Sprawdzian obejmuje:
1. problemy i zagadnienia omawiane na zajęciach,
2. przykłady z „pracy domowej”,
3. przykłady z materiałów pomocniczych.
Wykaz problemów i zagadnień językowych
omawianych podczas zajęć z KJP w grupie W11 [rok akademicki 2001/2002]
(na podstawie notatek studenta, z niewielkimi uzupełnieniami)
Formy błędne ujęto w cudzysłów „...”!
a. - albo (obie formy poprawne)
ndm - wyraz nieodmienny
pot. - potocznie
-----------------------------------------------------------------------------
Pecunia non olet - Pieniądze nie cuchną.
cultura − łac. uprawa
Pierwotne (dosłowne) znaczenia greckich słów: biblia, demokratia, demagogos, Hellada, catholicos, barbaros, koine, olimpias (spolszczenie: olimpiada),
Bitwa pod Cheroneą - 338 r. p.n.e.
hellenistyczny
upadek Cesarstwa Rzymskiego zachodniego - 476 r.
upadek Cesarstwa Rzymskiego wschodniego (Bizancjum) - 1453 r.
Cyryl i Metody
ortodoksja (od gr. orthos i doksa), heterodoksja (gr. heteros - różny, inny)
poganin (od łac. paganus - wieśniak)
cezaropapizm
ekumenizm, ruch ekumeniczny
pochodzenie terminu „Ameryka Łacińska”?
skróty B.C. i A.C. w tekstach anglojęzycznych
laboratorium; Ora et labora!
Errare humanum est.
uzus
niem. Aufklärung (J.W. Goethe: „Więcej światła!”)
L. Wittgenstein: „Granice mojego języka są granicami mojego świata”.
M. Gorki: „Człowiek - to brzmi dumnie”.
lingwistyka
FUNKCJE JĘZYKA
NORMA JĘZYKOWA
RODZAJE BŁĘDÓW JĘZYKOWYCH
Komisja Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN (zob. aneks1.jpg i aneks2.jpg)
rodzaje słowników
synonim, antonim, homonim, eufemizm, frazeologizm, akronim
a tergo - łac. od tyłu
słownik (indeks) a tergo - ułożony w porządku alfabetycznym nie pierwszych, ale ostatnich liter wyrazów (np. a, ba, baba, ..., wzwyż, czyż, krzyż, na krzyż)
KSJP − Komputerowy Słownik Języka Polskiego PWN, Warszawa 2000
RETORYKA
retoryka, sztuka oratorska (łac. ars oratoria), krasomówstwo
Arystoteles, Cyceron, Kwintylian
gr. rhetor, łac. orator
dialektyka
sofistyka, sofizmat
erystyka; A. Schopenhauer - Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów.
perswazja
Rodzaje dyskusji
europocentryzm, poprawność polityczna
WYBRANE ZAGADNIENIA I PRZYKŁADY
Z ZAKRESU POPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ
WYMOWA I AKCENT W JĘZYKU POLSKIM
PODZIAŁ NA SYLABY I PRZENOSZENIE WYRAZÓW
na-u-ka, za-u-wa-żyć, roz-ma-i-ty
au-la, au-ra, au-to-ma-ty-ka, pau-za, Eu-ge-niusz, eu-fo-nia, Eu-ler, Eu-ro-pa, Eu-ro-wi-zja
e-lek-tro-ni-ka, ma-te-ma-ty-ka, fi-zy-ka
czte-ry-sta, o-siem-set, o-siem
zro-bi-li-śmy, je-że-li-by-ście
o-pe-ra
ar-cy-łotr, wi-ce-mistrz, a-ku-rat, ju-ry
Rzecz-pos-po-li-ta
Wa-szyng-ton
at-mo-sfe-ra, mu-ze-um, li-ce-um
Błędy w wymowie:
„tutej”, „dzisiej”
„wzięłem”
„włanczać”
„cóś”, „któś”
o co „się rozchodzi”
„szmalec” - smalec
„kompinować”
„warstat”
„blomba”
ODMIANA WYRAZÓW OBCYCH zakończonych na nieme „e”, zwłaszcza nazwisk
hardware, hardware'u, o hardwarze
William Shakespeare, Williama Shakespeare'a, Williamem Shakespeare'em, o Williamie Shakespearze
Tomasz More, Tomasza More'a (a. Tomasza More), z Tomaszem More'em (a. z Tomaszem More), o Tomaszu Morze (a. Tomaszu More)
Kennedy, Kennedy'ego, Kennedy'emu, z Kennedym, o Kennedym; Lotnisko imienia Johna Fitzgeralda Kennedy'ego w Nowym Jorku; Przylądek Kennedy'ego
John Locke, Johna Locke'a, z Johnem Lockiem, o Johnie Locke'u
James Bond, Jamesa Bonda, Jamesowi Bondowi, Jamesa Bonda, z Jamesem Bondem, o Jamesie Bondzie
Faraday, Faradaya, Faradayowi, Faradaya, Faradayem, o Faradayu
Clinton, Clintona; Gore, Gore'a, o Gorze
Smith, Smitha, Smithem, o Smisie
Charles (imię angielskie), Charlesa, o Charlesie
Charles (imię francuskie) Charles'a, o Charles'u
Géant (wym. Że-ant), w Geancie, pod Geantem [chodzi o sklep]
PROBLEMY Z ZAKRESU PISOWNI, GRAMATYKI i inne
transakcja (nie „tranzakcja”)
spode łba
chyży
Chyżne (miejscowość − przejście graniczne)
w cudzysłowie
zrozumiał opacznie, wypaczył;
wypatrzyć (coś w gęstwinie); opatrzyć (ranę)
myślistwo, królestwo, wujostwo
tę rękę - „tą” rękę
proszę pani - proszę panią
rok dwa tysiące drugi
reprezentatywny - reprezentacyjny
efektywny - efektowny
liczba - ilość
wszystkie - każde
ubrać się w coś - ubrać coś
półtora - półtorej
członek - członkini
z pomocą czegoś - przy pomocy kogoś
alternatywa - możliwość
„w oparciu” - na podstawie, opierając się na
wzorzec metra - wzór osobowy
na ile - po ile
pani sędzia - pani sędzina
bynajmniej - przynajmniej
ten boa (wąż) - to boa (szal)
dziecinny - dziecięcy
zabezpieczyć - zapewnić
woltów, amperów, omów, watów
manna, tej manny
wykonywać a. wykonywam, wykonują a. wykonywają, wykonujcie a. wykonywajcie
wykonawstwo
odpracować, odpracuję
odpracowywać, odpracowuję
wypróbować, wypróbuję
wypróbowywać, wypróbowuję
wziąłem (nie: „wzięłem”)
wymyślić (nie: „wymyśleć”)
myśleć (nie: „myślić”)
myślistwo
myślnik
przemyśleć
przemyśliwać, przemyśliwam a. przemyśliwuję, przemyśliwają a. przemyśliwują, przemyśliwajcie a. przemyśliwujcie
przekonywać; przekonujący a. przekonywający
przekonująco a. przekonywająco
zadowalać, zadowalający
podkoszulek („ubrać podkoszulkę”!)
koprodukcja, kooperacja
dokooptować
wskutek, na skutek
wziąć
grapefruit lub grejpfrut (nie: „grejfrut”)
wielekroć (nie:„wielokroć”, ale: wielokrotny!)
konstatacja (stwierdzenie)
spolegliwy
dzwonić/pisać pod adres
tylne siedzenie
„okres czasu”
„akwen wodny”
„kontynuować dalej”
„cofać się wstecz”
Przykłady wyrazów nieodmiennych: logo, kakao, euro, Beatrycze, wideo (w dopełniaczu może być: widea).
wideo - tego widea (lub: tego wideo), tym wideo (nie: „wideem”!); wideopirat, wideotelefon, wideoteka
procent (zob. też pliki „gramaty.doc” oraz „proc.jpg” i „proc2.jpg”)
promil (zob. plik gramaty.doc)
radio, studio
studium
studia
oni obaj, one obie, oboje
unikatowy
tonera a. toneru
tysiączny a. tysięczny
DUŻE (WIELKIE) I MAŁE LITERY
Toyota - marka samochodów i nazwa firmy; toyota - samochód marki Toyota
BMW - marka samochodów i nazwa firmy; bmw - samochód marki BMW
Moskwicz - marka samochodów; moskwicz - samochód marki Moskwicz
fiat, mercedes, opel, volkswagen, toyota, bmw - samochody różnych marek
Fiat - marka samochodów i firma (ale: FIAT - skrót nazwy włoskiej firmy; pełna nazwa: Societa Anonima Fabbrica Italiana Automobili Torino, zał. 1899)
Polka, Rosjanin, Duńczyk, Finka, Austriak, Izraelita, Izraelitka - przedstawiciele narodowości
Żyd - członek narodu żydowskiego
polka (taniec), finka (nóż), fin (jacht), holender (figura łyżwiarska);
Amerykanin (obywatel USA), Amerykaniec (lekceważąco o Amerykaninie), amerykan (jacht, papieros, pojazd, ziemniak)
Indianin - rdzenny mieszkaniec Ameryki
Polak - obywatel Polski
polak - w żargonie uczniowskim: lekcja języka polskiego
Panamczyk, Panamka - obywatele Panamy
Afgańczyk - obywatel Afganistanu
Izraelczyk, Izraelka - mieszkaniec Izraela
Polaczek a. polaczek - lekceważąco o Polaku
Afrykaner (Bur), Afrykanerka (Burka) - przedstawicieli narodowości Burów (Płd. Afryka)
afrykaner, afrykanerka - biali mieszkańcy Afryki
Afrykanin (Afrykańczyk), Afrykanka - mieszkańcy Afryki
afrykanista - znawca Afryki
Europejczyk, Europejka - mieszkańcy Europy
Azjata, Azjatka - mieszkańcy Azji
Hindus - mieszkaniec Półwyspu Indyjskiego
himalaista, alpinista, taternik - osoby uprawiające wspinaczkę wysokogórską
Holender - mieszkaniec Holandii; o holender! - przekleństwo
gdańszczanin, warszawianin (warszawiak), warszawianka, londyńczyk, londyńczyk, londynka, wilnianin, wilnianka, lwowianin (lwowiak), lwowianka, moskwianin, moskwianka - mieszkańcy miast
katolik, luteranin, protestant, chrześcijanin, baptysta, adwentysta, żyd (wyznawca judaizmu), buddysta, muzułmanin, hindus (wyznawca hinduizmu), jehowa - wyznawcy religii lub członkowie wyznań religijnych
izraelita, izraelitka - wyznawcy judaizmu (religii żydowskiej; wyznania mojżeszowego)
katolicyzm, buddyzm, islam, chrześcijaństwo, kalwinizm, luteranizm, judaizm - nazwy religii lub wyznań
Kościół katolicki
mi - mnie (Daj mi spokój! Mnie się to nie podoba. „Mi się to nie podoba”)
go - jego (Lubię go. Jego właśnie wybrałam.)
cię - ciebie (Kocham cię bardzo. Kocham ciebie, a nie jego.)
INTERPUNKCJA
że, iż
w latach 50. XX w.
Powiedz mi, czy naprawdę wychodzisz za mąż?
Nie zastanawiał się, czy ją kocha.
Nie wiem czyby się to udało? Czyby się to udało, nie mam pojęcia.
Jeśli dzieci włączają wtyczkę do gniazdka, to popłynie prąd, chyba że obwód jest zabezpieczony przed przypadkowym włączeniem widea, telewizora i radia.
SKRÓTY
br., itd., np., itp., tzn., tzw., tj.
n.e. (naszej ery), p.n.e.
c.d., c.d.n.
n.p.m. (nad poziomem morza)
pt. (pod tytułem)
ww. (wyżej wymieniony)
nb. (łac. notabene - dosł. „zauważ dobrze”)
min (minuta)
zł
kg, dkg
mm, cm, dcm, m
m.b. (metr bieżący)
kB (kilobajt)
MB (megabajt)
GB (gigabajt)
nr (numer)
ns (nanosekunda)
mN (miliniuton)
kA (kiloamper)
wg (według)
KBN (Komitet Badań Naukowych)
PAN (Polska Akademia Nauk)
PKO SA (Word poprawia na S.A.! - powinno być bez kropek)
ONZ, PKP, FIAT (skrót nazwy firmy), PZPN, FBI
FAT (File Allocation Table) FAT-u, Facie a. ndm
s.c. (spółka cywilna)
sp. z o.o. (spółka z ograniczona odpowiedzialnością)
po raz n-ty
Ad 1. [łacińskie ad, oznaczające „do”, nie jest skrótem i dlatego nie stawiamy po nim kropki]
a- «pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczający zaprzeczenie, brak czegoś, obojętność względem czegoś, np. asymetria, aspołeczny, amoralny, amorfizm, apolityczny» <gr.>
hardware [wym. harduer] m IV, D. ~re' u, Ms. ~rze «sprzęt komputerowy w przeciwieństwie do oprogramowania (software)» ang.
W najnowszym Słowniku ortograficznym PWN (1998 r.) nie ma jeszcze Gore'a, ale można przyjąć jako wzór odmianę nazwiska Tomasz More (forma spolszczona: Morus) lub William Shakespeare.
chyży ~ższy - książk. «szybko poruszający się lub szybko poruszany, wykonywany; prędki, szybki, żwawy, zwinny» Np. Chyży chart, ptak. Chyży bieg, lot, galop. Chyży prąd rzeki. Chyże kroki. Chyży posłańcy. Łódź bardziej chyża niż wiatr. [hasło z KSJP]
wzorzec m II, D. wzorca; lm M. wzorce, D. wzorców
1. «wzór, schemat reprezentujący określoną klasę lub typ przedmiotów albo zjawisk, mogący być normą dla innych przedmiotów albo zjawisk danego typu; model, prototyp» Wzorzec deklinacyjny, koniugacyjny. Wzorce literackie. Jednolity, ustalony wzorzec czegoś. przen. Wzorzec postępowania, zachowania.
2. «przedmiot, substancja lub zjawisko, których właściwości przyjęto za jednostkę porównawczą podczas określania właściwości innych przedmiotów, substancji lub zjawisk» Wzorzec miary, wagi. Wzorzec metra, kilograma. [KSJP]
dziecinny ~nni
1. «dotyczący dzieci albo dziecka, właściwy dziecku, należący do dziecka, przeznaczony dla niego, taki jak u dziecka» Dziecinny wiek, dziecinne lata. Dziecinny głosik, śmiech. Wózek dziecinny, pokój dziecinny. Obuwie dziecinne. Dziecinna igraszka, zabawka «o rzeczach błahych, łatwych w porównaniu z innymi, ważniejszymi» żart. Dziecinna pora, godzina «niezbyt późna pora, godzina wieczorna»
2. «postępujący, będący jak dziecko, taki, jak u dziecka; niefrasobliwy, beztroski, nierozsądny, naiwny, niepoważny» Dziecinne obawy, wykręty. Była dziecinna mimo swego dorosłego wyglądu.
po dziecinnemu «w sposób właściwy dziecku; niefrasobliwie, niepoważnie, naiwnie» Roześmiał się po dziecinnemu.
dziecięcy «dotyczący dziecka lub dzieci, będący ich własnością lub dla nich przeznaczony; właściwy dziecku, taki, jak u dziecka» Dziecięce lata. Dziecięcy wiek. Dziecięcy głos, uśmiech. Literatura dziecięca. Balet dziecięcy. Szpital dziecięcy. [KSJP]
procent m IV, D. -u, Ms. ~ncie; lm M. -y
1. lm MDB. Procent (głównie przy liczebnikach) «setna część danej wielkości (%); odsetek»
Duży, znaczny, olbrzymi, nikły, niewielki, niski procent czegoś. Dwa, trzy, pięć, dziesięć, sto procent ludności, zwierząt, przedmiotów. Dwa i pół procent alkoholu, substancji. Pięć i trzy czwarte procent zbiorów, łąk, lasów. Zmniejszyć, powiększyć coś o kilka procent. Dysponowano pięćdziesięcioma procentami funduszu. Dziewięćdziesięciu procentom pracowników przyznano wysokie premie. Pracę wykonano już w siedemdziesięciu pięciu procentach. Zniszczenia oszacowano na trzydzieści procent. Być pewnym czegoś w stu procentach, uwierzyć komuś na sto procent itp. «być zupełnie pewnym czegoś, uwierzyć komuś całkowicie»
2. «dochód, jaki daje kapitał pożyczkowy; odsetki płacone przez dłużnika wierzycielowi za pożyczenie określonej sumy pieniędzy»
Wysoki, wygórowany, lichwiarski procent. Procenty od kapitału. Doliczyć procent (procenty). Otrzymać, wypłacić procent (procenty). Pożyczyć komuś (od kogoś) pieniądze na procent. Ustalić, wyznaczyć procent od jakiejś sumy. Złożyć, ulokować, umieścić pieniądze na procent (rzad. na procencie). Żyć z procentu (z procentów). Procent się powiększa. Procenty rosną, maleją, obciążają czyjś rachunek. Oddać, zwrócić coś, odpłacić się itp. z procentem «oddać, zwrócić coś z naddatkiem, odpłacić się z nawiązką» z łac. [KSJP]
promil m I, D. -a; lm M. -e, D. -i (przy liczebnikach, z wyjątkiem liczebników ułamkowych, w MDB. lm: promil) «jedna tysięczna część dowolnej wielkości, dziesiąta część procentu»
Roztwór zawierał pół promila soli. Dwa, pięć, sto promil. Zadowolił się kilkoma promilami zysku. [KSJP]
studio n I; lm M. ~dia, D. ~diów; a. ndm
1. «izolowane akustycznie pomieszczenie, wyposażone w odpowiednią aparaturę, przeznaczone do nagrań dźwiękowych, audycji radiowych lub telewizyjnych, do nakręcania filmów itp.» Studio radiowe, filmowe, telewizyjne. Studio muzyczne. Nagrać coś w studio a. w studiu.
2. «placówka przy teatrze kształcąca aktorów i reżyserów; scena eksperymentalna»
3. środ. «pracownia artysty» wł. [KSJP]
Pot. jehowita - Świadek Jehowy. Jehowa (Jahwe) - imię boga w judaizmie.