Produkcja ziemniaków w Polsce, UE i na świecie

Siedlce 2005

Ziemniak, kartofel,- (Solanum tuberosum), to gatunek z rodziny psiankowatych, jedna z najważniejszych roślin jadalnych świata, powszechnie uprawiana w klimacie umiarkowanym, rzadziej w ciepłym. Wykorzystywana jest jako źródło skrobi, jedzenie, pasza dla zwierząt hodowlanych lub w przemyśle (produkcja alkoholu, krochmalu itd.). Ta krzaczasta bylina posiada białe, różowe, lub fioletowe kwiaty.

Dzicy przodkowie uprawnych form ziemniaka występują w Andach i na sąsiednich terenach, od Meksyku az po Chile. Ziemniaki uprawiane były od dawna przez Inków - juz ok. 3500 lat temu. Do Polski przywiózł je prawdopodobnie z wiedeńskiej wyprawy (1683) Jan III Sobieski. Uprawiane jako roślina jadalna od 2. polowy XVIII w. (początkowo ziemniaki hodowano jako rośliny ozdobne lub ciekawostki botaniczne.

Zarówno na świecie jak i w Polsce ziemniaki produkuje się na rynki „ziemniaczane” w zależności od przeznaczenia. Można wyróżnić następujące segmenty rynku

w branży ziemniaczanej:

1. rynek ziemniaka jadalnego

w tym:

a) na wczesny zbiór

b) ze zbioru jesiennego

2. rynek ziemniaka skrobiowego

3. rynek ziemniaka dla przetwórstwa spożywczego

w tym:

a) dla produkcji frytek

b) dla produkcji chipsów

c) dla produkcji suszy

4. rynek sadzeniaków

5. rynek eksportowy (importowy) ziemniaków

jadalnych i sadzeniaków

6. rynek gorzelniczy.

Produkcja ziemniaka jest podstawową po zbożach, gałęzią produkcji roślinnej w naszym rolnictwie. Praktycznie uprawia się je w prawie każdym gospodarstwie. Wzrasta także zainteresowanie uprawą intensywną, czyli z przeznaczeniem na surowiec najwyższej jakości o ściśle określonych parametrach.
W skali kraju uzyskujemy plony bulw na poziomie średnio 200 dt/ha, czyli co prawda dwukrotnie wyższe niż na Ukrainie, ale jednak dwukrotnie niższe niż w krajach Unii Europejskiej. Przyczyn niewykorzystania możliwości plonotwórczych ziemniaka można dopatrywać się w niedociągnięciach i błędach popełnianych w agrotechnice i stosowaniu złych odmian.

Ze względu na powierzchnię, jaką zajmuje w Polsce uprawa ziemniaków, a także ze względu na wielkość ich zbiorów kraj nasz mógłby więc uchodzić za ziemniaczanego potentata. W istocie Polska bywa ostatnio importerem ziemniaków i przetworów ziemniaczanych, co jest następstwem niedorozwoju polskiego przemysłu ziemniaczanego, a także niedostosowania produkowanych w Polsce odmian ziemniaków do aktualnych wymagań jakościowych przetwórstwa.

Zbiory ziemniaków w Polsce wyniosły w 2004 roku 14,0 mln ton i były o 1,9% wyższe niż w roku 2003, mimo spadku areału ich uprawy o 6,9%. Z hektara zebrano 196 dt (o 9,5% więcej w porównaniu z rokiem 2003).Udział ziemniaków w strukturze zasiewów wynosi obecnie około 6,3% (podczas gdy jeszcze 3-4 lat temu przekraczał 10%) i jest znacznie mniejszy niż w poprzednich latach, kiedy uprawiało się je w Polsce na powierzchni około 2,8 mln ha. Także zbiory ziemniaków są w ostatnim okresie średnio o połowę mniejsze niż w latach 70, kiedy dochodziły do 50 mln ton. Zmniejszyła się powierzchnia uprawy ziemniaków w rejo­nach charakteryzujących się dotychczas najwyższym ich udziałem w strukturze zasiewów (centralnej i południowo-wschodniej Polsce). W minionym roku w trzech województwach (małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim) udział ziemniaków w strukturze zasiewów ogółem przekraczał 10% i wynosił odpowied­nio: 13,5, 14,2 i 11,3%. Z kolei w zachodniej i północno-zachodniej Polsce, gdzie ich udział w strukturze zasiewów jest bardzo niski (3-4%), w 2004 roku wystąpił nawet wzrost powierzchni uprawianych ziemniaków. Wyższe ceny oraz większe możliwości zbytu ziem­niaków jadalnych w krajach sąsiadujących były głównymi czynnikami wzrostu areału ich uprawy w tym rejonie.

-

Źródło: „Analizy rynkowe” nr 25/05

Uprawa ziemniaków jest więc w Polsce niezmiernie rozproszona, co jest jedną z przyczyn braku postępów w plonowaniu. Drobni producenci nie są zainteresowani odnową materiału sadzeniakowego, a ze względu na znikomy udział produkcji towarowej ziemniaków umiarkowane jest też zainteresowanie wysokością ich plonów i zbiorów. W 2004 r. plony ziemniaków wyniosły 196 dt/ha i były o 17 dt/ha wyższe od plonów w 2003 r.

Źródło: „Analizy rynkowe” nr 25/05

Bardzo ważną pozycje w produkcji ziemniaków w Polsce zajmuje produkcja ziemniaków z przeinaczeniem na przemysłowy ich przerób. W tej grupie znajdują się głównie ziemniaki skrobiowe. Produkcją tych ziemniaków zajmują się gospodarstwa wielkotowarowe, mające zakontraktowane umowy z zakładami skupującymi surowiec do produkcji skrobi.

Produkcja ziemniaka skrobiowego w Polsce związana jest z przemysłowym przetwórstwem na krochmal i spirytus. Wspólne dla obu przemysłów jest wykorzystanie i przetwórstwo skrobi - głównego składnika chemicznego bulw ziemniaka.
Drugim kierunkiem użytkowania ziemniaka skrobiowego jest wykorzystywanie go na cele paszowe. Ten kierunek produkcji - pomimo spadku w ostatnich latach - odgrywa ciągle jeszcze w Polsce znaczącą role, szczególnie w tuczu trzody chlewnej.
W ostatnich latach, po zmianie systemu gospodarczego w zakresie produkcji i użytkowania ziemniaka, zachodzą dynamiczne zmiany idące w kierunku:

• zmniejszenia powierzchni uprawy,

• malejącej dominacji paszowego użytkowania ziemniaka,

• wzrastającego udziału produkcji rynkowej,

• poszukiwania przez odbiorców odmian o określonych walorach użytkowych, przydatnych dla określonego kierunku produkcji,

• rosnącej roli jakości i związanych z nią zmian w technologii produkcji.

Najistotniejszym problemem w uprawie ziemniaka dla potrzeb przemysłu skrobiowego jest maksymalizacja plonu skrobi uzyskiwanego z 1 ha. Plon skrobi zależy od dwóch podstawowych czynników:

• procentowej zawartości skrobi w bulwach uprawianej odmiany,

• wysokości uzyskiwanego plonu.

Zawartość skrobi w bulwach jak i plenność odmiany, Załęża od jej cech genetycznych i od prawidłowej agrotechniki. Znaczenie obu tych czynników w odniesieniu do zawartości skrobi oraz poziomu uzyskiwanych plonów jest zróżnicowane:

• zawartość skrobi zależy w większym stopniu od cechy genetycznej odmiany w mniejszym zaś od poziomu agrotechniki,

• plon bulw z 1 ha uprawianej odmiany zależy w większym stopniu od poziomu agrotechniki niż od cechy genetycznej odmiany.

Przemysłowy przerób ziemniaków na skrobię w kampanii 2004/05 byt niższy niż w poprzednim sezonie o ponad 22% i wyniósł blisko 0,8 mln ton. Był to wynik mniejszego kontyn­gentu produkcji skrobi przyznanego Polsce w pierwszym sezonie po wej­ściu do UE. który wynosił niespeł­na 145 tyś. ton. Jakość surowca była bardzo dobra, a skrobiowość ziemnia­ków zbliżona do odnotowanej w roku ubiegłym (ok. 19%) i była wyższa niż w poprzednich sezonach.

Kontyngent produkcji skrobi ziem­niaczanej w okresie od l lipca 2005 r. do 30 czerwca 2006 r. nie został jesz­cze określony, ale najprawdopodob­niej wyniesie on tyle, co w ubiegłym sezonie, tj. 144 985 ton. Oznacza to skup ok. 0,7-0,8 min ton ziemniaków i zakontraktowanie ok. 25 tyś. ha upraw ziemniaków skrobiowych. Ze względu na przekroczenie ubiegło­rocznego kontyngentu, produkcja skrobi w sezonie 2005/06 będzie niż­sza od kontyngentu o ok. 5% i może wynieść najwyżej 137 736 ton.

Najmniejszy areał upraw ziemniaków zajmuje produkcja nasienna. Udział plantacji kwalifikowanych w ogólnej powierzchni uprawy ziem­niaków kształtuje się na pozio­mie 0,83%. W poprzednim roku po­ziom tego wskaźnika byt podobny. Zakwalifikowana w ocenie polowej powierzchnia plantacji nasiennych ziemniaka ze zbiorów 2004 wynosiła 5929,0 ha i była o 5,6% mniejsza niż rok wcześniej.

Największym problemem sektora nasiennego ziemniaków jest utrzy­mujący się niski popyt na kwalifiko­wane sadzeniaki. Zużycie kwalifiko­wanego materiału jest w Polsce kil­kakrotnie niższe w porównaniu z przodującymi w produkcji ziemnia­ków krajami UE, jak Holandia, Niem­cy, Francja, Wielka Brytania. Do pod­stawowych przyczyn takiej sytuacji należą: niska przeciętnie intensyw­ność produkcji ziemniaków w Pol­sce, wyraźnie wyższa odporność krajowych odmian na choroby wiru­sowe oraz (jak wynika z analiz IHAR Bonin) duża zmienność jakości sa­dzeniaków kwalifikowanych.

W Polsce dużym zainteresowaniem producentów cieszą się odmiany naj­nowsze, wprowadzone do Rejestru w ostatnich dwóch-trzech latach. W 2005 r. wpisano do krajowego Reje­stru Odmian 15 nowych odmian ziem­niaków, w tym 7 polskiej hodowli oraz 8 hodowli zagranicznych, głównie niemieckiej i holenderskiej. Nowo za­rejestrowane odmiany nie odznaczają się rekordowymi plonami i wysoką od­pornością na choroby, a więc istotny­mi dla producentów cechami ułatwia­jącymi produkcję. Większość z nich posiada natomiast cechy jakości waż­ne dla konsumentów jakości i prze­twórstwa. Aktualnie w polskim reje­strze znajduje się 126 odmian. Około dwie trzecie stanowią odmiany jadalne (92), natomiast jedną trzecią skrobio­we (34). W grupie odmian jadalnych najwięcej (40) jest średnio wczesnych, następnie wczesnych (20), bardzo wczesnych (17), średnio późnych (12) i późnych (3). Wśród odmian skrobiowych dominują te dłuższym okresie wegetacji.

Podsumowując wysoka w Polsce produkcja ziemniaków wynika głównie z tego, że nadal znaczna część zbiorów wykorzystywana jest u nas na pasze.

W spożyciu ziemniaków od lat utrzymują się nieznaczne tendencje spadkowe. W ostatnim okresie spadek globalnego spożycia ziemniaków hamowany jest przez wzrost spożycia przetworów ziemniaczanych.

Ziemniaki można uznać w Polsce za roślinę schyłkową. Areał ich uprawy będzie się w następnych latach zmniejszał, gdyż będą traciły znaczenie jako pasza dla zwierząt.

Źródło: „Analizy rynkowe” nr 25/05

Przyjmuje się, że powiechrznia uprawy ziemniaków w Polsce w roku 2005 ponownie została zmniejszona o około 5%, gdyż ich produkcja w kraju jest wciąż wyższa od zapotrzebowania rynku oraz potrzeb konsumpcyjnych. Spadek areału ziemniaków ponownie będzie miał w rejonach charakteryzującym się wysokim udziałem w strukturze zasiewów i tutaj może sięgnąć nawet 7-10%. Natomiast w pozostałych województwach areał ten może zmniejszać się nieznacznie.

Poszerzona Unia Europejska jest głównym światowym producentem ziemniaków. Jej udział w światowej powierzchni uprawy ziemniaków wynosi ok. 12%, natomiast w światowych zbiorach - ok. 20%. Polska jest obecnie największym producentem ziemniaków w UE, ale jest także ich największym konsumentem. Pomimo tego, że produkujemy najwięcej ziemniaków ze wszystkich krajów Unii, to jednak eksportujemy ich bardzo mało.

W pierwszym roku po akcesji nie doszło do znaczących zmian w funkcjonowaniu europejskiego rynku ziemniaków. W skali całej UE-25 mamy do czynienia ze spadkiem powierzchni ich uprawy i zbiorów. W aktualnych krajach członkowskich powierzchnia uprawy wynosiła w 2000 roku 2,8 mln ha, a zbiory - ponad 78 mln ton. W roku 2004 powierzchnia spadła do 2,2 mln ha, a zbiory do ok. 65 mln ton.

Widoczne są odmienne tendencje w krajach UE-15 i UE-10. W pierwszej grupie mamy do czynienia z wyraźnym ustabilizowaniem zarówno powierzchni uprawy, jak i zbiorów. Tendencje spadkowe występują natomiast w drugiej grupie krajów. Powierzchnia uprawy spadła w nich z 1,6 mln ha w 2000 do 0,97 mln ha w roku 2004, natomiast zbiory zmniejszyły się o około 40%, do 18,2 mln ton. Zmiany te wynikały przede wszystkim ze spadku produkcji w Polsce. Podobne zjawiska wystąpiły również w Czechach, Słowacji i na Węgrzech. Wśród krajów UE-15 wyraźny spadek produkcji ziemniaków jest notowany jedynie w Hiszpanii. Sprzyjające w większości krajów warunki pogodowe spowodowały, że w krajach UE-15 znacz­nie wzrosły plony i zbiory ziemniaków. Największy wzrost zbiorów (o ponad 25%) odnotowano w Niemczech i Belgii, a kilkunastoprocentowy w Holandii i Francji.

Zbiory ziemniaków w wybranych krajach UE (tyś. ton)- opracowanie własne

W produkcji ziemniaków na świecie w ścisłej czołówce znajdują się Chiny, Rosja i Polska- dostarczają po 10 - 15% światowych zbiorów. Łącznie w 2004 roku na świecie wyprodukowano 328,9 mln ton ziemniaków, z czego 140,4 mln wyprodukowała Europa, a sama UE- 25 64,9 mln ton. Powiechrznia upraw ziemniaka na świecie wynosiła 19,12 mln, w Europie 8,29 mln ha, UE- 25 2,2 mln ha.

Średni plon z jednego hektara wynosił 17, 2 tony w skali produkcji globalnej na świecie, w Europie natomiast 16,9 t/ha, a w UE 25 - 29,6 t/ha.

Największe obszary upraw ziemniaków występują w klimacie umiarkowanym chłodnym - północno-zachodnia część Rosji, Nizina Mandżurska w Chinach oraz Nizina Środkowoeuropejska.

Kończąc pragnę zaznaczyć, że ziemniak pod względem znaczenia gospodarczego jest 4. rośliną świata - po pszenicy, ryżu i kukurydzy, a Polska, pomimo trudności jest ciągle liczącym się w świecie producentem ziemniaków, zajmującym w światowym rankingu producentów właśnie 3,4 - 5 miejsce.

Literatura i źródła:

1. www.arr.gov.pl

2. www.ihar.gov.pl

3. „Analizy rynkowe- rynek ziemniaka”- nr 26/05, 25/04

4. www.raportrolny.com.pl

5. www.potatonews.com

6. Biuletyny informacyjne ARR 165, 168 nr 3 i 6

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

1

---