1. UKŁAD MOCZOWY

Czynność wydalnicza polega na usunięciu z moczem końcowych produktów przemiany materii oraz na usuwaniu substancji obcych dla ustroju (leków).

Czynność regulacyjna polega na utrzymywaniu prawidłowej homeostazy ustroju poprzez regulację objętości płynów ustrojowych, regulacji ciśnienia osmotycznego składu płynów ustrojowych. Utrzymuje równowagę kwasowo- zasadową ustroju (posiada zdolność do zakwaszaniu moczu, jak i wytwarzaniu dwuwęglanów). Wchłanianie zwrotne glukozy, aminokwasów, kwasów organicznych itd. z przesączu kłębuszkowego, przez co zapobiega wydalaniu licznych substancji niezbędnych dla ustroju.

Czynność zewnątrzwydzielnicza polega na wytwarzaniu moczu, a wewnątrzwydzielnicza- w czasie niedokrwienia nerek aparat przykłębuszkowy wydziela enzym reninę, która działa na białka osocza powodując pojawienie się we krwi związków podwyższających ciśnienie oraz erytropoetynę,

która zwiększa erytropoezę w szpiku kostnym.

2. NARZĄDY MOCZOWE

Dzielimy na:

*narządy wytwarzające mocz:

- nerka (Ren)

*narządy wyprowadzające mocz:

- miedniczka nerkowa (Pelvis renalis)

- moczowód (Ureter)

- pęcherz moczowy (Vesica urinaria)

- cewka moczowa (Urethra)

3. NERKA (REN)

Parzysty narząd. Położony w jamie brzusznej, w przestrzeni zaotrzewnowej w okolicy lędźwiowej. Nerka prawa leży nieco niżej od lewej. Powierzchnia tylna przylega do mięśni ściany tylnej jamy brzusznej, a powierzchnia przednia do narządów jamy brzusznej

Prawa nerka

*biegun górny- na wysokości Th₁₂

*Biegun dolny- kończy się w połowie trzonu 3 kręgu lędźwiowego

*powierzchnia przednia przylega do:

- prawego nadnercza

- wątroby

- dwunastnicy (cz. Wstępująca- wnęka nerki)

- pętli jelita cienkiego

- zgięcia prawego okrężnicy

Lewa nerka

*biegun górny- na wysokości Th₁₁

*biegun dolny- między 3, a 2 kręgiem lędźwiowym

*powierzchnia przednia przylega do:

- lewego nadnercza

- śledziony

- żołądka

- trzustki (wnęka nerki)

- pętli jelita cienkiego

- zgięcia lewego okrężnicy

- początkowego odcinka okrężnicy zstępującej

Otoczona torebką włóknistą, na zewnątrz torebki znajduje się torebka tłuszczowa (obejmuje nerkę i nadnercze). Na zewnątrz od torebki tłuszczowej znajduje się powięź nerki przykryta przez otrzewną ścienną. Między otrzewną ścienną, a mięśniami tylnej ściany jamy brzusznej znajduje się przestrzeń zaotrzewnowa. Nerki leżą pierwotnie zaotrzewnowo

BUDOWA ZEWNĘTRZNA NERKI

wyróżniamy:

- powierzchnię tylną i przednią

- brzeg przyśrodkowy i boczny

- koniec górny i dolny

Na brzegu przyśrodkowym znajduje się zagłębienie zwane wnęką nerki, która prowadzi do zatoki nerkowej. W obrębie wnęki znajdują się:

- tętnica i żyła nerkowa

- naczynia chłonne i nerwy

- moczowód

*stanowią one korzeń nerki (na nim zawieszona jest nerka)

zatoka nerkowa obejmuje:

- narządy nerkowe i nerwy

- miedniczkę nerkową

- kielichy nerkowe większe i mniejsze

BUDOWA WEWNĘTRZNA NERKI

Na przekroju czołowym widać miąższ nerki, który składa się z 2 warstw:

- kora nerki- znajduje się na obwodzie pod torebką włóknistą. Wnika ona także pomiędzy rdzeń nerki w postaci słupów nerkowych

- rdzeń nerki- stanowi warstwę wewnętrzną, składa się z piramid nerkowych, które posiadają kształt trójkąta. Podstawą zwrócone są do obwodu nerki, natomiast ich wierzchołki zwane brodawkami nerkowymi zwrócone są w kierunku zatoki nerkowej.

Jednostką morfologiczno- czynnościową nerki jest nefron.

W nefronie wyróżniamy:

- ciałko nerkowe złożone z kłębuszka nerkowego (utworzonego z tętniczych naczyń włosowatych tworzących sieć dziwną tętniczo- tętniczą) otoczonego torebką kłębuszka nerkowego (torebka Bowmana). Do torebki spływa mocz pierwotny wytwarzany przez filtrację osocza krwi.

- kanalik kręty I rzędu

- pętla nefronu (pętla Henlego), która składa się z ramienia zstępującego i wstępującego

- kanalik kręty II rzędu (wstawka)

- cewka zbiorcza

- przewód brodawkowy

- brodawka nerkowa

MIEDNICZKA I KIELICHY NERKOWE

Brodawki nerkowe objęte są przez kielichy nerkowe mniejsze (8-10), do których ścieka mocz przez otworki brodawkowe

Kielichy nerkowe mniejsze łączą się w kielichy nerkowe większe (2-3)

Z połączenia kielichów nerkowych większych powstaje miedniczka nerkowa, która przechodzi w moczowód

Kielichy nerkowe oraz miedniczka nerkowa znajdują się w zatoce nerkowej

4. MOCZ

Człowiek dorosły wydala ok. 1,5 l na dobę

Płyn klarowny, barwy żółtej o różnym stopniu wysycenia, o odczynie lekko kwaśnym (pH ok.6). Ze składników nieorganicznych wśród kationów dominuje Na⁺, mniej jest K⁺, Ca²⁺ i Mg, a wśród anionów przeważa Cl^- mniej jest siarczanowego i fosforanowego

Poza tym w moczu znajdują się hormony, nieliczne krwinki białe, złuszczone komórki nabłonkowe

5. MOCZOWÓD

Łączy miedniczkę z pęcherzem moczowym. Długość około 30 cm, leży w przestrzeni zaotrzewnowej.

W przebiegu moczowodu wyróżniamy:

- część brzuszną (biegnącą od miedniczki nerkowej do kresy granicznej)

- część miedniczną (od kresy granicznej do pęcherza moczowego)

Wyróżniamy 3 przewężenia moczowodu:

- górne- w miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód

- środkowe- na poziomie przejścia do miednicy mniejszej

- dolne- w miejscu wejścia do pęcherza moczowego

6. PĘCHERZ MOCZOWY

Nieparzysty narząd zbierający mocz. Położony w miednicy mniejszej, zaotrzewnowo, do tyłu od spojenia łonowego; u mężczyzn leży do przodu od odbytnicy, a u kobiet od przodu od pochwy i macicy. Dno pęcherza u mężczyzn spoczywa na narządzie krokowym, a u kobiet na przeponie moczowo- płciowej i przedniej ścianie pochwy. Pusty pęcherz nie wystaje nad spojenie łonowe

Wyróżniamy 4 części:

- szczyt pęcherza- skierowany do przodu i ku górze

- trzon- będący jego największą częścią

- dno- skierowane do tyłu i do dołu

- szyja pęcherza- położona w miejscu przejścia pęcherza w cewkę moczową

W dnie pęcherza moczowego wyróżniamy trójkąt pęcherza, który z przodu ograniczony jest przez ujście wewnętrzne cewki moczowej, a z tyłu przez ujście obydwu moczowodów.

W dnie pęcherza moczowego znajduje się mięsień wypieracz moczu- mięsień gładki, unerwiony przez układ autonomiczny, część przywspółczulną

7. CEWKA MOCZOWA ŻEŃSKA

Długość 3-5 cm. Rozpoczyna się w dnie pęcherza moczowego ujściem wewnętrznym, następnie przebija przeponę moczowo- płciową i kończy się ujściem zewnętrznym cewki położonym na brodawce cewkowej w przedsionku pochwy

Wyróżniamy:

- część nadprzeponową, która biegnie w miednicy mniejszej i przylega do pochwy

- część przeponową, która przebija przeponę moczowo- płciową

-część podprzeponową

Ujście wewnętrzne cewki jest zakończone przez mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej- jest to mięsień głądki unerwiony przez układ autonomiczny, niezależny od naszej woli. Natomiast ujście zewnętrzne jest zamknięte przez mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej- jest to mięsień poprzecznie- prążkowany unerwiony przez układ somatyczny, zależny od naszej woli

8. CEWKA MOCZOWA MĘSKA

To wspólna droga moczu i nasienia dł.ok 15-20 cm. Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherza moczowego, a kończy się ujściem zewnętrznym cewki na żołędzi prącia

- w ujściu wewnętrznym znajduje się mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej- mięsień gładki unerwiony przez układ autonomiczny

- krzywizna łonowa- wypukła, skierowana do dołu, leży pod spojeniem łonowym

- krzywizna przedłonowa- przed spojeniem łonowym, skierowana ku górze

W cewce moczowej wyróżniamy:

- część sterczową- jest to docinek cewki położony w gruczole krokowym

- część błoniastą- najkrótszą i przechodzącą przez przeponę moczowo- płciową

- część gąbczastą- najdłuższą, biegnącą wewnątrz ciałą gąbczastego prącia

W części sterczowej znajduje się wzgórek nasienny, na którym uchodzą przewody wytryskowe

W części błoniastej znajduje się mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej, który pochodzi z mięśni przepony moczowo- płciowej

Wyróżniamy 3 zwężenia cewki moczowej męskiej w:

- ujściu wewnętrznym cewki moczowej

- części błoniastej

- ujściu zewnętrznym cewki moczowej

Rozszerzenia cewki moczowej (3):

- w części sterczowej

- 2 w części gąbczastej (w dole opuszki i w dole łódkowatym)

9. DROGA MOCZU

Kłębki nerkowe - torebka kłębka nerkowego (pramocz) - kanalik kręty I rzędu - pętla Henlego (ramię zstępujące + ramię wstępujące) - kanalik kręty II rzędu (wstawka) - cewka zbiorcza - przewód brodawkowy - brodawki nerkowe - otwory brodawkowe (mocz ostateczny) - kielich nerkowy mniejszy-kielich nerkowy większy - miedniczka nerkowa - moczowód (część brzuszna + miedniczna) - ujście moczowodu - pęcherz moczowy - ujście wewnętrzne cewki moczowej - cewka moczowa (u kobiet część nadprzeponowa + przeponowa + podprzeponowa) albo(u mężczyzn część sterczowa + błoniasta + gąbczasta) - ujście zewnętrzne cewki moczowej

10. UKŁAD PŁCIOWY ŻEŃSKI I MĘSKI

Narządy płciowe- organa genitalia

Odgrywają organizmie szczególną rolę, gdyż służą do zachowania gatunku.

Dzielą się na:

Narządy płciowe żeńskie i narządy płciowe męskie

Każdy z tych układów składa się z:

Gonad (jajniki i jądra), które produkują komórki płciowe i wydzielają hormony.

Przewodów wyprowadzających, które przechowują i transportują komórki płciowe.

11. NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE

Służą do wytwarzania jaj oraz zapewniają warunki do zapłodnienia jaja, rozwoju zarodka i płodu oraz jego wydalenia. Pełnią również funkcję wewnątrz wydzielniczą.

Dzielimy je na:

Narządy płciowe wewnętrzne i narządy płciowe zewnętrzne

Do narządów płciowych wewnętrznych zaliczamy:

Jajniki (ovarium), jajowody (tuba uterina), macicę (uterus), pochwę (vagina)

Do narządów płciowych zewnętrznych zaliczamy:

Srom niewieści

12. JAJNIK

Jest narządem parzystym, położonym na ścianie bocznej miednicy mniejszej, wewnątrzotrz do przodu od odbytnicy i ku tyłowi od więzadła szerokiego macicy i w dołku jajnikowym. Jest to miejsce podziału tętnicy biodrowej wspólnej na zewnętrzną i wewnętrzną. Jajnik otoczony jest błoną białawą.

Dzieli się na:

Korę, rdzeń jajnika

Kora składa się ze zrębu jajnika, utworzonego przez tkankę łączną, wśród której leżą różnej wielkości pęcherzyki jajnikowe zawierające 1 komórkę jajową i komórki śródmiąższowe- produkujące estrogeny. Pęcherzyk jajnikowy dojrzewa ok. 14 dni i po pęknięciu przekształca się w ciałko żółte produkujące hormon- progesteron.

13. JAJOWÓD (Tuba uterina)

Jest narządem parzystym, rozpoczynającym się w jamie otrzewnej, w pobliżu jajnika i uchodzącym do jamy macicy. Położony wewnątrzotrzewnowo. W jajowodzie (w bańce) odbywa się zapłodnienie, czyli połączenie komórki jajowej z plemnikiem powstanie zarodka.

BUDOWA:

ujście brzuszne- łączy światło jajowodu z jama otrzewnej

lejek jajowodu- utworzony przez strzępki jajowodu, ogranicza on ujście brzuszne i wychwytuje komórkę jajową

bańka jajowodu- część środkowa, stanowiąca 2/3 długości całego jajowodu i w niej odbywa się zapłodnienie

cieśń jajowodu

część maciczna jajowodu (śródścienna)- przebiegająca w ścianie macicy

ujście maciczne

14. MACICA (Uterus)

Narząd mięśniowy, nieparzysty. Położona w miednicy mniejszej, wewnątrzotrzewnowo, między pęcherzem moczowym a odbytnicą. Prawidłowe położenie macicy określamy jako pośrodkowe i osiowe, jako mierne przodopochylenie (macica jest pochylona do przodu w stosunku do pochwy) oraz przodozgięcie (trzon macicy pochylony do przodu w stosunku do szyjki macicy).

BUDOWA:

części macicy:

trzon macicy- stanowi ok. 2/3 macicy i górna, zaokrąglona część trzonu stanowi dno macicy

cieśń macicy

szyjka macicy- zakończona wargą przednią i tylną

dolna część szyjki objęta jest przez górną część pochwy, która dzieli szyjkę macicy na część nadpochwową i podpochwową.

Wewnątrz trzonu znajduje się jama macicy, do której otwierają się jajowody; natomiast wewnątrz szyjki macicy znajduje się kanał szyjki macicy kończący się ujściem macicy- jest to otwór, przez który światło macicy łączy się z pochwą.

Macica utrzymywana jest w stałym położeniu dzięki więzadłom i wyróżniamy:

Więzadło szerokie macicy- z brzegów bocznych macicy do ściany miednicy mniejszej

Więzadło obłe macicy- z brzegu bocznego macicy przez kanał pachwinowy, kończy na wardze sromowej większej

15. POCHWA (Vagina)

Leży w miednicy mniejszej. To nieparzysty przewód mięśniowo- błoniasty, łączący macicę ze sromem niewieścim.

W pochwie wyróżnia się:

Ścianę przednią i tylną

W górnej części pochwa obejmuje szyjkę macicy i tworzy dwa sklepienia:

sklepienie przednie pochwy

sklepienie tylne pochwy- tu doprowadzane jest nasienie

pochwa otwiera się do przedsionka pochwy (należy do sromu niewieściego)

16. DROGA KOMÓRKI JAJOWEJ

Jajnik jama otrzewnej strzępki jajowodu lejek jajowodu bańka jajowodu (ewentualne zapłodnienie) cieśń jajowodu część maciczna jajowodu ujście maciczne jajowodu jama macicy (zapłodniona komórka zagnieżdża się w błonie śluzowej) kanał szyjki macicy pochwa przedsionek pochwy środowisko zewnętrzne

17. NARZĄDY PŁCIOWE ZEWNĘTRZNE

Do narządów płciowych zewnętrznych, czyli sromu niewieściego zaliczamy:

Wargi sromowe mniejsze

Wargi sromowe większe

Łechtaczka

Przedsionek pochwy

Wzgórek łonowy

18. NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

Służą do wytworzenia plemników, które są głównym składnikiem nasienia i do wprowadzenia ich do pochwy. Pełnia również funkcje wewnątrz wydzielniczą.

Dzielimy je na:

Narządy płciowe wewnętrzne

Narzady płciowe zewnętrzne

Do narządów płciowych wewnętrznych zaliczamy:

Jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy

Do narządów płciowych zewnętrznych zaliczamy:

Prącie, mosznę

19. JĄDRO (Testis)

Narząd parzysty, położony w worku mosznowym. Jądra otoczone są łącznotkankową błoną, zwaną błoną białawą, która na brzegu tylnym jądra wytwarza zgrubienie, wpuklające się do wnętrza jądra, tzw. śródjądrze. Od śródjądrza w głąb miąższu jądra odchodzą przegródki jadra dzielące miąższ na płaciki jądra. Płaciki wierzchołkami skierowane są do sródjądrza a podstawą do błony białawej

BUDOWA

Płaciki jądra zbudowane są z cewek nasiennych krętych, w których wytwarzane są plemniki, a między tymi cewkami znajdują się komórki śródmiąższowe, które wydzielają testosteron

W okolicy wierzchołka płacika cewki nasienne kręte łączą się w cewki nasienne proste

Cewki nasienne proste przechodzą do sródjadrza, gdzie łącząc się tworzą siatkę jądra

Z siatki jądra wychodzą przewodziki odprowadzające jądra, które biegną do najądrza

20. NAJĄDRZE

Jest parzystym narządem przylegającym od góry i tyłu do jądra

W najądrzu wyróżniamy:

Głowę, trzon, ogon

W najądrzu powstaje przewód najądrza, który opuszczając najądrze przechodzi w nasieniowód. Najądrze czynnościowo pełni funkcję zbiornika nasienia i gromadzące się plemniki uzyskują pełną dojrzałość

21. NASIENIOWÓD

Jest parzystym narządem, będącym przedłużeniem przewodu najądrza

w jego przebiegu wyróżniamy 4 części:

część jądrowa- biegnąca powrózkowi worku mosznowym

część powrózkowa- biegnąca w powrózku nasiennym

część pachwinowa- biegnie przez kanał pachwinowy

część miedniczna- biegnąca w miednicy mniejszej w kierunku pęcherza moczowego, gdzie końcowa część się rozszerza tworząc bańkę nasieniowodu (dochodzi do dna pęcherza moczowego)

22. PĘCHERZYKI NASIENNE

są narządami parzystymi, przylegającymi do dna pęcherza moczowego

bańki nasieniowodu łączą się z przewodem wydalającym pęcherzyków nasiennych i z tego połączenia powstaje przewód wytryskowy

przewody wytryskowe przebijaja gruczoł krokowy i uchodzą w części sterczowej cewki moczowej na wzgórku nasiennym

ich zadaniem jest utrzymanie żywotności plemników w nasieniu

23. GRUCZOŁ KROKOWY (Prostata)

Narząd nieparzysty, położony w miednicy mniejszej do tyłu od spojenia łonowego i do przodu od odbytnicy. Podstawa zwrócona jest w kierunku dna pęcherza moczowego, a wierzchołek skierowany jest do przepony moczowo- płciowej. Wydzielina gruczołu krokowego zawiera duże ilości kwaśnej fosfatazy oraz enzymy pobudzające ruch plemników

24. DROGA NASIENIA

Cewki nasienne kręte cewki nasienne proste sieć jądra przewodziki odprowadzające jądra przewód najądrza nasieniowód ( część jądrowa, powrózkowi, pachwinowa, miedniczna) bańka nasieniowodu przewód wytryskowy wzgórek nasienny w części sterczowej cewki moczowej część błoniasta cewki moczowej część gąbczasta cewki moczowej ujście zewnętrzne cewki moczowej

25. GRUCZOŁY DOKREWNE

• Wspólną cechą jest wydzielanie bezpośrednio do krwi swojej wydzieliny (hormony), z krwi do narządów wykonawczych.

• Hormony wpływają na prawidłowy rozwój człowieka i powodują utrzymanie na prawidłowym

poziomie przemiany materii.

• Przysadka mózgowa jest gruczołem sterującym czynnością wszystkich pozostałych gruczołów dokrewnych. Sama jest pod bezpośrednim wpływem podwzgórza, które spełnia rolę ośrodka nadrzędnego w układzie wewnątrzwydzielniczym

• Zaliczamy:

- przysadka mózgowa Hypophysis cerebri

- szyszynka- Corpus pineale

- gruczoł tarczowy- Glandula thyroidea

- gruczoły przytarczyczne-Głandulae parathyroidea

- grasica- Thymus

-trzustka- Pancreas

-nadnercza- Glandula suprarenalis

- jajniki -Ovarium

- jądra -Testis

26. PRZYSADKA MÓZGOWA (HYPOPHYSIS CEREBRI)

• Położona na podstawie mózgowia (w podwzgórzu) i należy do międzymózgowia.

• Dzieli się na:

-płat przedni- gruczołowy

-płat tylny -nerwowy

• Jest gruczołem Sterującym i koordynującym wydzielanie wszystkich gruczołów dokrewnych

CZYNNOŚĆ:

• Płat tylny nie wytwarza hormonów, zawiera wydzielinę komórek jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza i są to hormony:

-wazopresyna - podwyższa ciśnienie tętnicze krwi poprzez skurcz błony mięśniowej tętnic oraz powoduje wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych (zagęszczanie wody).

- oksytocyna - powoduje skurcz mięśni macicy w czasie porodu oraz wpływa na laktację mleka po

porodzie

• Hormony powyższe są magazynowane w tylnym płacie, a w razie potrzeby są uwalniane do krwi by wraz z nią dotrzeć do narządów docelowych.

• Komórki płata przedniego wydzielają hormony działające na tkanki bezpośrednio lub pośrednio poprzez zależne gruczoły dokrewne.

• Hormony działające bezpośrednio na tkanki;

- hormon wzrostowy- somatotropina - pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych u młodych osób

- hormon melanotropowy- melanotropina - działa na komórki skory wytwarzające pigment

• Hormony tropowe działające poprzez zależne gruczoły:

-hormon adrenokortykotropowy (ACH )- pobudza rozwój i wydzielanie hormonów kory nadnerczy

- hormon tyreotropowy (TSH )- pobudza rozwój i wydzielanie hormonów przez tarczycę

- hormon gonadotropowy (FSH,LH)-działa na jądra i jajniki- pobudza spermatogenezę, a w jajnikach dojrzewanie pęcherzyków Graafa

27. SZYSZYNKA (CORPUS PINEALE)

•Leży w międzymózgowiu (w nadwzgórzu)

•Czynność:

- wytwarza hormon - melatoninę- która wpływa hamująco na ośrodki kontrolujące wydzielanie gonadotropin, opóźniając w ten sposób dojrzewanie płciowe, na wydzielanie tarczycy, hormonów kory nadnercza oraz na komórki barwnikowe skóry zmniejsza pigment).

- wpływa na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie (koordynuje rytm dobowy, rytm dzień- noc).

28. GRUCZOŁ TARCZOWY (GLANDULA THYROIDEA) (tarczyca)

•Leży w przestrzeni środkowej szyi, do przodu od krtani i tchawicy

•Budowa:

- 2 płaty boczne-prawy i lewy - połączone

- więzną (leży na wysokości między 2 a 4 chrząstką tchawiczą)

- z górnego płatu węziny wyrasta płat piramidowy

- płaty boczne (3 powierzchnie, 2 bieguny, 3 brzegi) bieguny:

* biegun górny- do 1/3 dolnej płytki chrząstki tarczowej krtani

* biegun dolny- do 5-6 chrząstki tchawiczej powierzchnie:

* powierzchnia tylno- boczna - mięśniowa, przylegają do niej mięśnie podgnykowe

* powierzchnia tylna- przylega powrózek naczyniowo- nerwowy szyi (tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna i nerw błędny)

* powierzchnia przyśrodkowe- (wklęsła) sąsiaduje z krtanią i tchawicą

* 1 brzegkręgowy -sąsiaduje z przełykiem i odcinkiem szyjnym kręgosłupa

- tarczyca otoczona jest torebką włóknistą

- miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków, które zawierają koloid.

CZYNNOŚĆ TARCZYCY

• Wytwarza 3 hormony:

- tyroksyna (T₄)

- trójodotyronina (T₃)

- kalcytonina

• Hormony tarczycy T₃ i T₄ wpływają na podstawową przemianę materii a w szczególności na procesy spalania

• Produkcja hormonów tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami pokarmami wodą odpowiedniej ilości jodu

• Enzym tarczycy, jak również jej rozwój uzależnione są od wydzielania przez przysadkę hormonu tyreotropowego.

• Produkcja hormonu tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami wodą odpowiedniej ilości jodu

• Kalcytonina zmniejsza stężenie Ca²⁺ we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorbcję Ca²⁺ i odwapnienie kości

• Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu przytarczyc

• Podwyższona zawartość jonów Ca²⁺ we krwi pobudza gruczoł tarczowy do wydzielania kalcytoniny obniżając zawartość jonów Ca²⁺we krwi

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

• Niedobór lub brak jodu ogranicza lub uniemożliwia syntezę hormonów, co z kolei obniża

spoczynkową przemianę materii, tarczyca się powiększa i powstaje wole

• Jeśli te zaburzenia występują u osób młodych proces wzrastania jest zahamowany i powstaje wzrost karłowaty i zahamowaniu ulega rozwój narządów płciowych, rozwój psychiczny i powstaje obraz matołectwa

NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY

• Nadmierna produkcja hormonów tarczycy wywołuje objawy nadczynności. Jest to choroba Gravesa- Basedowa.

• Występuje wzmożona przemiana spoczynkowa, wychudzenie, wzmożona pobudliwość układu nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych

29. GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE (GLANDULAE PARATHYROIDAE)

• Jest ich 4:

-gruczoł przytarczyczny górny: prawy i lewy

-gruczoł przytarczyczny dolny: prawy i lewy

• Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego na zewnątrz od torebki

otaczającej gruczoł, wzdłuż brzegu kręgowego płata tarczycy

• Gruczoł przytarczyczny górny na wysokości dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej krtani

• Gruczoł przytarczyczny dolny na wysokości 4 chrząstki tchawiczej

CZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC

• Wydzielają hormon zwany parathormonem; który reguluje gospodarkę Ca²⁺ i P w ustroju

• Uwalnia Ca²⁺ zmagazynowany w kościach, zwiększa jego wchłanianie w jelitach i przyspiesza jego wydalanie z organizmu

• Obniżenie stężenia Ca²⁺ we krwi pobudza bezpośrednio przytarczyce do wydzielania parathormonu

• Usunięcie przytarczyc powoduje obniżenie stężenia Ca²⁺ i podwyższenie stężenia P we krwi, w następstwie zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego i występuje tężyczka

• Nadmierne wydzielanie hormonu powoduje podwyższenie stężenia jonów Ca²⁺ a obniżenie P we krwi, co prowadzi do odwapnienia kości (dochodzi do osteoporozy)

30. GRASICA (THYMUS)

• Jest to pierwotny narząd limfatyczno- nabłonkowy

• Jest położona w dolnej części szyi- część szyjna i w śródpiersiu górnym, do tyłu od mostka-część piersiowa

• Pełny rozwój wykazuje w wieku dziecięcym, po okresie zakwitania zanika i tworzy się graniczne ciało tłuszczowe

Budowa

• Składa się z płatów: prawego i lewego

• Płaty podzielone są na zraziki, które łączą się tkanką łączną

• W obrazie mikroskopowym wyróżniamy:

- korę- ciemniejsze zabarwienie, które uzależnione jest od gęstego ułożenia limfocytów, przede

wszystkim limfocytów T

- rdzeń- ma zabarwienie jaśniejsze spowodowane ciałkami grasicznymi albo Hassala

CZYNNOŚĆ

• W anatomii makroskopowej grasica traktowana jest jako gruczoł dokrewny, przypuszczalnie pobudza wzrastanie

• W anatomii mikroskopowej jest traktowana jako narząd hematopoetyczny. Z grasicy wyizolowano substancję hormonopodobną (tymozynę) która stymuluje rozwój tkanki limfatycznej

31. TRZUSTKA (PANCREAS)

• Położona w okolicy nadbrzusza

• Głowa objęta przez dwunastnicę, a ogon kończy się we wnęce śledziony

• Częścią wewnątrzwydzielniczą są wyspy trzustkowe (Langerhansa), które znajdują się między odcinkami części wewnątrzwydzielniczej

• W wyspach znajdują się 3 rodzaje komórek: A, B i D

CZYNNOŚĆ

• Komórki A wysepek trzustkowych wydzielają hormon glukagon. Pod jego wpływem glukoza

jest uwalniana z glikogenu odłożonego w wątrobie, przechodzi do krwi i podwyższa zawartość glukozy we krwi. Glukagon przez żyłę wrotną dostaje sie do wątroby i tam całkowicie jest

pochłaniany tak, że do krwi dużego krwioobiegu przedostaje się tylko w niewielkiej ilości. •Komórki B wysepek trzustkowych wydzielają hormon insulinę, która zmniejsza stężenie glukozy w surowicy krwi. Pod jej wpływem cukier jest wycofywany z krwi i odkładany do komórek wątroby w postaci glikogenu. Glikogen odłożony w mięśniach jest szybciej spalany. Insulina ułatwia transport glukozy pr2ez błony komórkowe. Bodźcem do wydzielania insuliny jest hyperglikemia. Brak insuliny- cukrzyca.

• Komórki D wysepek trzustkowych produkują:

- somatostatynę, która działa miejscowo w obrębie wysp trzustkowych hamując wydzielanie glukagonu i insuliny

- gastrynę- o takim samym działaniu jak gastryna wydzielana w żołądku (pobudza wydzielanie

soku żołądkowego)

* choroba Collingersona- wrzody (nadmiar gastryny)

32. GRUCZOŁY NADNERCZOWE (GLANDULA SUPRARENALIS)

• Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej, zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerek (w stosunku

do kręgosłupa leżą na wysokości między trzonem 11 a 12 kręgu piersiowego)

• Obie powierzchnie tylne przylegają do przepony

• Powierzchnia przednia prawego nadnercza przylega do wątroby, a lewego do żołądka.

• Każde nadnercze składa się z:

- kory nadnercza

- rdzenia nadnercza

• Korę gruczołów nadnerczowych tworzą 3 warstwy:

- kłebkowata

- pasmowata

- siateczkowata

CZYNNOŚĆ

• Hormony kory nadnercza dzielą się na 3 grupy:

-mineralokortykoidy, wydzielane przez warstwę kłębkową, najważniejszym hormonem

jest aldosteron.

- glikokortykoidy- wydzielane przez warstwę pasmowatą, z których najważniejszymi są kortyzol kortykosteron. Wydzielanie ich jest sterowane przez przedni płat przysadki mózgowej- przez hormon adrenokortykotropowy ( ACTH )

- androgeny- hormony płciowe, wydzielane przez warstwę siateczkowatą

• Niewydolność kory nadnerczy prowadzi do choroby Addisona- prowadzi do zaniku aktywności fizycznej i psychicznej, cukrzycy, brązowego zabarwienia skóry, utraty owłosienia.

• czynność kory nadnerczy jest niezbędna dla utrzymania w ustroju prawidłowej przemiany materii.

MINERALOKORTYKOIDY

• głównym hormonem jest aldosteron.

• Odgrywa ważną rolę w utrzymaniu równowagi Na+ K+ w organizmie oraz zachowaniu prawidłowego ciśnienia krwi i objętości płynu pozakomórkowego.

• Brak tego hormonu powoduje utratę Na+ i gromadzenie się K+ w ustroju. Nadmierne wydzielanie hormonów powoduje tzw. Zespół Canna- nerki zwiększają wydzielanie K+, a jony Na+ są zatrzymywane i zostaje zaburzona równowaga gospodarki mineralnej. Następstwem tego jest zmęczenie, bóle mięśniowe, kurcze mięśniowe (wydalanie dużo moczu o niskim ciężarze właściwym).

GLIKOKORTYKOIDY

• Głównymi hormonami są kortyzon I kortykosteron.

• Mają one duże znaczenie przeciwzapalne, wywierają wpływ na przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów w tkankach całego organizmu, utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni poprzecznie- prążkowanych, gładkich I mięśnia sercowego.

• Nadmierna produkcja tych hormonów prowadzi do zespołu Cushinga- mały wzrost oraz zwiększone odkładanie tłuszczu (głównie na tułowiu i karku [bawoli kark], kończyny górne i dolne wysmukłe).

ANDROGENY

• Warunkują powstawanie u mężczyzn II- rzędowych cech płciowych (prawidłowy rozwój zewnętrznych narządów płciowych, gruczołu krokowego, ustawiają brzmienie głosu etc), pobudzają ogólny wzrost, zwiększają masę mięśniową.

• Nadmierna produkcja hormonu powoduje zespół nadnerczowo- płciowy, który u chłopców prowadzi do przedwczesnej dojrzałości płciowej, a u kobiet do przewagi męskich cech (takich jak silne owłosienie, niski głos, męski typ budowy ciała).

CZYNNOŚĆ RDZENIA NADNERCZY

• Rdzeń gruczołów nadnerczowyrh wydziela adrenalinę i noradrenalinę- są to aminy

katecholowe

• Pobudzają one układ nerwowy sympatyczny, przyspieszają akcję serca, podnoszą ciśnienie

krwi i stężenie cukru we krwi.

• Działają na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych oraz na mięśnie gładkie narządów

• Zwiększają stężenie we krwi występujące w czasie wysiłku, w różnych warunkach stresowych, po podaniu nikotyny etc.

33. JĄDRA (TESTES)

• Są narządami parzystymi, położone są w worku mosznowym, wewnątrzotrzewnowo

• Otoczone są błoną białawą, od której w głąb miąższu odchodzą przegródki jądra dzieląc jego miąższ na płaciki jądra

• Płaciki zbudowane są z kanalików nasiennych krętych, otoczone są luźną tkanką łączną, w której znajdują się komórki śródmiąższowe pełniące funkcje wewnątrzwydzielniczą.

CZYNNOŚĆ

• Zasadniczym hormonem wydzielanym przez komórki śródmiąższowe jest testosteron

• Wydzielanie testosteronu regulowane jest przez hormony gonadotropowe przysadki

• Testosteron kieruje u mężczyzn rozwojem cech płciowych męskich: wykształcanie się

zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych, a w późniejszym okresie jest odpowiedzialny za wykształcenie się II-rzedowych cech płciowych (owłosienie typu męskiego, męskie biodra)

34. JAJNIKI (OVARIUM)

• Są narządami parzystymi

• Leżą wewnątrzotrzewnowe), w miednicy mniejszej na jej ścianie bocznej w dołku jajnikowym tj. w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej

• Składa się z:

- kory jajnika

- rdzenia jajnika

CZYNNOŚĆ

• Hormonami wydzielanymi przez jajniki są:

- estrogeny

- progesteron

• Estrogeny powstają w pęcherzykach jajnikowych (Graafa)

• Estrogeny wywołują rozwój II- rzędowych cech płciowych, powodują przerost mięśnia macicznego, zwiększają jego pobudliwość i ukrwienie.

• Progesteron wytwarzany jest w jajnikach przez ciałko żółte.

• Progesteron zmniejsza pobudliwość mięśnia macicznego. W obrębie gruczołu sutkowego rozwój komórek gruczołowych w zrazikach.

---