1. Scharakteryzować pierwotne rolnictwo na przykładzie ziem polskich.I Okres - mieszkańcy naszych ziem utrzymywali się ze zbieractwa i łowiectwa. Następnie zaczęli uprawiać ziemię przez naruszenie i kopanie (etap kopienieckiej kultury rolnej). Pracą na roli zajmowały się głównie kobiety. Taki stan utrzymał się do około XVII w p.n.e. W tym czasie udomowiono niektóre zwierzęta (bydło). Do pracy na roli zaprzęgano krowy (lepsza i wydajniejsza uprawa). Rolę narzędzia ornego spełniał początkowo kij, a potem radło. Patriarchat - na czoło wspólnoty rodowej wysunął się mężczyzna.Epoka kamienna - do końca XVI w p.n.e.Epoka brązu (tj. stopu miedzi i cyny) - pojawienie się doskonalszych narzędzi, do VI wieku p.n.e.Epoka żelaza - wyodrębniają się zajęcia rzemieślnicze (garncarstwo i tkactwo). Stałe, powolne doskonalenie sił wytwórczych oraz pierwszy krok do specjalizacji zawodowej. Podstawową jednostką życia społecznego stał się ród. Kilka rodów składało się na plemię. Naczelnicy (starsi z rodów i plemion) zaczęli zapewniać sobie pozycję uprzywilejowaną. Początkowo owoce i narzędzia pracy były własnością całego rodu (lub plemienia). Rozpad wspólnoty - wzrost wydajności pracy, postęp, własność prywatna, przejście do życia osiadłego. Rozpad rodów - rodziny, prywatna własność narzędzi.

2. 2. Znaczenie społeczne i gospodarcze kolonizacji na prawie niemieckim.Na początku XIII wieki dotarła na ziemie polskie znaczna grupa przybyszów z Niemiec, która upowszechniła podstawowe zasady prawa niemieckiego oraz wypróbowaną na Zachodzie technikę zakładania wsi i miast. Nasilenie kolonizacji na prawie niemieckim odbyło się w pierwszej połowie XIV w. Znaczenie społeczne i gospodarcze kolonizacji było olbrzymie. Wiązało się z racjonalizacją ciężarów (ich ścisłym określeniem), a tym samym wyeliminowaniem różnorodnych świadczeń, danin i służebności chłopa na rzecz czynszu. Istotą prawa niemieckiego było ustanowienie stałych czynszów. Podstawowym świadczeniem na rzecz właściciela stała się renta pieniężna. Ograniczeniu uległa renta naturalna i odrobkowa. Upowszechnienie gospodarki czynszowej wpłynęło korzystnie na wzrost wydajności pracy, ponieważ chłop był obecnie zainteresowany rezultatami swej pracy. Po uiszczeniu daniny i czynszu reszta plonów stanowiła jego własność. Również właściciele dóbr byli zainteresowani w oczynszowaniu, gdyż zwiększało ono ich dochody, zwłaszcza środki finansowe. Osadnik nie uiszczał powinności prawa książęcego, uzyskiwał prawo opuszczania wsi. Wieś otrzymywała samorząd z sołtysem na czele. Otrzymywała immunitet gospodarczy i sądowy, zezwolenia lokacyjne, przywilej lokacyjny - akt zwalniający od ciężarów prawa książęcego i od sądownictwa panującego u feudała. Wieś dzielono na tyle pasów, ile było gospodarstw. Każdy gospodarz stawiał budynek na swoim gruncie. Uprawa trójpolowa, układ pól niwowy i łanowy (1 łan = 16-22 ha). Sołtys (urząd dziedziczny) otrzymywał kilku-łanowe gospodarstwo, ok. 1/10 obszaru wsi. Otrzymywał 1/6 czynszu pobieranego od osadników na rzecz pana, 1/3 kar sądowych. Miał prawo utrzymywać karczmę, młyn i inne warsztaty rzemieślnicze. Obowiązkiem sołtysa było kierowanie samorządem wsi, przewodniczenie w sądzie wiejskim, konna służba wojskowa w barwach pana, pobieranie podatków na rzecz pana. W rezultacie w XIII-XIV wieku, pomimo szybszego przyrostu ludności, nastąpiło podniesienie poziomu życia wszystkich klas i środowisk. Przejście do bardziej postępowych form gospodarki czynszowej oraz ogólne polepszenie sytuacji ekonomiczno-społecznej wsi spowodowało, że wystąpienia chłopskie należały do rzadkości.

3. Kiedy powstał i na czym polegał dualizm agrarny w Europie?Proces rozwoju gospodarczo-społecznego Europy Zachodniej i Wschodniej, czyli ogólne tendencje rozwoju feudalizmu, były podobne. Jednak od połowy XV wieku rozeszły się drogi rozwoju gospodarki feudalnej. Różnice w rozwoju agrarnym Europy na zachód i na wschód od rzeki Łaby są określane jako dualizm agrarny Europy. Na zachód od Łaby wieś była stopniowo włączana w orbitę powoli kształtującego się rynku towarów i rynku siły roboczej. Pańszczyzna utraciła tu charakter bezpłatnej pracy (pan feudalny musiał zapewnić chłopu dzienne wyżywienie). Zależność poddańcza weszła w stadium likwidacji, pańszczyzna była wypierana przez pracę najemną, przewagę uzyskiwał czynsz pieniężny. W Europie Wschodniej widoczny był nawrót do ostrzejszych form poddaństwa i brak bodźców do upowszechnienia intensywnych form gospodarowania. Na wschód od Łaby rozwinął się system gospodarki folwarcznej (przetrwał do XIX wieku). Polegał on na tym, że feudalni właściciele tworzyli w obrębie swoich włości własne gospodarstwa rolne (folwarki), uprawiane przy pomocy pańszczyźnianej siły roboczej. Był to w pewnej mierze nawrót do stosunków poddańczych z okresu przed wielkim osadnictwem średniowiecznym (mówi się tu o wtórnym poddaństwie chłopów). Z czasem system folwarczno - pańszczyźniany stał się dominującą formą organizacji produkcji rolnej w państwach środkowo-wschodniej Europy.

4. Wpływy wielkich odkryć geograficznych na ruch cen w Europie, przesunięcie dróg handlowych.Miasta bogaciły się, następowała akumulacja kapitału, zwiększyła się konsumpcja zamożniejszych warstw ludności europejskiej.Kolonizacja Ameryki przyniosła doniosłe skutki w dziedzinie obiegu pieniądza tzw. rewolucja cen. Od początku XVI w napływało do Europy amerykańskie złoto i srebro (rabunkowe). Po 1550 roku z kopalni w Kolumbii, Peru, Boliwii i Meksyku. Duży napływ srebra od połowy XVI w. - rocznie około 200-300 ton. Narastała ilość środków płatniczych (x5), spadła wartość pieniądza. Ilość towarów nie wzrosła. W ciągu XVI w. ceny żywności w Europie wzrosły 4-5 razy w stosunku do 2-3-krotnego wzrostu cen produktów rzemieślniczych i wynagrodzeń pieniężnych. Wzrost cen rozpoczął się Hiszpanii, a potem przeszedł na całą Europę. Zwiększył się także przyrost naturalny. W latach 1450-1600 ludność Europy Zachodniej wzrosła z 30 do 70 mln. Przesunięcia dróg handlowych:centrum życia handlowego, przeniosło się znad Morza Śródziemnego i miast włoskich nad Atlantyk i Morze Północne,powstały nowe porty i rozwinęły się główne ośrodki handlu światowego - Lizbona, Kadyks, Amsterdam, Londyn, Bristol,odkryto drogę na wschód,kolonie stawały się coraz lepszym rynkiem zbytu dla rzemiosła z manufaktur w metropoliach.Wzrost cen spowodował, że eksport stał się opłacalny. Pojawiają się nowe rośliny (kawa, herbata, trzcina cukrowa, ziemniaki). Rozwija się przemysł budowy statków. Rozwija się handel ludźmi.

5. Poglądy fizjokratów i merkantylistów na problematykę rozwoju gospodarczego.

Merkantylizm - ogół idei i poczynań praktycznych mających na celu podniesienie znaczenia handlu. Merkantylizm to także polityka ekonomiczna, dążąca do zwiększenia potęgi i bogactwa państwa przez popieranie handlu zagranicznego. Rozwinął się w Europie w końcu XVI i w XVII w. na tle wzrostu wymiany handlowej i narastania elementów kapitalizmu. Poglądy i zabiegi merkantylistów poszczególnych rządów różniły się bardzo, jednak miały cechy wspólne:

rozwój handlu, przemysłu; zabiegano o korzystny bilans handlowy, export i import. W tym celu stosowano cła protekcyjne i rozwinięto produkcję antyimportową, uważano, że w wywozie powinny dominować wyroby, a w przywozie surowce. Konsumpcja wewnętrzna powinna być oszczędna a wyroby luksusowe eksportowane.

popierano osadnictwo z zewnątrz, a zakazywano wyjeżdżać fachowcom. Zakładano, że wszyscy mieszkańcy powinni pracować dla jego bogactwa. Zakładano manufaktury przy przytułkach i sierocińcach.

rozbudowano flotę handlową i wojenną, które były gwarancją utrzymania potęgi państwa i instrumentem aktywnej polityki kolonialnej.

Wysiłki merkantylistów szły także w kierunku podniesienia produkcyjności wszystkich grup społecznych. Duży nacisk kładli na rozbudowę infrastruktury, zwłaszcza dróg i transportu.

Zasady merkantylizmu jako pierwsze wprowadziła Hiszpania, Portugalia, Holandia, a następnie Anglia. Najbardziej rozwinięty był we Francji w XVII w. - budowa dróg, rozwój handlu, manufaktur, handel towarami luksusowymi (jedwab, kosmetyki). W Europie Wschodniej i Środkowej wprowadzono odmianę merkantylizmu - kameralizm, utrzymanie ustroju feudalnego wsi, rządów silnej ręki sprawowanych przy pomocy aparatu centralistycznego, zwanego „kamerą” - Rosja za Piotra I, Prusy za Fryderyka II. Polska w XVI-XVIII w. - Kopernik, Modrzewski, niektórzy pisarze oświecenia.

Fizjokratyzm - system ekonomiczny, zrodzony we Francji w II połowie XVIII w. Twórca fizjokratyzmu, Francois Quesnay, głosił, że ziemia stanowi jedyne źródło bogactwa. Fizjokraci bronili rolnictwa i wszelkiej własności ziemskiej; zachęcali do rozwoju rolnictwa. Fizjokratyzm jako reakcja na dotychczasowe lekceważenie we Francji gospodarki rolnej, skierowany był przeciwko merkantylistom. Polscy fizjokraci (Antoni Popławski, Jan Sebastian Dembowski) wysuwali na plan pierwszy potrzebę istnienia wielkich majątków ziemskich, jako jedynych zdolnych do wprowadzenia nowoczesnych metod gospodarowania. Ponadto uzasadniali oni konieczność przekształcenia mało wydajnej pańszczyzny w gospodarkę czynszową.

6. Czym różniła się klasyczna ekonomia polityczna od wcześniejszych doktryn ekonomicznych? Twórcą klasycznej ekonomii politycznej był Adam Smith (1723-1790). On i jego zwolennicy (przede wszystkim Dawid Ricardo) zbudowali nowy model gospodarstwa społecznego. Przedstawiciele ekonomii politycznej twierdzili, że źródłem bogactwa narodu jest praca. Wystąpili z krytyką merkantylizmu. Wychodząc z założenia żywiołowego przebiegu procesów ekonomicznych, pełnej swobody w działaniu gospodarki, domagali się ograniczenia aktywności państwowej. Ich działania przypadają na koniec wieku XVIII i w pierwszej połowie XIX).

7. Scharakteryzować istotę liberalizmu gospodarczego.-W początkowej fazie rozwoju kapitalizmu obowiązującą doktrynę stanowiła tzw. doktryna liberalizmu gospodarczego, postulując jak największą swobodę produkcji, wymiany i ruchu kapitałów. Państwo nie powinno wtrącać się w problemy gospodarcze, nie narzucać ceł ani żadnych podobnych opłat, nie stawiać żadnych górnych granic ruchowi cen towarów ani płac. Rynek i wolna konkurencja najlepiej rozwiążą te problemy. Teorię wolnej konkurencji sformułował pod koniec XVIII w. ekonomista angielski Adam Smith. Zasady wolnej konkurencji:

konkurencja między wytwórcami a dostawcami gwarantuje najlepsze zaspokojenie potrzeb odbiorcy,

musi istnieć pełna swoboda wyboru kierunku i sposobu zarobkowania, osiągania zysku,

swoboda zatrudniania lub nie zatrudniania robotników na takich warunkach, na jakich się opłaca, stawka płacy i cena musi zależeć od swobodnej gry popytu i podaży,

• potrzebny jest swobodny przepływ towarów gotówkowych, półfabrykatów, materiałów i surowców, swoboda ruchu cen,

• konieczna swoboda ruchu kapitałów (przepływy z jednej gałęzi przemysłu do drugiej, z jednego kraju do drugiego).

Rola państwa powinna sprowadzać się do zabezpieczenia wszystkich tych wolności i swobód przed zagrożeniem z zewnątrz, zabezpieczenia praw własności i praw do czerpania zysków z własności. Kapitalizm wolnorynkowy rozwijał się w XIX wieku w Anglii, Francji, a następnie w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Początkowo rozwój hamowany był przez ograniczenia natury politycznej, które zostają stopniowo przezwyciężone. Masowość i taniość produkcji fabrycznej konkuruje z istniejącą w tych dziedzinach drobną produkcją rzemieślniczą. Występowała duża liczba niezbyt wielkich przedsiębiorstw. Własność kapitałów była z reguły własnością indywidualną. Cena rynkowa kształtowała się w rezultacie nieuzgodnionego działania ich wszystkich. Zysku nie można osiągnąć przez podwyższenie ceny, lecz przez obniżenie kosztów własnych. Dokonywała się ekspansja kapitału na coraz to nowe dziedziny produkcji.

8. Techniczne, ekonomiczne i społeczne aspekty rewolucji przemysłowej.

Rewolucją przemysłową nazywamy przejście od przemysłu manufakturowego do przemysłu zmechanizowanego. Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w Anglii. Pierwsze wynalazki pojawiły się około połowy XVIII w. Do najważniejszych wynalazków w przemyśle włókienniczym należała maszyna przędząca. W 1769 roku Anglik Jakub Watt skonstruował maszynę parową. Nie musiano już budować fabryk nad rzekami. Ogromną zmianę dla przemysłu metalurgicznego miało zastosowanie węgla kamiennego zamiast drzewnego. Anglia stała się potęgą przemysłową świata. Dzięki wynalazkom na wielką skalę, podniósł się poziom rolnictwa. Anglia zaczęła produkować ogromne ilości żywności. Pozbawieni ziemi chłopi wędrowali do miast szukając tam środków do życia. Wraz z nimi wędrowali do miast drobni wytwórcy, którzy nie byli w stanie konkurować z tańszymi wyrobami przemysłu maszynowego i musieli likwidować swoje warsztaty. Siła robocza była bardzo tania, nie potrzebowano w przeciwieństwie do manufaktur wykwalifikowanych robotników. Zatrudniano kobiety i dzieci. Ze względu na dużą podaż rąk, fachowcom obniżano pensje. Robotnicy bronili się przed tym niszcząc maszyny. Rewolucja przemysłowa w Anglii ukształtowała dwie, nowe charakterystyczne dla ustroju kapitalistycznego klasy społeczne: proletariat przemysłowy i klasę kapitalistów.

9. Jakie były różnice między fabryką a manufakturą? Kiedy rozwinęła się produkcja manufakturowa w Polsce?

Manufaktura - wyłoniła się z nakładu. Manufaktura rozproszona - połączenie nakładu z właściwą manufakturą. Pierwsze czynności wykonano w formie nakładu, w domu chałupnika, prace końcowe we wspólnym pomieszczeniu pod bezpośrednim nadzorem kapitalistycznego przedsiębiorcy. Manufaktura scentralizowana - cały proces produkcyjny odbywał się we wspólnym pomieszczeniu. Kooperacja prosta i złożona - podział pracy. Prosta - każdy pracownik wykonywał od początku do końca jeden produkt. Złożona - każdy pracownik wykonywał tylko część procesu produkcyjnego. Fabryka - zastosowanie maszyn w procesie produkcji. Robotnik zamiast posługiwać się jednym narzędziem tak jak w manufakturze, posługiwał się maszyną narzędziową. Na ziemiach polskich należących do Rzeczypospolitej (druga połowa XVIII w.) były tworzone 3 postacie: nakład, manufaktura rozproszona i scentralizowana. Ze względu na stosunki własnościowe można podzielić na dwie grupy: przedsiębiorstwo związane z majętnością feudalną - pańszczyźniana siła robocza; i majątki mieszczańskie - finansowane przez kapitał handlowy. Do pierwszej grupy zaliczamy manufaktury szlacheckie i królewskie (Huta Szkła i Żelaza w dobrach Radziwiłłów, Warszawska Odlewnia Sprzętu Wojennego I Broni Palnej), a do drugiej - manufaktury mieszczańskie w większych miastach (Warszawa, Kraków, Poznań).

10.  Kiedy i z jakich powodów budowano kanały w Polsce?

Kanał Bydgoski - 1774 - łączy Wisłę z Odrą przez Brdę, Noteć, Wartę.

Ułatwiał eksport zboża i drewna z terenów zajętych przez Prusy, poza tym miał na celu zmuszenie do uległości Gdańska.

Kanał Ogińskiego - 1765 - 1784 - łączy Niemen z Dnieprem.

Kanał umożliwiał spływ zboża i drewna do Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego po ustawieniu przez Prusy cła na towary. Kanał ten skutecznie omijał Prusy.

Kanał Królewski - 1784 - połączył Bug i Prypeć

Podobnie jak przy Kanale Ogińskiego.

Kanał Kłodnicki - 1825 - łączy Górny Śląsk z Odrą.

Kanał Augustowski - 1839 - łączy Wisłę z Niemenem.

Po zatargu celnym z Prusami skierowano eksport zboża polskiego przez porty północnej części Bałtyku.

11. Sprawa chłopska w Księstwie Warszawskim.

1807 - Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję znoszącą m.in. poddaństwo osobiste i sądowe chłopa. Natomiast kwestia własności gruntu chłopskiego nie została w konstytucji uregulowana. Ogólnikowe postanowienia konstytucji zaczęto rychło interpretować na korzyść feudalnych właścicieli. Tak właśnie potraktował tę sprawę dekret objaśniający z grudnia 1807 roku. Przyjmował on, że chłop jest wolny osobiście, ale ziemia na której gospodarował pozostaje własnością dworu. Do pana należy również tzw. załoga, czyli w praktyce zastawy i inwentarz ruchomy, budynki chłopów pańszczyźnianych. Dekret postanawiał też, że chłop w ciągu roku nie może być usunięty ze swego gospodarstwa. W praktyce więc, wszyscy chłopi pańszczyźniani zostali zepchnięci do roli krótkoterminowych dzierżawców. Po upływie roku mogli być, z półrocznym wypowiedzeniem, usunięci z gruntu. Konstytucja Księstwa i dekret gruntowy stał się hasłem do masowych rogów chłopskich. Wywłaszczenie chłopów z ziemi było też wynikiem przechodzenia właścicieli ziemskich do nowych form gospodarowania opartych na pracy najemnej.

12.  Kiedy i w jaki sposób przeprowadzono reformy uwłaszczenia na ziemiach polskich?

Początek przemian ustrojowych wsi polskiej nastąpił w 1807 roku przez zniesienie poddaństwa osobistego i sądowego w Królestwie Warszawskim. W 1811 roku wydano generalny akt uwłaszczeniowy dla wschodniej prowincji Prus - dotyczył też ziem polskich pozostawionych Prusom (Śląsk, Pomorze). Najważniejsze postanowienia:

• uregulowanie stosunków chłop - dwór na podstawie dobrowolnej umowy stron, dopiero na żądanie jednej z nich mogło nastąpić uwłaszczenie z urzędu;

• uwłaszczeniu podlegały tylko te gospodarstwa mogące utrzymać parę zwierząt pociągowych, nie podlegały regulacji gospodarczej gospodarstwa małe, dzierżawcze;

• edykt uwłaszczeniowy przewidywał pełne odszkodowanie dla dziedzica: przeliczano na pieniądze świadczenia chłopskie - świadczeniu dworu;

• pod naciskiem szlachty rząd w 1816 roku ograniczył krąg gospodarstw podlegających uiszczeniu opłat.

Po Kongresie Wiedeńskim ziemię oddano ponownie Prusom - potrzeba zawłaszczenia na tym obszarze. Nastąpiło to w 1823 roku - tylko gospodarstwa sprzężaje istniejące od 1772/1773 roku. Nie przewidziano zwrotu gospodarstw przez folwark, z których wyrugowano chłopów przed 1819 rokiem. Pełne odszkodowanie dla dworu, spłata w formie oddania części gospodarstw w naturze, w pieniądzu. Ustawa dopuszczała możliwość czasowego utrzymania części świadczeń pańszczyźnianych (24 lata). Odszkodowania w formie renty. Deklaracja Królestwa? z 1836 roku dot. Wielkiego Księstwa Poznańskiego postanowiła, że o uwłaszczeniu z urzędu mogą ubiegać się gospodarstwa 7 ha. Gospodarstwa małe uwłaszczano w 1850 roku po buntach w 1848 roku. Nazywamy regulacją.

22.01.1963 rok - powstanie styczniowe. Rząd Narodowy wydał Manifest, który obiecywał ziemię chłopom biorącym udział w powstaniu. Aby odciągnąć masy chłopskie od walki, władze carskie wydały na początku 1864 roku „ukaz carski o uwłaszczeniu”. Uwłaszczono wszystkie gospodarstwa chłopskie. Nadano część ziemi z majątków narodowych i kościelnych. Chłopi musieli płacić za uwłaszczenie niewielką sumę, tzw. podatek gruntowy. Szlachta otrzymała odszkodowanie obligacjami, które miały być wykupione w terminie późniejszym. Na wsi zlikwidowano urząd wójta a wieś otrzymała samorząd.

Władze Rzeczpospolitej Krakowskiej przyłączonej w 1846 roku do Galicji wcześniej podejmowały kroki w sprawie chłopskiej. Oczynszowano chłopów w dobrach rządowych i kościelnych, nadano dziedziczne prawo użytkowania gruntów. Nastąpiła parcelacja folwarków a uzyskane w ten sposób ziemie przeznaczono na powiększenie gospodarstw karłowatych. Bieg wypadków przyspieszyło Powstanie Krakowskie. W manifeście do narodu powstańczego Rząd Narodowy zapowiedział uwłaszczenie chłopów bez odszkodowań oraz wynagrodzenie ziemią z dóbr narodowych chłopów biorących udział w powstaniu. Powstańcy nie zdołali pociągnąć za sobą mas chłopskich. Zastarzałe krzywdy chłopskie odzwierciedliły się w powstaniu i buntach przeciw dworom i administracji. Przyczyniała się do tego nędza i głód, a także pogłoski, że cesarz austriacki chce dać chłopom wolność, a powstańcy mu przeszkadzają. W 1948 roku wystąpiono z propozycją uregulowania stosunków między panem a chłopem. Wezwano szlachtę, aby dobrowolnie zrezygnowała z pańszczyzny. Uprzedzając te inicjatywy, rząd austriacki ogłosił, zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów. Objęło ono wszystkich chłopów bez względu na wielkość gospodarstwa. Nie podlegały uwłaszczeniu dzierżawione i czasowo użytkowane działki ziemi dworskiej. Ustawa przewidywała odszkodowania dla dworu z sumy ciężarów dworskich (po przeliczeniu na pieniądze). Skreślono około 1/3, a resztę po połowie miał spłacać chłop i rząd galicyjski. Biedota bezrolna została pominięta przy uwłaszczeniu. Ustawa przewidywała zniesienie wspólnot gruntowych i serwitutów (leśnych, pastwiskowych, rybnych). Rozdrobnienie gospodarcze chłopstwa pogorszyło znacznie sytuację ekonomiczną chłopów. Skazani na własne siły i spłacając odszkodowanie nie mieli zarobków poza rolnictwem.

13.  Mechanizm koniunkturalny kryzysów nadprodukcji w XIX w.

Nastąpiło zwiększenie produkcji przemysłowej i rolnej ze względu na wprowadzenie nowych technologii, maszyn i urządzeń do przemysłu. Spowodowało to wzrost wydajności pracy oraz spadek kosztów wytwarzania. Wynikiem tego był tzw. kryzys nadprodukcji, to znaczy towarów było coraz więcej, a nie było na nie zbytu. Powodowało to nawrót do protekcjonizmu, czyli tzw. neoprotekcjonalizmu?. Za początek tego uważa się światowy kryzys gospodarczy. Jedną z podstawowych przyczyn zmian w polityce gospodarczej w kierunku protekcjonalizmu było narastanie tendencji monopolistycznych w rozwiniętych krajach kapitalistycznych i związane z tym zaostrzenie się w II poł. XIX w walki konkurencyjnej na rynku światowym oraz nasilenie dążeń do zdobycia nowych rynków zbytu i surowców. Walka o rynki zbytu wynikła z szybkiego i nierównomiernego rozwoju ekonomicznego poszczególnych państw kapitalistycznych. Walka konkurencyjna dotyczyła nie tylko produkcji przemysłowej, ale i rolnej. Znaczny spadek kosztów transportu stworzył duże możliwości sprzedaży zboża sprowadzanego do Europy z innych krajów świata. Cykle i 3 fazy (wzrost, kryzys, zastój)

14.  Rewolucja agrarna w pierwszej połowie XIX w.

W pierwszej połowie XIX w. nastąpiła rewolucja agrarna, miał miejsce postęp technologiczny i społeczny.

Postęp technologiczny:

• przekształcenie produkcji rolnej pod wpływem zmian w agrotechnice oraz mechanizacji prac rolnych

• zmiana charakteru rolnictwa z naturalnego na towarowe

• melioracja - osuszanie bagien, likwidacja ugorów, wprowadzenie do uprawy nowych roślin: kukurydza, ziemniaki, rośliny przemysłowe (buraki cukrowe), rośliny pastewne (łubin), nawożenie ziemi i jaj zabiegi pielęgnacyjne (głęboka orka, pielenie)

• płodozmian: ozime, okopowe, jare, koniczyna

• zastosowanie obornika i innych nawozów organicznych (XIX w. - Niemcy)

• intensyfikacja hodowli - system oborowy zamiast wypasu

• zastosowanie roślin pastewnych, wysiew traw

• stosowanie nowych narzędzi: pług dwu- i trzyskibowy i młockarnie.

Od 1802 roku stosowano do nich napęd parowy - sieczkarka i grabiarka (1836 - kombajn zbożowy - USA).

15. Scharakteryzować rozwój przemysłu w Królestwie Polskim w pierwszej poł. XIX wieku.

Możność oparcia zmian w technice produkcji na imporcie maszyn opóźniała przewrót techniczny, w przemyśle środków produkcji na terenie KP. Przemysł. Ciężki rozwijał się w KP głównie w Zagłębiu Dąbrowskim. Największą rolę odegrały tu rolnictwo i hutnictwo żelaza oraz wydobycie węgla. Rozwój hutnictwa żelaza przypadł na okres po 1870 roku, poprzednio bowiem liberalna polityka celna Rosji w latach 1850 - 1870, która ułatwiała konkurencję zagranicznych towarów przemysłowych spowodowała zastój w tej dziedzinie. Nowa, korzystna dla hutnictwa taryfa celna w 1870 skutecznie zahamowała import. Ponadto wobec coraz większego zastosowania w rolnictwie narzędzi żelaznych, wzrósł w tym czasie popyt na wyroby żelazne. Zakłady hutnicze zwiększyły produkcję. Nastąpiła poprawa na rynku kapitałów inwestycyjnych, co doprowadziło do budowy nowych zakładów metalowych i hut oraz modernizację już istniejących. Wykorzystując produkcję hut rozwijał się w KP przemysł metalowy a mianowicie fabryki narzędzi rolniczych, części zamiennych do maszyn, wagonów, mebli żelaznych. Bardzo silnie rozwinął się przemysł w Okręgu Łódzkim (przemysł włókienniczy), Okręg Warszawski (przemysł metalowy, grabarski i szewstwo). Większe przedsiębiorstwa przekształciły się w spółki akcyjne. W KP przemysł lekki przeważał nad ciężkim. 2 miejsce zajmował przemysł rolno - spożywczy. Dalsze miejsca zajmował przemysł metalowy. Fabryki uzależnione były od przemysłu zagranicznego i konieczności importu wielu wyrobów przemysłowych. Surowce importowano z Rosji. Koncentracja produkcji i centralizacja kapitału.

16. Kiedy, przez kogo, dla jakich celów został założony Bank Polski w Królestwie Polskim?

Po czwartym rozbiorze Polski (1815 rok) na ziemie zaboru pruskiego i austriackiego zostały wprowadzone stopniowo systemy pieniężne obu zaborców. Królestwo natomiast korzystało z autonomii finansowej. Jednostką monetarną w KP był złoty liczący 30 groszy. Pieniądz ten był wypuszczany przez Bank Polski powstały w 1828 roku. Zakres działalności Banku był bardzo szeroki: emitował środki pieniężne, pełnił funkcje centralnej kasy państwowej, sprawował zarząd nad długami publicznymi, finansował rozwój rządowego górnictwa i hutnictwa, wykonywał normalne czynności bankowe (pożyczki, kredyty itp.) W czasie powstania listopadowego Bank kupował broń dla powstańców i zyskał niechęć carskiej Rosji. Ograniczono zakres działalności Banku, a w 1854 roku (wojna krymska) zmuszono Bank do przyjmowania inflacyjnych rosyjskich biletów kredytowych, które szybko stały się środkiem płatniczym w Królestwie.

17. Ekonomiczne przyczyny i skutki wojny secesyjnej w USA

W I połowie XIX w. nastąpił duży wzrost liczby ludności przybywającej z Europy. Północna część USA była dobrze zaludniona i od dawna rozwijał się tam przemysł, zwłaszcza metalurgiczny i tekstylny. Opierał się on na bogatych w złoża i surowce góry Apallachy. Na południu natomiast podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo. Uprawiano tam kukurydzę, tytoń, bawełnę. Plantatorzy w stanach południowych zatrudniali niewolników. Już w końcu XVIII w. wytworzyły się w USA dwie partie: demokratyczna i republikańska. W partii demokratycznej dominowali konserwatyści zapobiegający wszelkim zmianom, które mogły uszczuplić ich wpływy. Partia republikańska dominowała przede wszystkim na północy, wśród przemysłowców. Oni byli zainteresowani rozwojem gospodarki, zwłaszcza rozwojem przemysłu. Wśród społeczeństwa Północy powstał ruch zwany abolicjonizmem domagający się zniesienia niewolnictwa. W miarę jak niewolnictwo coraz wyraźniej hamowało rozwój kapitalizmu, abolicjonizm zdobywał sobie nowych zwolenników i jego siła poważnie wzrastała. Także Murzyni buntowali się przeciwko niewolnictwu. Doszło do wybuchu buntu w Virginii. Na podstawie zawartego kompromisu stany położone bliżej Północy miały zrezygnować z niewolnictwa a kraje położone skrajnie na południu mogły utrzymać niewolniczy ustrój. W końcu lat 50-tych południowcy zerwali postanowienia. W kwietniu 1861 roku Południe zaatakowało wojska Unii. Wojna skończyła się zwycięstwem Północy.

18. Przyczyny wybuchu kryzysu rolnego w Europie w latach 70 i 80-tych XIX w.

W 1880 roku został wywołany upadek rolnictwa w Anglii. Przyczyną tego był kryzys rolny, który objął wiele krajów europejskich. Kryzys ten został wywołany napływem artykułów rolnych z krajów zamorskich. Niektóre koszty transportu i produkcji sprawił, że zamorskie artykuły rolne były tańsze od miejscowych. Farmerzy zaczęli ograniczać zakupy narzędzi, maszyn i nawozów, przestawiali się na uprawy wymagające mniejszych nakładów pracy lub zamienieniu role na pastwiska. Wiele gospodarstw uległo ruinie. Nasilił się proces odpływu ludności ze wsi do miast. Podupadła uprawa lnu i konopi wypierana przez importowaną bawełnę oraz uprawę tradycyjnych roślin oleistych (oliwek, rzepaku). Pod wpływem konkurencji - wynalezienie oleju archaidowego i margaryny w 1870 roku. Upadła także hodowla jedwabnika na skutek zarazy oraz napływu taniego jedwabiu z Japonii. Kryzys agrarny lat 80 wpływał silniej na produkcję roślinna niż hodowlę. Spowodowało to rozszerzenie hodowli bydła.

Do początku lat 70 w rolnictwie europejskim panowała pomyślna koniunktura. Od 1873 roku na rynkach europejskich zaczęła pojawiać się pszenica amerykańska, która pomimo kosztów transportu była tańsza od europejskiej. Stopniowo napływały dostawy pszenicy australijskiej i argentyńskiej, co spowodowało spadek cen zboża w Europie i długotrwały kryzys agrarny trwający ponad 20 lat (1873 - 1896). W poszczególnych zaborach sytuacja pod tym względem nie przedstawiała się jednolicie.

Zabór pruski - istniał tam stały popyt na zboże, które wywożono do Berlina i uprzemysłowionych obszarów Niemiec. Rząd prowadził politykę protekcyjną dla rolnictwa. Nie odczuwano skutków kryzysu i rozwijało się to 1914 roku dzięki dobrym warunkom transportu - dzięki któremu docierały do rynków lokalnych.

Zabór rosyjski i Galicja - słabo rozwinięte sieci dróg nie sprzyjały kontaktom z rynkiem zarówno gospodarstw feudalnych jak i drobnych. Brak zdobyczy technicznych i rozdrobnienie gospodarstw były przyczyną zaspokojenia potrzeb własnych. Produkcja towarów pochodziła jedynie z gospodarstw obszarniczych i wielko-chłopskich.

19. Co było przyczyną ruchu parcelacyjnego na ziemiach polskich w końcu XIX w.

Od przełomu lat 70. i 80. XIX wieku rolnictwo znalazło się w trudnym położeniu. W latach 80. do konkurencji o zbożowy rynek dołączyła Rosja, która była spichlerzem Europy. W Anglii w czasie kryzysu cena zboża spadła o 58%. Kryzys godził również w producentów zboża na ziemiach polskich. Królestwo Polskie nie odgrywało roli eksportera, ale bardzo dużego importera. Ratunkiem było przestawienie produkcji na inne dziedziny lub na hodowlę. Brakowało pieniędzy - sprzedawano część ziemi chłopom. W ten sposób rozwinął się ruch parcelacyjny, polegający na dzieleniu majątków. Parcelacja odbywała się w 3 zaborach. W Królestwie Polskim ilość ziemi posiadanej przez chłopów wynosiła 1 mln 400 ha, w Galicji 400 tys. ha, a w Prusach władze skorzystały z dotacji, aby wykupić ziemię z rąk polskich. Polacy odpowiedzieli na to zakładaniem spółek parcelacyjnych, które korzystały z kredytów na zakup ziemi. Pod wpływem walki, wzrosły ceny ziemi w Niemczech.

20. Scharakteryzować znaczenie kolei dla rozwoju gospodarczego ziem polskich w XIX w.

Rozbudowa sieci kolejowej miała ogromne znaczenie. Na ziemiach polskich budownictwo kolei zaczęło się po 1840 roku. Rozbudowa linii kolejowych na ziemiach polskich postępowała z nierówną intensywnością w poszczególnych zaborach wskutek odmiennej polityki i strategii państw zaborczych.

Zabór pruski: w 1846 roku została oddana do użytku kolej Szczecin - Stargard. Dwa lata później odcinek Stargard - Poznań. W 1846 roku na Śląsku ukończono budowę linii Wrocław - Mieszkowice, w 1856 Poznań - Wrocław, a w 1870 Poznań Frankfurt n/O. Wszystkie te linie budowały spółki prywatne, dalszą budową zajmowało się państwo, np. Krzyż - Bydgoszcz, Wrocław - Zagłębie Górnośląskie. Silnie rozbudowane koleje w rejonie granicznym - w wypadku zaatakowania Rosji będzie można szybko przerzucić na front wojsko i sprzęt. Rosja nie była natomiast zainteresowana rozbudową połączeń kolejowych z Prusami. W latach 1872 - 1875 oddano ostatnie linie kolejowe wybudowane przez kapitał prywatny: Poznań - Bydgoszcz - Tobruk, Poznań - Kluczbork. Dalszą rozbudową zajęło się państwo, które do roku 1886 przejęło wszystkie linie normalnotorowe. Długość linie w przeddzień wojny: 6740 km.

Zabór Rosyjski - Królestwo Polskie: w 1840 roku budowa kolei Warszawa - Wiedeń, początkowo budowali ją finansiści prywatni a potem państwo, Warszawa - Toruń. 1860 Warszawa - Petersburg - prywatny kapitał. Największe znaczenie miała kolej nadwiślańska: Chełm - Lublin - Warszawa - Gdańsk. W latach 90-tych państwo wykupiło koleje.

Zabór austriacki - Galicja: lata 40 - Kraków - Mysłowice, Kraków - Wiedeń, a w 1855 roku kolej ta umożliwiała transport towarów austriackich do Galicji, co utrudniało sytuację miejscowego przemysłu. Natomiast linia Kraków - Przemyśl - Lwów, uruchomiona w 1861 roku, miała dla Galicji korzystne skutki gospodarcze. Z początku kolej budowało państwo a potem spółki prywatne (po 1851). Celem był szybki dostęp - długość: 4131 km. Największe znaczenie gospodarcze - linie równoleżnikowe Karpat. Kolej łączyła główne okręgi przemysłowe (rynki zbytu). Pobudzała rozwój przemysłu, aktywizowała gospodarkę terenów położonych wzdłuż jej szlaków, zwiększyła ruchliwość ludności i migracje zarobkowe, przyspieszała integrację wewnętrznego rynku zbytu siły roboczej dla kapitalistów. Budowa kolei stała się jednym z bodźców do przyspieszania koncentracji kapitałów.

21.  Położenie przemysłu w Królestwie Polskim w drugie połowie XIX w.

We wszystkich trzech zaborach przemysł rozwijał się bardzo intensywnie. Najlepsze położenie miało Królestwo Polskie, ponieważ rynek rosyjski okazał się wielkim rynkiem zbytu. Pod względem technicznym KP przeszło daleko idącą modernizację. Jednak najlepiej technicznie rozwiniętym zaborem okazał się zabór pruski - szczególnie Śląsk. Postęp techniczny w zaborze austriackim zaczęto odczuwać dopiero w XX w.

Głównym ośrodkiem przemysłu ciężkiego stał się Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie i Śląsk Cieszyński. Wydobycie węgla na Śląsku osiągnęło wysokość 50 mln ton (z 8 mln ton). Wydobycie węgla w pozostałych okręgach było niewielkie. Pomyślnie rozwijało się także hutnictwo metali. W latach 1870 -1913 produkcja surówki żelaznej zwiększyła się czterokrotnie. Na terenie Galicji ważną rolę stanowiło górnictwo naftowe. W 1875 wydobycie ropy naftowej wynosiło ok. 20,000 ton, a w 1908 roku sięgało już blisko 1,750,000 ton. Na obszarze Galicji działały również kopalnie soli na terenie KP (Ciechocinek) nie odgrywały poważnej roli. Rozwijał się także przemysł metalowy. Głównie jego skupiska znajdowały się na terenie Śląska a także na terenie KP. Na innych miał charakter rozproszony. Do większych zakładów zaliczała się fabryka Cegielskiego w Poznaniu. Przemysł włókienniczy skupiony był głównie w okręgu łódzkim. Stanowi najważniejszą gałąź przemysłu Królestwa. Drugim ważnym okręgiem przemysłu włókienniczego był Dolny Śląsk. Przemysł rolno - spożywczy rozwijał się najintensywniej na Pomorzu i w Wielkopolsce. Na pierwszy plan wysuwało się gorzelnictwo i cukrownictwo.

Podczas tych przemian w dziedzinie przemysłu ważną rolę odgrywała koncentracja przemysłu, kartelizacja oraz napływ kapitałów obcych.

Koncentracja produkcji - np. na Śląsku liczba kopalń zmniejszyła się, natomiast wzrosło zatrudnienie przypadające na jedną kopalnie. Królestwo Polskie - przemysł metalowy - liczba fabryk zmniejszyła się, ale liczba robotników wzrosła. Rozpoczęła się też monopolizacja w przemyśle. Na Śląsku cały przemysł znajdował się pod kontrolą małej grupki kapitalistów. Koncerny - Zjednoczone Huty Królestwa i Lunra. Królestwo Polskie - monopolizacja w przemyśle włókienniczym, głównie koncern Zakłady Żyrardowskie. Wpływ kapitałów obcych: na Śląsku - niemiecki, w Królestwie Polskim - kapitał francuski, belgijski i niemiecki.

22.  Druga rewolucja przemysłowa

Po 1870 roku przemysł osiągnął nowe apogeum, które jest określane mianem II rewolucji Przemysłowej.

Różnice pomiędzy II a I Rewolucją Przemysłową:

• W I rewolucji przeobrażenia objęły głównie przemysł tradycyjny: górnictwo, hutnictwo, włókiennictwo, przemysł rolno - spożywczy, w II rewolucji zmiany dotyczyły nowych gałęzi przemysłu: fotograficzny, samochodowy, elektroniczny.

• W I rewolucji dokonywano odkryć na zasadzie przypadku. W II rewolucji poszukiwania były wcześniej zaplanowane i ukierunkowane, dokonywane dużym nakładem sił i środków.

• I rewolucja to wiek pary a II rewolucja to okres elektryczności. Elektryczność wprowadziła mechanizację w automatyzację.

Wynaleziono telefon, radiotelegraf, lampę katodową. Wprowadzono oświetlenie elektryczne. W 1883 roku Daimler skonstruował silnik benzynowy a Diesel silnik wysokoprężny. Wybudowano samochód o napędzie spalinowym oraz samolot.

23. Rozwój imperiów kolonialnych w II połowie XIX i przed pierwszą wojną światową.

W drugiej połowie XIX w. nastąpił rozwój największych imperiów kolonialnych, zwłaszcza na obszarze Afryki i Azji. Posiadłości kolonii dostarczały surowców dla przemysłowych mocarstw europejskich. Szczególnie starano się o opanowanie obszarów, na których znajdowała się ropa naftowa. Posiadanie kolonii było również ważne ze względów strategicznych, były to także bazy wojskowe. Posiadanie kolonii było oznaką potęgi i w związku z tym państwa walczyły o nie również ze względów prestiżowych. Prym w tym podbijaniu kolonii wiodła Europa, była ona najlepiej rozwinięta. Najsilniejsza ekspansja kolonialna miała miejsce w Afryce, gdzie jeszcze do końca XIX w zaledwie 10% było w posiadaniu państw europejskich. Do nasilenia podbojów przyczyniły się wyprawy odkrywcze, ułatwiały je walki pomiędzy szczepami. Łupem państw europejskich najwcześniej padły państwa arabskie na np. Afryki. Już w 1830 roku. Francja zaczęła podbój Algierii, w 1881 rozszerzyła swój protektorat na Tunis, a na początku XX w zawładnęła Marokiem. Po otwarciu Kanału Sueskiego (1869) Anglicy zwrócili uwagę na Egipt. W 1881 roku opanowali Egipt. Francuzi rozbudowali swoje posiadłości w Afryce pn.-zach. Francuzi opanowali także Madagaskar. Niemcy zawładnęli terenami na wybrzeżu wsch. I pd-wsch. Opanowali także Zatokę Gwinejską. Belgia opanowała Kongo, Portugalia - Mozambik i Angolę. Na początku XX w. cała Afryka poza Abisynią i Liberią znalazła się pod panowaniem europejskim. A Azji Anglicy opanowali Birmę, Półwysep Malajski, Australię, Francuzi opanowali Indochiny, Holendrzy - Archipelag Indonezyjski, Rosja - obszary na wsch. od Morza Kaspijskiego.

24. Emigracja z ziem polskich przed pierwszą wojną światową.

Dysproporcja między faktycznym przyrostem zaludnienia a przyrostem naturalnym na ziemiach polskich ma różne nasilenie ruchliwości w poszczególnych zaborach. Objęła ona masy biedoty rolnej i bezrolnej. Zmuszał do niej także nacisk zaborców. W latach 80 - tych XIX w rozpoczęła się masowa emigracja sezonowa do krajów europejskich i emigracja zamorska na początku do krajów Ameryki Pd. W końcu XIX w wzrosła emigracja do USA. Liczba emigrantów polskiego pochodzenia to ok. 3-4 mln ludzi. W ostatnich latach przed I wojną światową przybrało na sile wychodźstwo polskie do krajów europejskich. Miało ono w zasadzie charakter sezonowy. Wyjeżdżano przeważnie do Niemiec. Utworzono nawet kolonie polską liczącą w 1910 r. 250 tyś osób. Sezonowi robotnicy z Galicji i KP wyjeżdżali na tzw. saksy w Niemczech a także do Danii. W początkach XX w nastąpiła emigracja zarobkowa do Francji. Zwiększyły się emigracje o znaczeniu lokalnym - Śląsk - rozwój przemysłu.

25. Scharakteryzować gospodarkę wojenną w latach 1914 - 1918.

Wszystkie gałęzie przemysłu cywilnego wykorzystywane były do produkcji broni. W dużym stopniu obniżyła się produkcja cywilna a co za tym idzie poziom życia ludności w krajach europejskich. W państwach, przez które przebiegał front zahamowana lub ograniczona była produkcja rolna. Stała się po prostu niemożliwa. Oprócz tego zdewastowano wiele zakładów przemysłowych starając się w ten sposób osłabić przeciwnika. Z terytoriów wywożono również wyposażenie fabryk, magazynów i różnorodny majątek ruchomy. Wywożono także surowce mineralne, surowce innego typu oraz ludzi do pracy. Rekwirowano konie, bydło, świnie, wywożono płody rolne nie dbając o zagwarantowanie minimum żywności mieszkańcom kraju. Wyrąbywano i niszczono lasy (Polska - 17%). Wojna toczyła się w interesie wielkich kapitalistów, wielkich mocarstw. Przyniosła im ogromne zyski, dzięki gigantycznemu zapotrzebowaniu na broń oraz inne produkty a w razie zwycięstwa miła zapewnić im nowe rynki zbytu i nowe wielkie zamówienia ze strony krajów najbardziej zniszczonych w czasie walki.

26. Wpływ inflacji na sytuacje gospodarczą Polski w latach 1919 - 1924.

Skutki inflacji:

• spadek stopy życiowej,

• bezrobocie,

• brak inwestycji w przemyśle i rolnictwie,

• spekulacja,

• niedobór budżetowy.

Do kwietnia 1920 roku zostały wycofane obce środki pieniężne, marka polska pozostała jedynym środkiem płatniczym. Emisje marki podjęła się Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. Trudna sytuacja finansowa kraju zmusiła rząd, najpierw za zgodą Sejmu, a później bez tej zgody na emisję coraz większej ilości pieniędzy. Początkowo emisja szła na pokrycie deficytu budżetowego, później także na kredytowanie życia gospodarczego. Szybki spadek wartości pieniądza stał się bezpowrotnymi dotacjami na rzecz przemysłu. Skutki inflacji najdotkliwiej odczuła klasa robotnicza. Wzrost zarobków nie nadążał za wzrostem cen. Pogorszeniu ulegało położenie chłopów, gdyż ceny towarów przemysłowych rosły szybciej niż ceny produktów rolnych. Najdotkliwiej dało się to odczuć w latach 1923 - 1934. Korzystali z inflacji wielcy właściciele ziemscy i przemysłowi. Dorobili się na spekulacji walutą i złote, lichwiarze i bankierzy. Zyskiwali płatnicy podatków. W tym celu uzdrowienia sytuacji rząd rozpisał dopiero w latach 1920 --1921 pożyczki wewnętrzne. Nie otrzymano pożyczek zagranicznych. Nie dało rezultatów opodatkowanie społeczeństwa w 1921 roku przez ministra Skarbu Michalskiego. Wobec chaosu walutowego w 1924 roku minister Skarbu, Władysław Grabski, przeprowadził reformę walutową, Markę zastąpiono złotym. Powołano Bank Polski z kapitałem 100 mln złotych. Uzyskana równowaga była nietrwała ze względu na nieurodzaj w 1924 roku. Wystąpił deficyt budżetowy.

27. Jaka reformę wprowadził Władysław Grabski?

W 1923 roku Prezydent RP, Stanisław Wojciechowski, powierzył misję utworzenia nowego rządu Władysławowi Grabskiemu. Przed rządem tym stanęło zadanie uporządkowania gospodarki państwowej oraz utrwalenie władzy klas posiadających. Wprowadzony miał być podatek majątkowy, obciążający głównie właścicieli większych majątków, kapitałów oraz przedsiębiorstw. Utworzenie Banku Polskiego i wprowadzenie złotego do obiegu stanowiło zakończenie I etapu reformy walutowej. Latem 1924 roku rząd przeprowadził w Sejmie ustawę o zabezpieczeniu na wypadek bezrobocia, przewidującą wypłacenie bezrobotnym zasiłku w ciągu 13 tygodni od dnia utracenia pracy. Szerząca się inflacja w Polsce nastąpiła mocniej po I wojnie światowej. W styczniu 1924 roku ówczesny minister Skarbu, Władysław Grabski, uzyskał odpowiednie pełnomocnictwa od Sejmu. Marka została zastąpiona złotym. Jednocześnie powołano do życia Bank Polski. Reforma skarbowa: podatek majątkowy, oszczędności w wydatkach, podniesienie taryf przewozowych, zniesienie dopłat do budżetu na rzecz kolei. Grabski przezwyciężył inflację.

28.  Wojna celna polsko - niemiecka w okresie międzywojennym.

W 1922 roku podpisano konwencję handlową, która mówiła o 500tyś ton węgla pochodzącego bez cła przez granicę obu państw. Do 1925 roku Polska otrzymała określone nadwyżki węgla kamiennego z Górnego Śląska. W połowie 1925 roku układ wygasł i doszło do wojny celnej i spadku eksportu węgla. W 1925 roku Niemcy zakazały importu węgla z Polski do czasu zawarcia traktatu handlowego. Ponieważ w czasie rokowań handlowych Rzesza postawiła Polsce warunki polityczne - oznaczało to próbę ustępstw. W odpowiedzi Polska zakazała importu szeregu wyrobów z Niemiec. Wzajemne zakazy i ograniczenia ponawiano wielokrotnie. Rozpoczęła się w ten sposób wojna gospodarcza trwająca do 1934 roku. Dotknęła ona w szerszym stopniu gospodarkę polską niż niemiecką. Spadek eksportu do Niemiec spowodował latem 1925 roku pogorszenie bilansu handlowego. Kupcy niemieccy zażądali spłaty kredytów i pożyczek. Nastąpiło odpływ walut i załamanie kursu złotego. Polska otrzymała od USA kredyt inwestycyjny na zakup złotego a zarazem podniesienie kursu. Bankierzy amerykańscy w porozumieniu z niemieckimi dążyli do podporządkowania Polski w celu skierowania niemieckich towarów na wschód.

29. Przyczyny pomyślnej koniunktury gospodarczej w Polsce w latach 1926 - 1929.

Pomyślna koniunktura gospodarcza w świecie kapitalistycznym oddziaływała na gospodarkę Polski. Załamanie się kursu złotego w 1925 roku wpłynęło dodatnio na wywóz towarów polskich za granicę. W poważnym stopniu przyczynił się do tego strajk górników angielskich. Sparaliżował on wydobycie węgla w Anglii. Uniemożliwiał on trwałe ulokowanie się polskiego węgla na rynkach skandynawskich. W ciągu dwóch lat kryzysu zmniejszyły się zapasy towaru. W 1925 roku nastąpiła racjonalizacja pracy, co spowodowało zwiększenie wydajności. W roku 1926 wojna gospodarcza z Niemcami przyczyniła się do pozostania na rynku polskich surowców i produktów przemysłowych przemysłu ciężkiego, który dotychczas był wywożony do Niemiec. Zaistniały więc warunki do budowy nowych działów produkcji.

30. Scharakteryzować warunki rozwoju rolnictwa w Polsce w okresie między wojennym.

Przeludnienie wsi - wadliwa struktura własności rolnej. Duże bezrobocie - rzesze ludności pozostają przy rolnictwie przy rodzinie, obniżając w ten sposób ich stopę życiową. Istniały dwie drogi rozwiązania problemu: uprzemysłowienia kraju lub parcelacja wielkich gospodarstw na zasadzie reformy. Wieś znajdowała się w stanie zubożenia, towary dla rolnictwa były za drogie co nie pozwalało na podniesienie stanu technicznego gospodarstw. Sytuację pogorszyła inflacja we wsi panowały nastroje rewolucyjne - 1918 - 1920 - najście na dwory, zaorywanie ziemi dworskiej, wyrąb lasu, starcia z policją. Biedota ta domagała się wywłaszczenia obszarników bez odszkodowania. Rok 1919 - uchwalono reformy. Przewidywały one parcelację gruntów państwowych, ziemi zakupionej przez spekulantów wojennych i pozostałych gruntów. Ustalono roczny kontyngent parcelacyjny - w ten sposób parcelacja rozciągała się na długie lata. Ustawa przewidywała tworzenie się dużych gospodarstw chłopskich. Wykup ziemi obszarniczej miał dokonać się za pełnym odszkodowaniem dla właścicieli. Ustawa ta nie została ujęta w Dz. U., nie miała więc mocy obowiązującej. W obliczu wojny z Rosją przystąpiono w latach 1919 - 1920 do rozparcelowania przymusowo niespełna 50 tyś ha majątków państwowych i prywatnych. Mało naruszano majątków prywatnych co wywołało rozgoryczenie mas chłopskich. Chłopi podjęli aukcję strajkową. W latach 1921 - 1923 rozparcelowano 500 tyś ha. W 1925 roku - II ustawa o reformie rolnej przewidywało coroczne rozparcelowanie 200 tyś ha - parcelacja prywatna. W latach 1924 - 1929 rozparcelowano 1,1 mln ha. Od 1926 roku nastąpiła likwidacja serwitutów. Małe gospodarstwa 2-5 ha stanowiły 33%. Gospodarstwa ponad 100 ha - 45%.

31. Udział i rola kapitałów zagranicznych w przemyśle polskim w latach 1918 - 1939.

Ekspansja kapitału finansowego państw wysoko kierowała się przeważnie do państw kolonialnych i słabo rozwiniętych gospodarczo. Termin ekspansji stała się również Polska. Pochodził on głównie z Francji, Niemiec, USA i Wielkiej Brytanii. W 1929 roku około 34 % kapitału spółek akcyjnych w Polsce pochodziła z zagranicy. Naftowe spółki akcyjne oraz zakłady komunalne, tzn. elektrownie, gazownie, wodociągi opanowane były w 75% przez obcy kapitał, hutnictwo w 65% a przemysł chemiczny w 40%. Silną pozycję uzyskało kilka koncernów, m.in. koncern sodowy - Słowacja, czeski koncern obuwniczy - Bata, przemysł naftowy - koncern Rockefellera. Przedsiębiorstwa państwowe opanowane przez obcy kapitał eksploatowane były nieraz w sposób rabunkowy, unikano inwestycji a zyski odpływały za granice. W latach 1925 - 1929 koncentracja i kartelizacja przemysłu polskiego czyniła postępy, głównie w przemyśle ciężkim. W 1929 roku powstała Wspólnota Interesów Górniczo - hutniczych na Śląsku, która jednoczyła w swoich szeregach Katowicką Spółkę Akcyjną dla górnictwa i hutnictwa oraz Górnośląskie Zjednoczenie Hut Królestwa. W ty, okresie było w Polsce ponad 100 karteli krajowych oraz udziały w 40 spółkach międzynarodowych. Istniały branżowe związki przedsiębiorców skupione w organizacji (Centralny Związek Polskiego Przemysłu Górniczego, Handlowego i Finansowego). Kartele utrzymywały ceny na wygórowanych poziomach drogą celowego ograniczenia produkcji (zamykanie mniej dochodowych przedsiębiorstw).

32. Specyficzne cechy kryzysu gospodarczego w Polsce w latach 1929 - 1935.

Kryzys gospodarczy w Polsce był słabszy niż w innych krajach. Jednak z uwagi na jego rolniczy charakter - trwał dłużej.

• Przemysł uzależniony był od obcych kapitałów (47%)

• Polska była krajem rolniczym, a kryzys rolniczy trwał dłużej

• Niepewna stabilizacja polityczna (zagrożenie ze strony Niemiec) Niemiec przewrót majowy -26.05.1926 roku.

• Zacofanie gospodarcze

• Brak zapasów surowców

• Odcięcie Polski od rynków wschodnioeuropejskich, z którymi przemysł Królestwa Polskiego związany był przed wojną.

33. Wykazać różnice w przebiegu kryzysu w przemyśle i rolnictwie w Polsce w latach 1929 - 1935.

Kryzys rolny - przejawem był spadek cen niezmienionej produkcji. Kryzys w rolnictwie spowodował przede wszystkim spadek cen artykułów produkowanych i sprzedawanych przez wieś. Spadek cen artykułów rolniczych pogrążył wieś polską w nędzy i uwstecznił metody gospodarcze.

Ceny artykułów rolnych spadały więcej niż artykułów przemysłowych.

Kryzys przemysłowy - przejawiał się przede wszystkim w spadku produkcji. Ograniczenie produkcji wynikało z katastroficznego zmniejszenia spożycia przez ludność. Kartelizacja przyczyniła się do wyśrubowania cen, podnoszono więc ceny z chęci zysku.

34. Znaczenie karteli podczas wielkiego kryzysu gospodarczego w Polsce.

W początkowej fazie kryzysu, przedsiębiorstwa łączyły się w kartele i ograniczały produkcję zapobiegając spadkowi cen na produkowane wyroby. Mimo ogólnej depresji, ceny wyrobów utrzymywały się na stosunkowo wysokim poziomie. Polityka sztucznego utrzymywania się cen zmniejszyła krąg nabywców. Wzrastały zapasy niesprzedanych towarów, wskutek tego globalne zyski w przemyśle zmalały. W wyniku pogłębienia się sytuacji kryzysowej nastąpił odpływ obcego kapitału. Zmniejszyło to aktywa w postaci złota i dewiz, zarówno będących w dyspozycji rządu jak i Banku Polskiego. Kapitały odpływały z małych przedsiębiorstw, w większym stopniu dotkniętych kryzysem. Nastąpił natomiast udział obcego kapitału w spółkach akcyjnych - nawet się zwiększył.

35. Na czym polegał interwencjonizm gospodarczy w latach między wojnami?

W okresie między wielkim kryzysem a II wojną światową nasilała się ingerencja państw kapitalistycznych w sferę gospodarki. Załamanie się koniunktury przemawiały za koniecznością oddziaływania państwa na procesy gospodarcze. W wielu krajach tworzył się „front ludowy” tj. porozumienie partii lewicowych i centrowych domagających się postępowych zmian gospodarczych i społecznych. Interwencji państwa domagali się również niektórzy producenci przestraszeni rywalizacją ekonomiczną. Interwencjonizm państwowy po zakończeniu I wojny światowej w zasadzie ustał lecz zostały pewne jego elementy: państwo zachowało niektóre przedsiębiorstwa założone lub przyjęte podczas wojny, w wielu krajach zachowała się kontrola handlu zagranicznego lub regulowanie obiegu pieniężnego. Po kryzysie w latach 1929 - 1933 państwo wzięło na siebie odpowiedzialność za funkcjonowanie gospodarki kapitalistycznej zwłaszcza w obliczu narastających nastrojów rewolucyjnych. Uzasadnieniem teoretycznym interwencjonizmu stała się nowa teoria ekonomiczna stworzona przez Hojna Keynessa. Doszedł on do wniosku, że niezbędna jest stała interwencja państwa obejmująca całokształt życia gospodarczego. W celu zapobieżenia załamania koniunktury należało jego zdaniem stosować pośrednie i bezpośrednie środki oddziaływania na procesy ekonomiczne. Do środków pośrednich zaliczał on zwiększenie ilości pieniędzy w obiegu oraz opodatkowanie wysokich dochodów. Podstawowym kryterium interwencjonizmu państwa przed II wojną światową było nakręcenie koniunktury przez rosnące wydatki państwowe przeznaczone na tworzenie dodatkowego popytu na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne. Rozładowało to nadprodukcję i tworzyło bodźce do ożywienia działalności gospodarczej. Np. polityka nowego ładu w USA - wzrost zasiłków dla bezrobotnych oraz szeroko zakrojone roboty publiczne. Np.: Czechosłowacja i Polska - inwestycje wojskowe ze względu na zagrożenia ze strony Niemiec.

36. Polityka gospodarcza rządu polskiego w okresie wychodzenia w kryzysu gospodarczego do 1935 r.

W 1936 roku minister Skarbu - Eugeniusz Kwiatkowski - wysunął koncepcję tzw. 4 - letniego planu gospodarczego. Miał on stworzyć warunki do systematycznego uprzemysłowienia kraju, zatarcia różnie gospodarczych między bardziej i mniej rozwiniętymi częściami kraju oraz podniesienie obronności kraju. Temu celowi służyć miała budowa COP - u, obejmującego tereny woj. Lubelskiego, kieleckiego, krakowskiego i lwowskiego. Środki na budowę COP - u czerpano głównie ze Skarbu Państwa, z udzieleniem w 1936 roku pożyczki finansowej (obligacje) oraz z kwot ofiarowanych przez społeczeństwo na Fundusz Obrony narodowej. Program inwestycji państwowych na okres 1936 - 1939 obejmował również wydatki na inwestycje pocztowe, kolejowe, budowy wodne, elektryfikacje, gazyfikacje.

37. Co to był Centralny Okręg Przemysłowy?

Od 1937 roku główny wysiłek został skierowany na budowę COP-u. Pierwszy projekt narodził się z inicjatywy inż. E. Kwiatkowskiego pod koniec lat 20-tych. Chodziło wówczas o rozbudowę tzw. trójkąta bezpieczeństwa. W 1926 roku obszar ten wyniósł 50 000 km², zamieszkiwało 5 mln osób, z tego 83% ludność wiejska. Był to obszar gęsto zaludniony, posiadający różnorodne surowce gospodarcze, ale gospodarczo nierozwinięty. Jako źródła energii zmierzano wykorzystać elektrownie cieplne oraz elektrownię wodną w Rożnowie oraz gaz ziemny doprowadzany z Podgórza Karpackiego. Usytuowanie okręgu było dogodnie: centrum Polski, widły Wisły, Sanu i Pilicy. Leżał on na pograniczu miedzy Polską A (zach. - lepiej rozwinięta) a Polską B (wsch. - słabiej rozwiniętą). Miał to być punkt dla wyrównania dysproporcji. Uprzemysłowienie tego obszaru miało rozładować bezrobocie. Inwestycje miały służyć również obronności kraju (zagrożenie hitleryzmem). Na rozbudowę COP-u przeznaczono 30 % wszystkich inwestycji ze środków publicznych. Przy zastosowanie zwolnień i ulg podatkowych starano się przyciągnąć kapitał prywatny.

38. Gospodarcze aspekty okupacji niemieckiej w Polsce 1939 - 1945.

Rolnictwo - wszystkie gospodarstwa rolne należące do Polaków zostały skonfiskowane. Duże majątki zostały przekazane niemieckim obszarnikom lub przydzielono im zarządców. Polskich chłopów przesiedlano na ich miejsce osadzano obszarników i imigrantów z ziem wschodnich. Starano się podnieść wydajność gleb, zwiększyć produkcje roślinną i zwierzęcą. Początkowo uzyskiwano nawet pomyślne rezultaty jednak w późniejszym okresie nastąpił upadek rolnictwa. Okupant zdewastował wiele hektarów lasów, dokonał rabunkowej polityki w stosunku do gleb żyznych i znajdujących się na nich plonów.

Przemysł - w wyniku klęski wrześniowej, zakłady przemysłowe dostały się w ręce okupanta w nieuszkodzonym stanie. Ulegały one konfiskacie i były przekazywane niemieckim powiernikom. W posiadaniu polskich właścicieli pozostały tylko małe warsztaty rzemieślnicze. Okupant starał się likwidować przedsiębiorstwa nie produkujące dla wolska, przekwalifikowywać produkcje dla potrzeb militarnych. Przez cały okres wojny i okupacji trwało niszczenie małych i nieprzydatnych warsztatów i przedsiębiorstw. Ogólnie ujmując produkcja na obszarach okupowanych utrzymywała się na wysokim poziomie. Przyczyną tego był wielki wyzysk polskiej siły robocze. Okupant, w tym celu podniesienia produkcji dla potrzeb, starał się rozbudowywać przemysł śląski, uruchomił klika fabryk syntetycznej benzyny i środków wybuchowych na Śląsku i na Pomorzu.

39. Przemiany demograficzne w Polsce w latach 1945 - 2000.

W 1945 r. ludność kraju wynosiła 24 mln mieszkańców w 1950 r wzrosła do 25 mln z czego 33% stanowiła ludzkość miejska. Na stan zaludnienia w pierwszych latach powojennych wpłynęły migracje ludności zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej. Wracali ludzie z kresów wschodnich. Część osób z przeludnionych ziem przenosiła się na ziemie odzyskane. Rozwój przemysłu spowodował przenoszenie się ludności do miast. Do 1957r. przyrost naturalny wahał się w granicach 19 %. Największy roczny przyrost zaludnienia przypadła na lata 1955-56. W każdym z nich przekraczał 530 tyś osób. Od 1958 r. zaczął spadać. Przyczyną był nowy model rodziny i wzrost efektywności zawodowej kobiet. Współczynnik zgonów zaczął stopniowo się obniżać dzięki rozbudowie systemu opieki zdrowotnej. Przeciętne trwanie życia ludzkiego przedłużyło się z 58,6 lat (1952 - 53) do 67,3 lat (1975). Przyrost liczby mieszkańców prowadził do wzrostu spożycia i nacisku na rynek artykułów konsumpcyjnych. Postęp industrializacji i urbanizacji pociągnął za sobą zmiany w strukturze społeczno - zawodowej ludności. Proces przeobrażenia się kraju rolniczo - przemysłowego w kraj przemysłowy. Spowodowało to, że w rolnictwie utrzymuje się 24% ludności, a w przemyśle 34%. Wzrost odsetka ludzi wykształconych z 2,1 % do 4,5 %(wykształcenie wyższe).

40. Odbudowa gospodarcza Europy zachodniej po drugiej wojnie światowej.

II wojna światowa doprowadziła do zniszczenia Europy i osłabienia gospodarczego krajów (poza neutralnymi). Na czoło państw kapitalistycznych wysunęły się USA, które pragnęły przyjąć odpowiedzialność za losy świata. Dotknięte wojną kraje Europy zachodniej znajdowały się w trudnej sytuacji gospodarczej. Przed ich rządem stanął naglący problem - wyżywić ludność i zaopatrzyć ją w niezbędne do życia produkty. Europa kapitalistyczna musiała kupować towary i surowce w Ameryce, natomiast Ameryka nie potrzebowała produktów europejskich. Interes USA wymagał podniesienia poziomu ekonomicznego i stabilizacji gospodarczej krajów europejskich. W 1945 roku utworzono Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W 1947 roku ogłoszono plan Marschalla - zmierzał on do przyspieszenia odbudowy ekonomicznej europy i uzależnienia jej od stałej pomocy amerykańskiej. Plan ten realizowano w latach 1948 - 1952. w ty, czasie kraje europejskie otrzymały od USA pomoc w postaci towarów i kredytów - ok. 7 mld $. Odbudowa gospodarcza RFN dokonała dokonał się za pośrednictwem kapitałów amerykańskich a później brytyjskich. Powojenna odbudowa krajów kapitalistycznych dokonywała się także dzięki współpracy krajów Europejskich zachodniej oraz działalności polityce interwencjonizmu gospodarczego. Powolnym wzrostem rozwoju gospodarczego stał się handel zagraniczny. Odbudowa produkcji przemysłowej kapitalistycznych państw Europy dobiegał końca w latach 1948 -1949.

41. Tendencje integracyjne w gospodarce światowej po drugiej wojnie światowej

Pomoc gospodarcza USA udzielona w ramach planu Marschalla kapitalistycznym krajom Europy prowadziła do zniesienia m.in. więzów ekonomicznych. Doprowadziło to do wykształcenia się ekonomicznego bloku państw kapitalistycznych. W odpowiedzi na to w 1949 roku powstała RWPG. W 1953 roku powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali - członkami jej była Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. W obrocie między tymi państwami zniesiono cła i inne ograniczenia. W 1958 roku utworzono EWG. W 1960 roku utworzono układ o Europejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu (EFTA). Podstawowym jego celem było zniesienie w obrocie wewnętrznym ceł i innych ograniczeń handlowych. Pod wpływem kryzysu (1974-1975) w poszczególnych krajach zaczęły narastać tendencje protekcjonistyczne, zwłaszcza między EWG a krajami niezrzeszonymi. EWG podjęło próby ograniczenia importu rolnego i forsowanie eksportu własnych nadwyżek. Zarządzenia protekcjonistyczne wprowadziły USA zwłaszcza przeciwko Japonii.

42. Reforma rolna w Polsce po drugiej wojnie światowej.

16.09.1944 - dekret PKWN o reformie rolnej. Na potrzeby reformy przeznaczono grunty będące już wcześniej własnością państwa, wszystkie grunty należące do właścicieli niemieckich i kolaborantów oraz wszystkie gospodarstwa rolne przekraczające 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych. Obszary przeznaczone na cele reformy rolnej stworzyły państwowy Fundusz Ziemi. Powierzchnia na nowo utworzonych gospodarstw nie mogła być większa niż 5 ha ziemi (średniej jakości). Osadnicy otrzymujący ziemie zobowiązani byli do uiszczenia opłaty w wysokości jednorocznego plonu. Wpłata w gotówce miała wynosić 10% należności, reszta miała być rozłożona na 10 lub 20 lat. W uzasadnionych wypadkach pierwsza, 10% rata mogła ulec odroczeniu. Dotychczasowi właściciele mogli tytułem rekompensaty otrzymać samodzielne gospodarstwo rolne poza obrębem rozparcelowanego majątku lub zaopatrzenie rentowe. Wykonanie reformy złożono w ręce wojewódzkie i powiatowe urzędów ziemskich. Na najniższych szczeblach tworzono Gminne Komisje Reformy Rolnej.

43. Nacjonalizacja przemysłu w Polsce po drugiej wojnie światowej.

Postulaty o nacjonalizacji przemysłu były wysuwane już w okresie konspiracji wojennej przez demokratów i lewicę. Ograniczony program zawierał również Manifest PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego). Po ucieczce okupanta niektóre zakłady przemysłowe pozostały bez właścicieli. W wielu przedsiębiorstwach załogi, które ratowały je przed zniszczeniem objęły nad nimi samorzutnie dalszą opiekę np.: w większości kopalń utworzono komitety fabryczne. Na ziemiach odzyskanych zakłady przemysłowe stały się własnością państwa z mocy prawa. Ustawa z 1946 roku mówiła, że przedsiębiorstwa stanowiące własność niemiecką zostaną przejęte przez państwo bez żadnego odszkodowania. Za odszkodowanie będą upaństwowione jedynie te zakłady, które zatrudniają więcej niż 50 osób na jednej zmianie. Niektóre dziedziny o znaczeniu kluczowym upaństwowione bez względu na liczbę zatrudnionych. W wysokości odszkodowania zadecydować miało osobne rozporządzenie ówczesnej Rady Ministrów.

44. Sytuacja gospodarcza w Polsce w okresie 1944 - 1946.

W czasie wojny wymordowano 22% ogółu ludności, 39% stanu majątku uległo zniszczeniu. Pracę nad odbudową zniszczeń rozpoczęto po wyzwoleniu i ustanowieniu władzy ludowej. Uruchomiono mniej zniszczone fabryki i zakłady produkcyjne. Brakowało urządzeń i maszyn, wykwalifikowanej kadry kierowniczej i robotników, brak surowców do produkcji i żywności i żywności dla załóg. W listopadzie 1944 roku utworzono grupy operacyjne mające współdziałać w obronie obiektów przemysłowych przed zniszczeniem ze strony grup dywersyjnych. Sytuacja poprawiła się wiosną 1945 roku, gdy front posuwając się na zachód doprowadził do wyzwolenia okręgów surowcowych. W kraju występowały trudności aprowizacyjne dla miast i wsi. 1944 rok - dekrety o obowiązkowych dostawach, kartki na podstawowe artykuły żywnościowe 6.09.1944 reforma rolna - napływ ludności na ziemie odzyskane.

45. Reformy walutowe w Polsce w latach 1944 - 1989.

W chwili zakończenia wojny, w Polsce znajdowały się w obiegu różne środki pieniężne: marki niemieckie i tzw. złote krakowskie (poza tym na terenach wschodnich także ruble). W marcu 1944 roku, dekretem PKWN pojawiły się bilety skarbowe z napisem „Narodowy Bank Polski”. W styczniu 1945 roku zarządzono wycofanie z obiegu złotego krakowskiego w stosunku 1:1 (tylko do wysokości 500zł na osobę). Z obiegu wycofano także ruble. Wymianę pieniądza zakończono w marcu 1945 roku. Na ziemiach odzyskanych z powodu braku środków pieniężnych rozwinęła się wymiana naturalna. Najczęściej rolę waluty spełniał spirytus. W 1945 roku wystąpiły procesy inflacyjne. W 1947 roku ilość pieniądza wzrosła dwukrotnie. Sprawa struktury bankowej w Polsce rozwiązała się dopiero dekretem z października 1948 roku. Powołano Bank Inwestycyjny i Bank Rolny. Utworzono kilka nowych instytucji kredytowych, m.in. Powszechną Kasę Oszczędności.

46. Sytuacja gospodarcza Polski w okresie planu 6-letniego.

1950-1955:

• Decydujące kroki w rozwoju potencjału gospodarczego Polski;

• Wyciągnąć kraj z zacofania i wejście do grupy rozwiniętych gospodarczo krajów europejskich;

• Podniesienie całokształtu sił wytwórczych, przy czym nacisk na rozwój przemysłowy grupy A (środki produkcji);

• Nakłady na rozwój przemysłu ciężkiego;

• Poprawa stopy życiowej.

Największe nakłady zostały przeznaczone na rozwój przemysłu ciężkiego: górnictwa, hutnictwa, przemysłu maszynowego. Ogółem, dochód narodowy miał wzrosnąć o 112%, produkcja przemysłowa o 158%, produkcja rolnicza o 50%, zatrudnienie o 60%, płace realne o 40%. Plan przewidywał wyrównanie dysproporcji w dotychczasowym rozmieszczeniu ośrodków przemysłu. Duża część nowych zakładów miała powstać poza dotychczasowymi centrami przemysłowymi. W sumie więc przewidywano dokonanie ogromnego wysiłku inwestycyjnego. Plan wykazuje duże podobieństwo do współczesnych mu planów gospodarczych innych krajów Demokracji ludowej.

Plan 6-letni był planem rozwoju gospodarczego budowy socjalizmu. Przewidywał rozwój potencjału gospodarczego Polski Ludowej, z naciskiem na rozwój przemysłu i środków produkcji. Największe nakłady przeznaczono na górnictwo, przemysł maszynowy, energetyczny i chemiczny. W 1950 roku wykonano plan w przemyśle i rolnictwie. Później jednak nastąpił spadek spowodowany rozwojem przemysłu obronnego. Plan produkcji przemysłowej został wykonany z nadwyżką, plan nakładów - niemal w całości, plan inwestycji - nie wykonano (zrezygnowano z budowy kopalń i dwóch dużych fabryk nawozów sztucznych). W sumie pokonano trudności w latach 1950-1955. Dokonano ogromnego postępu industrializacji kraju. Wiele zakładów o kluczowym znaczeniu rozpoczęło produkcję. Rozpoczęto także budowę wielu zakładów przemysłowych.

47. Kierunki rozwoju gospodarczego Polski w latach 1958-1970.

Przemysł w całym okresie rozwijał się dynamicznie, choć jego tempo wzrostu wykazywało wahania w krótszych okresach. Wartość produkcji przemysłowej czystej, wyrażona w cenach stałych wzrastała w latach 1960-1975 4-krotnie. Przecięty przyrost ustabilizował się na poziomie 7-9% rocznie. Polska zaliczała się już do krajów rozwiniętych gospodarczo, gdyż przemysł przetwórczy rozwijał się szybciej niż wydobywczy. Jakość wyrobów była niższa od jakości wyrobów krajów uprzemysłowionych. Szybki rozwój przemysłowy dokonywał się częściowo, kosztem nadmiernego importu maszyn, i urządzeń, co wpłynęło na ujemne kształtowanie się bilansu płatniczego. Większa dynamika przemysłu środków produkcji - A - niż przemysłu środków konsumpcji - B, przyczyniła się do napięć rynkowych. Nowe przemysły zwiększyły dynamikę: przemysł papierniczy, spożywczy, obuwniczy, włókienniczy. Przemysł węglowy nie nadążał za wzrostem potrzeb, chociaż jego wydobycie wzrastało. Zwiększyło się zatrudnienie - wysoki odsetek pracowników administracyjnych i biurowych. Cykl inwestycji i koszty podwyższały założenia początkowe, były przyczyną wahań i rozwoju. Zbudowano m.in. Tarnobrzeski Okręg Siarkowy (1958), Kombinat Petrochemiczny w Płocku, Zakłady Azotowe - Puławy, Police, rozbudowano Rybnicki Okręg Węglowy. Majątek w przemyśle zwiększył się trzykrotnie, a w rolnictwie tylko o 75%. Nakłady były rozłożone nierównomiernie w gospodarce narodowej.

48. Ceny ropy naftowej a sytuacja gospodarcza świata w latach 70-tych XX w.

Na początku lat 70 państwa zrzeszone w Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC), dostarczające w tym czasie 80% eksportu tego surowca dokonały skokowej (4 - krotnej) podwyżki cen. Manewr ten powtórzył się w 1979 roku. W rezultacie ceny hurtowe ropy naftowej ogromnie wzrosły: z 1,95 $ za baryłkę (ok. 160 litrów) w 1970 roku na 10,72 $ w 1975 roku a w 1980 roku na 28,67 za baryłkę. Rodziło to tendencję do ograniczania importu z krajów OPEC i oszczędzania jej zużycia, a także korzystania z innych surowców energetycznych, przede wszystkim z węgla kamiennego i gazu ziemnego (co z kolei podniosło ich cenę na rynku). Zmiana relacji cen światowych na korzyść surowców i żywności poprawiła bilans handlowy ich głównych eksporterów. Zmiana ta objawiała się drastycznie w latach 1973 - 1975 jako kryzys energetyczny. Tania ropa była ważnym katalizatorem boomu gospodarczego (szczególnie w krajach uprzemysłowionych). Energetyka, przemysł, budownictwo, transport a nawet gospodarstwa domowe przestały się liczyć z energochłonnością. Na kryzys energetyczny przedsiębiorcy zareagowali podnoszeniem cen, chcąc w ten sposób pokryć zwiększone koszty produkcji. Robotnicy żądali rekompensat z tytułu wzrostu cen energii i towarów, co powodowało podwyżki płac, a w konsekwencji - kosztów produkcji i cen. Wkrótce więc wzrost cen energii przekształcił się w powszechną inflację. Próby ochrony przed inflacją prowadziły do wzrostu deficytu budżetowego większości państw, który pokrywany był z pożyczek na rynku finansowym. Tym samym zmniejszył się zasób kapitału na cele inwestycyjne. Zmniejszone wydatki inwestycyjne prowadziły do zachowania pozycji Zachodu na rzecz gospodarki Japonii. To prowadziło do protekcjonizmu i osłabienia współpracy gospodarczej. Trudności wywołane pogarszającą się międzynarodową sytuacją gospodarczą doprowadziły do poważnych problemów w krajach socjalistycznych, których zachwiany bilans handlowy z Zachodem znacznie obniżył możliwość spłaty zaciągniętych przez nie pożyczek.

49. Jakie były przyczyny zadłużenia zagranicznego Polski po 1970 r.?

W 1970 roku miał nastąpić dynamiczny rozwój gospodarczy oparty głównie na zewnętrznych źródłach akumulacji. Napięty harmonogram, bazujący częściowo na zagranicznej technologii i wymagający zwiększonego zakupu dóbr inwestycyjnych prowadził do ujemnego bilansu handlowego. Gwałtowny wzrost importu został spowodowany także wzrostem cen paliw płynnych. Produkcja rolnicza nie nadążała za potrzebami rynku. Ponieważ jednocześnie rosła liczba ludności i jej siła nabywcza, słabe wyniki produkcji rolnej pogłębiały braki rynku. Starano się je zmniejszyć poprzez zwiększenie importu zbóż i pasz treściwych, co z kolei ograniczało import dóbr inwestycyjnych i opóźniało odblokowanie do użytku nowych obiektów przemysłowych.

50. Kierunki rozwoju gospodarczego Polski w latach 1971 - 1981

Grudzień 1970 - masowe wystąpienia na wybrzeżu, ożywienie inwestycji, wzrost produkcji, podniesienie stopy życiowej. Przywrócono zaufanie do władz. Nowe kredyty na zakup zagranicznych dóbr inwestycyjnych. Wzrost gospodarczy dokonał się głównie kosztem zwiększenia inwestycji i przyrostu zaludnienia. Nie zwiększyła się wydajność pracy. Lata 1974-1975 to okres napięć i trudności. W tej sytuacji pod koniec pięciolecia uciążliwość codziennego bytowania stawała się dokuczliwa. Wzrost na tle niedomogów gospodarczych. Także spekulacja i nieuczciwe bogacenie się zwiększały rozgoryczenie.

Czwarty plan 5 letni (1971-1975) - ożywienie gospodarki poprzez ożywienie procesów inwestycyjnych, wzrost produkcji i szybkie podniesienie stopy życiowej ludności. Nowe kredyty umożliwiały zakup za granicą dóbr inwestycyjnych. Produkcja przemysłowa wzrosła o 64%. Wzrósł narodowy i płace realne. Zaczęto tworzyć Wielkie Organizacje Przemysłowe (WOG - i). Ujemny bilans handlowy dzięki importowi dóbr oraz wzrostowi cen paliw. Pogorszyła się sytuacja drobnych warsztatów usługowych. Produkcja rolnicza nie nadążała za przemysłową. Szybki rozwój przemysłu dokonał się kosztem nadmiernego importu maszyn i urządzeń, co doprowadziło do ujemnego salda handlowego. Wyższa była dynamika rozwoju przemysł. A niż B. Niedoinwestowany był przemysł spożywczy, papierniczy i włókienniczy. Wydobycie węgla było największe w Europie.

51. Sytuacja gospodarcza Polski w latach 1982 - 1989.

W kwietniu 1983 roku Sejm PRL uchwalił Narodowy Plan Społeczno-Gospodarczy na lata 1983 - 1985. Plan zakładał zahamowanie spadku produkcji, a następnie jej stopniowy wzrost, przywrócenie równowagi rynkowej i poprawę zaopatrzenia oraz rozwój budownictwa mieszkaniowego. Nakłady na gospodarkę żywnościową i mieszkaniową miały osiągnąć 60% nakładów inwestycyjnych. Planowano ograniczenie inwestycji. Oszacowano wzrost cen na 11-13% rocznie, a wzrost dochodów ludności na 45 - 50% w ciągu trzech lat. Zakładano także znaczny wzrost eksportu i zahamowanie importu dzięki - produkcji opartej na rodzimych surowcach. Osiągnięte w 1985 roku wyniki były lepsze niż oczekiwano. Także w 1986 uzyskano dalszy wzrost przy jednoczesnym pogłębianiu się niedoborów rynkowych i rosnących kosztach produkcji. Trwałym elementem gospodarki stała się inflacja. Deprecjacja pieniądza krajowego powodowała ucieczkę od złotego do dolara amerykańskiego. W latach 1980 - 1987 kurs dolara wzrósł ośmiokrotnie. Pozytywnym zjawiskiem był rozwój sektora prywatnego. Pojawiły się przedsiębiorstwa zagraniczne.

52. Kiedy i w jakich okolicznościach powstała Unia Europejska?

Europejska Wspólnota Węgla i Stali powstała w 1951 roku. W 1957 roku postała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) oraz Wspólnota Energii Atomowej (Euroatom). Te trzy Wspólnoty, po podpisaniu traktatu w Maastricht w 7.02.1992, utworzyły Unię Europejską (Wspólnotę Europejską). Dokument, po ratyfikacji przez parlamenty, wszedł w życie 1.11.1993. Polska podpisała układ o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi 16 grudnia 1991 roku (wszedł w życie 1.02.1994) - stała się członkiem stowarzyszonym.

53. Ekonomiczne przyczyny kryzysów politycznych w Polsce po 1975 r.

W 1956 roku na I sekretarza wybrano Władysława Gomółkę. Na początku sprawowania swej władzy Władysław Gomółka darzony był dużym zaufaniem. Propagował on życie skromne i hamował dążenia ludzi do wielkiej aktywności gospodarczej. Spadała wydajność pracy, nie następował postęp techniczny, a jednym plusem był wzrost produkcji globalnej. Na tle wzrastającego napięcia w kraju uwidaczniały się konflikty w PZPR. Zaczęły się demonstracje studentów, które w marcu 1968 roku stłumiono siłą. Rozpoczęła się fala ataków antysemickich. Do wyjazdu z Polski zmuszono 13 tyś Żydów. Podniesienie cen na artykuły spożywcze w grudniu 1970 roku było przyczyną wystąpień i strajków masowych, głównie w portowych miastach: Szczecinie, Gdańsku. Gomółka w celu ratowania swej władzy zdecydował się na użycie broni przeciwko strajkującym. Zabito 44 osoby a około 1200 raniono. Po tych wydarzeniach zdymisjonowano Gomółkę, a nowym szefem KC PZPR został Edward Gierek. Nowe władze zapowiadały szeroko idące zmiany gospodarcze i społeczne, jednak w rzeczywistości ograniczyły je jeszcze bardziej (np. działalność związków zawodowych). Od około 1975 roku, po sztucznym ożywieniu kredytami, wzroście gospodarczym i poprawie warunków życia ludności uwidaczniać się zaczęły czynniki zwiastujące kryzys. Zaczęto zdawać sobie sprawę z pogłębiającego się zacofania Polski. Ludziom po 1975 roku żyło się coraz gorzej. Po kolejnej podwyżce cen w 1976 roku doszło do wystąpień robotników w Radomiu i w Ursusie. Odwołano się ponownie do represji. Tymczasem w kraju zaczęła dochodzić do głosowania siła polityczna - Solidarność.

54. Sytuacja gospodarcza Polski w latach 1990 - 2000.

Historia_M_1_Egzamin.doc

2 /13

---