputowanych)

3. Stoke Mandeville - pływanie (9 zawodników), lekkoatletyka (4 zawodników), podnoszenie ciężarów (2 zawodników)

Nasza kadra osiągnęła następujące wyniki:

1. Nowy Jork - 56 medali, w tym: 22 złote, 19 srebrnych, 15 brązowych

4. Stoke Mandeville - 50 medali, a w tym: 24 złote, 18 srebrnych, 8 brązowych

Łączna liczba zdobytych medali to 106 medali (46 złotych, 37 srebrnych, 23 brązowe). Na igrzyskach w Nowym Jorku polscy sportowcy pobili 16 rekordów świata i olimpijskich, natomiast w Stoke Mandeville kolejne 12 rekordów świata oraz 16 olimpijskich. W dowód uznania dla osiągnięć naszych sportowców, Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu przyznał wszystkim, którzy zdobyli medale odznaczenie „Medal za wybitne osiągnięcia sportowe”. (8)

Kolejne igrzyska sportowe osób niepełnosprawnych rozegrane zostały w dniach 15 - 24.10.1988 r. w Korei Południowej. Ogólna liczba państw uczestniczących wynosiła 60, natomiast zawodników - 3057. reprezentacja Polski liczyła 47 zawodników. Łącznie zdobyli 83 medale: po 25 - złotych i srebrnych oraz 33 brązowe.

W dniach 3 - 4.09. 1992 r. odbyły się Igrzyska Paraolimpijskie w Barcelonie, w których uczestniczyło 3001 sportowców z 83 krajów. Polskę reprezentowało 40 zawodników, którzy łącznie zdobyli 32 medale: 10 złotych, 12 srebrnych oraz 10 brązowych.

Następnym miejscem Igrzysk Paraolimpijskich była Atlanta w Stanach Zjednoczonych. W dniach 16 - 25.08.1996 r. rywalizowało ze sobą 3259nsportowców niepełnosprawnych ze 104 krajów. Polacy wystąpili w 61 - osobowym składzie. Zdobyli razem 35 medali, w tym 13 złotych, 14 srebrnych i 8 brązowych.

18 - 29.10.2000 r. odbyły się Igrzyska Paraolimpijskie w Sydney, w których uczestniczyło 122 reprezentacje; łącznie 3884 zawodników. Reprezentacja naszego kraju składała się ze 114 niepełnosprawnych sportowców. Wywalczyli 53 medale, w tym 19 złotych, 22 srebrne i 12 brązowych. Polska w klasyfikacji medalowej zajęła 8. miejsce. Do programu igrzysk włączono grupę sportowców z lekkim niedorozwojem umysłowym

7 - 16.03.2002 r. zorganizowane zostały VIII Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie. Miejscem zmagań niepełnosprawnych sportowców było Salt Lake City. Uczestniczyło w nich 36 krajów, które reprezentowało 415 zawodników. Barwy biało - czerwone reprezentowało 14 zawodników, którzy zdobyli łącznie 3 medale (1 złoty i 2 brązowe). W klasyfikacji generalnej zajęli 17. miejsce pod względem zdobytych medali.

W Atenach w dniach 17 - 28.09.2004 r. odbyły się XII Igrzyska Paraolimpijskie. Do rywalizacji stanęło 3969 zawodników, w tym 2763 mężczyzn i 1206 kobiet. Reprezentowali oni 136 krajów. Sportowcy startowali w 19 dyscyplinach sportowych. Nasze barwy reprezentowało 106 sportowców, którzy razem zdobyli 54 medale: 10 złotych, 25 srebrnych oraz 19 brązowych. W klasyfikacji medalowej Polska uplasowała się na 18. miejscu pod względem zdobytych złotych medali, natomiast biorąc pod uwagę ogół wywalczonych medali - na 10. miejscu.

Kolejne - IX Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie miały miejsce w Turynie, w dniach 10 - 19.03.2006 r. Do zawodów przystąpiło 477 sportowców z 39 krajów. W programie igrzysk znalazły się 4 dyscypliny: narciarstwo alpejskie, nordyckie, hokej na sledgach i curling na wózkach. Po raz pierwszy w igrzyskach wzięły udział Meksyk oraz Mongolia. Z Polski przybyło 11 zawodników. W klasyfikacji medalowej Polska zajęła 10. miejsce z dorobkiem 2 medali (oba złote). Wszystkie medale dla naszej reprezentacji zdobyła Katarzyna Rogowiec - w biegu na 5 i 15 km.

XIII Igrzyska Paraolimpijskie odbyły się w dniach 6 - 17.09.2008 r. w Pekinie. Uczestniczyło w nich blisko 4000 zawodników ze 147 państw. Zarówno igrzyskom olimpijskim jak i paraolimpijskim przyświecało jedno hasło: „Jeden Świat, Jedno Marzenie”. Zawodnicy rywalizowali w 20 dyscyplinach (doszło wioślarstwo). Polska reprezentacja wystąpiła w 94 - osobowym składzie i zdobyła 30 medali: 5 złotych, 12 srebrnych i 13 brązowych. Z takim dorobkiem Polska uplasowała się na 18. miejscu w klasyfikacji medalowej według zdobytych złotych medali i na 13. miejscu - według zdobytych wszystkich medali. (14)

Źródło: www.paralympic.org.pl

Miejsce Igrzysk Paraolimpijskich	Liczba krajów	Liczba uczestników		Złote medale	Srebrne medale	Brązowe medale	Razem
								Razem	Polacy
1960Rzym	17	137	-	-	-	-	-
1964 Tokio	19	239	-	-	-	-	-
1968Tel Awiw	28	782	-	-	-	-	-
1972 Heidelberg	41	926	22	14	12	7	33
1976 Toronto	40	1287	37	25	16	12	53
1980 Arnhem	42	1652	80	75	50	52	177
1984 Nowy Jork i Stoke Mandeville	54	2088	34	46	39	21	106
1988 Seul	60	3057	47	25	25	33	83
1992 Barcelona	83	3001	40	10	12	10	32
1996 Atlanta	104	3259	61	13	14	8	35
2000 Sydney	122	3881	114	19	22	12	53
2004 Ateny	135	3808	104	10	25	19	54
2008 Pekin	147	3942	94	5	12	13	30
Razem:				242	227	187	656

Tab.4. Osiągnięcia medalowe polskich sportowców niepełnosprawnych w Letnich Igrzyskach Paraolimpijskich

Źródło: www.paralympic.org.pl

Miejsce Igrzysk	Liczba krajów	Liczba uczestników		Medale złote	Medale srebrne	Medale brązowe	Razem
								Razem	Polacy
1976 Örnsköldsvik	17^*	250	7^*	-	1	-	1
1980 Geilo	18	350	-	-	-	-	-
1984 Innsbruck	21^*	457^*	16	3	2	8	13
1988 Innsbruck	22	397	18	1	1	6	8
1992 Tignes-Albertville	24	475	14	2	-	3	5
1994 Lillehammer	31	492	16	2	3	5	10
1998 Nagano	32	571	26	-	-	2	2
2002 Salt Lake City	36	416	14	1	-	2	3
2006 Turyn	39	477	11	2	-	-	2
Razem:				11	7	26	44

Tab.5. Osiągnięcia medalowe polskich sportowców niepełnosprawnych w Zimowych Igrzyskach Paraolimpijskich

^* dane mogą się różnić w zależności od źródła

---