Maria Ossowska, „Ethos rycerski i jego odmiany”,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000

Ethos	Etyka
Styl życia pewnej społeczności; Ogólna orientacja jakiejś kultury; Przyjęta przez społeczeństwo hierarchia wartości; Termin stosuje się do grup; Pojęcie podstawowe dla socjologii kultury; Gdy chcemy zbadać czy członkowie grupy wolą próżnować - zajmujemy się ethosem.	Nazwa dyscypliny teoretycznej, które ustala co się robić powinno, a co nie powinno; Zajmujemy się etyką, gdy zastanawiamy się czy szacunek dla człowieka pozwala lekarzowi na stosowanie środków wpływających na zmianę charakteru pacjenta.

Rozdział 1 „Pojęcie wzoru i pojęcie naśladowania”

Wzór	Model
Implikuje wartościowanie; Jest wyrazem regularności ludzkiego zachowania, stanowi powtarzalną strukturę tego zachowania (Kłoskowska); Coś co staramy się osiągnąć.	Aksjologicznie neutralny; „słowne, obrazowe lub jakiekolwiek przedstawienie ludzkiego zachowania (instytucji, osobowości) mogące służyć za przykład i przedmiot odniesienia ocen i skonstruowane dla praktycznych celów społecznych” (Kłoskowska)

IDEAŁ - implikuje doskonałość i nierealność; coś nieosiągalnego.

Tadeusz Kotarbiński - 4 interpretacje doskonałości:

1. nieskazitelność - bezbłędność;

2. dorównanie - umiar, który sprawia, że czyny nasze w danej dziedzinie jak najlepiej odpowiadają potrzebie;

3. skończoność - wykonanie do końca bez niedociągnięć, zupełnie;

4. miara najwyższa - kontroluje dorównanie by nie pozwalano sobie na nadmierną wybujałość.

Spinoza - ludzie doskonali to Ci, którzy jak najbardziej zbliżyli się do wzoru natury ludzkiej, który stawiamy przed sobą; doskonałość i niedoskonałość to pojęcia, które zwykliśmy zmyślać przy porównaniu między sobą jednostek jednego rodzaju. Doskonałość powinna zachęcać do naśladownictwa.

WZÓR OSOBOWY - konkretny człowiek, który jest przedmiotem aspiracji dla jednostki (grupy), implikuje hierarchię wartości. Nie można przeniknąć jakiejś kultury bez wiedzy o tym, jakie wzory leżą u podstaw jej zabiegów wychowawczych.

Wg Ossowskiej mamy lukę w terminologii, bo nie ma pojęcia „antywzoru”, a w rozwoju jednostki (grup) przeciwstawieni się czemuś odgrywało większą rolę niż „stawianie za wzór”.

Antywzory współpracują często z wzorami, naśladujemy bowiem jednych by odróżnić się od drugich.

STEREOTYP - „obraz człowieka należącego do pewnej grupy, ukuty z cech poczytywanych za charakterystycznych dla danej grupy”

• oszczędza nam wysiłek myślenia, porządkuje świat;

• nie nadąża za przemianami społecznymi przez co fałszuje rzeczywistość.

Wzór propagowany	Wzór akceptowany
Łatwiej wyłowić przez prasę, radio, kodeksy karne, życiorysy mężów stanu. Przykład: robotnik - pracowity i zadowolony z losu,	Próbujemy wychwycić przez ankiety, obserwację uczestniczącą.
		Wzór realizowany	Wzór akceptowany tylko werbalnie

NAŚLADOWNICTWO - tendencja do upodabniania się, kierowania uświadomionym lub nie uświadomionym przekonaniem o jakiejś dodatniej wartości osoby naśladowanej.

Naśladownictwo nie jest instynktem, gdyż zachowania instynktowne wywołuje określony impuls, który prowadzi do określonego uczucia. W przypadku naśladownictwa nie mamy do czynienia z określonym i idącym za nim uczuciem.

Naśladownictwo kierowane jest wartościowaniem. Naśladownictwu sprzyjają:

• szacunek - „Przekonamy się, że wszyscy ludzie których naśladujemy, są przedmiotem naszego szacunku i że wszyscy ludzie, których szanujemy, są przedmiotem naszego naśladownictwa czy tendencji naśladowczych.” Gabriel Tarde;

• „sprawność” - naśladujemy kogoś dlatego, że chcemy uzyskać pewien efekt, w uzyskaniu którego osoba ta okazała się sprawna;

• atrakcyjność - naśladujemy osoby, które są dla nas w pewien sposób atrakcyjne, posiadają prestiż, władzę, kompetencje, inteligencję, lubimy je, zazdrościmy, podziwiamy;

• nagroda - gdy zachowania naśladowcze są nagradzane, obserwujemy tendencję do dalszego naśladowania (przykład: wychowanie); Miller i Dollard przeprowadzili badanie na dzieciach, które pokazało, że naśladownictwa można się nauczyć i oduczyć. W wyniku tego badania wyodrębnili 4 grupy osób naśladowanych: starsi byli naśladowani przez młodszych, wyżsi w pozycji socjalnej przez niższych, przerastających inteligencją przez mniej inteligentnych, sprawniejsi technicznie przez mniej inteligentnych, sprawniejsi technicznie przez mniej sprawnych;

• bliskość - dystans społeczny między osobą naśladowaną a naśladującą nie może być zbyt wielki.

Obecnie naśladownictwo często jest zastępowane terminem identyfikacja. Dziewczynka, która przewija bobaska, identyfikuje się z matką. Ale nie powiemy, że dziecko uczy się mówić przez identyfikację.

Rola społeczna naśladownictwa jest olbrzymia. Jest ono zarówno czynnikiem zmiany i postępu, jak i czynnik zachowawczy, czynnik zarówno cementujący społeczeństwo, jak i czynnik dezintegracji.

Ze względu na ludzką tendencję do naśladowania tych, którzy objawiają jakąś wyższość, a zwłaszcza wyższość w hierarchii społecznej, pewna grupa ludzi odgrywa szczególną rolę w procesie szerzenia się pewnych wzorów i zmian. „Główną rolą arystokracji (…) jest jej charakter inicjujący”. Brakiem stratyfikacji społecznej tłumaczono zacofanie różnych krajów. W Rosji carskiej naśladowaniu arystokracji stawał na przeszkodzie brak klasy średniej, co łączył się z nadmiernym dystansem „dołów” w stosunku do „góry”, kultura „góry” bowiem, przez brak ogniwa pośredniczącego, nie spływa na „doły”.

Trzy twierdzenia McDouglla:

1. Naśladownictwo uprawiane jest przez „doły” społeczne w stosunku do „góry”.

2. Nie zachodzi ono tam, gdzie dystans jest zbyt wielki.

3. Klasy uprzywilejowane łatwo chwytają nowości, skoro mają być czynnikiem zmiany. (ale z drugiej strony obowiązuje opinia, że arystokracja bywa zwykle zachowawcza).

Rozdział 2 „Ethos rycerski w Grecji starożytnej”

Ideał powstał na podstawie opisu cech bohaterów „Iliady” i „Odysei” Homera.

Wychowanie jest przekazywaniem kultury = urabianiem całej osobowości człowieka według określonego wzoru. Ten wzór jest kreowany przez szlachtę.

Główne cechy wzorca Homerowego:

• Pochodzenie (przodkowie, szlachectwo we krwi);

• Szlachetność - nabywana jedynie dzięki pochodzeniu;

• Uroda - harmonijne ciała (mężczyzna - rosły, potężne bary);

• Dobra sprawność fizyczna;

• Piękna mowa i ogłada towarzyska (dyskrecja);

• Odwaga (tchórzostwo - największa obelga)

• Dbałość o cześć, pragnienie sławy i wyróżnienia („Cały porządek społeczny szlachty Homerowej opiera się na wzajemnym okazywaniu sobie czci”);

• Wrażliwość na ośmieszenie (samoponiżanie - największa ofiara jaką można sobie wyobrazić);

• Szczodrość (obdarzanie gości darami);

• Praca fizyczna hańbi, jedyne zajęcia, które przystoją: sprawowanie rządów, ceremonii religijnych, wojowanie i sport oraz administrowanie własnością rolna;

• Wyprawy łupieskie nie są potępiane - sposób na wzbogacenie się;

• Kult współzawodnictwa (u kobiet współpracy);

• Pojedynek - niezwykle ważny, odbywa się wg ściśle ustalonych reguł albo wychwalanie zasług przeciwnika (podniesienie swoich zasług na wypadek zwycięstwa) albo obrzucanie go obelgami (zastraszenie), otwarta walka jest dużo bardziej ceniona;

• Brak motywacji: za ojczyznę, wojna jest kierowana prywatną potrzebą zemsty;

• Reguły walki: oszczędź tego, kto się korzy i prosi o litość, szanuj posła, przestrzegaj rozejmu, zezwalaj na pogrzeb poległych i powstrzymaj się od przechwałek nad trupem;

• Życie gdy nie ma wojny: „Zawsze jest u nas biesiada i luba kitara, są pląsy i świeże szaty do zmiany i ciepłe kąpiele i łożnice”;

• Próżnowanie stanowi o pozycji pana, „konsumpcja na pokaz”, nie obejmuje ona kobiet, one pracują, przędą, kierują sztabem służby;

• Życie rodzinne - musi być harmonia, mąż i żona powinni być jednej myśli; ale mężczyznom przystoi mieć wiele kochanek, kobiety natomiast obowiązuje czystość przed ślubem i wierność po ślubie;

• Rodziny mają nieliczne potomstwo legalne;

• Starość respektowana, wiąże się z autorytetem;

• Cel walki: żądza pomsty, łupu, prestiż;

• Ścisła ingerencja bogów, niektórzy cieszą się łaską (otrzymują waleczność), a innych nie (pozbawiają odwagi);

• Możni mogą najwięcej poświęcać zabiegom wychowawczym, dlatego że młodzież z tej sfery nie musi być wcześnie wciągana w troski gospodarcze i konieczność zarabiania na życie;

• Wychowanie za pomocą pochwały i zawstydzenia;

• Człowiek mierzy swoją cnotę uznaniem jakim się cieszy, głos indywidualnego sumienia nie istnieje;

• Pochwała pederastii - doskonała miłość do chłopca;

• Męska cywilizacja, ekskluzywna;

• Wielkoduszność - ktoś kto nie skorzystał ze swojej przewagi nad kimś, puścił wolno wroga;

• Ideał człowieka „słusznie dumnego” (Arystoteles): szczodry, prawdomówny, otwarty, otwarcie kocha otwarcie nienawidzi, nie chwali, nie gani, nie skarży się ani nie prosi, dzielnie stawia czoła niebezpieczeństwom, pochodzi ze szlachetnego rodu.

Inny jest obraz u Hezjoda:

• Cnota nie jest związana z pochodzeniem;

• Cnotę zdobywa się osobistym wysiłkiem;

• Uroda nie jest istotna;

• Ład, oszczędność, samowystarczalność;

• Praca gospodarcza

• Dbanie o dobre relacje z sąsiadem;

• Ideał żony: rządna i pracowita;

• „hańbą jest żyć w bezczynności”;

• dyrektywy mieszczańskie (nie jak u Homera szlacheckie)

Ezop:

• zdrowy, chłopski rozum,

• poddawanie się bywa korzystniejsze niż opieranie;

• ze słabszym nie należy sobie psuć stosunków, bo nigdy nie wiadomo kiedy ten może się przydać;

• stan skromny zasługuję na pochwałę;

• lepiej skromnie, ale bezpiecznie;

• w przyjaźni ceniona jest przede wszystkim pomoc;

• trzymajmy się z tymi, z którymi wiążą nas nasze interesy;

• ostrożność, nieufność,

• praca - skarb;

• nie dba o urodę, ozdoby zewnętrzne;

• wzór człowieka zajmującego pozycję między możnymi a najbiedniejszymi.

---