Ameryka PN notatki 2006

PLAN WYKŁADÓW

Informacje ogólne na temat kontynentu

Położenie
Ukształtowanie poziome

Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju turystyki

Tło geologiczne - jednostki strukturalne
Rzeźba kontynentu - krajobrazy morfologiczne
Warunki klimatyczne
Hydrografia
Szata roślinna
Świat zwierząt
Rys historyczny Ameryki Północnej
Podział polityczny kontynentu; ustrój polityczny państw: USA, Kanada, Meksyk
Charakterystyka społeczno - kulturowa i gospodarcza Ameryki Północnej

Struktura narodowościowo - demograficzna
Struktura wyznaniowa
Bogactwa naturalne
Struktura zawodowa
Główne gałęzie przemysłu
Rolnictwo
Charakterystyka głównych regionów turystycznych - atrakcyjność turystyczna krajobrazu naturalnego i kulturowego(USA, Kanada, Meksyk)

Literatura:

J. Waryszyńska „Geografia turystyczna Świata cz. 2”, 2001 W-wa

- KANADA

- reg atlantycki, Qubecek, Onario, Prerii, Reg Kordylierów, reg Połnocny,

STANY ZJEDNOCZONE

-Nowa Anglia, Niż Nadbrzezna, (Atlantycki, florydy, niż Zatokowej,) Sr i polud Apppalachy, Wlk Jeziora, Stany Srodkowe (Intrior), Kordyliery ( gór Skalistych, Wyzyn i Kotlin sródgórkisch) Gor Kaskadowych, Sierra Nevada, wyb Oceanu Spokojnego, Alaska, Hawaje,

MEKSYK

-nSrodkowy, Sr-zachodni, Poludn-Pacyficzny, Chapas, płw Jukatan, Zat Meksykanska, Połnocny, Kalifornijski

A. Jelonek, M. Soja „Ameryka Północna” Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IV, 2000, Kraków
praca zbiorowa tłumaczona z języka niemieckiego - „Ameryka obraz kontynentu”
UNESCO, tłumaczenie z niemieckiego - „Skarby kultury i przyrody świata. Ameryka Północna i Meksyk”
J. makowski „Geografia fizyczna świata”, 2004
L. Baraniecki „stany Zjednoczone”, 1980, W-wa

POŁOŻENIE AMERYKI PÓŁNOCNEJ

Położenie matematyczne

Północ

Przylądek lądowy - Przylądek Murchisona 71^o58' szerokości geograficznej N (N kraniec Płw. Boothia, 2014km od bieguna N)
Przylądek wyspowy - Przylądek Moris Jesup - 83^o40'N

Południe

Przylądek Mariato - 7^o12'N

Zachód

Przylądek lądowy - Przylądek Księcia Walii 168^o05'długości geograficznej W
Przylądek wyspowy - Przylądek Wrangel 172^o25' długości geograficznej W

Wschód

Przylądek lądowy - Charles 55^o39'W
Przylądek wyspowy - Nordost Rundingen 12^o00'W

Stąd wielka rozciągłość południkowa w stopniach - 64^o46', oraz w kilometrach - 7190km (dla porównania: rozciągłość Azji 8523km, Afryki 7991km)

Również znaczna rozciągłość równoleżnikowa północnej części kontynentu, wyrażona np. różnicą czasu; różnica pomiędzy Nome (półwysep Seward, Alaska), a Gander (Nowa Funlandia) wynosi 7 godzin
Rozciągłość równoleżnikowa wyrażona w kilometrach na północy - około 6400km; wzdłuż 40 równoleżnika (środek kontynentu) - 4300km; na międzymorzu Tehuantepec - 200km
Wartości rozciągłości pozwalają zaliczyć Amerykę Północną do lądów o średniej wielkości
Z podanych współrzędnych wynika jednoznacznie, że Ameryka Północna leży w całości na półkuli zachodniej, jednocześnie w całości na półkuli północnej.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Rozpatrując relację przestrzenną Ameryki Północnej do innych kontynentów zwłaszcza w kontekście kulturowo historycznym należy podkreślić następujący fakt:

Mimo iż Ameryka Północna i Azja zbliżają się do siebie na niewielka odległość w Cieśninie Beringa, to jednak częściej zwraca się uwagę na oddalenie tzw. Nowego Świata od Starego Świata. Wchodząca w skład Nowego Świata Ameryka jest oddalona w km wzdłuż równoleżnika 40 od Starego Świata 5400km przez Atlantyk.

ROZCZŁONKOWANIE KONTYNENTU

Najdłuższa linia brzegowa ze wszystkich kontynentów - 75600km (Europa - 37200km; Azja - 70600km; Australia - 19500km; Ameryka S - 28700km; Afryka - 30500km)
Najlepiej rozwinięta linia brzegowa

Parametr rozwinięcia według Wagnera (O/L)

O - najmniejszy obwód w km = obwód koła o powierzchni równej powierzchni kontynentu

L - długość linii brzegowej

Ameryka Północna - 1:4,9
Europa - 1:3,5
Azja - 1:3,2
Australia - 1:2,0
Ameryka Południowa - 1:2,0
Afryka - 1:1,6

Według Pencka Albrechta (L/O)

Ameryka Północna - 4,86
Europa - 3,50
Azja - 3,19
Ameryka Południowa - 1,96
Afryka 1,64

OLEGŁOŚCI OD WYBRZEŻA - wartość maksymalna

Ameryka Północna - 1680km
Eurazja - 2360km
Afryka - 1830km
Ameryka Południowa - 1600km
Australia - 900km

OBSZAR I ROZCZŁONKOWANIE

Obszar - 24,5mln km² ; Azja 44,2; Afryka 29,8; Ameryka S 17,8; Europa 10; Australia 8,9.
Rozczłonkowanie

Półwyspy - 8,73% powierzchni ogólnej(2mln km²)
Wyspy - 16,71% powierzchni ogólnej (4,1mln km²)

Razem stanowi to 25,44%; Europa 30%; Azja 25,66; Australia 22,26%.

Najwyższy parametr uwyspienia=powierzchnia wysp w częściach powierzchni ogólnej; K.Ritter:

Ameryka Północna - 0,169
Australia - 0,146
Europa - 0,067
Azja - 0,061
Afryka - 0,020
Ameryka Południowa - 0,008

Regiony turystyczne Ameryki Północnej:

KANADA

Region Atlantycki
Region Quebec
Region Ontario
Region Prerii
Region Kordylierów
Region Północny

USA

Nowa Anglia
Nizina Nadbrzeżna-subregiony:

Atlantycki,
Florydy,
Niziny Zatokowej.

Środkowe i Południowe Appalachy
Wielkie Jeziora
Stany Środkowe
Kordyliery-subregiony:

Gór Skalistych,
Wyżyn i Kotlin Śródgórskich,
Gór Kaskadowych,
Sierra Nevada,
Wybrzeża Oceanu Spokojnego.
Alaska
Hawaje.

MEKSYK

Środkowy
Środkowo-Zachodni
Południowo-Pacyficzny
Chiapas
Półwysep Jukatan
Zatoka Meksykańska
Północny
Kalifornijski.

BUDOWA GEOLOGICZNA

Ewolucja geolog. kontynentu:

Faza prekambryjska

- ukształtowanie podłoża platformy amerykańsko-grenlandzkiej-prowincje prekambryjskie

Ewolucja geolog. w starszym i środk. paleozoiku.
Ewolucja geolog. w młodszym paleozoiku.
Ewolucja geolog. w młodszym mezozoiku i starszym kenozoiku.
Ewolucja geolog. w trzeciorzędzie.

Struktura geologiczna kontynentu:

1. Platforma Amerykańsko - Grenlandzka

Tarcza (stare skały wyniesione na powierzchnię, odsłonięte) kanadyjska
Tarcza grenlandzka
Płyta (stare skały przykryte młodszymi) centralna
Struktura fałdowa Kordylierów (mezozoik/kenozoik)

Liczne, krótkie łańcuchy górskie
Płaskowyże

Struktura fałdowa Appalachów (orogeneza paleozoiczna; zrównanie mezozoiczne, wydźwignięcie w trzeciorzędzie.
Struktura zwornikowa: pasmo Ouachita - Marathon.
Struktury fałdowe wschodnio grenlandzkie i eskimoskie (orogenezy paleozoiczne, pokrywa lądolodu).
Basen meksykański (kenozoik).
Płyta Nadatlantycka (kenozoik).

RZEŹBA POWIERZCHNI

Cechy geomorfologii amerykańskiej

Kolebka geomorfologii.
- G.K.Gilbert 1879

- W.M.Davis 1889: koncepcja cyklu geogr., kierunek genetyczny w geom.

Geologiczna orientacja geomorfologii.
Wielka różnorodność obiektów badawczych-form rzeźby i krajobrazów morfologicznych.

Cechy ogólne rzeźby

Ukształtowanie pionowe - stanowi komponent wiodący. Wpływa na pozostałe komponenty fiz.-geogr. Układ południkowy krain, mają główne linie orograficzne. Charakt. się wyraźną asymetrią.

Krzywa hipsometryczna

wzniesienie w m n.p.m. % powierzchni ogólnej

0-200 30%

200-500 30%

500-1000 12%

1000-3000 25%

ponad 3000 2%

Średnia wysokość (720m n.p.m.) Ameryki N. Antarktyda (2200m n.p.m.), Azja (960m n.p.m.).

Punkty ekstremalne:

najwyższy szczyt w G.Alaska - 6194m McKinley
obszary depresyjne: Kalifornia-Dolina Śmierci (-85p.p.m.), na Haiti (-34p.p.m.).
Południowy układ pasów topograficznych - wpływ na kierunek zlodowaceń plejstoceńskich; współcześnie na obieg wody i cyrkulację atmosferyczną.
Pomimo silnych uwarunkowań morfologii terenu od jednostek geologiczno strukturalnych, zaznacza się silny kontrast geomorfologiczny, pomiędzy północą, a południem - wynik ekspansji lądolodu plejstoceńskiego.

Charakterystyka stref morfogenetycznych Ameryki Północnej

Tarcza Kanadyjska - rozległa nizina nad zatoką Hudsońską, peneplena (prawierównia) urozmaicona formami deglacjacji frontalnej i arealnej. Charakter wyżyny ma jedynie półwysep Labrador (płaskowyż laurentyjski) i Ziemia Baffina.
Płyta centralna:

Niziny Centralne (równiny centralne) - część sąsiadująca z tarczą kanadyjską, środkowa część kontynentu, ogromny nieckowaty obszar z rzeką Missisipi w części osiowej (dolina szeroka do 120km)
Wyżyny wewnętrzne - masyw Ozark, góry Ouachita i Boston
Wielkie Równiny (Wyżyna Prerii) - wyżynne obszary przedgórskie (piedmontowe) gór skalistych i Appalachów (zejścia terasowe od 500-2000m). Przeobrażenia glacjalne terenu z maksymalnego nasunięcia lądolodu (min. Wielkie Jeziora)

Appalachy - stare góry:

W części północnej - założenia kaledońskie
W części południowej orogeneza hercyńska, całkowicie zrównane w mezozoiku, ponownie wydźwignięte w trzeciorzędzie
Długość pasma - 2600km, maksymalna wysokość w części południowej - pasmo Błękitne (Mt. Mitchell - 2037m n.p.m.)
Cechy krajobrazowe - długie zaokrąglone, silnie zalesione grzbiety(wychodnie najbardziej odpornych skał; mniej odporne doliny). Granica odporności z niziną atlantycką - uskok brzeżny (tzw. Linia Wodospadów)

Kordyliery - potężny system górski o długości 8000km; maksymalna szerokość - 1700km. Dwie strefy górskie - w każdej z nich łańcuchy górskie

Strefa zachodnia:

Góry Alaska
Góry Wrangla
Góry Świętego Eliasza
Góry Nadbrzeżne
Góry Kaskadowe
Sierra Nevada
Sierra Madre Zachodnia

Strefa wschodnia

Góry Brooksa
Góry Mackenzie
Góry Skaliste
Sierra Madre Wschodnia
Wewnętrzne wyżyny i kotliny

Wyżyna Kolumbii (trap bazaltowy) w stanie Oregon
Wyżyna Kolorado (kanion Kolorado)
Wielka Kotlina (depresja Doliny Śmierci) na zachod od Kolorado
Wyżyna meksykańska (Bolsony + wielkie zagłębienia śródlądowe-materiał przenoszony okresowo)

Krajobraz alpejski
Wysokogórskie procesy morfogenetyczne
Ożywienie wulkaniczne (Mt. St. Helens) shasta , Lassen innne

Niziny zatokowa i Atlantycka

Nizina Zatokowa - na osnowie obrzeżenia basenu Meksykańskiego, aluwialna nizina nad Zatoką Meksykańską.

Nizina atlantycka - pas niziny między Appalachami i oceanem Atlantyckim; rozwój delt i ich degradacja.

IV. Zlodowacenie plejstoceńskie Ameryki Północnej

W swoim maksymalnym zasięgu lądolód północno - amerykański obejmował obszar około 12mln km² - największy zwarty obszar zlodowacenia na kuli ziemskiej w plejstocenie; maksymalny zasięg czaszy lądolodu na południu do 37^o szerokości geograficznej N, po dolny bieg Missouri i Ohio, na wybrzeżu atlantyckim - okolice NYC.

Nomenklatura glacjałów (zlodowaceń) i interglacjałów plejstoceńskich.

ALPY(Penck, Bruckner)	POLSKA	AMERYKA PÓŁNOCNA
Würm	Bałtyckie (północno-polskie; Wisły)	Wisconsin
Riss/Würm	Eemski	Sangamon
Riss	Środkowo-polskie (Odry)	Illinoian
Mindel/Riss	Wielki (Mazowiecki)	Yarmouth
Mindel	Krakowskie (południowo-polskie; Sanu)	Kansan
Günz/Mindel	Przasnyski	Aftonian
Günz	Podlaskie (Narwi)	Nebrascan

Dwa centra zlodowacenia kontynentalnego:

Półwysep Labradorski
Centrum Keewatin

Zlodowacenie wysokogórskie Kordylierów - odrębne czasze, lodowce dolinne i piedmontowe.

EFEKTY EPOKI LODOWCOWEJ

Zatoka Hudsona - na planie misy polodowcowej (skutek konfluencji strumieni lodu)
Jeziora polodowcowe
Ciągi moren czołowych (stadia recesyjne i oscylacyjne), gł. glacjału Wisconsin
Fiordy - Kolumbia Brytyjska, Alaska, Zachodnie wybrzeża Grenlandii
Lessy - Równiny centralne; Południowe Prerie
Część wodospadów na rzekach (Niagara)
Brak pradolin - skutek zgodności nachylenia powierzchni sandrów z generalnym nachyleniem terenu
Rzeźba drumlinowa (stan Wisconsin)

PLUWIAŁY I INTERPLUWIAŁY

Wpływ zlodowaceń na przedpole na obszary pustynne i półpustynne wielkiej kotliny i Wyżyny Meksykańskiej
Zwilgotnienie klimatu
Jeziora pluwialne-przykłady jezior reliktowych:

Lahontan - jezioro Honey
Bonneville - 50tyś km²; głębokość 350m - Wielkie Jeziora Słone

KLIMAT AMERYKI PÓŁNOCNEJ

1. Duże zróżnicowanie klimatu jako efekt oddziaływania wielu czynników środowiskowych, takich jak:

Rozległy obszar (24,2mln km²)
Wielka rozciągłość południkowa
Południkowy układ linii orograficznych
Termika sąsiadujących akwenów oceanicznych (prądy morskie)
Stałe ośrodki kształtowania się mas powietrza (lato - wyż hawajski, azorski; zima - wyż kanadyjski, niż islandzki i aleucki)

2. Podstawowa cyrkulacja atmosferyczna

Zima

Wpływ suchych mas powietrza arktycznego(znad północnej Kanady)
Ich transformacja w powietrze polarne kontynentalne
Powietrze tropikalne morskie (wpływ do południowych wybrzeży Alaski, oddziaływanie niżu Aleuckiego)

Lato

Dominacja mas powietrza tropikalnego morskiego(huragany)

3. Temperatury powietrza

Klimat znacznej części Ameryki Północnej jest chłodniejszy w porównaniu z klimatem obszarów leżących w tych samych szerokościach geograficznych na półkuli wschodniej.

Wpływ południkowego układu głównych linii orograficznych i obecności zimnego prądu Labradorskiego

Nazwa Miejscowości	Średnie temperatury styczna
New York	-0,8
Neapol	8,2
Madryt	4,5

Duża zmienność pogody we wnętrzu kontynentu, np. amplitudy temperatur do 30^oC w ciągu paru godzin; wpływ ukształtowania pionowego kontynentu
Ocieplający wpływ Wielkich Jezior („indiańskie lato”)

4. Opady atmosferyczne

Związek z migracją mas powietrza i pozycjami frontów
Obszary największych opadów:

Północna część zachodniego wybrzeża(1000-3000mm/rok)
Stoki odpacyficzne gór Nadbrzeżnych i gór Skalistych(deszcze wzniesieniowe)
Południowe Appalachy i stany południowo-wschodnie USA - ponad 3000mm/rok

WODY AMERYKI PÓŁNOCNEJ

1. Morza oblewające:

Morze Arktyczne z akwenami
Ocean atlantycki z morzami
Ocean Spokojny

2. Prądy morskie i pływy:

ATLANTYK

ciepły Prąd Zatokowy - z połączenia prądu Florydzkiego i prądu Antylskiego na wysokości przylądka Hatteras (szerokość około 150km, głębokość około 800m, prędkość płynięcia około 130km/dobę, objętość przepływu 90mln ton/h)
zimny Prąd Labradorski

PACYFIK

ciepły Prąd Alaska - z połączenia północno pacyficznego i Kuro Siwo
zimny Prąd Kalifornijski
Pływy: zatoka Fundy (Nowa Szkocja) - amplituda do 21m; wybrzeże NW (np. Anchorage/Alaska/) 12m.

3. Rzeki - wielkie dzielnice hydrograficzne:

Dobrze rozwinięta sieć rzeczna; 3 zlewiska

Atlantyku - około 75% powierzchni kontynentu
Pacyfiku - 16%
Morza Arktycznego

Kontynentalny dział wodny - Kordyliery Wschodnie
Sieć egzoreiczna (odwodnienie do oceanów i mórz)
Sieć endoreiczna - strefa Wielkiej Kotliny i kotlin Meksyku
Zróżnicowanie gęstości sieci i zasobności w wodę:

Najgęstsza sieć Appalachy i południowo-wschodnia część kontynentu, krótkie pełnowodne rzeki
Najdłuższe rzeki; pas równin
Płaskowyże na zachodzie; rzeki okresowe

Wielkie Dzielnice Hydrograficzne:

Rzeki północno-kanadyjskie
Rzeka Św. Wawrzyńca
Rzeki Appalachów (Hudson, Delaware, Potomac, Susquehanna)
Rzeki Wielkich Równin - prawobrzeżne dopływy Missisipi (Missouri, Arkansas, Platte, Red)
Missisipi: Q-20x >Wisła, wahania stanów 18m (Cairo)
Rzeki górskie Alaski i Kanady
Rzeki Zachodu USA (Kolumbia, Snake, Kolorado, Sacramento, San Juan)

4. Jeziora:

Koncentracja przestrzenna - na północy kontynentu
Typy genetyczne:

Polodowcowe(rynnowe, egzaracyjne, moreny dennej)
Tektoniczno - polodowcowe
Reliktowe (Honey)
Jeziora w nieckach deflacyjnych
Krasowe

Wielkie Jeziora

5. Lodowce:

Około 8% powierzchni kontynentu
Grenlandia
Zlodowacenie Kordylierów

Stosunkowo niewielkie - Góry Skaliste i Góry Brooksa
Potężne zlodowacenie w Górach Wrangla i Górach Św. Eliasza

Ważniejsze rzeki Ameryki Północnej

NAZWA	PAŃSTWO	ZLEWISKO	DŁUGOŚĆ(km)
Missisipi z Missouri	USA	Zatoka Meksykańska	5970; 5969
Mackenzie z Athabaską	Kanada	Morze Beauforta	4240; 4240
Rzeka Św. Wawrzyńca	Kanada	Zatoka Św. Wawrzyńca	1200
Rio Grande	USA/Meksyk	Zatoka Meksykańska	3030
Jukon	USA/Kanada	Morze Beringa	3180
Nelson z Saskatchewan	Kanada	Zatoka Hudsona
Kolorado	USA	Zatoka Kalifornijska	2333
Kolumbia	Kaanada/USA	Ocean Spokojny	2250
Churchil	Kanada	Zatoka Hudsona	1610
Brazos	USA	Zatoka Meksykańska	1530
Fraser	Kanada	Ocean Spokojny	1368
Colorado	USA	Zatoka Meksykańska	1438
Alabama na zach od Missisipi	USA	Zatoka Meksykańska	1183

Ważniejsze jeziora

NAZWA	PAŃSTWO	POWIERZCHNIA(tyś km2)	MAX GŁĘBOKOŚĆ(km2)
Górne	Kanada/USA	82,4	406
Huron	Kanada/USA	59,6	228
Michigen	USA	57,9	281
Wielkie Jezioro Niedźwiedzie	Kanada	31,1	157
Wielkie Jezioro Niewolnicze	Kanada	28,6	102
Erie	Kanada/USA	25,7	64
Winnipeg	Kanada	24,6	214
Ontario	Kanada/USA	19,5	237
Athabaska	Kanada	7,9	260
Nikaragua	Nikaragua/Kostaryka	8,4	70
Wielkie Jezioro Słone	USA	2,5	15

SZATA ROŚLINNA

1. Przynależność do państwa florystycznego HOLARKTYDA (roślinność pozatropikalna półkuli północnej)

Wspólne pochodzenie roślinności Ameryki Północnej i pozatropikalnej Eurazji
Zbliżone dzieje szaty roślinnej w plejstocenie
Rola pomostów lądowych (Beringa)

Od południa państwo NEOTROPIS

2. Podobieństwo formacji roślinnych Ameryki Północnej i Eurazji

EURAZJA	AMERYKA PÓŁNOCNA
Tundra Eurazji	Tundra Amerykańska
Tajga Syberyjska	Tajga Kanadyjska
Lasy liściaste Europy i Chin	Lasy liściaste wschodniej części USA
Stepy	Prerie Amerykańskie
Pustynie środkowo azjatyckie; śródziemnomorska makia	Pustynie piołunowe (sagebrush); Chaparral

Mimo podobieństw większe zróżnicowanie gatunkowe występuje w Ameryce Północnej

3. Dzielnice roślinne Ameryki Północnej

PAŃSTWO FLORYSTYCZNE

DZIELNICA

Nearktyka (Holarktyka)

subarktyczna dzielnica leśna z tundrą na północy

Nearktyka

atlantycka (Kompleksy leśne: -klonowo-bukowe; -kasztanowo-dębowe na południu przeorzech-hikora; -dębowo-hikorowe w Appalachach. Lasy sosnowo-palmowe na Florydzie; w dolinach rzecznych cypryśniki; prerie-odpowiednik stepów azjatyckich-przedpole gór Skalistych-właściwa, wysoka, niska, krzaczasta)

Nearktyka

pacyficzna (lasy przybrzeżne-bujne sekwoje, świerki, daglezje, chojny, lasy górskie: sosny, świerk kłujący, sekwoja mamutowa (Sierra Nevada)

Neotropis

sonorska (kłujące dęby, piołuny, pustynia kreozytowa-krzewy)

Neotropis

meksykańsko-antylska (bogactwo florystyczne: 500gatunków storczyków, pnącza, 800gatunków drzew)

FAUNA AMERYKI PÓŁNOCNEJ

I. Podobieństwo do świata zwierzęcego Eurazji(części pozaropikalnej)

Jedno państwo zoogeograficzne - HOLARKTYDA
Amerykańska część Holarktydy - kraina NEARKTYKA
Konsekwencja niedawnych połączeń geologicznych

II. Podział krainy NE arktycznej (4 prowincje):

Arktyczna: wół piżmowy, niedźwiedź, foki grenlandzkie, sowy, lemingi, renifery
Kanadyjska: łosie (amerykański i olbrzymi), karibu, jeleń Wapit, niedźwiedź czarny, gryzzli, owca śnieżna
Zachodnioamerykańska: bizony, bobry kanadyjskie
Wschodnioamerykańska: orzeł białogłowy, aligatory

RYS HISTORYCZNY

Początki kolonizacji kontynentu:

pierwsi przybysze - podczas plejstoceńskiej epoki lodowcowej - ponad 20 000lat temu, ludy rasy mongoloidalnej z Azji, dotarcie pomostem lądowym w miejscu dzisiejszej Cieśniny Beringa
życie pierwotnych mieszkańców Ameryki N-Paleoindianie, gospodarka łowiecko-zbieracka, polowania na stada mamutów, a po ich wymarciu na stada bizonów w części równinnej kontynentu.

II. Rozwój cywilizacji prekolumbijskich:

Ocieplanie klimatu około 10 000 lat temu-recesja lądolodu na północ, początki gospodarki rolniczej na terenie Meksyku i Ameryki Środkowej - sezonowe ogródki przy obozowiskach (uprawa grochu, fasoli, dzikiej kukurydzy)
Około 4 000 lat temu nasiona plennej odmiany kukurydzy podstawowym składnikiem pożywienia Indian w Ameryce Środkowej
Około 1 150 lat temu p.n.e. najstarsza kultura Olmeków, ślady w postaci wielkich rzeźb monolitycznych (tzw. Głów Olmeckich - wykonane z bazaltu), na obszarze południowego Meksyku (dzisiejszy stan Vera Cruz i Tabacco)
IV wiek p.n.e. - IX wiek n.e. - cywilizacja Majów na Półwyspie Jukatan i w Gwatemali, przewyższała inne cywilizacje prekolumbijskie, wielka rola pisma, monumentalne budowle (piramidy, pałace), drogi, groble, dziedzińce, terasowy system upraw.
II - VIII w n.e. - cywilizacja Teotihuacan (środkowy Meksyk)
X w n.e. - Państwo Tolteków
XII w - Imperium Azteków

III. Pierwsi przybysze z Europy - około X wieku - Wikingowie

IV. Eksploracja i kolonizacja Europejska:

Poszukiwanie drogi wodnej do Indii
Wyprawa K. Kolumba(1492 - 1504)
Rywalizacja 3 mocarstw: Hiszpanii, Francji, Wielkiej Brytanii
XVI wiek - rozszerzenie wpływów Hiszpańskich
XVII wiek - kontrola Anglików nad wybrzeżem atlantyckim, od Maine do Florydy; wpływy francuskie od Quebecu do ujścia Missisipi
1689 - 1763r - starcia zbrojne w koloniach, zakończone Traktatem Paryskim (zwiększenie dominacji Wielkiej Brytanii).

V. Wyzwalanie terytorium Ameryki Północnej spod panowania krajów europejskich:

Wojna 13 kolonii brytyjskich z metropolią (1775 - 1783r) - utworzenie pierwszego niepodległego państwa tego regionu - Stanów Zjednoczonych
1867r - zakup Alaski od Rosji
Wojna koloni hiszpańskich z Metropolią (1810 - 1826) - powstanie Meksyku i krajów Ameryki Środkowej
1867r - początki autonomii Kanady.

VI. Angloameryka i Ameryka Łacińska

LUDNOŚĆ AMERYKI PÓŁNOCNEJ

Indianie, Eskimosi, Aleuci - ludność mongoloidalna, rdzenna ludność Ameryki północnej

	1900r	1950r	1996r	Zmiany w latach 1900 - 1996
mln. osób	106	220	455	349
% zatrudnienia	6,6	8,7	8	1,4
liczba osób na 1km2	4	9	19	15

Kreole - potomkowie pochodzenia hiszpańskiego
Murzyni
Mulaci
Metysi

STAN GOSPODARKI

Kraje rozwinięte:

USA - 26tyś $ PKB
Kanada - około 20tyś $ PKB
Bahamy - 12tyś$ PKB
Haiti - 250$ PKB
Nikaragua
Kuba - 800
Honduras
Bermudy - 30000

ŹRÓDŁA DOCHODU:

Państwa biedniejsze:

Rolnictwo (44% PKB - Haiti; 34% - Nikaragua; 25% - Gwatemala)
Turystyka (20% ruchu turystycznego)
Sektor finansowy

Państwa rozwinięte:

Sektor usług (2% PKB z rolnictwa, 4% PKB z rolnictwa w Kanadzie)

ROLNICTWO:

28,5% - grunty rolne, z czego 12,2% kontynentu to grunty orne
W Ameryce Północnej produkuje się 20 % światowej ilości zbóż
Ważny udział rybołustwa

PRZEMYSŁ

Bogactwa mineralne:

Prawie cała tablica Mendelejewa
Rudy żelaza, miedzi, ołowiu, uranowe (miejsce 1)
30% światowych zasobów węgla kamiennego (miejsce 2)
10% światowych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego (miejsce 2)
Przemysł przetwórczy - USA, Kanada, oraz Meksyk
USA, Kanada, Meksyk to najwięksi producenci energii elektrycznej, stali, oraz aluminium

Ameryka Łacińska:

Przemysł głównie wydobywczy i lekki
Oraz przemysł spożywczy

TRANSPORT

Bardzo dobrze rozwinięta sieć dróg kołowych, torowych, oraz transport lotniczy
Szlaki wodne i śródlądowe(Wielkie Jeziora)
Kanał Panamski - znacząca arteria komunikacyjna, łącząca Atlantyk, z Oceanem Spokojnym

TURYSTYKA

Bardzo ważne źródło dochodu
Najważniejsza w przypadku małych państw wyspiarskich
65 miliardów dolarów - największy na świecie dochód z turystyki
Dominacja walorów rekreacyjnych

Obszary najczęściej odwiedzane:

Antyle
Wybrzeże Kalifornii
Hawaje
Obszary górskie(Kordyliery, Appalachy)

NIEZWYKŁE MIEJSCA NATURY AMERYKI PÓŁNOCNEJ

Wielkie Jeziora
Wodospady Niagary
Jezioro Kraterowe
Kanion Bryce
Dolina Monumentów
Wielki Kanion Kolorado
Łuki Skalne
Uskok San Andreas

PARKI NARODOWE

PN Denali
PN Zatoki Lodowców
PN Banff
PN Jasper
PN Yellowstone
PN Everglades
PN Jaskiń Carlsbadu
PN Zion
PN Yosemite
PN Sekwoi
PN Wulkanów Hawajskich
PN Pokoju (Waterton - Glacier - USA/Kanada)

WIELKIE JEZIORA

Grupa 5 jezior tektoniczno - polodowcowych położonych w USA (58% ogólnej powierzchni jezior) i Kanadzie (42%), na skraju tarczy Kanadyjskiej
Jeziora: Górne (Superior), Michigan, Huron, Erie, Ontario
Największy zbiornik słodkowodny na świecie - 244,7tyś km²
Jezioro Górne - największe; PN Simpson na wyspie Royale
Jezioro Huron - liczne ośrodki wypoczynkowe, sporty wodne, wędkarstwo
J. Michigan - wybrzeża wschodnie i południowe - piaszczyste wydmy, pozostałe - płaskie i zalesione; Chicago; liczne kanały łączące jezioro z rzekami Missisipi Illinois
J. Erie - połączenie przez kanał New York Barge Canal (długość 584km) z rzeką Hudson w okolicy miasta Albany, Detroit, połączenie z jeziorem Ontario przez rzekę Niagara i kanał Wellandzki; Skarpa Niagary i Wodospady Niagary
Jezioro Ontario - najmniejsze, brzegi zalesione, częściowo bagienne, początek rzeki Św. Wawrzyńca.

WODOSPADY NIAGARY

Zlokalizowane między jeziorem Erie i Ontario w środkowym biegu rzeki Niagara
Dwie kaskady oddzielone Goat Island (Kozią Wyspą)

Wodospady Amerykańskie (American Falls) wysokość 51m, szerokość 320m, 10% wód
Wodospady Kanadyjskie (Końskiej Podkowy-Canadian Falls, Horseshoe Falls), wysokość 48m, szerokość 800m

Płytowy układ skał w obrębie progu wodospadów odporne na erozję dolomity podścielone piaskowcami i łupkami
Średnie tempo cofania się wodospadu - około 1,5 metra rocznie
Przewidywany zanik wodospadu za około 25000lat
Część wód po stronie kanadyjskiej wykorzystana w celach energetycznych(jeden z największych kompleksów hydroenergetycznych na świecie nad kanałem Welland)
Kanion rzeki Niagara - potężny kocioł eworsyjny Whirlpool.

JEZIORO KRATEROWE

Lokalizacja: Góry Kaskadowe (Kordyliery Zachodnie), południowa część stanu Oregon
Miejsce gwałtownej eksplozji wulkanu Mount Mazama (ponad 6 500 lat temu)
Rozsadzenie stożka wulkanicznego, rozrzut materiału piroklastycznego w promieniu 140km
Powstanie kaldery i jej późniejsze wypełnienie wodą; jezioro o wymiarach 9,5km na 8 km i głębokości 589m
2 wyspy - stożki wulkaniczne: wyspy Wizard i Phantom Ship (Statek Widmo)
Ciemnobłękitna barwa wód - efekt głębokości i czystości
Temperatura wody nie przekracza 13^oC
Jezioro z otaczającym terenem - Park Narodowy od 1902r
Ponad 160 km szlaków pieszych
Lasy sosnowe, jodłowe i daglezjowe
W sąsiedztwie pustynia z pokrywą pumeksową.

KANION BRYCE

Południowa część stanu Utah
Indianie Pajuta: TŁUMACZNIE: ”Czerwone skały stojące jak ludzie w kanionie o kształcie misy”
Kompleks parowów i efekt wietrzenia ( topniejace śniegi i lodowce) oraz selektywnej erozji i denudacji miękkich skał osadowych pochodzenia morskiego (iłowce, wapienie, piaskowce)
Liczne nazwy własne poszczególnych skałek Tonący Statek, Aligator, Mur Chinski, Królowa Wiktoria)
Zróżnicowanie kolorystyczne serii skalnych(związki żelaza, miedzi i manganu)
Tlenek żelaza- jaskrawo czerwone zabarwienie
A mangan bladofioletowy lub purpurowy
32 kilometry szlaków turystycznych; w głównej części kanionu, w tzw. Amfiteatrze Bryce'a - min iglice skalne (Ogród Królowej, Pętla Baśniowej Krainy, Ciche Miasto i inne, urwisko Wall Street, Pętla „Zabawa w chowanego”)
Piętrowość roślinna - min sosna ponderosa, deby
Kanion nazwano w 1928 roku od nazwiska pierwszego osadnika Benzera Bryce'a-Szkot (1875r.)-poprzednio PN Utah. Osiedlali się ti Mormoni
Mieszkancami Kanionu sa pieskipreriowe

DOLINA MONUMENTÓW MONUMENT WALLEY

Położona w południowo zachodniej części USA; pogranicze stanu Utah i Arizona
Zgrupowanie ostańców erozyjno - denudacyjnych w warunkach klimatu suchego; formy rzeźby o wysokości względnej około 300m/ własciwie pustynny obszar. Pierwotnie cała doline wypelnial piaskowiec. Na pocztaku rozłamywal się tworzac terasy, które w miare wietrzenia miekkich skal, odzielal od siebie tworzac ostance.
Płytowe ułożenie skał min czerwonego piaskowca
Wiele lokalnych nazw grup skalnych o fantazyjnych kształtach: „Skała Zamkowa”-Castle Rock, „Trzy Siostry”-Three Sisters, „Wielbłąd”-Camel, „Pal Totemiczny”-Totem Pole, „Słoniowate Ostańce”-Elephant Buttes i inne
Współczesne osadnictwo indiańskiego plemienia Nawajów (wypas stad owiec i kóz, uprawa gleby w warunkach niewielkich opadów atmosferycznych - około 200mm/rok
Sceneria wielu filmów fabularnych (głównie westerny Johna Forda)

KOLORADO - WIELKI KANION

Kolorado północno zachodniej części stanu Arizona
Wielka forma dolinna o imponujących wymiarach ok. 350km długości, maksymalna szerokość 29km, maksymalna głębokość 1750m
Naturalna odkrywka geologiczna w utworach skalnych, począwszy od najstarszych skał z prekambru (ok. 2mld lat temu; łupki krystaliczne i granity, 2 mld lat historii ziemi

Skały osadowe odsłaniaja skamienialosci od piewrwotnych glonów do drzew, od morskich muszli po szczątki dinozaurów

Wyrzezbila go rzeka Kolorado, która złobiła Kanion w miare jak płaskowyz Kolorado się podnosił
Młodsze skały o ułożeniu normalnym (poziomym), wiek od 200-600 milionów lat:

Kambr - iłołupki
Dewon - wapienie
Perm - piaskowce, iłołupki
Trias - wapienie i piaskowce
Silne zniszczenie młodszych skał z jury i kredy, oraz ery kenozoicznej

Klasyczny przykład tzw. Odmłodzenia rzeźby: pionowe wypiętrzenie tego regionu na wysokość 2500m n.p.m. w trzeciorzędzie
Znaczące przyśpieszenie erozji rzecznej rzeki Kolorado i denudacji - powstawanie doliny rzecznej o charakterze kanionu
Osadnictwo plemion indiańskich
Jedna z największych atrakcji turystycznych na kontynencie północno-amerykańskim

Sezon turystyczny trwa cały rok
Dojazd via Las Vegas
Spływy łódkami i tratwami po Kolorado, przeloty helikopterem, przejażdżki na mułach i koniach
3 szlaki piesze; przejście w poprzek kanionu i powrót zajmują od 6-8 godzin
Szlak Bright Angel i South and North Kaibab
Wysokie temperatury powietrza wewnątrz kanionu

Eksploracja kanionu: ekspedycja wojsk amerykańskich w roku 1858, badania kanionu przez majora Johna Wesleya Powella (1869r).

ŁUKI SKALNE - Most Tęczowy - RAINBOW BRIDGE

Most Tęczowy - na pograniczu stanów Utah i Arizona
Naturalny most skalny zbudowany z różowego piaskowca; według legendy Nawajów: „Tęcza zaklęta w kamień”
Wysokość 88m, górna część łuku o grubości 13m, szerokość 10m
Obiekt początkowo trudno dostępny dla turystów
Od 1963 roku możliwość dotarcia w pobliże mostu statkiem wycieczkowym (po wybudowaniu zapory wodnej Glen Canyon i spietrzeniu wód rzeki Kolorado i powstaniu jeziora Powell-jeden z najdłuższych na świecie sztucznych zbiorników wodnych).

PARK NARODOWY ŁUKÓW SKALNYCH (ARCHES)

Na obszarze stanu Utah - około 300km od Mostu Tęczowego
Zgrupowanie ponad tysiąca łuków skalnych, najwieksze takie na swiecie
Powsatał on wskutek zalania tego obrzaru przez morze. W warunkach ocieplania kilatu sol zaczela się wytracac a woda zanikac. Te warstwy przykryly potem material skalny z okolicznych gór. Pod wpływem ciezaru sol w niektórych miejscach zapadala się a w niektórych wybrzuszala”. Doprowadzilo to do przerwania warstw skalnych a w dalszej kolejnosci do podmaywania i kruszenia slabszych, mniej odpornych fragmentow rozowego piaskowca przez zamarzajaca wode.

Największy łuk - Landscape Arch o długości 89 metrów
Efekt intensywnego wietrzenia i erozji piaskowca, a także erozji rzecznej (przekształcanie żeber skalnych powstałych w wyniku stopniowego poszerzania głębokich, pionowych szczelin skalnych)
Interesujące kształty wielu łuków, np. „Okulary”, Park Avenue, Pine Tree.

USKOK SAN ANDREAS (św. Andrzeja)

Nieprzerwana aktywność sejsmiczna uskoku
Wielka linia tektoniczna o długości 1125km (w większości niewidoczna), rozciągająca się od położonej na północy miejscowości Point Reyes w kierunku południowo-wschodnim przez San Francisco, góry San Bernardino i jezioro Salton do Zatoki Kalifornijskiej
Strefa kontaktu dwóch wielkich płyt tektonicznych litosfery: płyta pacyficzna (na niej San Francisco, Los Angeles), płyta amerykańska
Ciągły ruch płyt; amerykańska bardziej stabilna, w ciągu ostatnich 25mln lat płyty przesunęły się względem siebie o 282km
Obecne tempo przemieszczania około 5cm/rok
Występowanie lekkich drgań i wielkich trzęsień ziemi
Silne trzęsienia ziemi w San Francisco:

1906r - około 8 stopni w skali Richtera, duże zniszczenia, pożary
1989r - 7,1 stopni w skali Richtera, straty materialne - 7 mld $.

PARK NARODOWY DENALI

Południowa część Alaski w Górach Alaska
Czynne wulkany i procesy sejsmiczne
Masyw Mt Mckinley - 6194m n.p.m. - nazwany na cześć jednego z prezydentów amerykańskich; najwyższy szczyt Ameryki Północnej
Masyw zbudowany głównie z granitów i łupków krystalicznych bo to stare skaly
Denali - nazwa szczytu według alaskańskich Indian
Połowa masywu ma pokrywę lodowo-śnieżną o grubości kilkuset metrów
Największy lodowiec Muldrow - lodowiec dolinny; 50 kilometrów długości
PN utworzony w 1980 roku, o powierzchni 25 000km²; masyw McKinley i fragment strefy subarktycznej
Surowe warunki klimatyczne - w partiach szczytowych do (-70^oC), latem-kilka stopni C, zimą (-30^oC), silne wiatry
Górna granica lasu - około 800m n.p.m.; tajga - świerk, osika, olcha, powyżej-tundra sucha lub wilgotna
Silne przemarznięcia gruntu, wieloletnia zmarzlina, płytkie odmarzanie latem
Fauna - kilkaset sztuk niedźwiedzi grizzly, łosie alaskańskie (poroże do 2 metrów rozpiętości), stada karibu (podgatunek renifera), dzikie owce Dalla.

PARK NARODOWY ZATOKI LODOWCÓW (Glacier Bay)

Południowy kraniec stanu Alaska (USA)
Zatoka lodowców - głęboko wcinająca się w ląd, szerokość 15km, liczne wyspy w partii ujściowej, kilka ramion
W zatoce czoła 16 lodowców, spływających dolinami z górskiego masywu Fairweather Range, klify lodowe o wysokości kilkudziesięciu metrów
Maksymalne wypełnienie zatoki lodem w latach 1750-1780 w czasie trwania tzw. Małej Epoki Lodowej (XIII - XIXw.), lodowiec o szerokości 30km, długości 160km, grubości 1200m
Potem bardzo szybka recesja; np. w latach 80tych XIX w cofnięcie lodowca o 80km
Przyczyna: klimatyczna, powodująca podniesienie się granicy wieloletnich śniegów o około 300m i zmniejszenie obszaru alimentacji w lód lodowcowy
Cielenie się lodowców - liczne pływające góry lodowe
Amplituda pływów 7m
Park utworzony w 1980r
Rejsy małymi statkami wzdłuż zatoki i jej odgałęzień (możliwość zbliżenia się do lodowców na odległość 2-3km
Obserwacje wielorybów (humbaki, orki i inne)
Możliwość biwakowania na terenie parku.

PARK NARODOWY BANFF

W południowo zachodniej prowincji Alberta w Górach Skalistych, 130km na południowy zachód od miasta Calgary
Na północ inny Park Narodowy - Jasper
Założony w 1885r; o powierzchni 6641km²
Krajobraz alpejski, wysokogórski, w dolinach języki lodowcowe
W północnej części parku pole lodowe Columbia Icefield (powyżej 250km²) z licznymi jęzorami lodowymi
Duże opady śniegu - pokrywa do 5m grubości
Roczna suma opadów około 600mm; temp. latem 15-20^oC, zimą średnio (-12^oC)
Liczne jeziora polodowcowe typu karowego, min słynne jezioro Louise („Diament Gór Skalistych”) i szczyty o wysokości 3000m n.p.m.
Fauna: czarne niedźwiedzie baribale, szare niedźwiedzie grizzly, łosie, owce kanadyjskie, kojoty, rysie, wiele gatunków ptaków
Liczne trasy piesze, miejsca do biwakowania, możliwość uprawiania sportów zimowych.

PARK NARODOWY JASPER

Południowo zachodnia część prowincji kanadyjskiej Alberta, przy granicy z prowincją Kolumbia Brytyjska
Najlepszy dojazd szosą ze stolicy prowincji Edmonton - 370km
Park powstał w 1907r, o powierzchni 10750km²
Obszar parku zbudowany ze skał osadowych pochodzenia morskiego, silnie sfałdowanych i pchniętych podczas ruchów górotwórczych
Znaczące przeobrażenia rzeźby przez plejstoceńskie lodowce górskie: powstanie klasycznych dolin U-kształtnych i licznych zagłębień karowych, wypełnionych później wodami jeziornymi
Najwyższy szczyt Mt. Columbia - 3747m n.p.m.
Na południe od niego pole lodowe Columbia Icefield (na pograniczu z Parkiem Narodowym Banff)
Warunki klimatyczne: tempe. zimą (-12)-(-15^oC), temp. latem 16-29^oC, opady roczne 500mm/rok
Szata roślinna - górna granica lasu 2100m n.p.m., powyżej roślinność subarktyczna - kępy traw mchów i porostów
W dolinie rzeki Athabaska lasy borealne, wyżej łąki typu alpejskiego
Świat zwierząt: czarne niedźwiedzie, baribale, szare niedźwiedzie grizzly, wapiti, owce kanadyjskie, kozły śnieżne
Pochodzenie nazwy parku - od właściciela punktu skupu skór i futer Jaspera Howesa.

PARK NARODOWY YELLOWSTONE

Północno zachodnia część stanu Wyoming (USA) częściowo w stanach Montana i Idaho
Historia geologiczna:

Utwory pochodzenia morskiego wypiętrzone w formie płaskowyżu po recesji morza
W okresie 2mln - 600tyś lat temu wystąpienie 3 potężnych erupcji wulkanicznych - powstanie rozległej kaldery (80km długości, 50km szerokości)
Zasklepienie kaldery
Rozwój procesów postwulkanicznych

Aktywne zjawiska geotermalne i gejzery, gorące źródła, wulkany błotne
Krajobraz morfologiczny: płaskowyże o wysokości 2000-2600m n.p.m., otoczone grzbietami górskimi o wysokości 3500m n.p.m.
Najstarszy park narodowy na świecie - rok założenia 1872, strzeżony początkowo przez armię, później od roku 1916 przez Rangersów zalozone przez prezydenta Granta
Powierzchnia 8883km², „ósemkowa” trasa samochodowa, 1500 kilometrów tras pieszych, park dostępny cały rok-2 dni na spokojne zwiedzanie z wykorzystaniem auta i bazy noclegowej
Główne atrakcje turystyczne:

Dolina gejzerów - ponad 200 gejzerów (najbardziej znany Old Faithful-Stary Wierny Druh)
Terasy trawertynowe (wapienne) powstałe z wytrącania węglanu wapnia
Kanion (360m głębokości) rzeki Yellowstone z wodospadami
Jezioro Yellowstone
Gorące źródła - Mammoth
Bagna

Warunki klimatyczne: temperatura zimą (-8^oC), latem 17^oC, opady średnio 600mm
Flora - gęste lasy iglaste
Fauna - bizony, niedźwiedzie grizzly, wapiti, łosie, jelenie, antylopy widłorogie, kojoty.

PARK NARODOWY EVERGLADES

Południowy kraniec półwyspu Floryda
Utworzenie parku regionalnego w 1916r, a narodowego w 1947r
Powierzchnia mokradeł 7 000km², powierzchnia parku 5687km²
Cechy charakterystyczne: wielkie obszary bagienne, wolno płynąca i bardzo płytka rzeka (15cm głębokości)
Bujna roślinność wodna, min białe kwiaty lilii wodnych, liczne wysepki, drzewa mahoniowe, sosny
Na wybrzeżach gęsta sieć namorzynów z systemami korzeni oddechowych („chodzące drzewa”)
Świat zwierzęcy: 320 gatunków ptaków, aligatory amerykańskie, żółwie, wydry, manaty.

PARK NARODOWY JASKIŃ CARLSBADU

Południowa część stanu Nowy Meksyk, góry Guadalupe
Założony w 1930 roku
Geneza jaskiń: procesy krasowe w obrębie utworów wapiennej rafy, powstałej w płytkim, ciepłym zbiorniku morskim (około 280mln lat temu)
System tuneli, korytarzy, studni krasowych i 60 dużych jaskiń (komnat)
Szata naciekowa jaskiń: stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, perły jaskiniowe (na dnie małych zbiorników wodnych)
Wielka Komnata - wysokość 75m, wymiary 240x330m
Komnata Królowej - wielkie draperie stalaktytów
Pal Totemowy - największy stalagmit (12m wysokości) w Wielkiej Komnacie i inne jak Nora Diabła, Zamarzniety wodospad, Wstydliwy Słoń
Indiańskie rysunki naskalne
Mały amfiteatr przed wejściem do jaskiń; obserwacja nietoperzy (do 200 osobników na 1m² stropu)
W przeszłości eksploatacja pokładów guana nietoperzy jako nawozu
Najlepszy dojazd z El Paso (stan Teksas) 200km.

PARK NARODOWY ZION

Południowo zachodni kraniec stanu Utah(USA), obszar pustynny
Założony w 1919r, o powierzchni 596km²
Powstanie krętego kanionu ZION w wyniku intensywnej erozji wgłębnej rzeki Horth Fork Virgin, podczas powolnego wypiętrzania płaskowyżu zbudowanego z miękkich piaskowców
Wymiary kanionu: maksymalna głębokość 760m, długość 24km, minimalna odległość ścian kanionu 6m
Najciekawsze obiekty:

Zespół skalny Świątynia Zachodnia (West Temple)
Zespół iglic skalnych - Wieża Dziewicy (Towers of Virgin)
Amfiteatr skalny - Świątynia Szinawawy (Temple of Sinawawa)
Płacząca skała ze źródłem Zion (Weaping Rock)

Flora: liczne gatunki paproci, wiele gatunków kwiatów, karłowate sosny
Fauna: lisy, jelenie rysie, pumy
Niedostępność kanionu wiosną - wypełnia się wodą
W porze suchej groźba nagłych wezbrań w przypadku wystąpienia krótkotrwałych opadów
Najszybszy dojazd z Las Vegas - 260km.

PARK NARODOWY YOSEMITE

środkowa część stanu Kalifornia (USA), na wschodnich zboczach pasma górskiego Sierra Nevada, 320km na E od San Francisco
rok założenia 1890
powierzchnia 3046km²
przykład rzeźby polodowcowej, wykształconej przez plejstoceńskie lodowce górskie na podłożu skał GRANITOWYCH!!!!!!!! i osadowych
liczne U-kształtne doliny polodowcowe ze stromymi, wysokimi zboczami
główne atrakcje:

Dolina Yosemite (7,5km dł., 1% powierzchni parku)
wielkie masywy granitowe:

Masyw Półkopułowy (Half Dome)
Ściana El Capitan (1100m wys. względnej)
Skały Katedry (Cathedral Rocks)
Łuki Królewskie (Royal Arches)

punkt widokowy Glacier Point
największe na świecie skupisko wysokich wodospadów:

Yosemite (3 stopnie, wys. 739m, najwyższy w Ameryce Płn., trzeci na świecie)
Bridalveil (Welon Panny Młodej) 200m wysokości
Wstęga (Ribbon) 500m wysokości

3 największe na świecie monolity granitowe

Gaj Mariposa: skupisko sekwoi, m.in. Grizzly Giant (2700lat, 64m wys., średnica pnia 10m)
warunki klimatyczne: temp. latem 20^oC, opady 1300mm
1000km szlaków pieszych, 2mln turystów rocznie
granitowe ściany - miejsce wyczynów sportowych amerykańskich wspinaczy.

PARK NARODOWY SEKWOI

środkowo-wschodnia część Kalifornii, zachodnie zbocza gór Sierra Nevada
powstał w 1890r, drugi z kolei PN USA
powierzchnia 1600km², park dostępny przez cały rok
to drzewa które rosly miliony lat temu i wystepuja tylko na obszrze nie objetym zlodowaceniem. Rosly gdy panowali Faraonowie w egipcie a w Anglii budowano Stonehange czyli jakies 3 000 lat.
Nazwa pochodzi od znaneg Indianina
Sekwoje zawdzieczaja swoja długowuicznosc zawartosci taniny w korze, która powoduje odpornosc na uszkodzenia przez owady i grzyby i nadaje im czerwony kolor
w sercu parku las olbrzymich sekwoi (Giant Forest)
na wys. od 1500-2500m n.p.m.-sekwoje olbrzymie (mamutowce-Sequoia Gigantea-osiągają do 120m wysokości i 12m średnicy); dalej na północ, aż do wybrzeża Pacyfiku-lasy sekwoi wiecznie zielonej (Sequoia Semprevirens-osiągają do 100m wysokości, średnica do 9m i 2000lat) tworzące leśne skupiska
drzewa noszą imiona wielkich postaci historycznych, np. „General Sherman”-największa sekwoja w Giant Forest (90m wysokości, 30m obwodu, wiek 2200lat) inne to Generał Lee, Washington itp…
warunki klimatyczne: temp. latem 10-25^oC, zimą (-3^oC)-(-10^oC)
oprócz sekwoi-skupisko 60m sosen, dębów i wierzb
punkt widokowy na gigantycznym bloku granitowym-Monroe Rock: imponująca panorama Sierra Nevada
Crescent Meadow-bujne kobierce mchów
jaskinia Crystal Cave
70km trasa dla turystów zmotoryzowanych „General Highway”
Kotlina Wielkich Pniaków (Big Stump Basin) - pozostałość dawnej inwazji drwali

PARK NARODOWY WULKANÓW HAWAJSKICH (HAWAII VOLCANOES)

archipelag Wysp Hawajskich (USA) na O.Spokojnym
powstał w 1916r.
umiejscowienie archipelagu nad tzw. gorącą plamą, tj. nad miejscem, gdzie gorącą magma przebija wyjątkowo cienką skorupę ziemską, wydostając się na powierzchnię-powstające stożki wulkaniczne wyrastają coraz wyżej ponad dno oceanu, stając się ostatecznie wyspami
park zlokalizowany na 2 wyspach chroni obszar aktywnego wulkanizmu
na wyspie Hawaii: starsza część parku-2 wielkie wulkany tarczowe Mauna Kea (4205m n.p.m.) i Mauna Loa (krater Kilauea, wys. 4170m n.p.m.),

od roku 1969-nowy stożek wulkaniczny Mauna Ulu (Rosnąca Góra), przykłady różnych typów law

na wyspie Maui: młodsza część parku od roku 1960 na obszarze wulkanicznym Haleakala-obfita pokrywa złożona z popiołów, bomb wulkanicznych, pumeksu i żużlu
muzeum z dokumentacją erupcji wulkanicznych
liczne endemity roślinne, ponadto bambusy, mango, pandanusy
fauna: liczne gatunki barwnie upierzonych ptaków, nietoperze
war. klimat.: średnioroczna temp. powietrza 22^oC.

PARK MIĘDZYNARODOWY POKOJU WATERTON-GLACIER

leży na pograniczu USA/Kanady
połączenie 2 parków
powierzchnia 4500km²
leży w S części prowincji: Alberta w Kanadzie i N część stanu Montana
koniec XIXw.-park Waterton kanadyjski i amerykański Glacier
powstał dla ochrony wapiti, łosi, niedźwiedzi brunatnych, baribali, grizzly, drzew iglastych
atrakcje: jeziora karowe bądź rynnowe (egzaracyjne-związane z przemieszczeniem)
ok. 60 lodowców, np. największy o pow. 3000km², skupione w jednym miejscu
doliny wiszące, U-kształtne, rynny egzaracyjne-rzeźba polodowcowa jako główna atrakcja.

W wyższych partiach gór - zlodowacenie o umiarkowanych rozmiarach: lodowce dolinne (około 60), grubość pokrywy lodowej - około 120 m
W porze letniej: liczne wodospady i kaskady utworzone z bardziej obfitych wód roztopowych
Klasyczna wysokogórska rzeźba polodowcowa z plejstocenu
Masyw Triple Divide Peak - spływ wód do trzech oceanów
- Columbia na zachód do Oceanu Spokojnego
- spływ do systemu Missisipi i dalej do Zat. Meksykańskiej
- spływ via kanadyjska Arktyka do Zat. Hudsona
Szata roślinna: lasy iglaste, roślinność górska