[Tekst znaleziony w Internecie]

Różne rodzaje i cechy języka

Język naukowy, urzędowy, język prasy, radia i telewizji oraz nagłówków prasowych i reklamy

1. Język naukowy.

Oprócz odmiany mówionej i pisanej języka mamy odmiany funkcjonalne, zwane też stylami. Należą do nich: styl urzędowy, styl naukowy, styl artystyczny. Niektóre z nich realizowane są zarówno w odmianie pisanej jak i mówionej, np styl przemówień. Określenia styl stosujemy zamiennie język naukowy, język urzędowy, język artystyczny. Do najbardziej charakterystycznych wykładników języka naukowego, nazywanego też stylem naukowym, należy słownictwo specjalistyczne - terminy o ściśle określonych znaczeniach. Terminy odnoszą się do specjalności danej nauki. Język naukowy dąży do jednoznaczności i wyraźnego zhierarhizowania pojęć, dlatego terminologia naukowa jest bardziej rozbudowana i hierarhicznie uporządkowana. W języku potocznym wystarczy, że na określenie pewnego zwierzęcia użyjemy wyrazu mysz natomiast w języku naukowym, gdzie funkcjonuje skomplikowany podział, mamy jeszcze inne terminy: strunowiec, kręgowiec, ssak (myszowate), mysz domowa, leśna. Z tej analizy wynika, że w języku naukowym wyrazy mają węższe i ściślej zakreślone znaczenie. Cechą szczególną stylu naukowego jest: kondensacja treści, ścisłość opisów, uporządkowanie składniowe.

2. Język urzędowy,

zwany stylem urzędowym związany jest z działalnością administracyjno-prawną.

Typowe wypowiedzi to: teksty zarządzeń, uchwał, instrukcji, obwieszczeń. Mają formę nakazów, zakazów lub pozwoleń. W tekstach urzędowych występują najczęściej określenia: należy, trzeba, powinien + bezokolicznik czasownika nazywającego nakazaną czynność; winien, móc + czasownik w bezokoliczniku być + imiesłów bierny W tekstach do urzędu petent podaje swoje dane personalne i składa podpis, w określonych miejscach. Cel wypowiedzi wyraża za pomocą czasowników w 1 osobie l.poj. np. proszę, zwracam się z prośbą. W tekstach, których nadawcą jest urząd używane są często konstrukcje bezosobowe i formy strony biernej: zawiadamia się.

3. Język prasy, radia i telewizji; nagłówki prasowe.

Język ten służy do przekazywania ważnych informacji społecznych, politycznych, kulturalnych. Dziennikarze i publicyści przedstawiają ponadto poglądy, przekonania, opinie. Język ten występuje w odmianie pisanej i mówionej. W środkach masowego przekazu używa się często schematów językowych: słuszny, odpowiedni, prawidłowy, zgodny z. Na uwagę zasługują także nagłówki prasowe i reklamy.

Prasa - najbardziej dostępny środek komunikacji - dostarcza informacji, proponuje nam określony świat wartości i normy. Artykuły, komentarze, wywiady, reportaże przedstawiaja osoby, wydarzenia: jest w nich zawarta informacja oraz interpretacja rzeczywistości. Właściwością prasy powinna być wiarygodność czyli prawdomównośc. Prasa musi budzić zaufanie i zachować obiektywizm. Nagłówek - powinien informować o treści, która jest przekazywana. Precyzują treść, określają temat, czasem streszczają cały tekst. Autorzy chcą przyciągnąć czytelnika. Pomysły na ciekawe nagłówki są bardzo różnorodne. Mogą to być:

• Aluzje literackie - czyli cytaty z literatury bądź tytuły książek.

• Gra słów.

• Wyrazy potoczne, zaczerpnięte z języka mówionego.

• Przysłowia.

• Tytuły piosenek, filmów, zdrzeń historycznych.

4. Język reklamy.

Reklama ma za zadanie informować, zachęcać i przekonywać, że reklamowany produkt jest najlepszy. W świecie przedstawionym przez reklamy występuje człowiek nowoczesny. Jest piękny, czysty, dbający o higienę, szczupły, wysportowany, elegancki, troszczący się o zdrowie. Jest perfekcyjny w działaniu, korzysta z telefonu komórkowego, faksu, komputera. Żyje w luksusie, wygodnie, czysto i bezpiecznie.

Język artystyczny i środki stylistyczne

Język artystyczny ma ścisły związek z literaturą. Jest to język poezji, prozy i dramatu. Twórcy swobodnie korzystają z różnych środków językowych.

Środki językowe pełnią w języku artystycznym specjalną rolę. Nazywamy ję środkami stylistycznymi. Należą do nich: onomatopeja, rytm i rym, epitety, apostrofy, metafory (czyli przenośnie, do których zaliczamy animizacje i personifikacje)

Onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo) - środek fonetyczny, służący naśladowaniu różnych głosów i dźwięków. Onomatopejami są czasowniki: mlaskać, skrzypieć, zgrzytać.

Epitet (określenie) - wyraz określający, dodatkowo uwydatniający jakąś cechę, właściwości osoby, przedmiotu lub pojęcia. Najczęściej wyrażony przymiotnikami.

Porównanie - zestawienie dwu zjawisk, z których jedno określa drugie.

Łącznik zespalający człony porównania: jak, jako, jak gdyby, podobny, niby.

Apostrofa - bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, rzeczy, bóstwa.

Przenośnia (metafora) - wyrażenie, w obrębie którego następuje zamierzone przeniesienie znaczenia z wyrazu na wyraz. Konstruowanie metafor wiąże się ze skojarzeniami i wydobywaniem ze słów treści ukrytych i niespodziewanych.

Metonimia - to taki rodzaj metafory, w którym następuje zastąpienie nazy danego przedmiotu lub zjawiska pozostającego z nim w pewnej obiektywnej zależności.

Animizacja i personifikacja - nadanie przedmiotom martwym i pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych lub porównuje się je do ludzi albo zwierząt.

Język ogólny a gwary. Dialekty polskie.

Poprawność językowa a gwara.

Podstawową odmianę języka polskiego, odgrywającą główna rolę w kulturze jest język ogólny. Do terytorialnych odmian języka należą dialekty i gwary.

Wyróżniamy pięć podstawowych dialektów: kaszubski, mazowiecki, wielkopolski, małopolski i śląski. Najważniejszą rolę w podziałach na dialekty odgrywają cechy fonetyczne i słownictwo. Gwara to przede wszystkim język ludzi wsi. Różnice pomiędzy językiem ogólnym a gwarami dotyczą głównie wymowy i słownictwa a także odmiany wyrazów. Cechą charakterystyczną polszczyzny dialektycznej są przede wszystkim odrębność w słownictwie. Tę samą rzecz określa się inaczej w Krakowie, inaczej w Poznaniu a inaczej w Warszawie. Mówimy o regionalizmach.

Oprócz języka ogólnego istnieją także języki zwane dialektami lub gwarami. Dzisiaj żywotne gwary to: podhalańska, kaszubska i śląska. W pozostałych dialektach zachowały się jedynie pojedyńcze, charakterystyczne cechy, odróżniające je od języka ogólnego.

Na płaszczyźnie brzemieniowej należą do nich np: mazurzenie - czyli wymowa głosek sz, ż, cz, dą jak s, z, c, dz(ale nie głoski oznaczonej w piśmie jako rz wymowa a w niektórych wyrazach jako dźwięku zbliżonego do o wymowa e w niektórych wyrazach jakoy lub i, jest to tzw e pochylone poprzedzanie samogłoski rozpoczynającej wyraz dźwiękiem zapisywanym jako ł lub j np łokno Jadam a także h jak np. Hameryka Fleksja gwarowa ma pewne odrębności np. chodź-wa, rób-wa; chodź-ta, rób-ta. Na znak szacunku używa się w stosunku do osób starszych form czasownika w 2 i 3 osobie l.mn. np. Gdzie byliście matko?; Ojciec poszli do lekarza. Gwara podhalańska ma starą końcówkę czasownika w 1 os lp czasu przeszłego -ek (zrobił-ek, nosił-ek), w małopolsce natomiast -ch (robił-ech, nosił-ech); śląsk - końcówka -ę właściwa 1 os czasownika w l. poj. brzmi w ich języku jak -a (ida, robia).

Ważniejsze cechy dialektów i gwar

[Ten fragment, to prawdopodobnie tabelka, która uległa zniszczeniu! - Poprawię, gdy znajdę oryginał, prawdopodobnie w formacie .html]

wymowa ki, gi przejście jak ci, końcówka końcówka -ch w dzi oraz -ch -a -k na stward. a zmiast zamiast końcu spól mięk Region pochylone mazurzenie -m -ę w 1os wyrazu ś,ź,ć,dź inne cechy silne ściśnienie Wielkopolska brzmi jak brak brak brak brak brak głosek e,ę oł - ptołk dające wymowę zymby, pińć wymowa mogie, Mazowsze brak jest brak częściowo brak brak lypa (mogę, lipa) jest silne udźw. Małopolska (oprócz jest brak brak jest brak które daje wsch formy byliźmy, części) jezdem dźwięk pośredni Kaszuby częściowo brak brak brak brak jest pomiędzy e oraz y oznaczony jako ë na śląsku cieszyńskim szeregi głosek sz,ż,cz oraz Śląsk jest częściowo jest jest brak brak ś,ź,ć brzmią jednakowo jak zmiękczone szi,źi - siąkowanie lub jabłonkowanie dźwięczna wymowa h , Podhale jest jest jest brak jest brak akcent na pierwszej sylabie

Osoby urodzone na wsi wynoszą z domu rodzinnego znajomość gwary lub dialektu. Przestawienie się na język literacki sprawia sporo kłopotu uczniom. Sz, ż, cz brzmi jak s, z, c; a zbliżają sie w wymowie do o zaś e do i lub y. Tradycja wymaga, by w urzędach, w szkole, miejscach publicznych używać polszczyzny literackiej.

W naszych kontaktach na co dzień posługujemy się językiem ogólnym, czasem jednak wprowadzamy do niego elementy gwary. Osoba, która zna gwarę, ma nierzadko bogatszy zasób środków językowych niż ktoś, kto włada tylko polszczyzną ogólna. Jednak zasięg dialektu jest ograniczony. W sytuacjach oficjalnych używamy języka literackiego. Gwara nie jest językiem gorszym i nie ma nic śmiesznego w jej cechach. Dialekty małopolski wielkopolski śląski mazowiecki kaszubski

Język potoczny - odmiana oficjalna i nieoficjalna. Język środowiskowy i zawodowy.

Język potoczny, nieoficjalny, codzienny to podstawowa odmiana języka mówionego. Naturalny środek naszego porozumiewania sie. Świat wyrażamy za pomocą wypowiedzi, które charakteryzuje potoczność. Odzwierciedla się ona w słownictwie, frazeologii i gramatyce. W języku potocznym nie brakuje również ekspresji, słów obraźliwych. Niektórzy nie potrafią zbudować zdania bez wulgaryzmów.

Słownictwo ekspresywne zabarwione jest dodatnio i ujemnie. Językiem mówionym posługujemy się w różnych sytuacjach. Najczęściej używamy języka nieoficjalnego. Wypowiadamy się obrazowo, uzewnętrzniamy nasz stosunek do powszechnych spraw i odbiorcy, dlatego używamy porównań dosadnych określeń i żartobliwych połączeń wyrazowych. Kiedy wypowiadamy sie na lekcjach, korzystamy z oficjalnej odmiany języka.Cechuje ją poprawność, staranność wymowy, dbałość o zasady gramatyki. Udział ludzi w życiu społecznym zmusza ich do kontaktu z osobami należącymi do różnych grup społecznych i środowiskowych. Każda społeczność ma swój sposób porozumiewania się i posługuje się charakterystycznym słownictwem, a także określeniami tajnymi, znanymi tylko jej uczestnikom. Wyznacznikami tych odmian językowych, są przedewszystkim: zawodowość, ekspresywność i tajność. Zawodowość jest źródłem wielu wyrażeń używanych w związku z wykonywaniem zawodu, lub należących do danego typu zainteresowań. Ekspresywność - sposób informowania w stosunku człowieka do świata i ludzi. Wypowiedź zawiera duży ładunek emocji i wartościowania, najczęściej ujemnego. Tajność - możliwość sformułowania informacji tak, aby zrozumieli ją tylko członkowie danej grupy środowiskowej albo zawodowej. Język zawodowy - język fachowców posługujących się na co dzień mową potoczną i słownictwem charakterystycznym dla danej profesji. Język środowiskowy (slang) - charakteryzuje się słownictwem głównie o funkcji ekspresywnej. Jego cechą jest emocjonalność.

Wpływ sytuacji komunikacyjnej i formy przekazu na składnię języka mówionego.

Język mówiony różni się od pisanego większym udziałem całej sytuacji aktu komunikacyjnego w przekazie treści. Liczne wypowiedzi eliptyczne (niepełny znaczeniowo tekst uzupełniany jest tym, co jest oczywiste na tle danej sytuacji mówienia np. wypowiedzi towarzyszy gest). Wiele cech języka mówionego łączy się z samą formą przekazu. Formułowanie myśli nie jest takie szybkie jak wymaga tego ustna wypowiedź, stąd takie cechy języka mówionego jak: obecność wyrazów i wyrażeń opóźniających, zarówno na początku zdań, jak też w środku; obecność różnego rodzaju wykolejeń składniowych (zdań gramatycznie niespójnych); zdań eliptycznych; niedopowiedzeń; niepotrzebnych powtórzeń w dwóch kolejnych zdaniach; poprawek własnego tekstu; wyrazów i zdań wtrąconych. Konieczność szybkiego formułowania treści powoduje pozostawanie przy toku składniowym, jaki narzuca bieg myśli. w inwersji (odstępstwo od zwykłego szyku) szyku zdania pojedyńczego w stawianiu na początku zdania wyrażenia odnoszącego się do tematu zdania, a we właściwym zdaniu, zastępowania go zaimkiem potok skladniowy (bardzo długich, wielokrotnie złożonych zdań o nie zawsze jasnych stosunkach wzajemnych) zakłucenia w posługiwaniu się spójnikami, bądź nadmierna ich ilość, czy używanie spójników niewłaściwych. Cechą języka potocznego iest jego ekspresywność. Przejawy dążenia do ekspresji przybierają różne formy. w wypowiedziach ustnych występują równoważniki zdań formy orzeczeń czasownikowych powtórzenia występują nie tylko w orzeczeniach ale w przydawkach, okolicznikach duża liczba wykrzyknień i pytań retorycznych.

Charakterystyka tekstów o różnych funkcjach

1. Teksty o funkcji informatywnej.

zbudowane są ze zdań oznajmujących pojedyńczych i złożonych, brak w nich rozkaźników i wykrzyknień, równoważniki zdań pojawiają się w tekstach skrótowych: ogłoszenia, notatki, hasła, charakterystyczny jest brak wyrazów o nacechowaniu emocjonalnym - podniosłym, wrażliwym.

2. Teksty o funkcji ekspresywnej.

Uczucia można wyrazić przez odpowiednią intonację , przycisk,wykrzyknienie, odpowiedni dobór słownictwa.

3. Teksty o funkcji impresywnej.

Przejawia się ona w wydawaniu stanowczych rozkazów (komendy, zarządzenia, polecenia, ustawy); może tęż mieć forme rad, instrukcji, próśb i innych apeli do dobrej woli człowieka (podania, instrukcje, poradniki, hasła, slogany, reklamy); z funkcją impresywną spotykamy się w publicystyce, przemówieniach, tekstach politycznych.

4. Teksty o funkcji poetyckiej. spotykamy się z nia najczęściej w literaturze pięknej; teksty takie różnią się od form wypowiedzi języka znormalizowanego; nadawca chce odbiorcę zachwycić, rozśmieszyć lub zaskoczyć; stosuje środki artystycznego wyrazu.

Język mówiony a język pisany

Językiem mówionym posługujemy się w codziennych rozmowach. W czasie mówienia wysokość naszego głosu może się podnosić lub opadać. W ten sposób sygnalizujemy początek i koniec zdania (w języku mówionym nie ma przecinków ani kropek). To zjawisko nazywamy intonacją. Ważna jest gdy prosimy kogoś, chcemy nakazać coś, ostrzec.

Akcent - istotny element języka mówionego. Akcent, czyli uwydatnienie sylaby w wyrazach, bąź wyrazu w zdaniach. Wypowiedzi mówione mają dość swobodną budowę składniową, często towarzyszą jej gesty, mimika. Ważne fragmenty wypowiedzi uzupełniamy intonacją, podkreślamy akcentem. Wypowiadamy się w określonych sytuacjach. Nasze wypowiedzi maja charakter spontaniczny, nie są przygotowane i przede wszystkim mówimy do "kogoś". Posługiwaqnie się językiem mówionym wymaga znajomości norm poprawnej polszczyzny.

Wyróżniamy dwa typy wymowy: staranną - używaną w języku oficjalnym, w środkach masowego przekazu; potoczną - dopuszczalną w małych grupach komunikacyjnych.

Komunikacja mówiona różni się od pisanej przede wszystkim sposobem powstawania tekstu. Tworzywem tekstu pisanego są rozmieszczone na papierze ciągi liter, pauzy, znaki graficzne, wytworzone ręką, a odbie­rane za pomocą wzroku. Pisanie wymaga określonych warunków. Piszemy znacznie wolniej niż mówimy, ponieważ teksty, wytwory pisania, muszą mieć odpowiednią formę, właściwie dobrane słownictwo, odpowiedni układ zdań, musimy przestrzegać reguł gramatycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych.

Język pisany: pisanie - litery, wyrazy, zdania, teksty; zasady gramatyki: odmiana wyrazów, ich tworzenie i składnia, pełna treść, jednoznaczność, świadome układanie tekstu - forma; możliwość dokonywania poprawek, zasady ortografii i interpunkcji; pisaniu towarzyszy myślenie.

Język potoczny: podstawowa odmiana języka mówionego. Naturalny środek naszego porozumiewania sie. Używamy go, kiedy opowiadamy o zdarzeniach, potrzebach, uczuciach, w codziennych kontaktach z przyjaciółmi, rodzicami, znajomymi. Potoczność odzwierciedla się w słownictwie, frazeologii, gramatyce. W języku potocznym nie brakuje ekspresji, słów obraźliwych, wulgaryzmów.

Słownictwo ekspresywne zabarwione dodatnio, np.: kotuś, córunia, mamunia i ujemne: babsztyl, tłuścioch, klecha.

Językiem mówionym posługujemy się w różnych sytuacjach. Najczęściej w języku codziennym używamy języka nieoficjalnego.

4

---