James George Frazer:

- żył na przełomie XIX i XX wieku

- jego początkowe zainteresowania dotyczyły starożytnych kultur klasycznych

- Jego zainteresowanie antropologią społeczną powstało po przeczytaniu Kultur Prymitywnych (E. B. Tylor Primitive Culture, 1871) ; wtedy też zaczął chętne studia nad mitami i religią, które stały się jego ogólnym tematem zainteresowań - nie stosował zaś nigdy podejścia teologicznego.

- niestety poza wyjazdami do Włoch czy Francji, nigdy więcej nie podróżował, wszelkie informacje były zaczerpnięte ze starożytnych opisów wysyłanych do misjonariuszy bądź funkcjonariuszy Imperium Brytyjskiego

- do zbudowanego już modelu ewolucjonistów Frazer dodaje swoją część

Termin MAGII SYMPATYCZNEJ - dlaczego? Ponieważ działa na zasadzie powinowactwa, tzn. że dane przedmioty łączą pewne relacje, które zdają się istnieć, w - wg Frazera - pustej przestrzenii, niczym w niewidzialnym eterze.

W każdym razie czarownik wierzy(implicite), że te same zasady działania magii są uniwersalne. Frazer twierdzi więc, że magia w tym wypadku jest „fałszywym systemem praw przyrody i równocześnie zespołem fałszywych wskazówek postępowania. Jest to zarówno fałszywa nauka, jak i zawodna sztuka.”

Magia ma w sobie stronę teoretyczną, jak i praktyczną, jednak trzeba pamiętać, że stroną teoretyczną zajmują się jedynie badacze danego zjawiska bądź kultury, natomiast prymitywni ludzie, jak nazwał ich Frazer, posługują się tylko i wyłącznie stroną praktyczną magii, która nie jest dla niego nauką, a sztuką.

Magia nie składa się jedynie z nakazów, ale również z zakazów. Nakazy nazywamy czarami (pozytywna magia), zakazy zaś - tabu (negatywna magia). Człowiek jak najbardziej podporządkowuje się tabu, ponieważ wierzy on w to, że magia reguluje czy buduje pewien określony porządek świata. Człowiek wierzy więc, ze jeśli będzie postępować tak a nie inaczej - dostanie to, na czym mu zależy. Stara się jednocześnie nie postępować w sposób, który mógłby spowodować dane niebezpieczeństwo - to unikanie czynienia pewnych rzeczy to właśnie cel tabu - magii negatywnej. Frazer podkreśla jednak, że zarówno czary, jak i tabu są częścią fałszywej koncepcji postrzegania świata i pojęć. Zresztą słowo „FAŁSZ” bardzo często pojawia się w jego tekście.

Magia sympatyczna

(prawo powinowactwa)

Magia homeopatyczna Magia przenośna

(prawo podobieństwa) (prawo styczności)

Niektóre czary łączą w sobie oba rodzaje magii

MAGIA HOMEOPATYCZNA

Magia homeopatyczna (naśladowcza) - działa na zasadzie prawa podobieństwa; czarownik wyciąga wniosek, że może tak naprawdę wywołać każdy czar, skutek, jakiego zapragnie, po prostu przez naśladowanie go.

Błąd magii homeopatycznej: założenie, że dwa przedmioty podobne do siebie są identyczne.

- przykłady

• Praktykowane przez stulecia próby niszczenia/okaleczania wizerunku wroga - wiara, że w ten sposób niszczy się również wroga

- stosowane aż po dziś dzień u dzikich w Australii czy w Afryce

- Indianie północnoamerykańscy: poprzez nakłuwanie wizerunku (np. struga z drzewa) igłą, boli to również prawdziwą postać; gdy zamierza zgładzić daną osobę, wówczas spala lub zakopuje, wymawiając konkretne magiczne słowa

- kiedy np. trzeba znaleźć włosy, paznokcie danej osoby i ulepic jej wizerunek, wtedy już z kolei mamy do czynienia z połączeniem obu magii, gdyż wierzy się, że np. włosy, czyli to, co miało styczność z daną osobą, wciąż tę styczność zachowało.

• nie tylko złośliwość, ale również pozytywne czary w tym wypadku: w celu ułatwienia porodu oraz obdarzenia bezpłodnych kobiet potomstwem (np. symulowanie porodu przez czarownika) oraz adoptowania dziecka

• leczenie lub zapobieganie chorobom:

* leczenie jest przeprowadzane na lekarzu, a nie na chorym

-> chłopi z Perche we Francji - wymioty powstają na skutek odczepienia się żołądka - przyjeżdża więc lekarz i najpierw wije się w bólu przed pacjentem, by „odczepić” swój własny żołądek, a potem, razem z pacjentem, z powrotem przyprowadza na odpowiednie miejsce. Chłop ma fajne widowisko, a na znak współczucia przestaje go już cokolwiek boleć

-> u Dajaków - znachor udaje przez parę godzin nieboszczyka, a później się go wskrzesza - ma to wyzwolić pacjenta od choroby

• odgrywanie dużej roli magii w życiu pierwotnych myśliwych i zbieraczy żywności (oczywiście ludzie wychodzą z zasady ze podobe powoduje podobne)

* naśladowanie zachowania ptaka bądź innych zwierząt lub tworzenie totemów

-> np. wszelkie plemiona Australii Środkowej (tworzenie totemów)

-> myśliwy w Kambodży,gdy nie może znaleźć zwierzyny, rozbiera się do naga i daje się złapać w swoją własną pułapkę, mówiąc „Hola, znowu dałem się złapać!” ten zabieg na pewno sprawi, że jego polowanie będzie urodzajne.

-> Malajski myśliwy polujący na krokodyla - przed polowaniem jedząc swoje curry nie może wyrzucić ani jednej kości, ponieważ to może sprawić, że również sieci nie będą wyostrzone i że krokodyl uciekł. Przezorny myśliwy prosi więc kogoś o wcześniejsze wydłubanie wszystkich kości

• Tabu (magia negatywna):

- zakazy spożywania różnych potraw - unikanie spożywania pewnych zwierząt lub roślin w celu uniknięcia nabycia pewnych niepożądanych cech

- > np. żołnierze na Madagaskarze nie mogą jeść wołu, bo później ich kolana będą jak u wołu; nie mogą jeść koguta, który zginął w walce, ponieważ on też zginie wtedy w walce.

- Z kolei rodzina myśliwego ma również pewne zobowiązania wobec nieobecnego - co powinno, a czego nie powinno się jeść

-> święto kaktusa obchodzone przez plemię Huichol - mężczyźni wybierają się w kilkudziestodniową podróż, bardzo ciężką, po znalezienie kaktusa pewnego gatunku, którego spożycie wprawia ludzi w stan ekstazy. W tym samym czasie kobiety poddają się takim samym zabiegom jak ich mężczyźni - myją się tylko w specjalnych okolicznościach, urządzają posty. Każdego kto to znieważy, czeka choroba, a przede wszystkim zniweczenie starań dla wszystkich (odpowiedzialność zbiorowa). Ludzie z tego plemienia uznają kaktusy za atrybut boga ognia. Ciekawostka: w czwartym dniu podróży mężczyzn, kobiety zbierają się przy Dziadku Ognia i wyznają z jakimi mężczyznami miały stosunki od dzieciństwa do chwili obecnej. Nie wolno im pominąć żadnej relacji, bo wtedy mężczyźni nie znajdą kaktusa.

- użycie zmarłych w magii - skoro zmarli nie potrafią widzieć ani słyszeć, można na zasadzie homeopatii pozbawić ludzi wzroku isłuchu

-> np. włamywacze przerzucają kości zmarłych przez dom, uniemożliwiając tym sposobem obudzenie mieszkańców

-> tworzenie piszczałki z kości goleniowej zmarłego-ludzie słuchając tej melodii stają się senni

-> słynne „świece” z rąk nieżywych noworodków, wisielców itd.

- użycie zwierząt w magii

-> talizmany (na zasadzie: skoro żabę trudno schwytać, to mnie też itd.)

-> nasmarowanie oczu słabowidzącego żółcią orła da jej orli wzrok

- przedmioty

-> w Moabit: kobiety bezdzietne pożyczają suknie od kobiet wielodzietnych wierząc, że w ten sposób przejdzie na nią płodność właścicielki stroju

-> rola kamieni szlachetnych

-przypływy i odpływy

-> przypływ - źródło radości i szczęścia, lepiej w tym czasie dokonywać np. siewu; .źródło życia

-> odpływ - źródło zawodu, smutku i śmierci

- imitacja jakiegoś złego wydarzenia poprzez naśladowanie go - „oszukanie” losu, udawanie prawdziwego nieszczęścia

-> Madagaskar: urodzonemu 1 lutego ma się spalić dom -> rytuał palenia mini szałasu, żeby uniknąć późniejszych skutków

-> gdy człowiek jest ubogi, powinien kupić kilka tanich pereł i je zakopać, bo tylko w końcu bogatego stać na taki wyczyn

MAGIA PRZENOŚNA

Magia przenośna - czarownik wyciąga wniosek, że jeżeli dany przedmiot miał styczność z danym człowiekiem, czarownik jest w stanie wpłynąć na daną osobę. Błąd magii przenośnej: założenie, że rzeczy (bądź rzecz i człowiek), które już raz były ze sobą w styczności, zostają w styczności już na zawsze.

- najbardziej znany przykład - istnienie związku między człowiekiem a jakąś jego częścią oderwaną (włosy, paznokcie) - każdy, kto posiądzie włosy czy paznokcie może w dowolnym miejscu oddziaływać na daną osobę za pomocą tych rzeczy

-> przechowywanie wyrwanych zębów przez wiele plemion lub podkładanie zęba do mysiej dziury - wiara w posiadanie zębów tak mocnych, jak mysz

-> zachowywanie pępowiny i łożyska danej osoby! (jeśli właściwie utrzymane - będzie to człowiek zamożny, jeśli nie - czekają go różne kłopoty)

- związek między człowiekiem rannym a tym, co zadał ranę - wszystko, co dzieje się bądź to ze sprawcą, bądź z przedmiotem, który zadał ranę, wpływa jak najbardziej na samą ofiarę; krew na broni wciąż czuje tak, jak krew człowieka

-> u Pliniusza: gdy się kogoś zraniło, żałuje się swojego uczynku, wystarczyło napluc na swoją rękę,któ®a zraniła,wtedy ofiara dozna ulig

-> przechowywanie włóczni i strzał,którezraniły przyjaciela, namaszczanie broni - > leczenie prawdziwej rany

-> ciekawy przykład: w górach Harcu twierdzą, że przy zacięciu się trzeba nóż nasmarować tłuszczem i odłożyć narzędzie w suche miejsce zaklinając je w imię ojca, syna i ducha świętego!

- związek człowieka z jego ubraniami, śladami na piasku lub na ziemi:

-> popularne: poprzez uszkodzenie śladu stopy można uszkodzić samąstopę, która ten ślad pozostawiła (np. wbicie w ślad gwoździ z trumny - człowiek okuleje)

MAGIA PRYWATNA - wszystkie przedstawione dotąd przykłady, które mają służyć dobru człowieka bądź też wyrządzić mu krzywdę

MAGIA PUBLICZNA

- czary stosowano dla pożytku całej społeczności. Gdy mowa jest o dobru publicznym, czarownik staje się niejko funkcjonariuszem publicznym -> rozwój tej klasy doprowadził do religijnej, jak i politycznej ewolucji społeczeństwa

- gdy w plemieniu panuje przekonanie, że dobrobyt plemienia zależy od magii, czarownik zyskuje bardzo wpływowe stanowisko, może łatwozdobyć władzę króla/wodza

- najzdolniejsi chcą posiadać to stanowisko, rozumieją jak łatwo jest oszukać bliźnich do swoich własnych celów - w większym lub mniejszym stopniu są więc oszustami

- więcej niebezpieczeństw czyha na uczciwego czarownika, nieświadomego oszusta,który ślepo wierzy w swoje moce

- ta władza w rękach ludzi obdarzonych ogromną inteligencją ale pozbawionych skrupułów. Frazer uważa, żelepszymi mimo wszystko na tym stanowisku są sprytni łotrowi, bo jak dojdą już (różnymi sposobami) do wszystkiego, czego chcieli, nagle wykorzystują swoje doświadczenie dla dobra społeczeństwa, stają się pożyteczni

- to przesunięcie się środka ciężkości władzy doprowadziło do zastąpienia oligarchii starców MONARCHIĄ - bardzo korzystna zmiana, bo prowadzi do wyjścia ze stanu barbarzyństwa do świata cywilizowanego

Demokratyczny dziki - postęp powolny i trudny (jest on spętany niepisanym prawem)

Plemię, które przestaje się kierować chwiejnymi radami starszyzny i poddaje się kierownictwu jednego silnego umysłu, ma większe szanse na powodzenie i rozwój -> podbój i władza imperialna -> zdobywanie bogactwa i niewolników

Pewne klasy zwolnione z pewnych podstawowych czynów, więc interesują się tylko walką o władzę (wyodrębnienie się klas społecznych)

Postęp intelektualny -> rozwój sztuki i nauki -> postęp gospodarczy i przemysłowy

Np. pierwsze kroki w kierunku cywilizacji dokonane zostały pod rządami despotycznymi i teokratycznymi w Egipcie, Babilonie iPeru, gdzie władca żądał niewolniczego posłuszeństwa. Był zarówno królem jak i bogiem

Frazer: w tamtych czasach despotyzm był największym przyjacielem ludzkości i WOLNOŚCI, wyzwolenie się od sztywnych ram tradycji

„I jeśli nawet magia była dzieckiem błędu, to przecież stała się matką wolności i prawdy”

---