Teoria wymiany - wyłoniła się jako odrębna perspektywa w socjologii na początku lat '60. Jest to ogół wszystkich znaczących i trwałych stosunków społecznych. Homans zdefiniował to następująco:

„ Kiedy mówię o wymianie, mam na myśli pewną sytuację, w której działania jakiejś osoby przynoszą jej nagrody lub kary poprzez reakcję kogoś drugiego i vice verse.”

Najważniejsi teoretycy to: Homans, Blau, Coleman, Emmerson - w swoich badaniach dotyczących świata społecznego wykorzystali idee zaczerpnięte z ekonomii i behawioryzmu psychologicznego. Dla nich główną własnością społeczeństwa jest wymiana między aktorami, którzy kierują się potrzebą uzyskania dóbr. Prace Bleu i Homans'a uczyniły teorię wymiany jedną z najważniejszych gałęzi teorii socjologicznej.

George C. Homans (1910 - 1989)

Socjolog twórca skrajnie redukcjonistycznej teorii zachowania społecznego. Uważał, że najmniejsze elementy, na które możemy rozłożyć życie społeczne to INTERAKCJE; polegają one na wzajemnej wymianie nagród i kar pomiędzy jednostkami.

Najważniejsze jego prace to: „The Human Group”; „Social Behavior: It's Elementary Forms”.

Podstawowymi elementami zachowań społecznych są DZIAŁANIA JEDNOSTEK. Stanowią one nagrody i kary. W momencie gdy kontaktują się przynajmniej dwie osoby oraz wzajemnie na siebie oddziałują, pojawiają się procesy zachowania społecznego.

Homans opracował twierdzenia które zobrazują wam relacje, wymiany międzyludzkiej:

1 TWIERDZENIE O SUKCESIE: Im częściej działanie jednostki jest nagradzane, tym bardziej jest prawdopodobne podjęcie przez nią tego działania.

• Jeśli działanie raz nagrodzone przestanie być nagradzane, przestanie przejawiać się w ogóle, wygaśnie.

• Jednostka będzie rzadziej przejawiać jakieś działanie, jeżeli nagrody pojawiać się będą regularnie.

• Działanie pociągające za sobą pożądany rezultat, będzie powtarzane bez względu na genezę tego działania.

• Okoliczności towarzyszące działaniu i jego nagrodzie są nazwane bodźcami, te mogą być liczne i zróżnicowane, mogą występować w złożonych wzorach, ale będą wywoływać różnice w zachowaniu.

2 TWIERDZENIE O BODŹCU: Jeżeli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca lub zespołu bodźców było okolicznością, w której działanie jednostki zostało nagrodzone, to im bardziej aktualny bodziec podobny jest do tych występujących w przeszłości, tym bardziej jest prawdopodobne, że jednostka podejmie to lub podobne działanie.

• Jeżeli oryginalny bodziec zbiega się w czasie z nagradzanym działaniem, może być bardziej skuteczny w wywoływaniu przyszłych działań, niż gdyby pojawił się dużo wcześniej lub później.

• Bodziec i działanie mogą być generalizowane.

• Zachowanie jednostki jest wyuczone, historia i okoliczności wywierają ogromny wpływ na aktualne zachowanie jednostki.

Określony człowiek jest pod pewnymi względami podobny do innych, których rzeczywiste zachowania znamy lepiej, to będzie się zachowywał w podobny sposób, ponieważ jest skłonny poddawać się podobnym doświadczeniom.

• Bodziec dostarczony przez dwie osoby w trakcie interakcji może wpłynąć na przyszłe zachowania innych, bezpośrednio nie zainteresowanych.

3 TWIERDZENIE O WARTOŚCI: Im bardziej działanie jest dla jednostki wartościowe, tym bardziej jest prawdopodobne, że będzie ona przejawiała to działanie.

• Wielkość nagrody jest zmienną - wartość nagrody.

• Wartość jest jednostkowa, może ulec zmianie. Wartości są zawsze relatywne - odnoszą się do nagrody alternatywnej (porównywanie i dokonywanie wyboru).

• Nie można porównywać wartości subiektywnych.

• Zdarza się, że człowiek mimo odczuwania bardzo silnej potrzeby otrzymania nagrody, nie podejmuje działania w celu jej otrzymania, jeśli w przeszłych doświadczeniach nie udało mu się jej otrzymać.

Kara = wartość negatywna nagrody.

• Im bardziej karzący rezultat działania, tym bardziej prawdopodobne, że jednostka nie będzie go podejmowała. Jakiekolwiek działanie pozwalające jednostce na ucieczkę i uniknięcie kary staje się nagradzające; nagroda staje się bardziej wartościowa, im bardziej przykra jest kara, której się uniknęło.

• W gniewie rezultaty zachowań agresywnych są nagradzające - do wartości związanych z pierwotnym zachowaniem są dodane nowe wartości i nowe możliwości zachowania.

Istnieje wiele działań, w wyniku, których jednostka nie może uzyskać nagrody bez równoczesnego narażenia się na karę.

Osoba może nauczyć się świadomie lub behawioralnie sposobu spowodowania, żeby twierdzenie o wartości (3) zadziałało na jej korzyść.

○ Nagrodę, której trzeba się zrzec, nazywamy kosztem działania, a prawdopodobieństwo wykonania tego działania zależy od jej wartości netto = nagroda - koszt.

- Koszt - nagroda, którą jednostka byłaby otrzymała w wyniku jakiegoś innego działania, a której się zrzekła, podejmując działanie właśnie wykonywane.

Nagroda pośrednia = gdy członkowie grupy nagradzają się wzajemnie przez zgodne oddziaływanie na otoczenie, fizyczne lub społeczne.

Nagrody uzyskane w wyniku interakcji wykazują w miarę upływu czasu tendencje do obniżania swojej wartości, natomiast koszty wykazują tendencję wzrostową.

4 TWIERDZENIE O DEPRYWACJI - NASYCENIU: Im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna jednostka tej nagrody.

• Wiele spośród wartości ma charakter nabyty
  wrodzony.

• Nagrody nabierają wartości „ze względu na siebie”, wtedy, gdy w sposób powtarzający stanowią środek uzyskiwania innych nagród, które mogą być wartościowane w sposób wrodzony.

• Np. jeżeli dawniej tylko jedna osoba prosiła o radę, a teraz czynią to dwie, żadna z nich nie otrzyma tak znaczącej rady, jaką otrzymywała jena z nich. - Rośnie dla każdej z nich wartość jej uzyskania. Nagroda jest wartościowa, ponieważ jest niewystarczająca. (Związek między podażą a popytem)

5 TWIERDZENIE O FRUSTRACJI: Jeżeli działanie jednostki nie doprowadza do otrzymania oczekiwanej nagrody lub jednostka ta otrzyma karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem, w gniewie rezultaty zachowania agresywnego będą miały wartość nagradzającą.

• Im częściej w przeszłości jednostka osiągała sukces w takich samych okolicznościach (1) i im większą wartość posiada nagroda (3), tym bardziej skłonna jest do gniewu.

• Nieuzyskanie nagrody zmienia oczekiwania na przyszłość - w wypadku kolejnego niepowodzenia jednostka może przejawić mniejszy gniew.

• Koszt wyższy niż spodziewany może wywołać taki sam efekt, jak nagroda niższa niż się spodziewano.

• Jeżeli człowiek ma bezustannie podejmować trud w celu otrzymania nagrody, musi na tyle często odnosić sukcesy, by zaspokoić nie w całości, lecz częściowo swą potrzebę nagrody. Np. Jeżeli człowiek pracuje tylko po to, by zaspokoić głód, powinien odnosić sukcesy w takim stopniu, by ciągle być trochę głodnym.

Osoby, powtarzające INTERAKCJĘ, skłonne są wchodzić w więcej niż jeden rodzaj wymiany - związek rozbudowany. Rozbudowanie jest wspólną cechą stosunków społecznych. Rozbudowanie związku prowadzi bądź do jego umocnienia, bądź do osłabienia, lecz nie pozwala na pozostawienie go bez zmian.

- Dla dwóch ludzi, których łączy jakiś rodzaj wymiany, wejście ze sobą w nowy jej rodzaj będzie mniej kosztowne niż wejście w wymianę z kimś trzecim.

- Nowe wymiany mogą wpływać na wymianę pierwotną i na odwrót.

- Obie jednostki wchodzące w wymianę zyskują faktycznie tyle samo - każdy zwiększa wartość swej nagrody o jedną jednostkę w stosunku do alternatywy, jaką stanowi nie wchodzenie w wymianę. We wszystkich interakcjach jednostki otrzymują nagrody.

Teoria równowagi - osoby w czasie interakcji są skłonne do upodabniania się, wyrażania podobnych opinii, podzielania wspólnych zainteresowań.

Zgoda drugiej strony ma większe tendencje do pojawienia się, jeżeli opinie obu stron są w istocie podobne do siebie -skłonność do zgodności stosunków między ludzkich.

Tendencja do wchodzenia osób w interakcje z innymi osobami bardziej lub mniej równymi pod względem statusu - dzielenie osób na warstwy, klasy, kasty.

• Interakcja staje się symbolem statusu

• Równi skłonni są do upodabniania się względem siebie.

Im większa jest liczba członków grupy, którzy są bezpośrednio lub pośrednio nagradzani członkostwem w grupie, tym większa jest liczba podporządkowujących się normom tej grupy.

• Grupa może utrzymywać odpowiednią kontrolę nad swymi członkami tylko wtedy, gdy ma im coś do zaoferowania w zamian za ich KONFORMIZM i w związku z tym jest w stanie coś im zabrać za ich nonkonformizm.

• Im większą wartość członek grupy przypisuje nagrodom, które otrzymuje od innych członków, tym bardziej prawdopodobne, że się podporządkuje normom.

• Jeżeli istnieje inna grupa, do której w celach towarzyskich osoba może łatwo wstąpić, mniej jest prawdopodobne, że będzie odczuwała ewentualną stratę towarzystwa w wyniku niepodporządkowania się normom swej pierwotnej grupy, mniej prawdopodobne, że się podporządkuje jej normom.

• Im większa jest liczba członków gotowych do podporządkowania się i do wycofania aprobaty dla jednostki, jeżeli się nie podporządkuje, tym bardziej aprobata staje się dla jednostki wartościowa.

• Osoby na najniższym i najwyższym szczeblu systemu statusowego w mniejszym stopniu ulegają wpływom grupy, mniej podporządkowują się. Jednak powody nonkonformizmu mogą być odmienne. Np. nonkonformizm może służyć do umocnienia niskiego statusu w oczach innych, wolności od kontroli i odpowiedzialności. Grupy mają tendencję do tracenia kontroli na członkami z niskim statusem.

MASA KRYTYCZNA - krytyczna liczba członków grupy, którzy, jeżeli są przygotowani do podporządkowania się, powodują, że bardziej prawdopodobny staje się nonkonformizm innych członków.

Grupa wywiera nacisk na jednostkę, gdy bez zmiany swego zachowania, zmienia zachowania innych członków w kierunku konformizmu.

Jeżeli osoba ukarana przez grupę, będzie obstawać przy swojej odrębności, to może się zdarzyć sytuacja, w której grupa nie będzie dysponowała aprobatą, której mogłaby pozbawić daną jednostkę - karanie za nonkonformizm może prowadzić do dalszego nonkonformizmu.

Jeżeli ktoś nie ma nic do stracenia w wyniku nonkonformizmu i nic do zyskania w wyniku konformizmu, może działać bez odwoływania się do grupy.

6 TWIERDZENIE RACJONALNOŚCI, które mówi, że wybierając między alternatywnymi działaniami jednostka wybierze takie, dla którego, jak wynika z jej obserwacji, wartość rezultatu pomnożona przez prawdopodobieństwa otrzymania go jest większa.

Działanie = wartość _* prawdopodobieństwo

Socjolog podkreślił, że ludzie są racjonalni w tym, sensie, iż szybciej podejmują działania takie, „ w których wartość i prawdopodobieństwo jest większe od działania ( prawa strona większa)

Według Homansa ludzie kalkulują racjonalne dalekosiężne konsekwencje swoich działań rynkowych i usiłują maksymalizować swe korzyści materialne poprzez transakcje.

Homans w swoich teoriach, ukazuje również jak działa WSPÓŁPRACA między członkami grupy, a mianowicie osoby w grupie jednoczą się, aby wywołać zmiany w ich otoczeniu, których nikt z osobna nie mógłby wprowadzić. W takiej sytuacji nagrody za osiągnięcia celu grupowego są niepodzielne: każdy członek musi w rezultacie uzyskać taką satysfakcję, jaką jest w stanie osiągnąć.

WPÓŁZAWODNICTWO - w sytuacji, w której przynajmniej dwie osoby skierowane są na, uzyskanie tej samej nagrody. Homeus Uważał, że stopień odniesienia sukcesu przez jedną z nich jest równy stopniowi pozbawienia nagrody przez drugą. Jednocześnie im silniejsze oczekiwanie, tym gwałtowniejszy gniew.

WŁADZA dotyczy nierówności wpływu w toku interakcji.

• Różnice w stopniu posiadanej władzy mają tendencję do zanikania.

• Podstawy owych zdolności są różnorodne np. doświadczenie, praktyka, siła fizyczna.

• Jednostka może osiągnąć jeden rodzaj władzy w wyniku wcześniejszego osiągnięcia innego jej rodzaju.

• Władza ma skłonność do uogólnień.

Kodeks moralny - zdolność pomagania innym w stawaniu się dobrymi, wtedy, gdy chcą być dobrzy, stanowi podstawową bazę władzy.

• Zdolność karania wymaga zdolności wstrzymywania się od karania - a to jest nagradzające. Władza nie jest rzeczywiście władzą, jeśli nie potrafi zaszkodzić. Należy oszczędzać środki dające władzę (zdolność karania) - skuteczna groźba jest tańsza niż samo karanie.

• Osoba posiadająca większą władzę, jest bardziej niechętna do wchodzenia w wymianę.

• Zachowanie niemożliwe do przewidzenia jest często źródłem władzy. Ludzie posiadają władzę wtedy, gdy wielu chce tego, co kilku jest w stanie dostarczyć. Świadczenie rzadkich usług.

• Osoba posiadająca władzę ma większe możliwości utrzymywania niesprawiedliwości. Z drugiej strony nieuczciwość wobec podwładnych może uczynić status mniej uzasadnionym.

• Wyrażanie partnerowi coraz większego uznania, może w oczach obserwatora wydawać się przyznaniem do swej niższości; ale jest to też sposób uzyskania nagród niższym kosztem.

• Jeżeli jedna strona wymiany uzyskuje mniejszą nagrodę netto, to prawdopodobieństwo, że zmieni swe zachowanie jest mniejsze niż prawdopodobieństwo zmiany zachowania drugiej strony.

• Osoba posiadając władzę, nie potrzebuje troszczyć się o sprawiedliwość dla siebie. Z czasem chce uciec od odpowiedzialności.

„Zasada najmniejszej korzyści” - warunki współdziałania jest w stanie dyktować ta osoba, której kontynuowanie współdziałania przynosi najmniejsze korzyści.

- osoba działająca tak, jakby nie dbała o to, co się dzieje, dopóki otrzymuje swoją część, jest w stanie posiadać większą władzę - ten rodzaj irracjonalności zwiększa władzę.

Warunki targowania się:

1. Co najmniej jedna osoba potrafi faktycznie kontrolować prezentowane przez siebie bodźce, ujawniając to, co korzystne, ukrywając niekorzystne.

2. Co najmniej jedna osoba nie posiada alternatywnego źródła otrzymania nagrody, o która się targuje.

3. Nagrody, których dotyczy targowanie się, posiadają wysoką wartość.

STATUS: Podstawą różnic statusowych są różnice w posiadaniu władzy.

• Postrzegana władza ma często takie same znaczenie, jak władza realna.

• Ludzie szeregują zewnętrzne i widoczne oznaki różnic we władzy - możliwość szeregowania samego siebie, klas.

Im bardziej członkowie grupy są podobni w swych wartościach, tym bardziej prawdopodobne, że będą podobnie zaszeregowywać innych.

• W małych grupach jest wbudowana tendencja do zgodności statusów (statusy są podobne pod względem różnych kryteriów np. wykształcenie - zarobki)
  rozbieżność statusów.

• Status jest kwestią używania języka - wypowiadanie słów jest działaniem i jest niemożliwe, by było powtarzane bez końca, jeżeli nie jest nagradzane akceptacją.

• System statusowy nie musi się domagać akceptacji emocjonalnej każdego członka grupy.

• Zakłopotanie stanowi koszt interakcji między osobami o wysokim i niskim statusie.

Każda grupa wykazuje tendencję do posiadania członków o średnim statusie w relatywnie dużej liczbie - kategoria najbardziej konformistyczna.

Niski status:

• Osoba o niskim statusie nie rozporządza ani rzadkimi zdolnościami nagradzania, ani karania.

• Naruszają pewne normy grupy, ale nie na tyle gwałtownie, by narazić się na całkowite usunięcie.

• W sensie liczbowym jest ich relatywnie mało, inaczej stanowiliby dewiację od normy.

• Nagrody i koszty osób o niskim statusie są zmieniane przez system statusowy.

• Im niższa pozycja jednostki, tym koszty ponoszone przez nią są niższe.

• Mniejsze możliwości zmuszania kogoś do sprawiedliwości. Chęć ucieczki spod kontroli.

• Jeśli awans ma dla jednostki wysoką wartość, wykazuje ona dużą tolerancję dla początkowych upokorzeń.

1

---