Nieuczciwa konkurencja i przeciwdziałania praktykom monopolistycznym
Praktyki nieuczciwej konkurencji w Polsce reguluje ustawa o nieuczciwej konkurencji. Ustawa ta reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach, w interesie publicznym przedsiębiorców oraz klientów. Ustawa odnosi się wyłącznie do konkurencji w działalności gospodarczej, jej celem jest nie tylko zwalczanie ale i zapobieganie nieuczciwej konkurencji i dlatego samo zagrożenie naruszenia interesu przedsiębiorcy uzasadnia roszczenie o zaniechanie niedozwolonych działań.
Konkurencja jest to dążenie wielu niezależnych przedsiębiorców (podmiotów gospodarczych), na wspólnym im rynku, do osiągnięcia takiego samego celu gospodarczego, w szczególności prowadzenia interesów z dostawcami i odbiorcami. W gospodarce wielorybnkowej konkurencja spełnia szereg funkcji np.:
sterowanie produkcją i przepływem towarów.
rozdzielanie środków pomiędzy przedsiębiorstwa i gałęzie przemysłu.
pobudzanie-polepszanie , jest to podnoszenie jakości.
Czyny podmiotów, które swoim zachowaniem zakłócają pełnienie tych funkcji, które nie przestrzegają ustalonych reguł konkurencji, nazywa się czynami nieuczciwej konkurencji. Czynem takim jest też działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Czynami nieuczciwej konkurencji w szczególności są:
1)wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa.
2)fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług.
3)wprowadzające w błąd oznaczenie towarów i usług.
4)naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa.
5)nakłanianie do rozwiązania lub nie wykonania umowy.
6)naśladownictwo produktów.
7)pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie.
8)utrudnianie dostępu do rynku.
9)nieuczciwa lub zakazana reklama.
UTRUDNIANIE DOSTĘPU DO RYNKU ma miejsce wtedy gdy przedsiębiorca podejmuje działania, które uniemożliwiają innym przedsiębiorcom konfrontację produkowanych przez nich towarów. W efekcie czego swoboda wejścia na rynek i oferowania na nim towarów lub usług jest ograniczona. Na gruncie tej ustawy nie każde utrudnianie dostępu do rynku jest czynem nie uczciwej konkurencji, za takie będą uznawane działania, które są sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami oraz zagrażają lub naruszają interes innego przedsiębiorcy lub klienta, a równocześnie skutkują utrudnianiem dostępu do rynku i polegają w szczególności na: dumpingu, bojkocie oraz dyskryminacji.
-Dumping jest to utrudnianie dostępu do rynku przez sprzedaż towarów lub usług poniżej kosztów ich wytworzenia lub ich odsprzedaż poniżej kosztów zakupu, w celu eliminacji konkurencji. Nie są nieuczciwe przypadki sprzedaży poniżej kosztów własnych, które służą jedynie rozwojowi przedsiębiorstwa, np.: sprzedaż promocyjna, wyprzedaż.
-Bojkot jest to utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku w drodze nakłaniania osób trzecich do odmowy sprzedaży innym przedsiębiorcom albo niedokonywania zakupów od innych przedsiębiorców. W bojkocie biorą udział zawsze trzy strony: bojkotujący (ten kto namawia do odmowy ), adresat działań bojkotującego (odmawiający), którego działalność przynosi skutek pożądany przez bojkotującego, bojkotowany. Bojkotującym może być pojedynczy podmiot lub ich grupa (kartel). Nie każde działanie - nakłanianie do odmowy sprzedaży lub kupna jest bojkotem. Aby uznać dane działanie za bojkot muszą być spełnione następujące przesłanki: bojkotujący musi być zdolny do wywierania wpływu na decyzję adresata, zwykła zachęta nie wystarczy; adresat nakłaniania musi być zdolny do samodzielnego podejmowania decyzji. Za bojkot nie można uznać działalności organizacji społecznych (konsumenckich) niezależnych od przedsiębiorców przejawiających się w publikowaniu badań jakościowych towarów i usług
-Dyskryminacja jest to utrudnianie dostępu do rynku polegające na rzeczowo nieuzasadnionym zróżnicowaniu w traktowaniu niektórych klientów, może ono polegać na: odmowie zawarcia umowy, zerwaniu istniejącej umowy, zróżnicowaniu w zakresie cen, np.: udzielanie rabatów.
NIEUCZCIWA LUB ZAKAZANA REKLAMA
Reklama w szerokim ujęciu to wszelkie starania zmierzające do upowszechnienia określonych informacji o ludziach, firmach, przedsiębiorstwa lub rzeczach, podejmowane w celu ich popularyzacji, wzbudzenia zainteresowania nimi. Natomiast w wąskim ujęciu pojęcie reklamy odnosi się jedynie do sfery gospodarczej i obejmuje wszelkie działania, aby przy użyciu prawdziwych informacji na temat określonych towarów i usług zwrócić na nie uwagę potencjalnych odbiorców, a jeśli to możliwe jako stałych klientów.
Rodzaje reklam stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji:
Reklama sprzeczna z prawem, dobrymi obyczajami i uchybiająca godności człowieka. Zakaz reklamy sprzecznej z prawem obejmuje ustanowiony przez normy prawne całkowity lub częściowy zakaz reklamy produktów i usług. Bezwzględny zakaz reklamy dotyczy napojów alkoholowych i wynika z ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Względny zakaz reklamy dotyczy wyrobów tytoniowych, zakazana jest reklama w TV, radiu, prasie młodzieżowej, natomiast inne formy reklamy są dozwolone. Reklamą sprzeczną z dobrymi obyczajami i uchybiającą godności człowieka jest reklama sprzeczna z ogólnie przyjętymi w Polsce zasadami moralności, chodzi o wszystkie przypadki używania w reklamie wyrazów, znaków, rysunków uznanych za obraźliwe i nieprzyzwoite poniżające godność człowieka, wykorzystywanie symboli religijnych w sposób naruszający uczucia religijne osób wierzących.
Reklama wprowadzająca w błąd. Mamy z nią do czynienia gdy powstałe na jej podstawie wyobrażenia nie są zgodne ze stanem rzeczywistym, decydujące znaczenie mają wyobrażenia adresatów reklamy, a nie opinie reklamujących. Do wprowadzenia w błąd dochodzi gdy reklama zawiera fałszywe informacje;
wprowadzanie w błąd może być rezultatem pominięcia w reklamie informacji o istotnym znaczeniu dla klienta, wprowadzanie w błąd może wystąpić też w przypadku używania w reklamie obiektywnie prawdziwych informacji jeżeli wywołują one u odbiorców mylne wyobrażenia.
Reklama nierzeczowa. Są to wszystkie wypowiedzi reklamowe, w których zachęca się odbiorców do nabywania towarów i usług, odwołując się do okoliczności nieistotnych z punktu widzenia cech towarów i usług. Przepis zakazuje apelowania do uczuć klienta przez wywołanie lęku, wykorzystywanie przesądów i łatwowierność dzieci.
Reklama ukryta. Są to przypadki wprowadzenia w istotę reklamy informacji, które są rozumiane przez widza, czytelnika, słuchacza za prezentację towaru i usługi bez poinformowania że chodzi o reklamę. Reklama towaru czy usługi powinna być zatem rozpoznawalna. Bardzo trudny w ocenie jest przypadek zwany „product placement” (jest to pokazywanie pozornie przypadkowo np.: w filmach zdjęć określonego produktu). Taki przypadek może być uznany za czyn nieuczciwej reklamy tylko wtedy pokazanie w mediach określonego produktu było zamierzone, celowe i odpłatne.
Reklama uciążliwa. Jest to reklama, która stanowi szczególnie duże obciążenie dla adresata. Jej cechą jest ingerencja w sferę prywatności, a w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie np.: w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta nie zamawianych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu informacji.
Odpowiedzialność za czyny nieuczciwej konkurencji: z powództwem skierowanym przeciwko osobie reklamującej może wystąpić:
1) przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony.
2) organizacje przedsiębiorcze i organizacje konsumenckie.
Odpowiedzialność za czyny nieuczciwej konkurencji może być:
a) cywilna - przedsiębiorca może żądać: zaniechania niedozwolonych działań; usunięcia skutków niedozwolonych działań ( dążenie do przywrócenia stanu pierwotnego); złożenia jednorazowego lub wielokrotnego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie (chodzi tu o przekazanie odbiorcą informacji korygującą błędną opinię o przedsiębiorcy i jego produktach); naprawienia wyrządzonej szkody (roszczenie odszkodowawcze); wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści. W/w roszczenia ulegają przedawnieniu w okresie 3 lat.
b) karna - podlega jej nie tylko sprawca ale i współsprawca, podżegacz i pomocnik. Ustawa przewiduje trzy rodzaje kar: pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, kara grzywny. Karalność przestępstwa ustaje jeżeli od chwili popełnienia przestępstwa upłynęło 5 lat.
Monopol i jego zwalczanie
Monopol jest składnikiem podmiotowej struktury rynku, którą może charakteryzować szerszy lub węższy zakres występowania sytuacji monopolistycznych. Zakres ten wyraża stopień zmonopolizowania podaży, który jest zazwyczaj zróżnicowany w różnych segmentach rynku.
Zjawisko monopolu jest związane z działaniem na rynku sprzedawców, czyli podmiotów, które reprezentują podaż. Monopol występuje wówczas gdy:
na rynku istnieje jeden sprzedawca danego produktu lub usługi,
oferowany przez sprzedawcę produkt lub usługa nie mają substytutów (zamienników)
Istnienie na rynku jednego sprzedawcy produktu lub usługi jest warunkiem koniecznym występowania monopolu jednak monopol nie musi być związany z działaniem na rynku sprzedawców reprezentujących duże rozmiary działalności. Monopolistą może być sprzedawca o małych rozmiarach działalności.
Monopol na rynku może się pojawić pod wpływem oddziaływania rozmaitych czynników. Wyróżniamy dwie grupy źródeł powstawania monopolu:
1) Źródła pozarynkowe - powstawanie monopolu jest konsekwencją decyzji oraz okoliczności znajdujących się poza rynkiem,
Państwo tworzy i utrzymuje monopol, dotyczy to głównie sfery infrastruktury oraz działających w niej przedsiębiorstw usługowych np. poczta lub telekomunikacja itp. Państwo może tworzyć monopol na postawie decyzji polegających na przyznawaniu jednemu sprzedawcy praw wyłączności działania w danym segmencie rynku ale ów sprzedawca może posiadać wyłączność działania ze względu na chroniony prawem patent. Źródłem powstawania monopolu mogą być ograniczone zasoby, które są materialną podstawą działania sprzedawcy oraz ograniczona wielkość popytu w danym segmencie rynku.
2) Źródła rynkowe - powstawanie monopolu jest konsekwencją oddziaływania stosunków rynkowych oraz postępowania podmiotów rynku, np:
Monopol na rynku może się pojawiać, gdy sprzedawca:
odkryje lub wykreuje nowe potrzeby u nabywców oraz jako pierwszy wytworzy produkt lub usługę zaspakajającą te potrzeby
odkryje lub wykreuje nowe sposoby zaspokajania istniejących potrzeb nabywców za pomocą nowego produktu lub usługi.
Sytuacje monopolistyczne wywołują skutki, których przejawem są miedzy innymi praktyki monopolistyczne. Praktyki te są elementem sfery postępowania podmiotów rynku i mogą towarzyszyć sytuacjom monopolistycznym niezależnie od sposobu ich powstawania.
Praktyki monopolistyczne mogą się przejawiać w następujących kierunkach postępowania:
obniżeniu poziomu jakości produktów lub usług,
uzależnieniu sprzedaży produktów lub usług od spełnienia przez nabywców dodatkowych świadczeń na rzecz sprzedawców,
narzuceniu nabywcom organizacyjno-technicznych warunków wymiany, np. warunków i terminów dostawy, warunków płatności,
odmowy sprzedaży produktów lub usług określonej grupie nabywców,
ograniczeniu lub utrudnieniu innym sprzedawcom dostępu do rynku.
Praktyki monopolistyczne są równocześnie takimi przedsięwzięciami podejmowanymi przez monopolistów, które utrudniają nabywcom zmniejszenie kosztów działalności jak również wywołują bezwzględny lub względny wzrost kosztów podnoszonych przez nabywców. Stosowanie praktyk monopolistycznych może być łagodzone za pomocą cen lub progresywnego opodatkowania zysków osiąganych przez monopolistów.
Praktyki monopolistyczne oraz ujemne konsekwencje, których mogą doświadczyć sprzedawcy lub nabywcy w następstwie ich stosowania, są jedynym z podstawowych źródeł przedsięwzięć podejmowanych na rzecz demonopolizacji rynku.
Demonopolizacja może być interpretowana jako celowe działanie państwa oraz innych podmiotów rynku wymierzone w sytuacje monopolistyczne, które mogą powstawać pod wpływem funkcjonowania monopolu.
Proces demonopolizacji rynku jest bezpośrednio związany z mechanizmem przyczynowo-skutkowym, który tworzymy sytuacjom monopolistycznym. Podstawowym elementem demonopolizacji rynku może być przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym:
przy danej regulacji w zakresie zawierania porozumień monopolistycznych między sprzedawcami,
przy danej strukturze podmiotowej rynku.
Proces demonopolizacji, oparty na przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym jest sprzeczny z dążeniem monopolistów, którzy przez te praktyki zmierzają do utrwalania swojej pozycji monopolistycznej na rynku oraz powiększenie efektów działania. Proces oddziaływania na skutki funkcjonowania monopolu może być podejmowany zarówno przez państwo jak i przez nabywców. Funkcje państwa w tej dziedzinie polegają przede wszystkim na tworzeniu systemu prawnego, który określa:
zakaz podejmowania pewnych działań przez monopolistów w stosunkach z innymi podmiotami rynku,
sfery działalności, w których ten zakaz obowiązuje w sposób bezwzględny oraz te sfery, w których on nie obowiązuje
sposób kontroli oraz rodzaj i wielkość sankcji za nieprzestrzeganie zakazów oraz stosowanie zabronionych przez państwo praktyk monopolistycznych.
Jeżeli monopol występuje w skali krajowej to instrumentem przeciwdziałania praktykom monopolistycznym przez podmioty rynku staje się import produktów.
Wzrost importu wpływa na postępowanie monopolistów, którzy są zmuszeni do uczestniczenia w procesach konkurencyjnych. Skuteczność przeciwdziałania praktykom monopolistycznym za pomocą importu zależy od selekcji cen oraz jakości produktów oferowanych przez monopolistę oraz produktów importowanych, spełniających funkcję substytutów.
Proces demonopolizacji może być oparty na:
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym,
regulacji porozumień monopolistycznych.
Regulowanie porozumień monopolistycznych między sprzedawcami jest elementem funkcji państwa, realizowanych w ramach polityki interwencyjnej na rynku. Państwo reguluje porozumienia monopolistyczne na rynku za pomocą systemu prawnego ,określającego:
rodzaj porozumień monopolistycznych, które mogą być zawierane między sprzedawcami,
sfery życia gospodarczego, w których takie porozumienia są zabronione lub takie sfery, w których pewne rodzaje porozumień są dozwolone.
Regulacja porozumień monopolistycznych jest instrumentem, który wykorzystuje państwo w procesie zmian zakresu występowania sytuacji monopolistycznych na rynku.
Demonopolizacja rynku za pomocą regulacji zabronionych lub dozwolonych porozumień monopolistycznych między sprzedawcami stwarza przesłanki ograniczenia praktyk monopolistycznych.
1