THE SIXTEEN PERSONALITY FACTOR QUESTIONAIRE CATTELL 16 PF (1950)

I wydanie - 1950; II - 1957; aktualnie V - 1994: mocno zmodyfikowane, zwłaszcza inteligencja.

Metoda miała 16 skal, 2 wersje: A i B, każda po 187 pytań, w tym diagnostycznych 184. Diagnozujemy te same czynniki, ale każdy w inny sposób - najbardziej rzetelny, gdy sumujemy wyniki z A i B. W USA wystarczy tylko 1 wersja, w Polsce nie (nie mamy norm dla 1 wersji). Służy do badania osób zdrowych od 16 r ż, czyli nie jest to metoda do odróżniania norm od zaburzeń oraz nie zawierając pytań diagnostycznych dla patologii, można z przybliżeniem przyjąć, że każdy wynik mieści się w normie. Mogą być tylko hipotezy diagnostyczne, ale potem trzeba to sprawdzić innymi metodami.

Zgodność między połówkami: 0,80 (64-65% wspólnej zmienności), ale to również informacja, że części nie są w pełni równoważne (trochę inne aspekty tej samej rzeczywistości). W ramach każdego czynnika 10 lub 13 pytań, czyli A+B=20 lub 26. Za każdą odpowiedź diagnostyczną jest 2 punkty dla wszystkich skal, oprócz skali B - więc dla każdej skali 0-40 lub 0-52 punktów surowych (tabela przeliczeniowa dla 0-52 surowych). Skala B ma 26 pytań; diagnostyczne 1 punkt, czyli maksymalnie 26 (wszystkie skale, oprócz B, dotyczą osobowości, skala B to inteligencja i tylko 1 odpowiedź może być poprawna). Normy podane są w stenach

W Polsce znana jest też inna wersja Cattella. Ta właściwa pochodzi z 1953 roku w tłumaczeniu Choynowskiego. W latach 1962-3 Maria Nowakowska rozpoczęła prace nad polską adaptacją i wydała w 1970 roku polską adaptację (por. Psychologia Wychowawcza 1970). Ta wersja ma 305 pytań, najdłuższa skala ma 20 pytań, zakres wyników surowych: 0-40. Obydwie wersje są w Polsce - rozpoznajemy po normach: jeśli w tablicach 0-40 to na pewno Nowakowskiej, jeśli 0-52 to na pewno oryginalny Cattell. Interpretacja Nowakowskiej trochę odbiega od Cattellowskiej, stąd na KUL-u wersja starsza, bo jest bardziej uniwersalna.

Czynniki nazwane są kolejnymi literami alfabetu, ale ponieważ metoda oparta jest na koncepcji rozwojowej, niektóre nie ujawniają się u dorosłych (tylko u dzieci - stąd ich nie ma), 12 pierwszych ujawniło się na danych typu L i Q a 4 następne Q₁ - Q₄ tylko z danych samoobserwacyjnych

A Cyklotymia- Schizotymia

B Wysoka - Niska inteligencja

C Zrównoważenie - Brak zrównoważenia emocjonalnego

E Dominacja - Submisja

F Surgencja - Desurgencja (extra - introwersja)

G Wysokie - Niskie superego

H Śmiałość - Nieśmiałość

I Wrażliwość - Brak wrażliwości (kobiecość - męskość)

L Podejrzliwość - Brak podejrzliwości

M Niekonwencjonalizm -Konwencjonalizm

N Przenikliwość - Prostota

O Skłonność do samoobwiniania - Spokojna ufność

Q₁ Radykalizm - Konserwatyzm

Q₂ Samowystarczalność - Zależność od grupy

Q₃ Silna integracja osobowości - Słaba integracja osobowości

Q₄ Wysokie napięcie nerwowe - Niskie napięcie nerwowe

Dobrano obszerny zestaw pytań, częściowo z innych kwestionariuszy, częściowo z danych samoobserwacyjnych (171 cech). Przebadano 370 osób i przeprowadzono analizę czynnikową. Pytania o najwyższych ładunkach w danym czynniku weszły do odpowiedniej skali. Odrzucił klasyczną teorię testów: a) nie dbał, by pytania w skali były jednorodne (parafrazy), ale jednorodność zastąpił prawdziwością, tzn. każde zachowanie pokazuje cechę, ale pytania nie muszą ze sobą korelować. Wskaźnikami danej cechy mogą być bardzo różne zachowania. b) druga zmiana: skale nie muszą być niezależne - prawdziwy będzie taki test, w którym skale są ze sobą skorelowane, bo taka jest natura osobowości. Uzyskanie skal wzajemnie skorelowanych było możliwe dzięki analizie czynnikowej z rotacją skośną.

• czynniki są dwuwymiarowe (2 krańce: wysoki jako pierwszy)

• stałość: 0,38-0,73 dla różnych skal, czyli stosunkowo mało

• niezmienność, czyli w różnych kulturach sprawdzono istnienie tych samych czynników osobowości (Japonia, Chiny, Czechosłowacja)

• każdy czynnik opisany jest w 5 etapach:

• lista przymiotników opisujących cechę; wysokich i niskich

• lista przymiotników słabiej opisujących tę cechę

• korelacje z kryterium zewnętrznym, np. osiągnięcia akademickie

• zmiany związane z wiekiem i ewentualnie zaburzenia zdrowia psychicznego

• hipotezy interpretacyjne, tzn. związek z innymi cechami lub biografią

• u Choynowskiego: 2x240 pytań, stosujemy normy amerykańskie (błąd kulturowy)

• Nowakowska badała 370 osób i zrekonstruowała test stosując założenia klasycznej teorii testów, czyli kwalifikowała tylko takie pytania, które miały najwyższe korelacje z własną skalą i jak najniższe z innymi. Dążyła do uzyskania jednorodności pytań w skalach oraz niezależności skal (odwrotnie niż Cattell). Nie przeprowadziła analizy czynnikowej na skalach celem potwierdzenia 16 czynników, ale zrekonstuowała skalę w taki sposób, że w sumie „wypadło” 108 pytań oryginalnych, weszły zaś 33 pytania eksperymentalne, tak że w sumie ma 305 pytań, w tym 2 buforowe.

Zalety kwestionariusza Nowakowskiej:

• jest metodą krótszą

• dobra rzetelność (lepsza od oryginału: 0,50-0,90)

• dobrze różnicuje neurotyków od osób zdrowych

• bardziej skorelowane są czynniki niepokoju, czyli C L O Q₃ Q₄ i dodatkowy H (te są w oryginale), które u Nowakowskiej mają postać: C O Q₃ Q₄ i tu korelacje są lepsze. Struktura niepokoju została zagubiona

• istnieją polskie normy, co jest dużym plusem

Wady Nowakowskiej:

• zmiana pytań spowodowała, że ten test ma inną strukturę drugorzędową

• nie jest jasne czy tak daleko idąca ingerencja w pytania nie zmieniała sensu psychologicznego skal (nie ma pewności czy zachowany czy zmieniony)

• przeróbka test spowodowała niemożność stosowania hipotez interpretacyjnych Cattella

Zaburzenia motywacyjne to taki sposób wypełniania testu, który uniemożliwia jego interpretację. Są tu 3 możliwości:

• świadomy sabotaż (przypadkowo lub celowo nieprawdziwe)

• nieświadomie zniekształcona motywacja, np. badany wchodzi w szczególną rolę wykonując test: rola chorego lub osoby poszukującej pracy

• poważna niewiedza jednostki na swój temat, brak wglądu, chwiejna, nieokreślona koncepcja siebie: szczególnie trudność w pytaniach typu „często”, „inni ludzie uważają, że jestem...”

Po czym poznajemy?

• A+ C+ F+ G+ H+ L- M.- O- Q₂- Q₃+ Q₄- (są wszystkie czynniki niepokoju): pokazują siebie jako człowieka zrównoważonego

• A+ F+ H+ pokazują siebie jako człowieka kontaktowego, otwartego na ludzi (osoby duchowne: F-)

• G+ Q₃+ osoba wolitywna, ma system wartości i go realizuje

Niepokój ogólny: N=(38+2L+30+4Q₄-2C-2Q₃):10

Wyniki w granicach: 0-10; w Polsce poziom jest wyższy i dlatego rzadko wyniki bliskie 0, często zaś przekraczają 10.

Niskie wyniki: życie takiej osoby jest ogólnie satysfakcjonujące, zdolna do osiągania tego, co uważa za ważne, chociaż bardzo niskie wyniki mogą świadczyć o braku motywacji do wykonywania bardzo trudnych zadań.

Wysokie wyniki: osoba nie musi być neurotykiem, bo niepokój może być sytuacyjny albo charakterologiczny i nie jest to nerwica. Ale jest pewne prawdopodobieństwo, że osoba jest w pewnym sensie nieprzystosowana, np. nie jest zadowolona z tego, w jakim stopniu potrafi spełniać wymagania życia i dawać sobie w nim radę oraz spełniać to, czego pragnie. Bardzo wysoki niepokój wpływa zaburzająco na zdolność do osiągania celów i sprzyja występowaniu zaburzeń fizycznych.

Ekstra - introwersja: EX=(2A+3E+4F+5H-2Q₂-11):10 (wyniki podstawiamy w stenach)

Rezultaty zbliżone do skali stenowej. W Polsce przesunięcie w kierunku introwersji: rzadko będzie około 10, natomiast często poniżej 1.

Wysokie wyniki: Otwarta w kontaktach społecznych, ekspansywna, łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty interpersonalne. Może to być korzystne w niektórych zawodach, np. sprzedawca, ale nie jest dobrym prognostykiem dla osiągnięć akademickich.

Niskie: Osoba nieśmiała, samowystarczalna, zahamowana w kontaktach interpersonalnych. Może być korzystne lub nie, zależnie od sytuacji. Duża precyzja w pracy.

Czynniki II rzędu:

Niepokoju - Integracji (zrównoważenie emocjonalne): Q₄+ O+ L+ Q₃- C- H- (kolejność czynników sugeruje, który jest najważniejszy)

Extra - Introwersja: H+ F+ A+ Q₂- (introwersja - przeciwne bieguny)

Układ typowy dla nerwicy: C -E- F- H- I+ L+ M.+ O+ Q₄+, czasem: G- Q₃-

Czynnik C- charakterystyczny dla zaburzeń zdrowia psychicznego. Wtedy warto dowiedzieć się czegoś więcej, np. złe zdrowie fizyczne, złe trawienie - charakterystyczne dla osób uzależnionych, często spotyka się w psychopatii i psychozach. C- maja osoby z zaburzeniami psychoseksualnymi.

E+ F+: charakterystyczne dla psychopatii (F+ lekkomyślność, im niższe F tym bardziej człowiek reflektuje to, co robi: F zestawione z G dotyczy sfery moralnej, etycznej)

E wysokie w granicach 9, 10 sten - agresja

H-: tendencja do reagowania lękiem w nowych sytuacjach

M.+: izolacja przy I niskim - to może świadczyć o myśleniu autystycznym, nie pozwala na realizację praktycznych celów, myślenie błyskotliwe, ale nie realistyczne, niezdolność do realizowania celów życiowych - trudno to diagnozować u młodzieży 18-20 lat- czy jest to fantazja młodzieńcza - myślenie idealistyczne czy już objawy psychotyczne.

M+ I+ - artystyczna inklinacja

Psychoterapia nerwic: są to cechy konstytucjonalne, trudno je zmienić. Po psychoterapii podwyższa się: C F E H; obniża Q₄

Najbardziej typowe dla nerwicy: C- F- O+ Q₄+;

C-: jądro nerwicy; niskie zrównoważenie, obniżenie pewności siebie, napięcie

F-: obniżony optymizm, nastrój, tendencja do nastrojów depresyjnych, duża powaga życiowa, dopasowanie do roli - robi to co inni uważają za słuszne, sztywność / F+ - tendencja do aktywnego działania, który łączy się z brakiem powściągliwości, brak zahamowań, nieopanowania ekspresja. działania takich osób może charakteryzować odwaga socjalizowana (nadawaliby się na pilotów - E+, F+)

F-, H- - pesymista, introwertyk, poważnie podchodzi do swoich obowiązków

I- - trzymanie uczuć na wodzy

Układ dla chorób psychosomatycznych: Q₄+ F- H- I- M.+ Q₁- N-

A-, N+, G+ - skłonność do zaburzeń psychosomatycznych

G+ - stawianie sobie wysokich wymagań, perfekcjonizm

Ludzie o dużym napięciu nerwowym;

F-: nadmiernie poważny stosunek do życia, rzeczywistości; o małej uczuciowości, nastawienie zadaniowe

N+: działanie na zasadzie maski społecznej, ludzie, którzy potrafią zagrać rolę, potrafią się zachować; trzeba na nich zwracać uwagę przy interpretacji; zachowania cyniczne, manipulują innymi, silna identyfikacja z rolą społeczną, potrafią zachować się inaczej niż czują / N- - szczerze mówią co czują

Q₁-: przywiązanie do wartości tradycyjnych

Inny schemat psychosomatyki:

G+ A- N+: osoba o sztywnych zasadach; A-: nie odreagowuje emocjami, ani też w empatycznym kontakcie. utrudniony kontakt z innymi, izolacja, większe napięcie

Mechanizm: człowiek dąży do niezależności, autonomii a emocjonalnie czuje się zależny od innych.

Homoseksualiści: A+ B- C- E- F- I+ L+ M.+ O+ Q₂+ Q₄+, Q₂+ oznacza tu niezależność od grupy

Narkomani: N- A+ B- C- E- F- I+ M.+ O+

Alkoholicy: B- C- F- I+ M.+ O+ Q₄+, jest tu nasilony niepokój - alkohol łagodzi lęk; mało praktyczności i duża wrażliwość uczuciowa

Czynniki zdrowia psychicznego: C+ F+ O- Q₄- (F+: skłonność do działań lekkomyślnych)

Wersje dla dorosłych:

• wersja A i B; 2x187 pytań; czas około 100 minut; dla dorosłych z wykształceniem przynajmniej średnim i wyższym

• wersja C i D; 2x 105 pytań; czas około 40 minut jedna; dla osób z wykształceniem podstawowym; w Polsce używana nieoficjalnie w niektórych klinikach

• wersja E i F; 2x128 pytań; maja bardzo proste słownictwo; dla osób z wykształceniem niskim (ten kto czyta i rozumie, co czyta)

Rodzina testów Cattella ma te zaletę, że można nią badać w szerokim zakresie wiekowym (4lata -...) i daje dobry przegląd cech osobowości; obejmuje wszystkie ważne wymiary osobowości; może być stosowany w badaniach indywidualnych i grupowych. Wyniki mówią o podstawowej strukturze osobowości. Może służyć do identyfikowania problemów osobowościowych, trudności rozwojowych, pozwala określić predyspozycje do różnych zawodów, zadań, bywa użyteczny w badaniach naukowych

9-10 bardzo wysokie

8-10 wysokie

7 tendencja do wysokich

5-6 średnie

4 tendencja do niskich

3-1 niskie

2-1 bardzo niskie

Czynniki II-go rzędu

	USA Cattell 1950	USA 1970	Polska 1970-Nowak.
1	Q4+ O+ Q3- C- H-	C-H- L+ O+ Q3-Q4+	O+ C- H- Q4+
2	H+ F+ A+ Q2-	A+ E+ F+ H+ Q2-	G+ Q3+ M.- F-
3	I- A- N+	A- I- M.-	Q1+ Q2+ A- E+ N+
4	Q1+ Q2+ M.+ E+ A-	E+ L+ M.+ Q1+ Q2+	B+ I+ N+
5	N+ Q3+ Q2-	N+	L- Q2- E- C+ B-
6	M.+ I-	I+ M.+ L-	Q4+ N+
7		B+
8		G+ Q3+ F-

Kolejność jest ważna, ponieważ pierwszy czynnik wchodzi najbardziej w skład tego wskaźnika.

OPIS CZYNNIKÓW:

1.Niepokój - integracja: u Nowakowskiej jest uboższy, ale lepiej różnicuje neurotyków (nie bierzemy pod uwagę L i Q₃)

2.Ekstra - introwersja: u Cattella się nie zmienia; u Nowakowskiej nie występuje

3.Chłodny racjonalizm - popędliwość: z roku 1970 nazwał: cortertia - pathemia

4.Niezależność - podporządkowanie: radykalne postawy społeczne, dominacja, schizotymia, niekonwencjonalność

5.Taktowność - impulsywność: z 1970: roztropność - naturalność

6.Egocentryczny brak wrażliwości - konwencjonalna wrażliwość: niekonwencjonalizm połączony z małą wrażliwością (typowe dla Amerykanów; w Polsce M.+ I+); z 1970: rozrzutny subiektywizm - chłodny racjonalizm

7.Inteligencja

8.Duża - mała siła superego

U Nowakowskiej:

1.Niepokój - integracja

2.Internalizacja społecznych wzorców zachowania

3.Zawężenie stosunków społecznych

4.Wrażliwość emocjonalno - intelektualna

5.Bierność

6.Radykalizm

Charakterystyka dla różnych grup zawodowych:

A

B

C

E

F

G

H

I

L

M

N

O

Q1

Q2

Q3

Q4

pedagog

+

+

+k

+m

-k

+k

-m

-k

np. menadżer

+

+

+

+

+

wybitni badacze

-

+

+

-

+

-

+

+

+

administracja

+

+

+

+

+

+

+

dużo mogą się nauczyć

+

-

+

+

pracują bezpiecznie

+

-

+

-

stewardesy

+

+

+

+

+

+

-

-

+

-

+

-

+

-

pilot wojskowy

+

+

+

+

olimpijczycy

+

+

+

-

nauczyciele

+

policjanci

-

rolnicy

-

-

+

prac. naukowi

+

-

-

-

+

+

administracja un.

-

przedsiębiorcy

+

księża

+

+

-

-

-

V wydanie Cattella z 1994

Do Polski jeszcze nie dotarło, nie ma tłumaczenia. Służy do badania osobowości od 16 rż. Składa się z 185 pytań, których wypełnienie zajmuje 35-50 minut. Jest 16 czynników I rzędu i 5 czynników II rzędu( extrawersja, niepokój, autokontrola, niezależność, postawa racjonalna). Na każdy czynnik przypada 10-15 pytań. Istnieje skala kontrolna (aprobaty społecznej). Język metody jest bardziej współczesny. Udziela się odpowiedzi A?B, ABC.

Opracowano normy dla osób w wieku 15-90 lat (grupa 2500). Istnieją indeksy kontrolne - udzielanie odpowiedzi na tak oraz indeks odpowiedzi rzadkich, który pozwala wyłonić osoby nietypowe bądź odpowiadające przypadkowo.

Gdy odpowiedzi są niepełne wyrównujemy

Czynnik B - dotyczy wnioskowania werbalnego, arytmetycznego i logicznego

Zgodność wewnętrzna - 0.74

Stałość - 0.80 (po 2 tygodniach), 0.70 (po 2 miesiącach).

Uzyskuje się wskaźniki

• przystosowania

• twórczości

• empatii

• samooceny

1

---