Tadeusz Peiper Pisma wybrane, BN I 235, wstęp: Stanisław Jaworski.
DZIEJE ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI
Urodził się 3 V 1891 w Podgórzu (dziś dzielnica Krakowa). Jego ojciec był prawnikiem, później nawet burmistrzem Podgórza. Dom był bogaty, panowała w nim polska atmosfera. Imię dostał po Kościuszce. Po śmierci ojca w 1903 r. Matce udali się zapewnić bogaty byt 4 swoich dzieci. Peiper uczył się w gimnazjum w Podgórzu, później w gm. im. Sobieskiego w Krakowie (jedno z najlepszych w Galicji). Już tu zaczęły się objawiać jego poglądy socjalistyczne. Od 1911 studiował: najpierw filozofie na UJ, potem przeszedł na prawo na UJ, wyjechał na berliński uniwersytet, aż wylądował w Paryżu słuchając wykładów Bergsona. Tam zastała go wojna. W 1915 pojechał do Madrytu, gdzie był do 1920. Miało to duży wpływ na kształtowanie się jego poglądów estetycznych. Pisał artykuły. Rok po powrocie do Polski zaczął wydawać „Zwrotnicę” (wydawane z przerwami od 1922 do 1927). Skupiała się wokół niego tzw. krakowska awangarda. Wydawał poezje: A, 1924, Żywe linie, 1924, dramat: Szósta! szósta!, 1925. Później tomik Raz,1929 i zbiór artykułów ze „Zwrotnicy”: Tędy, 1930. Mieszka w Krakowie dużo pisze. Sławę przyniósł mu poemat: Na przykład, o sprawie brzeskiej, skonfiskowany przez sad. Wydal też: dramat: Skoro go nie ma (1933), tomik: Poematy (1935) i powieść Ma 22 lata (1936). Wojnę spędził w ZSRR. Był wybrany delegatem na zjazd Związku Patriotów Polskich i później do zarządu ZPP. Współpracował z komunistycznym pismem „Wolna Polska”. Po wojnie mieszkał w Lublinie , Krakowie, osiadł w warszawie (przez małe w). Bardzo dużo pracował jako recenzent. Dużo rzeczy mu nie wydano cieszyła się powieść Krzysztof Kolumb odkrywca (1949). Zamilkł całkowicie w 1957. Ciągle pracował. Zmarł w 1969 na zapalenie płuc.
TEORETYK AWANGARDY
Początki działalności. Trzydziestoletni Peiper po powrocie do kraju związał się ze środowiskiem nowatorów: futurystów (Stern, Jasieński, Wat) i formistów (Chwistek, Czyżewski). Nie dało mu to jednak okazji do pokazania własnych przekonań, zaczął wiec wydawać „Zwrotnicę”. Tam drukował ważne artykuły, kolejno: Punkt wyjścia, Miasto, masa, maszyna, Metafora teraźniejszości, Futuryzm. Początkowo artykuły bliższe futuryzmowi, potem własne credo.
Ogólne tlo ruchu awangardowego. Po odzyskaniu niepodległości przyszedł czas na zmiany w sztuce. Od 1917 ruch zaczyna bardzo aktywnie działać. Główna siła polskiej kultury byli Skmandryci. Ich wiersze były proste, pełne humoru, dynamiczne, bohaterem był człowiek z ulicy. Nowe ruchy zaczynały od ataku na Skamandrytów, głownie za brak programu i szacunek dla tradycji. „Zwrotnica” przeciwstawiała się tradycji, chcieli być związani ze współczesna cywilizacja. Marinetti głosił hasła „słowa na wolności”, bez reguł i tylko rzeczowniki i czasowniki w bezokoliczniku. Głosił tez sztukę dal mas w każdej dziedzinie i fascynacje technika. Polskie wystąpienia programowe należą do drugiego etapu futuryzmu w Europie (po manifeście dadaizmu w 1916). Łączy te ruchy przekonanie o kryzysie kultury, odrzucanie konwencji, groteski absurd, wiara w rozwój społeczny i poczucie zmian w sztuce ze względu na zmiany w psychice ludzkiej.. Tu oddziela się nurt nadrealistyczny, związany raczej z jednostką w społeczeństwie. Drugi podział jest ze względu na otwartość sztuki na masy. Peiper najbliższy był nurtowi związanemu z wiarą w ideę postępu. Niechęć do kultury masowej łączy pewne spory w tym nurcie. Pojawia się to u purystów francuskich i z niemieckimi artystą Walterem Groupis. Nie są konieczne wzajemne wplywy.
System estetyczny Peipera. Sztuka to dla Peipera porządkowanie, jest przeciwstawiona naturze pełnej chaosu. Pojawia się potrzeba ładu. Wierzy w ewolucjonizm, jako skutek świadomej działalności. Trzy składniki współczesnego społeczeństwa: miasto, masa, maszyna. W społeczeństwie masowym pogłębia się uzależnienie od siebie jednostek i zanik bezpośrednich relacji. Związek miedzy sztuka a społeczeństwem: z jednej strony sztuka wynika ze społeczeństwa, z drugiej sztuka ma ogromna moc przekształcająca. Wyrzeczenie się ludowości jest obowiązkiem. Sztuka musi być intelektualna, zorganizowana. Antynaturalizm: sztuka musi być daleka od rzeczywistości. To co jest powiedziane musi być dalekie od nazwy rzeczy.
Współczesność: zależność od siebie wszystkich składników i eliminowanie tego co zbędne, co przyspiesza komunikację. Sztuka musi być inna, by dotrzeć do zmienionego odbiorcy. Sztuka wpływa na podświadomość, dlatego nie może być agitacyjna.
Dzieło sztuki ma być organistyczne i oszczędne. Trzeba ustalić jak to zrobić.
Teoria poezji. Peiper postulował obronę składni, co broni przed chaosem,. Nie są ważne pojedyncze pojęcia, dopiero ich połączenie odkrywa nam sens. Dopiero zdanie jest w stanie przekazać emocje.
„Poezja nie nazywa lecz pseudonimizuje”. Pseudonim jest to grupa wyrazów zastępująca nazwę przedmiotu (w praktyce peryfraza). „Poezja tworzy ekwiwalenty uczuć”. Przeżycia musza być selekcjonowane.
Rezygnuje z jedności tematycznej, ważna jest spójność rezultatu uczuciowego. Najlepszy wiersz działający na tej zasadzie to: Kwadrans radości.
Konkretne propozycje: „układ rozkwitania”, w którym wiersz rozwija się w kilku fazach; obrona rymu regularnego; niezgoda na oparcie rymu na metrum.
Metafora przyspiesza, jest antyrealna i niezwykle ważna ze względu na role społeczną. Trudny język zatrzymuje uwagę. Metafora narzuca wyobraźni nowe następstwa myśli (jej zadanie moralne).
Dwupoziomowość sztuki. Sztuka złożona dotrze do mas, gdy dorośnie ona do jej odbioru. Artyści są ważni, bo stoją wysoko moralnie, intelektualnie i artystycznie, bo się nie zniżają.
Inne dziedziny sztuki. Często odwoływał się Peiper do innych dziedzin sztuki. Plastyka musi być antynaturalistyczna. W każdej sztuce jest ważne to czego inne dziedziny wyrazić nie mogą. Chciał, żeby film stworzył własny język daleki od teatru czy malarstwa. Kino go fascynowało, ze względu na związek z maszyną.
„Zwrotnica” i Zwrotniczanie. W pierwszym etapie (do 1923) działalności pisma krąg współpracowników był dość szeroki. Szósty nr jest świadectwem narodzin awangardy i śmierci futuryzmu. W drugim okresie zmniejsza się liczba ludzi (Kurek, Brzękowski, Przyboś). Kończy ten etap wydanie zbioru Tędy (1930). Później Przybos i Brzękowski tworzyli wlasne programy idąc w kierunku obrazu poetyckiego.
Późniejsze artykuły. W latach 30-tych pisze niewiele.. Stworzył za to teorię „teoria widzeń urywanych”. Chodzi o to, ze przy tworzeniu i odbiorze poezji pojawia się obraz, który nie jest uzupełniany, a zastępowany kolejnym. Czytanie poezji nie jest więc procesem intelektualnym, a wyobrażeniowym. Bardzo podobały się jego psychologiczne interpretacje utworów z klasyki.
Wobec tradycji. Czerpał dość dużo z europejskiej tradycji, z: Brzozowskiego, awangard europejskich, futuryzmu, Wyspiańskiego, Staffa. Nawiązywał tez do symbolizmu francuskiego i polskiego, rosyjskiego formalizmu w kwestii relacji miedzy brzmieniem słowa a znaczeniem.
III. POETA
Charakterystyka dorobku. Twórczość poetycka zawiera się w czterech tomach. Nie traktował jej jako ilustracji dla swoich teorii. Teoria był pomocą w zrozumieniu jego sztuki. Uważa, że trudno go zrozumieć, bo brakuje przejścia miedzy poezją początku wieku, a jego dojrzałą poezją. Twórczość można podzielić na dwa okresy: 1. A, Żywe (do ok. 1924) , kształtowanie się własnego programu poetyckiego. 2. Raz, Na przykład, (od 1925) problematyka społeczna.
Pierwszy okres twórczości. Tomy z tego okresu musza istnieć razem, bo się uzupełniają. Pojawia się tu antynomia między chęcią zmiany rzeczywistości, a zachwytem nad światem, miedzy postawa przywódcy, a tym, który pośrednio ujawnia swój stosunek do świata. Widać to w wierszach Powojenne wezwani z jednej strony, a np. Noga z drugiej.
W pierwszym nurcie poeta ma powołanie i musi mu służyć. Wiersz staje się odezwa w pierwszej osobie liczby mnogiej. Motyw rusztowania (Na rusztowaniu) pokazuje, że chodzi o budowę nowego świata. Przeciwstawione jest to wojnie, krwi, czołgom (Powojenne wezwanie). Ważny jest budowa gospodarki (Z Górnego Śląska). Pojawiają się tez tematy robotnicze już w pierwszym tomie, w drugim już tylko w dwóch wierszach np. Pochód robotniczy. Antynomie najlepiej widać w sferze erotyki. Jest napięcie miedzy poczuciem obowiązku a pragnieniem przyjemności. Akt płciowy to upadek mężczyzny. Kobieta przyciąga ku sobie cielesnością (Dzieło wina). Erotyka nie poddaje się racjonalizacji. W wierszach takich jak Noga, Naszyjnik stosunek erotyczny staje się podrzędny. Dość częsty jest tez w jego twórczości tego okresu watek autotematyczny (np. Wróżba, Książka, Naga)
Poezja miasta. Przedstawia miasto jako srodowisko życia człowieka. Poezja młodopolska je demonizowała. Peiper jest poeta miasta. Nawet opisy wsi składają się z elementów miejskich Wyjazd niedzielny.
Postawa druga - urzeczenie światem. Przykładem Football. Składa się z całej serii peryfraz, by na końcu nazwać przedmiot, piłkę. Wiersze te są wielopoziomowe. Po rozwiązaniu zagadki możemy dokonać ponownej interpretacji. Konstrukcja wiersza ma swoje uzasadnienie, odcina się od jednorazowości. Wiersz może być o każdym kopnięciu piłki.
„Poezja wiedziana”. Poezja Peipera trudno docierała do publiczności, ludzie śmiali się z konkretnych obrazów jakie wywoływała. Jednak nie można jego metafor traktować konkretnie. U Peipera zestawienie przedmiotów jest podporządkowane nadrzędnej idei tekstu. Łączy rzeczy z różnych płaszczyzn tematycznych. Z drugiej strony jest pseudonimizowanie, czyli nakładanie na siebie kolejnych peryfraz bardzo złożonych.
Drugi okres twórczości - Raz , Na przykład. Pojawia się tu układ rozkwitania,. Wynika on z potrzeby próby zapanowania nad fabułą. Chce ukazać to co normalne i to co zakłóca ten porządek. Początki tego systemu widać już w pierwszym okresie (Kwiaty ulicy, Chwila ze złota). W dwóch tomikach tego okresu widać próbę zrozumienia aktualnej sytuacji (przewrót majowy itd.). powraca tu często pytanie o sens własnej poezji., ma poczucie daremności. Nazywa się poetą - słowiarzem, z drugiej strony poetą - społecznikiem.
Kronika dnia. Jest to montaż dziennikarskich notek i przemówienia młodzieńca który wyraża poglądy autora. Składa się 15 fragmentów mówiących o wydarzeniach w Polsce. Jest bliski podobnym próba w literaturze światowej. Tara się być synteza ówczesnej Polski. Zbliża się swoja forma do literatury faktu, faktomontaż. Kluczem do zrozumienia jest wypowiedz młodzieńca. Zasadniczym tematem jest sytuacja ekonomiczna mas pracujących. Później, po sprawie brzeskiej, możliwości stworzenia faktomontażu zmniejsza się. Na przykład poruszyć temat brzeski. Główny bohater to socjalista gotowy poświęcić się dla sprawy robotniczej. Odrzuca drogę gwałtu.
Uwznioślenie. Jest to nowy środek w poezji Peipera. Polega na dodaniu pewnych elementów biblijnych, ma to wszystko na celu pokazanie jakiegoś nadrzędnego porządku moralnego (np. Zemsta, Na plaży). Drugi z tych utworów jest przypowieścią o miłości Kobiety i Mężczyzny, opowiedziana przy pomocy miłości jednego małżeństwa.
Zmienia się poezja Peipera. Rezygnuje on z metafory, z elitaryzmu. Podczas wojny pisał Wierszyki z dróg wojennych niezwykle proste wierszyki dla żołnierzy. Punkt dojścia jego poetyckiej twórczości.
IV. DRAMATURG I POWIESCIOPISARZ
Twórczość dramatyczna. Teksty teoretyczne o dramacie ukazały się wcześniej niż same dramaty (Szósty! Szósty! 1925, Skoro go nie ma 1933), dlatego patrzy się na nie przez poglądy Peipera. Przede wszystkim jest to teatr antynaturalistyczny. Jego głównym celem jest rozbijanie rzeczywistości. Widać to szczególnie w pierwszej sztuce. Składa się z dwóch części, z czego pierwsza opowiada fabule, a druga tylko uzupełnia to co stało się za scena. Jest to swoisty „układ rozkwitania”. Widać opozycje między czasem przedstawianym a rzeczywistym jest widoczna. Sztuka nie była owacyjnie przyjęta przez krytykę. Uznano ja za utwór niezrozumiały i błahy. Po części winien tego jest sam Peiper. Kolejne jego założenie to nie kończenie zdań. Bohaterowie uzupełniają swoje wypowiedzi. Trzecia: paradoksalne pomieszanie didaskaliów. Kolejna rzeczą charakterystyczną jest fakt, ze sroki sceniczne maja uzupełniać słowo. W samym tekście ujawniają się obsesje pisarza. Wyraźne jest tu przeciwstawienie idei zabawy obowiązku. Pierwszy to poeta „łapie krople czasu”. W wydaniu dzieła przeszkadzają mu piękne kobiety. Motywy zawistnych działań przeciw poecie pojawiają się też w jego poezji. Druga sztuka Skoro go tu nie ma rozgrywa się wciągu jednego listopadowego dnia 1923 r, podczas zamieszek robotników krakowskich z policją. Do mieszkania Narza wchodzi In i dwóch robotników, bo rzekomo stąd padły strzały. Tu zaczyna się akcja. Pokazuje zachowania się 4 bohaterów w danej sytuacji. In koncentruje się na tym, żeby podjąć dobrą decyzję. Dlatego wraz ze zmiana zwycięscy zmienia poglądy. Narza caly czas nękają wątpliwości moralne, czy może opuścić własna klasę. Stena nie kieruje się emocjami, a tylko i wyłącznie rozumem. Ona się zastanawia. Przyw ma stale przekonania wynikające z bezmyślności i to on zdobywa Stenę. Sztuka pokazuje społeczne uwarunkowania ludzkiego zachowania. Często pojawia się motyw przebierania się i udawania.
Powieści. Pierwsza z dwóch powieści Peipera Ma 22 lata, 1936 miała być początkiem cyklu powiesciowego o dorastaniu młodego czlowieka bliska autobiografii Peipera. Bohaterem jest Juliusz Ewski, przechodzi przełom. Szuka wielkiej sprawy, której mógłby się poświęcić i spelniac swą misję lepiej od innych. Zaczyna się od momentu, gdy przed złożeniem przysięgi do Strzelca, słucha przemówienia. Kolejne rozdziały, to retrospekcje mówiące o kolejnych etapach budowy jego oobowosci: ewolucji ideowej, przyczyn powściągliwości w okazywaniu uczuć, seksualne dojrzewanie, zainteresowania intelektualne, życie wyobraźni. Pozniej retrospekcje się kończą. Sama powieść składa się z 13 epizodow, które łączy główny bohater. Tworzy wewnętrzny i zewnętrzny obraz lat przedwojennych. Główna forma podawcza jest narracja autorska. Pojawiają się czasem przepływające obrazy. Książka mieści się w nurce pokazującym niezadowolenie ze szkoły galicyjskiej i chęć uzupełnienia wiedzy: narodowej społecznej i filozoficznej. Zbyt często łączy się autora z głównym bohaterem. Peiper się od tego nie odcinał, ale chciał tworzyć a nie odtwarzać. Można powiedzieć, że należą do jednego pokolenia. Pojawiają się tez ślady freudyzmu.
Praca nad druga powieścią Krzysztof Kolumb odkrywca zaczęła się niemal równocześnie, ale ukazała się w 1949 r. Zbliża się ona bardziej do eseju historycznego. W pierwszych dwóch rozdzialach pokazana jest historia marynarza (Kolumb) i jego żony. Później autor zaczyna opowiadać o samym tworzeniu. Stawia hipotezy, selekcjonuje fakty, mówi na czym się oparł. W tej wizji Lokum jest samotnym, niezrozumianym geniuszem. Ludzie przeszkadzaj mu przez zawiść. Kolumb poświęca życie prywatne dla wypełnienia swej misji.
KONCOWE LATA.
Po wojnie Peiper pisał bardzo dużo: głownie recenzje filmowe i teatralne. Pisał do : „Twórczości” „Odrodzenia”, „Naprzodu”, „Nowinek Literackich”, „Teatru”. W teatrze szukal jednolitej koncepcji reżyserskiej, reżyserskie opracowanie każdej sceny. Trzeba pokazac wszystkie cechy psychiki bohatera. Bardzo ciekawe są nowe interpretacje starych tekstów np. Ofelia tylko udaje szaleństwo. Szukał „teatru ludzkiego” zajmującego się głownie jego psychiką. Później dużo pisał o teatrze modernizmu. Pod koniec życia próbował wydawać, ale bardzo dużo jego tekstów odrzucano. Był bardzo uparty przy jakichkolwiek zmianach. Bardzo dużo jego dział jest nie wydanych i nie zebranych.
VI. NARASTAJACA SLAWA
W latach trzydziestych był jedna z wyraźniejszych postaci życia literackiego w Krakowie. Ślady zostawił jako teoretyk, ale i poeta (pokolenie u. Ok. 1910, najsilniej Czuchnowski). W tym samym czasie zaczął recytacje swojej poezji. Przyjęła je bardzo ciepło krytyka. Po 1957 zaczęło powracać zainteresowanie nim. Interesował tych poetów glonie Peiper przeciwstawiający się cywilizacji i miastu. Później widać jego wpływy u pokolenia nowej fali: Baran czaka, Krynickiego. Łączy ich nieufność wobec słowa.
TRESC
Tędy
Punkt wyjścia. (1922)
Wiek XX przez czternaście lat nie mógł się pojawić. Dopiero wojna podniosła go na drogi, na których miał się spotkać z duszą wieku i iść za nią. Wojna niszczyła, ale było to poprzedzone tworzeniem nowych narzędzi niszczenia. Niższe twory cywilizacji niszczona wyższymi. Nigdy człowiek nie był tak zależny od narzędzi, które pokazały swoja potęgę. Podobnie jest po wojnie. Skora świata się zmienia. Nowe państwa walcząc o istnienie będą musiały stworzyć nowe organy istnienia. Stare państwa tez będą darzyć do rozwoju. Fabryka stanie się czołgiem pokoju. Zmieniły się formy współbytowania ludzi. Rozpoczyna się epoka ucisku z teraźniejszością. Miasto, masa, maszyna staną się obiektami nowych, nieznanych usniesien. Nowe idee musza udzielić się także sztuce. Ludzi będą tworzyć nowa historie. Zwrotem ku teraz będzie Zwrotnica. Chce wzbudzac miłość do nowoczesności. Chce wprowadzać nową sztukę. Będzie czymś jeszcze. Czym? Tam pytaniem artykuł się.
Miasto, masa, maszyna. (1922)
Pierwsza cześć mówi o mieści. Miasto jest nośnikiem nowości. Przez wieki wzbudzalo niechęć. Przyczyny tego: ludzie nie związani z miastem, którzy mówili co piękne; przez rewolucje i socjalizm jako czynniki spoleczne; fizjologie, człowiek nie czul się dobrze w mieście ze względu na brak tlenu i małe przestrzenie. Teraz niechęć się kończy, ze względu na zanikanie przyczyn niechęci. Człowiek i miasta ulęgły zmianie. Miasto jest dziełem sztuki. Trzeba dojrzeć w nim realizacje nowego piękna. Miasto będzie oddzialywac na sztukę, pokazywać jej nowe działania. Najbardziej masa i maszyna.
Druga cześć jest o masie. Masa-spoleczenstwo jest pięknym dziełem sztuki. Sztuka potrzebuje ładu i to właśnie organicyzm może dąć ten ład. Do tej pory korzystano z geometrii, ale ona szybko się znudziła, wyczerpała. Organiczność stanie się inspiracja nowej sztuki. Masa tłum to druga siła. Sztuka łączy się z ekonomia i to może dąć jej nowe możliwości. Peiperowi marzą się wielki przedstawienia na Wawelu czy na kopcu, czy rynku.
Trzecia część mówi o maszynie. Zaczyna się od wywodu nad jakimś narzędziem zobaczonym w muzeum. Maszyna długo była nie lubiana. Z jednej strony, dlatego ze ludzie odczuwali silny związek miedzy jej celem a treścią (wiecznie niepełny) i dlatego ze maszyny ich raniły. To kończy się, gdy maszyny dały ludzi wygody. Maszyna weszła do sztuki, jako sługa. Wprowadza nowe w sztukę. W każdej: kinematografii, malarstwie, rzeźbie teatrze.
Metafora teraźniejszości. (1922)
Metafora jest środkiem bardzo ważnym dla nowej poezji. Przyczyny jej sukcesu to: antyrealizm i ekonomizm. W nowych czasach treść metafor tez się zmienia. Zestawianie ze sobą pojęć odległych jest podstawowym środkiem tworzenia nowej rzeczywistości poetyckiej. Rzeczy święte staja się zwykłymi i na odwrót. Metafora może wprowadzać na wyższy szczebel materie, a w zasadzie animizacja. Pierwszymi metaforami były właśnie animizacje. W pewnym sensie uświęcały one materie. Nadawały świętości czemuś zwykłemu, wnosiły je w wyższy poziom. Jednak jest ona często nadużywana w poezji polskiej i rosyjskiej. Trzeba szukać nowych źródeł dla metafor. Metaforę da się okuć metalem teraźniejszości. Na koniec „gdyba”, co by było gdyby znaleźć idealna metaforę teraźniejszości.
Futuryzm (1923)
Chce się tu odnieść do podstawowych założeń futuryzmu zawartych w manifestach włoskich futurystów. Chce się odnieść do samego futuryzmu.
Założenia życiowe.
Podstawowe założenia Marinettiego SA założeniami życiowi. Futuryzm głosi hasła walki, faszyzmu, z którym jest ściśle związany. W futuryzmie jest aprobowanie walorów kultury. Cele futuryzmu wycedza z życia. Futuryzm jest ważny przy destylowaniu haseł romantycznych. Jest w nim wola siły. Futuryzm włoski i rosyjski łączy się z władza, więc może i nasz powinien (taki żart na koniec części)
Walka z muzeum
Jest wielką zasługa futuryzmu. Zachęca on do nowoczesności, do szukania nowej sztuki. Oduczył nas futuryzm zachwytu nad tym co dawne.
Poezja molekulow i elektronów.
Marinetti nawoływał do zajęcia się materią w poezji. To dobrze. Tylko Marinettiego interesuje materia sama w sobie, jego molekuły i tak dalej. Traktuje on materie jako bóstwo. Nie zgadza się z tym Peiper. W materii interesujący jest człowiek. Zajęcie się sama prowadzi do martwego obrazowania.
Burzenie składu i logiki.
Marinetti programowo odrzuca składnie i faktycznie stosuje tę zasadę. Peiper się z tym nie zgadza. Uważa ze Marinetti jest w stanie stworzyć inwentarz rzeczywistości a nie powiedzieć o niej cos nowego. Tylko zdanie może być terenem zdobyczy literackiej. Marinetti odrzuca tez logikę. Peiper uważa, ze bez logiki nie ma jedności dzieła. W nowej poezji powinna obowiązywać logika.
Dynamizm
To słowo pojawia się bez przerwy w rożnych kontekstach, ale nikt nie pyta się o jego znaczenie. Dla Marinettiego głownie łączy go z kinetyzmem, ruchem. Dla Peipera to głownie siła. Jeśli nie jest się realizmu nie można woląc o dynamizm.
Dynamizm w poezji,
Marinetti chce osiągnąć dynamizm przez: czasowniki bezokoliczniku, odrzucenie przymiotnikowi, onomatopeje i brak środków przestankowych. Peiper pokazuje luki tych teorii. Czasowniki i onomatopeje SA za słabo umotywowane. Przymiotniki SA nadużywane, ale nie ma potrzeby ich odrzucania. A tam, gdzie nie ma składni nie może być przestankowania.
Nowe usta
Poezja jako budowa
Poezje
Poezja to tworzenie pieknych zdań. Dużo ważniejsze od pojedynczego słowa jest zdanie. Słowo w poezji odchodzi od przedmiotu. Mocniejsze odejście jest oznaką rozwoju poezji. Proza nazywa, a poezja pseudonimizuje. Nowa poezja powinna dbać nowe zdania. Nowa poezja powinna szukać nowych praw następstwa słów, czyli nowej budowy zdania.
Poemat
Poemat to układ piennych zdań. Poemat jest przemyslana budową. Jest to bez wątpienia zasada klasyczna, ale rożni się od klasycznych sposobem budowania. Nierozerwalne jest połączenie treści i formy. Forma staje się treścią. Jedność tematyczna dzieła polega na jedności rezultatu uczuciowego. Musi być rozpatrywany jako całości, nie można go szatkować. Utwór musi być całością. Wprowadza różnice między poematem, zamkniętym całościowo, a wierszem asocjacyjnym, luźno połączonym. Przykładem na wiersz asocjacyjny jest Apollinaire, który z przypadkowych skojarzeń budował swoje Kaligramy. Wprowadza tez pojecie układu rozkwitania. Zaletami są: oddalenie od świata realnego, wiersz w każdym etapie jest całością uzupełnianą o cos nowego, daje nowe możliwości twórcze poecie. Peiper nie mówi, ze jest to najlepszy z możliwych układów.
Rytm i rym
Melodyjność jest prostacka, bierze się z prostych dźwięków. Muzyka nowoczesna daje nowe możliwości odczuwania melodyjności. Wszystkie środki poetyki dźwiękowe musza odejść. Rytm musi spełniać funkcje literacka nie muzyczna, oddziela pewne słowa od innych, jest ładny gdy pojęcia w nim są pięknie rozmieszczone, Rytm działa dla zdania. Rym z kolei: jest czynnikiem rytmu, podporządkowany oczywiście zdaniu, może dawać poczucie całości poematu, jest czynnikiem poetyckiego sporu. Rym regularny jest niezbędnym elementem jego poezji. Wolność rymu jest charakterystyczna dla XIX w. Rym nie może mieć pierwszeństwa nad zdaniem (żadnych przerzutni). Musi powstać nowy rytm regularny. Nowym sposobem tworzenia rymów jest oddalenie (o 4 i więcej wersy).
Czas na trochę poezji
A (tom poezji z 1924)
Powojenne wezwania
Jak wskazuje tytuł wiersz jest wezwaniem. Do czego? Przede wszystkim do jedności („dziś być musi od dłoni do dłoni”) i pracy, pracy fizycznej w fabryce, kopalni. Ziemia czeka na nowe. Dzisiaj jest za mało ludzi, ale będzie wystarczająca ilość. Na koniec: „dąć je dłonią pod strasz// w czarną armię mar rzucić kułak:// nasz”.
Rano
Rano jest zapewne symbolem początku. Świat się budzi. Człowiek obudzi się, spojrzy na świat jak na syna, czyli ma nad nim pewna przewagę, ale tez bardzo go kocha. „Miasto się rozśpiewa jak rozmarzona maszyna”.
Miasto (całość)
Miasto w śróbowalo się w ziemie
pięściami walczącego marzenia.
Człowiek
odziany walcem upału
zamieszkał w swojej własnej dłoni.
Niebo:
Karta tytułowa zaginionej książki.
Ulica
Wiersz jest ciągiem metafor, wyjaśnianych od razu. Ulica to prostokąty z cegły, tramwaj to ptak z blachy, człowiek ptak z węgla, słonce benzyna lub para.
Pochód robotniczy
Mamy przykład układu rozkwitania. Pojawiają się kolejne elementy dodające czegoś nowego do opisu pochodu robotników z czerwoną flagą. Widać zachwyt, tłum chce wiedzieć, ale nie wie. Każdym razie robi wrażenie na poecie.
Na rusztowaniu
Przykład na rymy oddalone, rymuje się co czwarty wers. Jest to wiersz, w którym istnieje wyraźna ambiwalencja postaw. Z jednej strony jest idea pracy nad tym co nowe, z drugiej kobieta, która fascynuje i przeszkadza.
Ja, ty
Wiersz ma bardzo długie wersy. Jest skierowany do kobiety. Podmiot próbuje bagatelizować romans i kobietę, żeby na końcu napisać: „Daj mi swą noc dzisiejszą. Dzisiejszą. Wcisnę się w ciebie, czcionka w papier, i będę dniem kiedy poranek mnie zbudzi”.
Naga
Znowu pisze o kobiecie, niej. Opisuje ją i nie wie co będzie. Może jest kraka papieru, który on zapisze lub spali. Chce bez milczała. Ceni jej zapach („woń rzeźni i róż) i szept.
Z Górnego Śląska
Opisuje Śląsk. Łączy z nim wielkie nadzieje. Jest zachwycony widokiem. Węgiel zamieni się w bajki, na złoto. Śląsk bez wątpienia kojarzy mu się z nowoczesności. Bliski jest wiersza Powojenne wezwanie. Wzywa do pracy.
Żywe linie (1924)
Niestety wyrwali bardzo ciekawe wiersze: Football, Noga, bardzo jednocześnie znane. Spójrzmy na kilka innych:
Upadek
Tytuł bierze się z traktowania aktu płciowego jako upadku mężczyzny. Głód takich kontaktów oddziela od misji społecznej podmiotu.
Kwiat ulicy
Najlepszy, zdaniem Peiper, przykład na układ rozkwitania. Sytuacja opisywana jest kilkakrotnie. Jest ulica, kobieta w czerwonej sukni, auto. Nastrój zmienia się, staje się weselszy. Podmiot zbiera „kwiat ulicy”, czyli chyba cały ten miejski widoki wkleja w „zielnik uśmiechów”.
Odezwa
W wierszu powtarza się : „zbudujemy nowy dom”. Nie jest to wołanie, bo po nim następuje pytanie: „co?”. Podmiot raczej przekonuje do tej budowy niż nawołuje. Na końcu powtarza pytania: „co? dobrze?”. Należy do wierszy zainspirowanych przez logikę. Hasła nowej logicznej budowy.
Raz (1929)
O najważniejszych poematach z tego tomu jest mowa we wstępie, wiec przypomnę tylko ich tytuły: Na plaży, Kronika dnia, Flaszka, Że .Zajmę się tylko:
Wyjazd niedzielny
Opisana jest niedzielna wyprawa za miasto. Tylko pól godziny jazdy autobusem. Przyroda tez jest dla podmiot miastem (chodzi chyba o spójna konstrukcję). Później bardzo dużo miejsca zajmuje opis jedzenia kotlecików cielęcych. Slowiarza (tak określa się podmiot) pojawia się krzyk o jedzenie dla wszystkich. Biedak pojawia się tu 3 razy: na początku, w środku i w końcu. Za każdym razem wywołuje myśli o jego głodzie. Jednak podmiot zjada swoje kotlety. Na koniec czuje się jak grzesznik.
1