JAK UCZYĆ BHP
INSTRUKTAŻ NA STANOWISKU PRACY
METODYKA SZKOLENIA
Oddajemy do rąk czytelnika - pracodawcy, kierownika wydziału, mistrza, brygadzisty, instruktora zawodu, nauczyciela zawodu - poradnik, którego celem jest prezentacja metody szkolenia stanowiskowego bhp. Każdy bowiem wysoko kwalifikowany pracownik, przedstawiciel kadry kierowniczej, średniego dozoru technicznego poza obowiązkami zawodowymi i funkcyjnymi ma nie wpisany w zakres zadań zawodowych obowiązek wprowadzania do pracy nowych pracowników, uczenia ich wykonywania zawodu, uczenia zawodu wykonywanego zgodnie z zasadami bhp.
Wyciąg z Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004r ,,w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy'' (Dz. U. z 2004r. nr 180, poz. 1860)
INSTRUKTAŻ OGÓLNY
§ 9. 1. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
§ 10. 1. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.
§ 10. 2. Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu.
§ 12. 1. Odbycie instruktażu ogólnego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika.
INSTRUKTAŻ STANOWISKOWY
§ 9. 2. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.
§ 11. 1. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:
1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych;
2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt. 1;
3) ucznia odbywającego praktyczna naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę.
2. Pracownik wykonujący prace na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.
3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt. 1, zmian warunków techniczno - organizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń - pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian.
4. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony.
5. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
6. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
§ 12. 1. Odbycie instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika.
RAMOWY PROGRAM INSTRUKTAŻU STANOWISKOWEGO
Cele szkolenia. Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:
informacji o czynnikach środowiska pracy występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym związanym z wykonywana praca,
wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych,
wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania powierzonej pracy.
Uczestnicy szkolenia. Szkolenie jest przeznaczone dla pracowników nowo zatrudnianych na stanowiskach robotniczych i innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, dla pracowników przenoszonych na takie stanowiska oraz w przypadku zmiany warunków techniczno - organizacyjnych, tj w razie zmiany procesu technologicznego, zmiany organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń. Szkolenie jest przeznaczone również dla studentów odbywających praktyki studenckie oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu.
Sposób organizacji szkolenia. Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu - na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany pracownik, na podstawie szczegółowego programu opracowanego przez organizatora szkolenia. Szkolenie powinno uwzględniać następujące etapy:
rozmowę wstępną instruktora z instruowanym pracownikiem,
pokaz i objaśnienie przez instruktora całego procesu pracy, który ma być realizowany przez pracownika,
próbne wykonywanie procesu pracy przez pracownika przy korygowaniu przez instruktora sposobów wykonywania pracy,
samodzielna prace instruowanego pracownika pod nadzorem instruktora,
sprawdzenie i ocenę przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez pracownika.
Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach, szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków pracownika.
Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części powinny być dostosowane do przygotowania zawodowego i dotychczasowego stażu pracy pracownika oraz zagrożeń występujących przy przewidzianej do wykonywania przez niego pracy.
Lp. |
Temat szkolenia |
Liczba godzin |
|
|
Instruktażu pracowników na stanowiskach robotniczych |
1 |
2 |
3 |
1. |
Przygotowanie pracownika do wykonania określonej pracy, w tym w szczególności: omówienie warunków pracy z uwzględnieniem: - elementów pomieszczenia pracy, w których ma pracować pracownik, mających wpływ na warunki pracy pracownika (np. oświetlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urządzenia techniczne, urządzenia ochronne) - elementów stanowiska roboczego mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy (np. pozycja przy pracy, oświetlenie miejscowe, urządzenia zabezpieczające, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzędzia, surowce i produkty) - przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawiązaniu do procesu produkcyjnego (działalności) w całej komórce organizacyjnej i zakładzie pracy,
|
2 |
2. |
Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem metod bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne |
0,5 |
3 |
Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora |
0,5 |
4. |
Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora |
4 |
5 |
Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika |
1 |
|
Razem: |
Minimum 8 |
ISTOTA I CEL SZKOLENIA STANOWISKOWEGO BHP
Co rozumiemy pod pojęciem szkolenie? Szkolenie to proces w wyniku którego jego uczestnik:
poznaje nowe pojęcie, aktualizuje wiadomości, poszerza zasób wiadomości na dany temat,
kształtuje umiejętności zastosowania nabytych wiadomości w działaniu tzn. dokonuje próby zastosowania w praktyce tego co już wie, albo czego się dowiedział,
kształtuje postawy wobec tej nowej wiedzy - przekonuje się do idei, treści, informacji; traktuje je jako zaakceptowane przez siebie; z przekonaniem stosuje je w praktyce,
wdraża nawyki, czyli zaakceptowanie treści i praktyczne działania po wstępnych próbach wprowadza w czyn; wielokrotnie powtarzając umiejętności, doprowadza do mistrzowskiego wykonywania działań.
Co powinno więc być celem szkolenia stanowiskowego bhp? Doprowadzenie u każdego pracownika wprowadzanego na stanowisku pracy do mistrzowskiego wykonywania zawodu - a więc takiego, w którym nawyki pracy stanowią świadome wykonywane czynności z pełnym zrozumieniem ich jakości i bezpieczeństwa. Szkolenie stanowiskowe bhp jest jednym z kilku elementów systemu szkolenia bhp w zakładzie pracy. Zgłaszający się do pracy nowy pracownik podlega obowiązkowi szkolenia:
instruktaż ogólny, realizowany przez przedstawicieli służb bhp.
instruktaż stanowiskowy, realizowany przez przedstawiciela średniego dozoru technicznego (mistrza, brygadzistę, instruktora zawodu, wyznaczonego przez kierownictwo wysoko kwalifikowanego pracownika). Należy zaznaczyć, że szkoleniu temu podlegają poza nowymi pracownikami również ci wszyscy, którzy zmieniają stanowisko pracy.
okresowe.
Uświadomienie sobie tego systemu przez prowadzących szkolenie stanowiskowe jest ważne, bowiem w tym łańcuch informacji, kształtowanych umiejętności i postaw, wdrażanych nawyków - instruktaż stanowiskowy bhp jest jednym z trzech ogniw, ale jakże bardzo ważnym.
Jego efekty zależą nie tylko od możliwości uczącego się pracy, ale od ,, fachowości '' nauczycieli, jego umiejętności pedagogicznych.
Mistrzu, instruktorze zawodu, brygadzisto, wyznaczony do prowadzenia instruktażu stanowiskowego bhp, wysoko kwalifikowany pracowniku - zapamiętajcie, że:
Celem szkolenia stanowiskowego bhp jest zapoznanie pracownika z
procesem pracy, jego fazami oraz czynnościami występującymi w kolejnych fazach,
zagrożeniami występującymi na stanowisku pracy oraz w otoczeniu stanowiska,
z metodyką wykonywania czynności w sposób uwzględniający istnienie zagrożenia i zabezpieczający przed wypadkiem;
Kształtowanie
umiejętności bezpiecznego wykonywania pracy, tzn. zastosowania w praktyce zarówno metod pracy efektywnej o dobrej jakości, ale również metod pracy bezpiecznej,
postaw warunkujących akceptację bezpiecznych metod pracy i ich doskonalenie,
nawyków mistrzowskiego wykonywania zawodu.
SPOSÓB ORGANIZACJI SZKOLENIA
Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu , na stanowisku, na którym będzie zatrudniany instruowany pracownik, na podstawie szczegółowego programu, opracowanego przez organizatora szkolenia. Szkolenie powinno uwzględniać następujące etapy:
rozmowę wstępną instruktora z instruowanym pracownikiem,
pokaz i objaśnienie przez instruktora całego procesu pracy, który ma być realizowany przez pracownika
próbne wykonywanie procesu pracy przez pracownika przy korygowaniu przez instruktora sposobów wykonywania pracy,
samodzielna praca instruowanego pracownika pod nadzorem instruktora,
sprawdzenie i ocena przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez pracownika.
Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach - szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków pracownika.
Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części powinno być uzależnione od przygotowania zawodowego, dotychczasowego stażu pracy pracownika oraz zagrożeń występujących przy przewidzianej do wykonywania przez niego pracy.
METODYKA PRZYGOTOWANIA SZKOLENIA STANOWISKOWEGO BHP
Przed przystąpieniem do przeprowadzenia procesu nauczania bhp, instruktor lub mistrz powinien dokonać określonych zabiegów mających na celu przygotowanie procesu nauczania.
Przedmiotem nauczania jest określona praca. Określając przedmiot nauczania, trzeba ustalić:
jaka to jest praca,
jaki jest jej rezultat,
jaki materiał wyjściowy ( surowiec ) używany jest do wytwarzania produktów,
w jakim czasie praca ma być wykonana,
w jakim miejscu i na jakim stanowisku praca powinna być wykonana,
na jakie elementy ( np. operacje ) praca powinna być rozłożona,
jakie zagrożenia istnieją w poszczególnych elementach pracy,
jakie czynności uboczne i pomocnicze wiążą się z wykonywaniem pracy, stanowiącej przedmiot nauczania,
do jakiego stopnia dokładności, szybkości, pewności należy nauczyć,
jakie szczególne wymogi dotyczące bezpieczeństwa pracy stawiać należy uczącym się.
Przedmiotem nauczania bezpiecznego wykonywania pracy jest nie tylko umiejętność jej wykonywania, ale pewna suma wiadomości teoretycznych ściśle z nią związanych.
Przygotowanie instruktażu stanowiskowego
analiza stanowiska z punktu widzenia czynności w fazach procesu produkcyjnego,
analiza stanowiska roboczego z punktu widzenia występujących zagrożeń, uciążliwości,
opis czynności wraz z określeniem występujących zagrożeń i wskazaniem sposobu zachowania; opis zagrożeń występujących w najbliższym środowisku, wokół stanowiska pracy,
przygotowanie wyposażenia stanowiska roboczego odpowiednio do wykonywanego zadania roboczego
Przy wykonywaniu analizy czynności na wybranym stanowisku należy uwzględnić listę zagrożeń i czynników szkodliwych występujących w danej branży.
Lista zagrożeń i czynników szkodliwych
Czynniki natury technicznej (konstrukcja i stan techniczny maszyny, urządzeń, narzędzi, otoczenia)
cechy i właściwości przedmiotu: elementy ruchome, luźne, ostre, wystające, kształt, stabilność, stateczność, sztywność, zawartość, chropowatość powierzchni, nieprzewidziana zmiana położenia przedmiotu, szkodliwe oddziaływanie materiałów, wytrzymałość mechaniczna, cieplna, chemiczna i elektryczna.
cechy i właściwości środków transportu: różnorodność ruchu, zmienność kierunkowości ruchu, stabilność, stateczność, stan techniczny, oznakowanie barwne.
cechy i właściwości maszyn (urządzeń): samoczynne unieruchomienie, przypadkowe wyłączenie, zmiana położenia przedmiotu, zły stan techniczny, brak urządzeń zabezpieczających, wadliwość urządzeń zabezpieczających, dostosowanie do wygody obsługi.
cechy i właściwości terenu, pomieszczenia, otoczenia: dostępność do transportowanych przedmiotów, stan dróg transportowych, oświetlenie przedmiotu i drogi jego ruchu, tło akustyczne zapewniające odbiór sygnałów, odbłyski światła, mikroklimat umożliwiający wykonanie zadania bez nadmiernego zmęczenia, czystość powietrza, zatrzymanie się spadającego przedmiotu lub zmiana kierunku spadania, przypadkowe usuniecie przedmiotu, stan ochron osobistych, prąd elektryczny, hałas, drgania, przypadkowa niesprawność, awaria.
cechy i właściwości narzędzi: konstrukcja, stan techniczny, wygoda obsługi, zabezpieczenie przed urazami.
Czynniki organizacyjne: Dobór środków transportu, zastosowanie uchwytów specjalistycznych do zaczepiania przedmiotów lub opakowań i palet, tempo i rytm pracy, nadmierna lub niedostateczna jej intensywność, stan dróg transportowych, warunki środowiskowe, dobór pracownika, brak nadzoru, nieznajomość niebezpieczeństwa, ukształtowanie stanowisk pracy i wadliwość organizacji, metody pracy i ich zmiana lub wadliwość, samowolne opuszczenie stanowiska przez obsługę, nieprawidłowa zmiana pozycji, niewystarczające przeszkolenie zawodowe i bhp, niedostateczna zdolność adaptacji.
Uwarunkowanie psychofizyczne: Stan zdrowia, łatwe uleganie zmęczeniu, staż pracy, stan emocjonalny, stosunek do pracy, wyszkolenie, przydatność do zawodu, wadliwe właściwości woli i uwagi, wadliwość pracy organów wzroku, niedyspozycje fizyczne i psychiczne, niewłaściwy odruch, brak pamięci, przyspieszony lub opóźniony refleks, zręczność, unik świadomy lub nieświadomy.
Wskazówki metodyczne do opracowania analizy stanowiska pracy
Po dokonaniu wyboru stanowiska pracy należy wykonać następujące zadania:
Przeczytać listę zagrożeń i podkreślić te zagrożenia, które zdaniem autora analizy występują na wybranym stanowisku.
Określić czynności występujące na stanowisku pracy w kolejnych fazach cyklu produkcyjnego i zaznaczyć, posługując się listą zagrożeń (już przeczytaną) te, które występują przy danej czynności.
Poniżej należy wypisać zagrożenia występujące wokół stanowiska pracy.
Analiza stanowiska pracy z punktu widzenia czynności, zagrożeń i wskazań ,,behapowskich'' pozwala ująć treść stanowiska pracy w prosta, przejrzystą tabelę stanowiąca opis stanowiska.
Tak opracowany program uświadamia prowadzącemu szkolenie, iż prezentacja stanowiska pracy i czynności na nim wykonywanych powinna przebiegać płynnie, systemowo, ujmując kolejno czynności w poszczególnych fazach procesu produkcyjnego, zagrożenia przy nich występujące i wskazania bezpiecznej pracy. Wydajemy walkę tak jeszcze powszechnej metodzie, którą ilustruje poniższa scenka:
MISTRZ ZWRACA SIĘ DO UCZNIA
ZNA PAN TO STANOWISKO ?
TAK !
TO DOBRZE, TO NIECH PAN PODPISZE KARTĘ SZKOLENIA. I DO ROBOTY!
Częstym błędem popełnianym w tej fazie szkolenia jest przekazywanie zbyt wielu informacji, będących dla nowego pracownika zbiorem słów, nie znajdujących odniesienia do faktów, przedmiotów i wyobrażeń.
MÓW I POKAZUJ!
MÓW I DAWAJ PRZYKŁADY!
ALE PRZEDE WSZYSTKIM PYTAJ!
o szkołę, jej profil i ważne dla pracy wiadomości,
o lekcje bhp w szkole,
o przebieg praktyk zawodowych i zdobyte doświadczenie zawodowe i ,,behapowskie''.
o przebytej dotychczasowej pracy, zdobyte w niej osiągnięcia i porażki,
zainteresowania, awersje, słabości.
Każdy z ww. pracowników ma inny zasób wiadomości, umiejętności oraz różny stosunek do pracy w ogóle i do wykonywanego zawodu.
POWIEDZ O:
najbliższym dla stanowiska środowisku pracy,
mikroklimacie,
oświetleniu,
hałasie,
ogólnych wymogach ,,behapowskich'',
drogach transportowych,
ubraniu roboczym środkach i urządzeniach zabezpieczających.
Mistrz, wprowadzający na stanowisko pracownika o stwierdzonym posiadanym doświadczeniu, nie może traktować tak samo jak absolwenta szkoły.
Doświadczonego pracownika łatwo obrazić pokazem podstawowych czynności czy omawianiem tych informacji, które stanowią już ,,elementarz'' wiedzy pracownika.
Istnieje jednak innego rodzaju trudność, która może się ujawnić w toku wstępnej rozmowy, czy wykonywaniu już pierwszych poleceń. Pracownik może posiadać własne zwyczaje pracy, nawyki, które przerodzić się mogły w rutynę.
Mogą to być trwale zachowane gesty, ruchy, przyzwyczajenia. We wstępnej rozmowie trudno będzie mistrzowi dostrzec te cechy, ujawniają się one dopiero w toku wykonywania czynności. Mistrz musi jednak przewidywać rutynowe zachowanie i z równą, jak w stosunku do nowego pracownika będącego absolwentem szkoły ( nie posiadającym doświadczenia ), czujnością odnosić się do zachowań i nawyków nowego pracownika posiadającego doświadczenie.
Najskuteczniejszą metodą wprowadzenia uczestników w temat szkolenia jest połączenie pogadanki z dyskusją.
W etapie przygotowawczym należy przedstawić przedmiot i cel uczenia. Dzięki temu uczący się uzyska zrozumienie danej pracy, jej znaczenie, podstaw teoretycznych, związków z innymi procesami, sposobu wykonywania oraz świadomość czego oczekuje mistrz i do czego proces nauczania zmierza.
Rozmowa wstępna to ważny element instruktażu na stanowisku pracy. Spełnia ona trzy główne cele poznawcze:
informuje o zakładzie pracy i najbliższym środowisku związanym bezpośrednio ze stanowiskiem pracy oraz o zagrożeniach i niebezpieczeństwach mających w nim swoje źródło,
informuje o zespole pracowniczym oraz jego szefie - mistrzu lub kierowniku (prowadzącym rozmowę)
dostarcza uczącemu danych o przyjmowanym do pracy pracowniku.
Pokazywanie sposobu wykonania pracy
Pokaz jest metodą poglądowego zapoznania słuchaczy z przedmiotem, zjawiskiem lub procesem.
Pokaz obejmuje określony układ czynności z jednoczesnym układem umiejętności ich wykonania. W trakcie pokazu u osób oglądających wyzwalają się dążenia naśladowcze. Pokaz wymaga poprzedzenia i uzupełnienia odpowiednimi wyjaśnieniami. Pokaz połączony z wyjaśnieniem aktywizuje związki pomiędzy wykonaniem a jego celowością. Służy wykształceniu umiejętności wykonania czynności w różnych zmiennych sytuacjach. Pozwala przygotować pracownika do spełnienia jego roli zawodowej w sposób zgodny z zasadami bezpieczeństwa. Istotnym celem pokazu jest ukształtowanie modelu demonstrowanej czynności. Aby uzyskać ten model w wyobraźni uczących się, prowadzący szkolenie powinien przeprowadzić pokaz zgodnie z następującymi zasadami:
określić przedmiot i cel obserwacji,
skoncentrować uwagę uczestników na ważnych częściach przedmiotu lub na kolejnych fazach procesu,
zapewnić wszystkim biorącym udział dobre warunki spostrzegania przez odpowiedni wybór miejsca pokazu, oświetlenia, dobrej słyszalności, możliwości oglądania przedmiotu lub procesu pod różnym kątem, ale zawsze pod takim jakim będzie oglądał go przyszły wykonawca,
zastosować odpowiednie tempo pokazu, wyjaśnić zgodnie z kolejnymi fazami pokazu,
umożliwiać uczestnikom dokładne obejrzenie przedmiotu, pokazu w celu wykorzystania wszystkich zmysłów przy odbiorze informacji,
zachować odpowiednie proporcje pomiędzy pokazem a omówieniem pamiętając, że najskuteczniejsze jest jednoczesne pokazywanie i objaśnianie.
Próbne wykonywanie zadania przez ucznia pod kontrolą prowadzącego instruktaż.
Najbardziej skuteczną metoda próbnego wykonania pracy przez uczniów pod nadzorem instruktora jest metoda pięciofazowa:
Wstępna, samodzielna próba wykonania pracy,
Wykonanie w zwolnionym tempie poszczególnych fragmentów pracy z jednoczesnym głośnym objaśnieniem wykonania poszczególnych czynności,
Wykonanie poszczególnych fragmentów procesu pracy z jednoczesnym objaśnieniem sposobu wykonania tych czynności,
Ogólny - ponowny pokaz całościowy procesu pracy wraz ze stopniowym przyspieszeniem tempa wykonywanych czynności ( od powolnego do normalnego ).
Pierwsze samodzielne wykonanie pracy przez ucznia jest wynikiem osiągnięcia celu nauczania i opanowania pracy stanowiącej przedmiot szkolenia. Jeśli uczący się pomyślnie wykonał tę próbę, to oznacza, iż wyciągnął pełną korzyść z procesu nauczania. Dla instruktora udana próba stanowi dowód, że pokaz i instruktaż zostały przeprowadzone w sposób prawidłowy i kompletny z zastosowaniem właściwych metod dydaktycznych.
Duże znaczenie psychologiczne dla uczących się ma wyrażenie przez prowadzącego szkolenie pochwały i uznania. Staje się to dla nich poważnym bodźcem do dalszego rozwijania aktywności w procesie nauczania pracy.
W czasie próbnego wykonywania pracy uczący się z reguły popełnia szereg błędów, które w miarę powtarzania prób znikają. W trakcie pracy nowego pracownika jeżeli nie zachodzi potrzeba, instruktor nie powinien zbyt wcześnie ingerować i dokonywać korekty dostrzeżonych usterek wykonawczych. Ingerencja ta jest wtedy niezbędna, gdy uczeń nie przestrzega podstawowych wytycznych wykonywania pracy, zwłaszcza dotyczących bezpiecznego wykonywania pracy, a także zaleceń mających na celu ułatwienie pracy.
Niezmiernie ważne na tym etapie szkolenia jest zapobieganie powstawaniu szkodliwych nawyków wpływających ujemnie na wyniki pracy. Nawyki takie mogą powstawać bardzo szybko, już po kilkakrotnym (błędnym) nie poprawionym wykonaniu pracy. W przypadku stwierdzenia u ucznia zarysowujących się, znacznych odchyleń od prawidłowego wykonywania pracy, mistrz powinien otoczyć specjalną opieką i dodatkowo przerobić z nim odpowiednie fragmenty procesu pracy.
Samodzielna praca
Jeżeli uczeń osiągnął wystarczające postępy i potrafi już pod nadzorem zadawalająco wykonywać nową czynność, należy mu powierzyć samodzielną prace do wykonania. Danie uczniowi możliwości samodzielnej pracy pozwala mu uwierzyć we własne siły i umiejętności. Instruktor nie powinien w żadnym przypadku stać obok ucznia i w sposób ciągły obserwować jego pracę.
Dyskrecja, ograniczenie interwencji do najbardziej niezbędnych, taktowne i przyjazne odnoszenie się do ucznia - to podstawowe zasady postępowania mistrza w trakcie szkolenia. Sprzyjają one powstawaniu u ucznia poczucia pewności siebie. Trzeba jednak pamiętać, że uczący musi mieć możność zwrócenia się do mistrza z prośbą o wyjaśnienie nasuwających się wątpliwości.
Omówienie i ocena przebiegu nauki
Według Rozporządzenia MGiP w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Sprawdzian taki należy przeprowadzić w obecności przedstawiciela służb bhp, społecznego inspektora pracy lub mistrza z sąsiedniego wydziału. Sprawdzianu umiejętności dokonujemy powierzając pracownikowi zadanie do wykonania. Dodatkowo dla sprawdzenia jego zasobu wiadomości o stanowisku pracy, możemy zadawać pytania:
Czy na twoim stanowisku pracy występuje nadmiernie uciążliwy hałas?
Czy pracownicy w twoim zakładzie są narażeni na działanie wibracji?
Czy występuje zapylenie na twoim stanowisku pracy?
Czy twoje stanowisko pracy odpowiada wymaganiom bezpieczeństwa i higieny pracy?
Czy odczuwasz szczególną uciążliwość przy wykonywaniu danych czynności?
Czy wiesz, jakich należy używać ochron osobistych na twoim stanowisku?
Czy uważasz, że nie wszystko jest dla ciebie w tej pracy zrozumiałe?
Jak powinieneś się zachować w razie awarii urządzenia lub wypadku na własnym stanowisku lub sąsiednim?
Jakie oświetlenie jest najlepsze dla twego stanowiska?
REGUŁY POSTEPOWANIA W TOKU INSTRUKTAŻU
Każdego uczestnika szkolenia przyjmować i poznawać indywidualnie. Na tę zasadę należy zwrócić szczególną uwagę. Instruktor powinien od początku dobrze poznawać swojego ucznia, uwzględniając jego temperament, osobowość i informacje z badań psychotechnicznych. Następnie instruktor poznaje go lepiej w toku przyjaznych rozmów. Znajomość wszystkich uczniów umożliwia instruktorowi interweniowanie we właściwym czasie i usuwanie w porę zakłóceń w procesie szkoleniowym.
Rozkładać pracę na elementy i uczyć w danej chwili tylko nowych rzeczy, przechodząc od prostych do skomplikowanych.
Każde ćwiczenie powinno zawierać trudność możliwa do pokonania, ale nie za małą, gdyż nauka pozbawiona wszelkich trudności nie budzi zainteresowania
Do nowej trudności przechodzić dopiero po zdecydowanym przezwyciężeniu poprzedniej.
W razie potrzeby ćwiczenia należy powtarzać tak długo, aż uczeń opanuje daną operacje w stopniu zadawalającym.
Z początku nie należy liczyć się z czasem, ponieważ nie wszyscy jednakowo opanowują sposoby pracy, należy na razie zwracać uwagę nie na szybkość, lecz na jakość wykonywania pracy.
Nie oznacza to, że można dopuszczać do dłużyzn w szkoleniu. Przeciwnie, dążenie do jakości w toku pierwszych ćwiczeń powinno umożliwić instruktorowi stawianie później większych wymagań w stosunku do tempa wykonywania pracy, aby stopniowo uczeń osiągnął wydajność robotnika wykwalifikowanego.
Dbać o konkretność szkolenia. Szkolenie jest wydajniejsze, gdy przechodzi się od konkretu do abstrakcji.
Unikać długich wyjaśnień. Instruktaż powinien być krótki. Każde nowe zajęcie powinno zaczynać się od powtórzenia.
Od początku wyrabiać właściwe nawyki. Należy unikać utrwalania w pamięci merytorycznej szkolnych nawyków nieprawidłowych, których później bardzo trudno się pozbyć.
Stworzyć szkolonemu możliwości poznawania swoich postępów i stałego ich kontrolowania.
W każdym ćwiczeniu należy uwzględnić możliwość samokontroli.
Poprawiać złe ruchy, prostować błędy. Nie należy być pod tym względem tolerancyjnym, aby zapobiec przekształceniu się błędów w nawyki i przyzwyczajenia. Zaczynać od zwrócenia uwagi na udaną część pracy, uzupełniając to następnie wykryciem przyczyn błędów i wyciągnięciem odpowiednich wniosków. Przy korygowaniu złej postawy lub niewłaściwego ruchu instruktor może interweniować dopiero w ostateczności, gdy uczeń nie może się poprawić, pomimo obserwacji i wskazówek. Instruktor powinien zadawać pytania umożliwiające przypomnienie sobie przez uczniów sposobów pracy zademonstrowanych przed ćwiczeniem.
Upewnić się, czy szkolenie jest skuteczne. Nie pytać o to uczniów lecz sprawdzać przy pomocy pytań kontrolnych. Jeśli odpowiedzi na pytania są mało precyzyjne, praca mierna, ruch niewłaściwe, instruktor powinien wyciągnąć z tego wniosek, że nie osiąga celu i w konsekwencji musi staranniej przygotować się do zajęć, jaśniej instruować, precyzyjniej pokazywać właściwe ruchy.
Pobudzić jak największe zainteresowanie uczniów. Szkolenie jest tylko wtedy skuteczne, gdy uczniowie mają rzeczywiście chęć uczenia się. Ale te chęci należy kultywować, stwarzając ośrodki zainteresowania.
Rozbudzać i rozwijać zainteresowanie i zamiłowanie do zawodu, uświadamiając uczniom, że poprzez opanowanie nowych wiadomości zwiększą swoje znaczenie i rozwiną swoją osobowość.
Rady dotyczące komunikowania się w trakcie instruktażu
Pamiętaj zawsze o celu, który chcesz osiągnąć.
Bądź konkretny
Doceniaj metodę, która ułatwi przekazywanie informacji.
Pamiętaj, że odbiorca informacji to tez człowiek.
Nie mów o rzeczach, które są odbiorcy nieprzydatne.
Postaraj się stworzyć odpowiedni klimat.
Pamiętaj, że wymiana informacji jest też sytuacją, w której obowiązują formy towarzyskie.
Bądź cierpliwy, pamiętaj, że to co jasne i proste dla ciebie, nie musi być takie dla odbiorcy.
Uwzględniaj wiedzę na temat komunikowania się w praktyce.
Przedstaw zespół pracowników obiektywnie, bez uprzedzeń.
Wiedz, że odbiorca poznaje cię nie tylko przez słowa, ale także przez zachowania.
Dbaj o formy komunikacji nie werbalnej (gest, uśmiech, patrzenie w oczy).
10