BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
dr TOMASZ TOKARSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Zapobieganie ryzyku zawodowemu
przy ręcznych pracach transportowych
godnie ze statystykami odnoszą- W celu zharmonizowania uregulowań i higieny pracy oraz wymaganiach ergo-
cymi sią do krajów Wspólnoty istniejących w polskim prawodawstwie nomii, w tym o wynikach oceny ryzyka
Europejskiej (Yearbook of Labo- z wymaganiami Unii Europejskiej, sto- zawodowego.
ur Statistics, 1996) w krajach tych około sownie do wymagań dyrektywy Rady Jednak e, oprócz dopuszczalnych war-
5600000 osób jest dotkniątych dolegliwo- z dnia 29 maja 1990 roku w sprawie mi- tości masy istotne znaczenie ma pozycja
ściami układu miąśniowo-szkieletowego. nimalnych wymagań zdrowia i bezpie- przyjmowana podczas pracy oraz rytm
Dolegliwości układu miąśniowo- czeństwa podczas rącznego przemiesz- pracy. Dlatego te bardzo du e znaczenie
szkieletowego mogą być wynikiem ura- czania cią arów w przypadku mo liwo- ma ocena ryzyka na określonym stano-
zu powstałego na skutek jednostkowego ści wystąpienia zagro enia, zwłaszcza wisku pracy, z uwzglądnieniem wszyst-
przecią enia lub wynikiem kumulujących urazów krągosłupa u pracowników (90/ kich czynników wpływających na obcią-
sią mikrourazów. Są one zazwyczaj zwią- 269/EWG), zostało wydane rozporządze- enie układu ruchu. W przypadku, gdy
zane z wykonywaniem czynności pracy nie ministra pracy i polityki społecznej ryzyko jest zbyt du e, nastąpstwem oce-
określanych jako cią kie, czyli takich, któ- z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bez- ny ryzyka powinno być przeprowadzenie
re wymagają wywierania sił o du ych pieczeństwa i higieny pracy przy rącznych działań zmierzających w kierunku jego
wartościach, np. prace związane z rącz- pracach transportowych (DzU nr 26, poz. redukcji.
nymi pracami transportowymi. 313). Na tej podstawie utraciło moc roz-
W wyniku niewłaściwego obcią enia porządzenie ministrów pracy i opieki spo-
Zasady zapobiegania
układu ruchu na stanowisku pracy, bar- łecznej oraz zdrowia z dnia 1 kwietnia
ryzyku zawodowemu
dzo cząsto powstają dolegliwości układu 1953 r. w sprawie bezpieczeństwa i higie-
miąśniowo-szkieletowego. Du e znacze- ny pracowników zatrudnionych przy rącz- Na podstawie postanowień polskiego
nie w zapobieganiu dolegliwościom ma nym dz
wiganiu i przenoszeniu cią arów prawa i zaleceń dyrektywy 90/269/EWG
wyszkolenie i świadomość pracownika (DzU nr 22, poz. 89). przygotowano zasady zapobiegania ryzy-
dotycząca zagro eń związanych ze stano- Rozporządzenie określa obowiązki ku zawodowemu przy rącznych pracach
wiskiem pracy. pracodawcy dotyczące zapewnienia bez- transportowych. Zasady te dotyczą pra-
W Unii Europejskiej rącznych prac pieczeństwa i higieny podczas wykony- widłowych sposobów podnoszenia i prze-
transportowych dotyczy bezpośrednio dy- wania rącznych prac transportowych, jak noszenia, pokazują techniką oraz prawi-
rektywa z dnia 29 maja 1990 r., która okre- równie dopuszczalne wartości sił nie- dłowe metody podnoszenia i przenosze-
śla minimalne wymagania zdrowia i bez- zbądne do przemieszczania ładunków. nia, a tak e słu ą ich praktycznemu za-
pieczeństwa podczas rącznego przemiesz- Zgodnie z tym rozporządzeniem praco- stosowaniu w codziennej pracy i przy co-
czania cią arów w przypadku wystąpie- dawca zobowiązany jest przede wszyst- dziennych czynnościach poza pracą.
nia zagro enia, zwłaszcza urazów krągo- kim doło yć wszelkich starań, aby Poprawa bezpieczeństwa przy rącz-
słupa (90/269/EWG) [1]. Jest to czwarta zmniejszyć liczbą i zakres wykonywa- nych pracach transportowych w polskim
szczegółowa dyrektywa w rozumieniu nych w przedsiąbiorstwie rącznych prac prawodawstwie polega przede wszystkim
art. 16 pkt. 1 dyrektywy 89/391/EWG. transportowych oraz oceniać ryzyko za- na eliminowaniu tych prac. Kolejnym
Dyrektywa dotycząca rącznych prac wodowe wystąpujące podczas wykony- krokiem w celu zwiąkszenia bezpieczeń-
transportowych nie podaje wprawdzie wania tego typu prac. Rozporządzenie stwa jest ocena ryzyka na tego typu sta-
wartości dopuszczalnych przenoszonej nakłada tak e na pracodawców obowią- nowiskach i dopasowanie wielkości prze-
masy, jednak e określenie tej wartości jest zek szkolenia pracowników w dziedzi- noszonej masy do mo liwości siłowych
konsekwencją analizy i oceny ryzyka. nie bezpieczeństwa i higieny pracy, ze pracownika.
Analiza i ocena muszą być przeprowadzo- szczególnym uwzglądnieniem prawidło- Głównym elementem słu ącym popra-
ne według zalecanych kryteriów i metod. wych sposobów rącznego transportu wie bezpieczeństwa i ochronie zdrowia
W załączniku do dyrektywy określone są ładunków. Ponadto pracodawca powi- podczas podnoszenia i przenoszenia jest
czynniki, które muszą być wziąte pod nien dostarczyć pracownikowi informa- zwrócenie szczególnej uwagi na pozycją
uwagą podczas takiej oceny. W związku cje dotyczące przemieszczanego przed- poszczególnych cząści ciała podczas tych
z tą dyrektywą kraje członkowskie Unii miotu, w szczególności jego masy i po- czynności, a szczególnie na uło enie krą-
Europejskiej zobowiązane są do wprowa- ło enia środka cią kości. Konieczne jest gosłupa. Czynności podnoszenia i prze-
dzania rozwiązań, które zmniejszają ryzy- tak e informowanie pracownika noszenia powinny być wykonywane w ta-
ko powstawania dolegliwości krągosłupa. o wszystkich aspektach bezpieczeństwa ki sposób, aby unikać du ych skrątów
13
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
Rys. 1. Nieprawidłowa (a) i prawidłowa (b) pozycja ciała podczas podnoszenia i przenoszenia, powierzchnia
podparcia układu człowiek przedmiot (c) oraz pozycja ciała podczas przenoszenia (d)
lanem oraz udem podczas końcowej fazy
przenoszenia. Kiedy kładzie przedmiot na
blacie stołu, wykorzystanie siły bezwład-
ności przez zamach przenoszonym przed-
miotem oraz pomoc kolanem i udem
znacznie zmniejszają obcią enie krągo-
słupa, dziąki przenoszeniu cząści masy
przedmiotu jedynie przez kończyny dol-
ne.
Rys. 2. Prawidłowy sposób podnoszenia przedmiotu o znacznych rozmiarach
Przedmioty o du ych rozmiarach i du-
i niepotrzebnego pochylania tułowia (rys. szenie obcią enia krągosłupa w płasz- ej masie powinny być przenoszone ze-
1a). czyz
nie poprzecznej, a tym samym społowo z zachowaniem odpowiednich
Podczas podnoszenia i przenoszenia zwiąkszenie bezpieczeństwa podczas środków bezpieczeństwa i zaleceń doty-
nale y dą yć do tego, aby pozycja ciała wykonywania tych czynności w czasie czących sposobów podnoszenia i przeno-
była mo liwie najbardziej zbli ona do pracy. W takiej pozycji dyski miądzykrą- szenia przedmiotów.
naturalnej, to znaczy takiej, w której tu- gowe i trzony krągów obcią ane są rów-
*
łów (krągosłup) i kończyny są wyprosto- nomiernie na całej powierzchni. * *
wane. W miarą zwiąkszania pochylenia Przykład podnoszenia przedmiotu Ze wzglądu na bezpieczeństwo
tułowia (zmiany krzywizny krągosłupa) o du ych rozmiarach przedstawiono na i ochroną zdrowia pracodawca powinien
zwiąksza sią tak e jego obcią enie. rysunku 2. W przypadku przedmiotu dłu- doło yć wszelkich starań, aby zmniejszyć
Najkorzystniejszą wysokością, z któ- giego nale y najpierw unieść go z jednej zakres rącznych prac transportowych
rej podnoszone są przedmioty, to wyso- strony, a nastąpnie, kiedy jego środek w przedsiąbiorstwie. Powinien tak e oce-
kość blatu stołu  ok. 75 cm. Wysokość cią kości jest znacznie wy ej, podnieść nić ryzyko zawodowe związane z wyko-
ta powinna być jednak dopasowywana i przenieść. nywaniem rącznych prac transportowych
indywidualnie do mo liwości ka dego Bardzo du e znaczenie dla obcią enia i przedsiąwziąć właściwe środki, aby to
pracownika. Zmniejszenie lub zwiąksze- układu miąśniowo-szkieletowego ma od- ryzyko zmniejszyć.
nie tej wysokości powoduje zwiąkszenie
obcią enia tułowia i kończyn.
Podczas wykonywania rącznych prac transportowych nale y stosować sią do kilku głów-
Podnoszenie przedmiotów z podłogi
nych zasad:
powinno być wykonywane, o ile jest to
" stosować sprząt pomocniczy w celu zmniejszenia obcią enia układu miąśniowo-szkiele-
mo liwe, z zastosowaniem specjalnego
towego, a w szczególności krągosłupa
sprzątu pomocniczego. Je eli nie ma in-
" unikać du ych skrątów i niepotrzebnego pochylania tułowia
nej mo liwości, wówczas tego typu czyn-
" dą yć do tego, aby pozycja ciała była mo liwie najbardziej zbli ona do naturalnej
ności nale y wykonywać w taki sposób,
" najkorzystniejszą wysokością, z której podnoszone są przedmioty, jest wysokość blatu
aby przedmiot podnoszony znajdował sią stołu  wysokość ta powinna być dopasowana indywidualnie
" pole podstawy układu człowiek  przedmiot powinno być jak najwiąksze, ale nie powin-
pomiądzy stopami i kolanami pracowni-
no zwiąkszać obcią enia kończyn dolnych
ka (rys. 1b). Podnoszenie w taki sposób
" stosować odpowiednie sposoby podczas podnoszenia przedmiotów nietypowych, o du-
powoduje równomierne obcią enie krą-
ych rozmiarach czy du ej masie
gosłupa, przez co zmniejsza sią ryzyko
" przedmioty przenoszone powinny mieć uchwyty.
wystąpienia dolegliwości.
Du e znaczenie dla stabilności podczas
PIŚMIENNICTWO
podnoszenia ma pole podstawy układu powiednie chwycenie przedmiotu [2].
człowiek  przedmiot. Pole to powinno Obcią enie to jest wiąksze, kiedy prze- [1] Dyrektywy Europejskiej Wspólnoty Gospo-
darczej dotyczące ochrony pracy. T. I. CIOP,
być jak najwiąksze, jednak ze wzglądu na noszony przedmiot jest nieporączny, du y
Warszawa 1992
obcią enie kończyn dolnych stopy powin- czy trudny do chwycenia. Najłatwiej prze-
[2] Kamińska J., Liu D. Podnoszenie i przeno-
ny być rozstawione na szerokość bioder noszone są przedmioty posiadające
szenie ładunków. CIOP, Warszawa 1998
lub nieco szerzej (rys. 1c). uchwyty.
[3] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Odchylenie tułowia do tyłu podczas Podczas przenoszenia przedmiotów
Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie
przenoszenia przedmiotu (rys. 1d), szcze- o du ej masie pracownik powinien wy-
bezpieczeństwa i higieny pracy przy rącznych
gólnie o du ej masie, powoduje zmniej- korzystać siłą bezwładności i pomóc ko- pracach transportowych . DzU nr 26, poz. 313
14