ZASADY DZIEDZICZENIA.

Zasady dziedziczenia są jednoznacznie określone w przepisach prawa spadkowego. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament, wtedy obowiązuje tzw. dziedziczenie testamentowe. Wtedy testament jest dokumentem określającym kto i w jakiej części dziedziczy spadek zmarłego spadkodawcy. Wyróżniamy kilka rodzajów testamentów (podzielone w dwie grupy: testamenty zwykłe i szczególne). Każdy testament powinien być tłumaczony (interpretowany) w sposób umożliwiający najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Gdy zmarły nie pozostawił testamentu lub gdy jest on nieważny, obowiązuje dziedziczenie ustawowe. Przepisy prawa spadkowego określają dokładnie kolejność osób powołanych ustawowo do dziedziczenia oraz proporcjonalne części jakie przypadają poszczególnym spadkobiercom.

Ustawa określa dokładnie jak spadek po mężu lub żonie dziedziczy żyjący współmałżonek. W pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci raz małżonek spadkodawcy, przy czym prawo zastrzega, iż małżonek nie może dziedziczyć mniej niż 1/4 spadku. W wypadku gdy spadkodawca nie miał dzieci lub nie dożyły one otwarcia spadku, do dziedziczenia powołani są małżonek spadkodawcy oraz jego rodzice. W tej sytuacji również małżonek jest uprzywilejowany, gdyż nie może on dziedziczyć mniej niż 1/2 majątku spadkodawcy.

Prawo spadkowe określa również przepisy szczególne dotyczące dziedziczenia w przypadkach szczególnych: śmierci spadkobiercy, wydziedziczenia, przysposobienia, separacji, rozwodu, wniosku o separację lub rozwód. W wypadku dziedziczenia spadku obowiązuje podatek od spadku i darowizn. Prawo określa kwoty wolne od darowizn oraz osoby, które zwolnione są od płacenia podatku od spadku. Występują sytuacje, kiedy warto odrzucić spadek - jeśli mielibyśmy wraz z majątkiem dziedziczyć długi, które przewyższają ten majątek. Spadek można odrzucić w ciągu sześciu miesięcy od momentu, gdy spadkobierca dowie się o swoim prawie do spadku. Nabycie spadku zagranicznego (po spadkobiercy zmarłym za granicą) nastręcza nieraz wiele trudności. Trzeba udać się do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkobiercy i tam poświadczyć swoje pokrewieństwo ze spadkodawcą. Warto zwrócić się do urzędu konsularnego lub kancelarii adwokackiej, które pomogą nam nabyć spadek zagraniczny.

Nabycie spadku oraz jego podział między spadkobierców należy przeprowadzić sądownie lub u notariusza. Sądowy podział spadku jest tańszy od notarialnego, zajmuje jednak więcej czasu. Notarialny podział spadku można przeprowadzić tylko w wypadku, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału spadku po zmarłym. Koszty postępowania spadkowego różnią się w zależności od tego, gdzie udamy się po oświadczenie o nabyciu spadku. Sądowe nabycie spadku kosztować nas będzie 50 zł lub 100 zł, natomiast u notariusza musimy liczyć się z kosztem kilkuset złotych.

DZIEDZICZENIE USTAWOWE.

Dziedziczenie ustawowe - odbywa się według przepisów prawa spadkowego i występuje wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub gdy testament jest nieważny lub gdy nie reguluje on losów całości majątku spadkodawcy. Również wtedy gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami, o losach majątku spadkodawcy decydują przepisy prawa spadkowego. Dziedziczenie ustawowe może odnosić się do całości majątku spadkodawcy lub do jego części (nieuwzględnionej w testamencie spadkodawcy). Najogólniej rzecz ujmując, reguły dziedziczenia ustawowego opierają się na stosunku pokrewieństwa, małżeństwa lub przysposobienia.

Polskie prawo spadkowe określa kolejność w jakiej spadkobiercy ustawowi są powoływani do spadku. W pierwszej kolejności do spadku powoływani się dzieci spadkobiercy oraz małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, lecz małżonkowi musi przypaść w udziale minimum 1/4 spadku. Oznacza to, że jeśli mąż pozostawił po sobie żonę i czworo dzieci, to żona otrzyma 1/4 spadku, a czworo dzieci pozostałe 3/4. W wypadku żony i dwojga dzieci - każde z nich otrzymuje 1/3 spadku. W sytuacji gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci naturalnych i przysposobionych), do spadku zostają powołani jego małżonek oraz jego rodzice. Wtedy udział każdego z rodziców wynosi 1/4 spadku. Rodzice przejmują cały majątek w wypadku gdy spadkodawca nie zostawił małżonka ani dzieci.

W następnej kolejności, gdy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to w jego miejsce wchodzi rodzeństwo spadkodawcy, dziedzicząc część przypadającą rodzicowi w częściach równych. Jednocześnie udział małżonka, który dziedziczy wraz z rodzicami, rodzeństwem czy zstępnymi rodzeństwa współmałżonka, zawsze wynosi połowę spadku. W ten sposób przepisy prawa chronią interes małżonka, który w czasie życia spadkodawcy przyczyniał się do wzrostu jego majątku.

Gdy jedno z rodzeństwa mające prawo do spadku nie żyje, w jego miejsce wchodzą zstępni rodzeństwa. Przykładowo: po zmarłym bracie dziedziczy bratanek (lub bratankowie). W wypadku gdy spadkodawca nie posiada rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa (siostrzeńców, bratanków, siostrzenice, bratanice), małżonek spadkodawcy dziedziczy całość spadku. Małżonek może nie dziedziczyć majątku w wypadku, gdy spadkodawca wystąpił za życia o orzeczenie rozwodu lub separacji, a żądania te były uzasadnione.

W następnej kolejności do spadku powołani zostają dziadkowie spadkodawcy. Dziedziczą oni wtedy, gdy spadkodawca nie miał ani małżonka, ani rodzeństwa, ani zstępnych rodzeństwa. Natomiast gdy spadkodawca nie pozostawił żadnych osób powołanych do spadku z ustawy, spadek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE - KIEDY I RODZAJE.

Powołanie do spadku czyli przekazanie w spadku majątku albo spadkobranie, wynika z ustawy albo z testamentu. Pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym ma testament. Testament to rozporządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. Jest to jedyna czynność prawna, która może wywołać skutki prawne po śmierci osoby. Testament może sporządzić (i odwołać) jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoba pełnoletnia nie ograniczona sądownie co do zdolności prawnej. Testament należy sporządzić osobiście, nie może uczynić tego pełnomocnik czy przedstawiciel i może on obejmować rozporządzenie majątkiem tylko jednego spadkodawcy, nie ma więc testamentów wspólnych. Ważne jest, iż testament można sporządzić jedynie w formie określonej przez prawo. Warto wiedzieć, iż nieważny będzie testament w postaci wydruku z komputera podpisanego przez spadkodawcę.

Można odwołać sporządzony testament. Należy wtedy sporządzić nowy testament. Jeśli spadkodawca nie zaznaczy w nowym testamencie, że poprzedni odwołuje, wtedy ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Istotne jest, iż wszystkie formy testamentu są równoważne, tzn. można odwołać testamentem własnoręcznie napisanym testament w formie aktu notarialnego. Testament powinien być tłumaczony (czyli interpretowany) w sposób zapewniający możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. W przypadku gdy testament może być tłumaczony na kilka sposobów, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwoli utrzymać rozporządzenia spadkodawcy w mocy i jednocześnie nadać im rozsądną treść. Są przypadki, gdy testament jest nieważny. Dotyczy to sytuacji gdy testament został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

• pod wpływem groźby.

Polskie prawo dopuszcza następujące rodzaje testamentów:

• testamenty zwykłe, czyli: 1. testament własnoręczny (holograficzny), 2. testament notarialny, 3. testament allograficzny (sporządzony poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia).

• testamenty szczególne, czyli: 1. testament ustny (gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy), 2. testament podróżny (spisany podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed kapitanem tego statku), 3. testament wojskowy (dowódca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania i następnie składa się podpisy).

DZIEDZICZENIE W PRZYPADKACH SZCZEGÓLNYCH.

Poza głównymi zasadami dziedziczenia ustawowego i testamentowego mogą wystąpić również szczególne zasady dziedziczenia dotyczące przypadków szczególnych: śmierci spadkobiercy, wydziedziczenia, przysposobienia, separacji, rozwodu, wniosku o separację lub rozwód. W wypadku śmierci spadkobiercy wyznaczonego przez spadkodawcę w testamencie, zaczynają obowiązywać przepisy prawa spadkowego (dziedziczenie ustawowe). Prawo spadkowe dokładnie określa kolejność osób, którym przysługuje prawo dziedziczenia.

Szczególnym przypadkiem jest wydziedziczenie. Polega ono na pozbawieniu uprawnionego spadkobiercy możliwości spadkobrania poprzez powołanie innych spadkobierców lub sporządzenie testamentu negatywnego. Testament negatywny nie powołuje nikogo do spadku, wskazuje natomiast, kogo spadkodawca wyłącza od dziedziczenia. Wydziedziczenie powoduje wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia po spadkodawcy, ponadto pozbawia go zachowku (spadkobiercy ustawowi, którzy w testamencie zostali pozbawieni jakiegokolwiek udziału w spadku, mają prawo dochodzić od spadkodawców wypłacenia zachowku). Wydziedziczenie sprawia, iż takiej osobie wydziedziczonej nie przysługuje prawo do zachowku.

W przypadku przysposobienia (adopcji) zarówno przysposobiony (adoptowany), jak i przysposabiający (adoptujący) mają prawo do dokonywania swobodnych rozporządzeń w drodze testamentu. Natomiast przepisy różnicują sytuację dziedziczenia ustawowego między przysposobionym a przysposabiającym - do którego dochodzi w wypadku braku testamentu. Wyróżnia się dwa rodzaje przysposobienia, które mają duże znaczenie w wypadku dziedziczenia ustawowego. Przysposobienie pełne - oznacza, iż osoba przysposobiona jest traktowana jako dziecko naturalne przysposabiającego. Ma takie same prawa w wypadku dziedziczenia co biologiczne dzieci spadkodawcy oraz następuje zerwanie więzi prawnej przysposobionego z jego rodziną naturalną . Przysposobienie niepełne - polega na powstaniu jedynie stosunku między przysposabiającym i przysposobionym i wywołuje ograniczone skutki w prawie spadkowym. Dotyczą one dziedziczenia po przysposabiającym z wyłączeniem jednak jego krewnych, dziedziczenia przysposabiającego po przysposobionym od czego wyłączeni są również krewni przysposabiającego. Przysposobiony w tym wypadku dziedziczy także po swoich krewnych naturalnych z wyłączeniem rodziców naturalnych.

Rozwód i separacja (lub nawet samo złożenie wniosku o rozwód lub separację) ma ogromne znaczenie w prawie spadkowym. Prawomocne orzeczenie zarówno rozwodu, jak i separacji skutkuje usunięciem byłego (jak i formalnie obecnego - w wypadku separacji) małżonka od dziedziczenia. W określonych sytuacjach postępowanie w sprawie rozwodu lub separacji nie musi być przeprowadzone do końca, aby odnieść skutek na płaszczyźnie prawa spadkowego. Kodeks cywilny daje podstawy do podważenia powołania do dziedziczenia małżonka przeciw któremu toczyło się postępowanie.

PRZYSPOSOBIENIE

Przysposobienie polega na dobrowolnym, uregulowanym prawem, uznaniu dziecka biologicznie obcego za własne. Jest to, innymi słowy, adopcja. Może jej podlegać tylko osoba małoletnia, czyli ta, która nie ukończyła 18 roku życia, i tylko dla jej dobra.
Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.
Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie. Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego.
Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście. Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia.
Sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi, zaś przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Przysposobienie dotyczy dziecka, którego nie jesteśmy biologicznymi rodzicami. Dlatego też do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Nie jest też potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd, a władza rodzicielska nie została mu przyznana.

PRZESŁANKI PRZYSPOSOBIENIA

Występujące po stronie przysposobionego:

1. małoletniość - przesłanka jest spełniona jeżeli dziecko jest małoletni w dniu złożenia wniosku o jego przysposobienie. Dolna granicą wieku jest 6 tygodni życia dziecka.
2. życie w chwili orzeczenia przysposobienia - w razie śmierci dziecka przed wydaniem orzeczenia postępowanie o przysposobienie traci cel i sąd je umarza.
3. zgoda małoletniego - wg konwencji o prawach dziecka dziecko ma prawo wyrazić opinie w sprawie jego dotyczącej. Chodzi tu o zgodę dziecka po ukończeniu 13 lat, gdyż wówczas posiada ono ograniczona zdolność do czynności prawnych.

Występujące po stronie przysposabiającego:

1. wyrażenie woli przysposobienia - podstawą prawną tej przesłanki jest art. 117 § 1, wg którego przysposobienie następuje przez orzeczenie sadu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego . Jeżeli przysposabiający pozostaje w związku małżeńskim to ponadto potrzebna jest zgoda jego współmałżonka, chyba, ze nie ma on zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zgoda ta wymagana jest również, jeżeli małżonkowie pozostają w separacji.
2. odpowiednia różnica wieku miedzy przysposabiającym a przysposabianym - różnica wieku ma upodobnić stosunek między nimi do przeciętnej rodziny opartej na więzi biologicznej. Przyjmuje się, ze różnica ta wynosić powinna 18 lat, ale w wyjątkowych sytuacjach może ona zostać obniżona, jeżeli nie ucierpi na tym dobro dziecka.
3. pełna zdolność do czynności prawnych - jest przesłanka konieczną ponieważ brak lub ograniczenie tej wolności uniemożliwia sprawowanie władzy rodzicielskiej nad przysposobionym dzieckiem.
4. kwalifikacje podmiotowe - wychowanie i troskę o rozwój dziecka należy powierzyć osobie, której cechy osobiste, a zwłaszcza poziom moralny pozwalają przypuszczać, ze dziecko znajdzie korzystne dla siebie środowisko rodzinne. Sąd opiekuńczy obowiązany jest zbadać te okoliczności również przy pomocy opinii ośrodka adopcyjno - opiekuńczego lub innej specjalistycznej placówki.

Przesłanki niezależne od stosunku przysposobienia :

1. Zgoda rodziców - chodzi tu o zgodę rodziców biologicznych dziecka, którzy z jakiś powodów nie mogą pozostać jego rodzicami. Zgoda ta nie jest jednak wymagana w wypadku:
- pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej
- gdy rodzice są nieznani
- gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody
- sądowego ustalenia ojcostwa bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej

Ze względu na szczególne okoliczności sad może wyrazić zgodę na przysposobienie bez zgody rodziców biologicznych dziecka, jeżeli maja oni ograniczona zdolność do czynności prawnych, a odmowa zgody jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka. Zgodę na przysposobienie dziecka rodzice mogą wyrazić dopiero po upływie 6 tygodni od urodzenia dziecka.

2. Przesłanki wspólnego przysposobienia przez małżonków - sad może orzec przysposobienie na wniosek jednej osoby (samotnej lub pozostającej w związku małżeńskim), jak i na wniosek obojga małżonków. Jednakże ze względu na dobro dziecka preferuje się adopcje wspólna przez małżonków. Wspólnie mogą przysposobić dziecko tylko małżonkowie, tj. osoby, które pozostają w związku małżeńskim. Jest to szczególna ochrona dziecka w przypadku konfliktu, między przysposabiającymi - w przypadku konkubinatu sąd nie ma kontroli nad losem dziecka, a przy separacji czy rozwodzie ją ma.
3. zgoda małżonka - w przypadku przysposobienia przez jedna z osób pozostających w związku małżeńskim konieczna jest zgoda współmałżonka na przysposobienie.

PRZYSPOSOBIENIE:

1. NIEPEŁNE

2. PEŁNE ROZWIĄZYWALNE

3. CAŁKOWITE

1. NIEPEŁNE - skutki jego dotyczą tylko relacji miedzy przysposobionym a przysposabiającym, z tym wyjątkiem, że rozciągają się one na zstępnych przysposobionego. Sąd może je orzec na wyraźne żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest wymagana. Nie może być ono orzeczone w razie wyrażenia przez rodziców dziecka tzw. zgody blankietowej, czyli bez wskazania osób przysposabiających).

2. PEŁNE, ROZWIĄZYWALNE - w wypadku jego orzeczenia powstaje taki stosunek, jaki istnieje miedzy rodzicami, a dziećmi. Ustają obowiązki i uprawnienia alimentacyjne miedzy przysposobionym a jego naturalnymi krewnymi (z wyjątkiem alimentacji pasierba), natomiast powstaje wzajemny obowiązek alimentacyjny miedzy przysposobionym, a przysposabiającymi i jego krewnymi. Dziedziczenie przysposobionego po przysposabiającym i jego krewnych i odwrotnie następuje wg reguł, jakie dotyczą dziecka pochodzącego od spadkodawcy. Przewidziano tu odstępstwo w wypadku przysposobienia pasierba, który zachowuje uprawnienia do dziedziczenia po swoim rodzicu małżonku przysposabiającego i jego krewnych (i vice versa).

3. CAŁKOWITE - przesłanka jego orzeczenia jest uprzednie wyrażenie zgody przez rodziców dziecka na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Przysposobiony traci dotychczasowy stan cywilny i nabywa nowy, związany z włączeniem go do nowej rodziny. Wyrazem tego jest nowy akt urodzenia, którego sporządzenie jest obligatoryjne, przy czym jako rodziców wpisuje się przysposabiających. Nie jest dopuszczalne jakiekolwiek postępowanie zmierzające do ustalenie naturalnego pochodzenia przysposobionego i tym samym ustalenia innego stanu cywilnego. Przysposobienie to nie może dotyczyć pasierba.

Ustanie przysposobienia :
Następuje orzeczeniem sądu. Przesłanki:
a. ważne powody - istnieją wtedy , gdy mimo przysposobienia nie ma między stronami bliskiej więzi rodzinnej.
b. dobro małoletniego dziecka - jest przesłanka negatywna ze względu na sformułowanie „ rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli w skutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka”.
W wpływ na ocenę powyższych przesłanej na wina za rozkład więzi rodzicielskiej, która jednak nie stanowi przesłanki orzeczenia rozwiązania stosunku przysposobienia. Chodzi o to, aby ten, kto zawinił rozkładu więzi rodzinnej, nie odnosił korzyści ze swojego nagannego postępowania. Dotyczy to głównie przysposabiającego, który żąda rozwiązania przysposobienia i tym samym chce się uwolnić od obowiązków rodzinnych względem przysposobionego.

Skutki rozwiązania przysposobienia
W zakresie stanu cywilnego ustaje stosunek prawny podobny do rodzicielskiego, jaki powstał wskutek przysposobienia i związane z tym pokrewieństwo i powinowactwo. Przysposobiony wraca do stanu cywilnego, jaki miał przed orzeczeniem przysposobienia. Wyjątkiem od pełnego powrotu do uprzedniego stanu cywilnego jest zachowanie ex lege przez przysposobionego nazwiska i imienia nabytego w związku z przysposobieniem. Sąd z ważnych powodów na wniosek jednej lub drugiej strony może przywrócić przysposobionemu dawne nazwisko, a imię tylko na jego wniosek.
Ustaje władza rodzicielska przysposabiającego, a reaktywuje się władza rodziców naturalnych.
W zakresie prawa spadkowego ustają wzajemne uprawnienia obu stron rozwiązanego przysposobienia do dziedziczenia ustawowego. Reaktywują się natomiast uprawnienia do dziedziczenia ze stosunku przysposobionego z jego naturalną rodziną.
Wzajemny obowiązek alimentacyjny ustaje podobnie jak ustają inne skutki przysposobienia. Jednakże sad opiekuńczy orzekając o rozwiązaniu przysposobienia może, stosownie do okoliczności, utrzymać w mocy ten obowiązek, ze względu na ochronę strony słabszej, którą najczęściej jest przysposobiony.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.

Strona 1 z 7

---