70. Mecenat artystyczny królów z dynastii Wazów (Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz Waza): sytuacja polityczna Polski, analiza zabytków: kaplica Wazów na Wawelu, kolumna Zygmunta w Warszawie, zamek królewski w Warszawie, zamek Ujazdowski, kaplica św Kazimierza w Wilnie).

Epoka Wazów 

W 1587 roku na tron wybrano Zygmunta Wazę (wnuka Zygmunta Starego). W czasie jego rządów odzyskano Smoleńsk i Ziemię Siewiersko-Czernichowską oraz prowadzono wojnę ze Szwecją o sukcesję w tamtym kraju. Rządy Zygmunta przyniosły utratę większości Inflant. Kolejny władca również pochodził z dynastii Wazów, był to Władysław IV Waza, syn Zygmunta III. Pod koniec jego życia wybuchło największe powstanie kozackie w historii Polski. W 1648 rządy objął jego brat Jan II Kazimierz (ex-kardynał). W tym czasie utracono ostatecznie większość Inflant i zwierzchność nad Prusami Książęcymi. W 1667 podpisano traktat andruszowski, który oddał Rosji Smoleńsk i Kijów razem z lewobrzeżną częściąUkrainy.

Po abdykacji Jana Kazimierza pierwszy raz wybrano na tron Polaka, był nim syn Jeremiego Wiśniowieckiego, Michał Korybut Wiśniowiecki. W czasie jego nieudolnych rządów utracono na rzecz Turcji Podole. Kolejny władca to również Polak - Jan III Sobieski - jeden z najwybitniejszych władców. Za jego panowania prowadzono udane wojny z Turkami w tym wyzwolenieWiednia.

Zygmunt III Waza

Sprawował skuteczny mecenat artystyczny na dworze jego przebywali malarze, muzycy, złotnicy. Wzbogacił własnym sumptem kolekcję arrasów, przebudował zamki w Warszawie, Krakowie i Łobzowie.

Po pożarze zamku w r. 1595 król odnowił spalone skrzydło budowli w stylu wczesnobarokowym. Przeniesienie się dworu monarszego do Warszawy spowodowało powolne, lecz stałe pogarszanie się kondycji zamku. Monarchowie przebywali w Krakowie tylko okazjonalnie. 

Zygmunt IV Waza

Władca roztaczał swój mecenat nad wieloma twórcami kultury i nauki tamtej epoki. Już w 1618, gdy Władysław był jeszcze królewiczem Galileuszprzysłał mu wynalezioną przez siebie lunetę. W 1633 nosił się z zamiarem zaproszenia na swój dwór światowej sławy prawnika Hugo Grocjusza, którego zaprosił też na zorganizowane przez siebie colloquium charitativum w Toruniu w 1645. Rzeźbiarzem królewskim był Clemente Molli, a malarzami Jego Królewskiej Mości Tomasz Dolabella, Peeter Danckers de Rij, Pieter Claesz. Soutman, Bartłomiej Strobel.

W czasie sejmu koronacyjnego ufundował kaplicę św. Władysława w kamedulskim kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Bielanach w Krakowie, ozdobioną malowidłami Tomasso Dolabelli, przedstawiającymi świętego. Dokończył budowę kaplicy św. Kazimierza w katedrze wileńskiej. W latach 1643-1644 z jego inicjatywy wzniesiono na Placu Zamkowym w Warszawie kolumnę ku czci jego ojca Zygmunta III Wazy. Za czasów panowania Władysława skończono budowę pałacu podmiejskiego Villa Regia, gdzie władca gromadził swoje zbiory obrazów. Król ufundował też kaplicę z Domkiem Loretańskim w kościele na Pradze.

W 1634 wzniesiono ludwisarnię, w 1643 Arsenał w Warszawie. W 1648 Władysław wydał dekret nakazujący zastępowanie drewnianej zabudowy naKrakowskim Przedmieściu murowaną. W 1642 jego staraniem udekorowano komnaty Zamku Królewskiego w Warszawie malowidłami sławiącymi zwycięstwa oręża polskiego w ostatnich wojnach.

Na swym dworze utrzymywał kapelę kierowaną przez Marco Scacchiego i Bartłomieja Pękiela. Władysław doprowadził do wystawienia pierwszego nie tylko na ziemiach Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego spektaklu operowego; był to równocześnie początek tego gatunku po północnej stronie Alp. Przypuszczalnie w 1627 roku wystawiono dramma per musica do libretta nieznanego nam autora o św. Zygmuncie z muzyką Franceski Cacciny. Wiadomo natomiast, że przed 8 marca 1628 wystawiono Galateę z muzyką Sante Orlandi i tekstem Gabriela Chiabrery^[15]. Opera warszawska czasów władysławowskich była pierwszą stale działającą sceną operową w Europie (stale działała w latach 1635-1648).

Władysław IV był ważnym animatorem polskiej kultury. Jeszcze za panowania swego ojca, Zygmunta III na jego życzenie wystawiono operę Galatea, nieznanych twórców. W czasie swego panowania wspierał powstający teatr w Polsce i oddał salę Zamku Królewskiego na pomieszczenie operowe. Z okazji Pokoju w Polanowie też wystawiono operę (Giuditta). 

Kaplica Wazów na Wawelu

Bryła kaplicy oraz jej zewnętrzna forma jest kopią kaplicy Zygmuntowskiej. Budowlę, przykrytą kopułą z latarnią, podtrzymywaną na ośmiobocznym bębnie, ustawionym na kwadratowym rzucie, wymurowano z ciosów. Elewacja składa się z wysokiego cokołu, na którym znajdują się żłobkowane pilastry toskańskie. Na nich wspiera się belkowanie. Przestrzeń pomiędzy pilastrami podzielono na trzy kwatery, które wypełniają tablice w formie rąbu (kwatery górne i dolne) oraz uszatego prostokąta z wypisanymi dedykacjami (kwatery środkowe). W tym układzie wyjątek stanowi elewacja południowa, gdzie w górnej kwaterze środkowego pola między pilastrami widnieje kartusz z herbami Polski, Litwy, Szwecji i Gotlandii, okolony łańcuchem orderu Złotego Rona, zwieńczony koroną (typ corona clausa). Na cokolikach w górnych narożnikach stoją figury św. Zygmunta (narożnik południowo-zachodni) i św. Władysława (narożnik południowo-wschodni). W narożnikach tamburu znajdują się kanelowane pilastry jońskie. Pole pomiędzy nimi wypełniają koliste okna. W tej części architektonicznej dekoracja płaskorzeźbna przedstawiająca motywy główek anielskich, smoków oraz kwiatony i skrzyżowane tarcze. Kopułę pokrywa blacha miedziana. Na niej wznosi się ośmioboczna latarnia z pilastrami, a całość zamyka kopułka z krzyżem.

Do wnętrza kaplicy prowadzi, znajdujący się w południowej nawie bocznej, barokowy portal ujęty w kolumny korynckie, podpierające belkowanie i nasadę. Nad otworem wejściowym widnieje kartusz z godłem Polski i herbem Wazów, zwieńczony koroną, którą unoszą dwa anioły. Napis w kluczu archiwolty brzmi: Capella nova Regia Psalteristarum Immaculatee Conceptions B.V. Mariae. W odrzwiach umieszczono ażurowe kraty z brązu. Odlane zostały w Gdańsku przez Michała Weinholda w 1673 r. Półkolisty przyczółek podwoji ukazuje wplecione w liście akantu aniołki. Jeden z nich trzyma wpisany w trójkąt napis TRINITAS, oznaczający Trójce Świętą, natomiast drugi unosi koło z napisem AETERNITAS, co symbolizuje wieczność. Pomiędzy nimi, w kartuszu ujętym łańcuchem orderu Złotego Runa, znajdują się herby Polski, Litwy, Szwecji, Gotlandii i Wazów. Niżej na podtrzymywanej przez dwa aniołki karcie widnieje napis: IOANES CASIMIRUS D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] MAG[nus] DUX LITH[uniae] RUS[siae] PRUS[siae] MAS[oviae] SAM[ogitiae] LIV[oniae] SMOL[ensciae], CZER[nichoviae] NEC NON SVEC[orum] GOTT[orum] VAND[alorum] Q[ue] HAEREDITARIUS REX (Jan Kazimierz, z Bożej łaski król Polski, wielki książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Inflancki, Smoleński, Czernihowski oraz dziedziczny król Szwedów, Gotów i Wandalów). Na wyższych kwaterach drzwi umieszczono na tle splotów liści akantu bawiące się aniołki. W lewym polu jeden z nich depcze insygnia, leżącą na poduszce, a jednocześnie puszcza bańki mydlane. Dwa kolejne unoszą banderolę z napisem MEMENTO MORI oraz palmę (symbol nieśmiertelności) i płonącą pochodnie (symbol wiecznego życia). W dolnym rogu prawej kwatery górnej mieści się czaszka, z której oczodołów pełzną węże. Na niej ustawiona jest klepsydra ze skrzydłami. Poniżej znajduje się otwarta księga z napisem: STATOTUM EST HOMINIBUS SEMEL MORI. W dolne pola wypełniają dwa szkielety, depczące atrybuty władzy, wplecione w liście akantu. Jeden z nich rozrywa koronę, a drugi unosi dwie czaszki. W połowie pól widnieje napis: OMINA AEQUAT. Po drugiej stronie krat, na poziomej belce, znajduje się splot liści akantu z napisem MICHAEL WEINHOLD GEDANENSIS FECIT GEDANI ANNO 1673. Ponadto wtympanonie umiejscowiony jest analogiczny herb z napisem ANNO DOMINI MDCLXXIII EPISCOPATU TRZEBNICIANO.

Wnętrze obiektu wyłożone jest marmurem dębnickim i kieleckim. Posadzkę wykonano również z marmuru. W narożach dolnej części ścian znajdują się jedno- i dwustronne pilastry jońskie, którymi podzielono także każdą ze ścian na pola. Obramione archiwoltami ściany tarczowe wypełniają stiukowe girlandy owocowe, umieszczone w środkowym występie, ujętym wolutami po bokach. W części dolnej, w środkowym polu ściany wschodniej wznosi się wczesnobarokowy drewniany ołtarz, którego mensę przykrywa marmurowe antepedium. W ołtarzu obraz Wniebowzięcie Matki Boskiej, a po jego bokach, w zamkniętych złoconą konchą niszach, nakrytych segmentowanym naczółkiem, stoją figury aniołów. W niszachczęści wschodnich przy ścianie północnej i południowej stoją natomiast drewniane posągi Męstwa i Roztropności - symbol cnoty idealnych władców. Przyozdobiono je wyrzeźbionymi w alabastrze draperiami z pękami owoców, główkami putt oraz ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. Pozostałe pola ściany południowej i zachodniej zapełniono w dwóch sferach marmurowymi w ramach z brązu, epitafiami: Zygmunta III i Jana Alberta, Władysława IV i Karola Ferdynanda, Jana Kazimierza i Aleksandra Karola. W zachodnim polu ściany północnej znajduje się wejście, a nad nim tablica, poświęcona bpowi Janie Prandocie, na niej napis: OSSA VENERABILIS SERVI DEI IOANNIS PRANDOTHAE EPISCOPI CRACOVIENSIS. Wpendentywach umieszczono płaskorzeźby, przedstawiające czterech ewangelistów. W obramionym marmurowymi gzymsami bębnie znajdują się owalne pola, również otoczone marmurową ramą. Wypełniają je pięć okien oraz trzy malowidła, wyobrażające sceny Zwiastowanie, Chrystus w Ogrojcu i Wniebowzięcie. Między nimi ustawiono na postumentach rzeźbione aniołki podtrzymują kwiatową girlandę, wiszącą nad wspomnianymi polami. Dzielące kopułę na cztery części grunty zdobią stiukowe arabeski z aniołkami oraz ich uskrzydlonymi główkami, a także girlandami kwiatowymi. W polach między gruntami malowane sceny: Ofiarowanie Marii w świątyni, Zaślubiny, Nawiedzenie i Oczyszczenie, ozdobione ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. W latarni przedstawiono wirująca rozetę.

kolumna Zygmunta w Warszawie

Cokół kolumny przyozdabiają cztery brązowe tablice. Łaciński napis od strony południowej po przetłumaczeniu na polski brzmi:

Czci i przywiązaniu Poświęconą Kolumnę tę Zygmuntowi III Władysław IV Z rodu, miłości, talentów Syn; Z elekcji, porządku, szczęścia Następca; Ze ślubów, serca i czynu Wdzięczny; Ojcu Ojczyzny, Rodzicowi najlepiej zasłużonemu, Roku Pańskiego 1643 Wystawić rozkazał, Któremu już, Sława wieniec, Potomność wdzięczność, Wiekuistość pomniki Wzniosła, albo jest dłużna.

Od strony zachodniej:

Zygmunt III na mocy wolnych wyborów król polski, z tytułu dziedziczenia, następstwa i prawa - król Szwecji, w umiłowaniu pokoju i w sławie pierwszy pomiędzy królami, w wojnie i zwycięstwach nie ustępujący nikomu, wziął do niewoli wodzów moskiewskich, stolicę i ziemie moskiewskie zdobył, wojska rozgromił, odzyskał Smoleńsk, złamał pod Chocimiem potęgę turecką, przez czterdzieści cztery lata panował, czterdziesty czwarty z szeregu królów, dorównał w chwale wszystkim, albo ogarnął całą.

Od strony północnej:

Nie rośnie sława Zygmunta dzięki kolumnie ani głazom ciosanym: sam on dla siebie był górą: nie bierze on blasku od złota ani mocy od spiżu: blask jego był jaśniejszy od złota a mocniejszy od spiżu.

Oryginalna tablica od strony zachodniej zawiera wszystkie oficjalne tytuły Zygmunta III, północna duży kartusz herbowy i plakietkę z nazwiskiem ludwisarza Daniela Tyma oraz datę dokonania odlewów. Cokół wieńczą cztery spiżowe orły. Postać króla w rycerskiej zbroi, z szablą z krzyżem w ręku i koroną mierzy 275 cm. Pomnik ma 22 m wysokości.

Ciekawostki: Z szablą króla związany jest przesąd, wedle którego upuszczenie szabli przez króla zwiastowało nieszczęścia i upadek miasta. Czerwono-czarna grafika przedstawiająca kolumnę Zygmunta posłużyła jako tło do tekstu A Martyr For My Love For You zamieszczonego we wkładce albumu Icky Thump grupy The White Stripes.

zamek królewski w Warszawie

http://www.zamek-krolewski.vr360.pl/ WIRTUALNA WYCIECZKA PO ZAMKU

Pod koniec XIII wieku, za panowania księcia mazowieckiego Konrada II, zbudowano gród drewniano-ziemny zwany Dworem Mniejszym (łac.Curia Minor). Kolejny książę, Kazimierz I, zdecydował o postawieniu w 1350 pierwszego obiektu murowanego na terenie grodu, Wieży Wielkiej (łac. Turris Magna).

Pomiędzy 1407 a 1410 Janusz I Starszy wybudował piętrowy gotycki murowany zamek, zwany Dworem Większym (łac. Curia Maior). Charakter nowej siedziby i jej rozmiary (47,5 m na 14,5 m) zadecydowały o zmianie statusu obiektu, od 1414 funkcjonował już jako Dwór Książęcy, a od 1526 (gdy zmarli ostatni książęta mazowieccy, Stanisław i Janusz III), stał się rezydencją królewską.

W latach 1548-1556 zamek pozostawał siedzibą królowej Bony Sforzy, żony Zygmunta I.

Kolejny polski monarcha, Zygmunt August, realizował w latach 1568-1572 projekt przebudowy obiektu - m.in. dobudowano do Dworu Większego renesansowy Dom Królewski według projektu Giovanniego Baptisty di Quadro, w pracach uczestniczył także sprowadzony zeŚląska architekt Jakub Parr.

W 1595 król Zygmunt III Waza podjął decyzję o rozbudowie zamku na funkcje już nie obronne, ale publiczne. Przebudowę w stylu wczesnego baroku rzymskiego wykonano w latach 1598-1619. W latach 1601-1603 Giacomo Rodondo ukończył nowe skrzydło północne. Kamieniarkę od 1602 roku wykonywał Paolo del Corte. Później, po 1614 roku, gdy kierownictwo robót objął Matteo Castelli, zbudowano skrzydło zachodnie (od strony dzisiejszego placu Zamkowego) na urząd kanclerski i marszałkowski. Na końcu zbudowano skrzydło południowe. W ten sposób powstało pięcioskrzydłowe wczesnobarokowe założenie będące dziełem architektów tesyńskich. W 1619ukończono budowę Nowej Wieży Królewskiej (łac. Nova Turris Regia) zwanej także Wieżą Zygmuntowską, o wysokości 60 metrów - znajdowała się ona pośrodku nowo wybudowanej strony zachodniej zamku o długości 90 metrów. Na szczycie wieży umieszczono zegar z pozłacanymi wskazówkami i miedzianymi tarczami, nowa iglica wieży miała 13 metrów wysokości, złocone gałki i miedzianą chorągiewkę na szczycie.

W czasach potopu szwedzkiego w latach 1655-1656 zamek królewski w Warszawie został splądrowany - Szwedzi wywieźli bezcenne obrazy, meble, gobeliny, królewską bibliotekę i archiwum koronne oraz liczne rzeźby, całe posadzki i chorągwie królewskie. W zamku urządzili lazaret wojskowy, co dodatkowo przyczyniło się do dewastacji obiektu. W kilka miesięcy później dzieła zniszczenia dokonały wojska brandenburskie grabiąc większość elementów marmurowych i zrywając resztę posadzek w zamku. Jeszcze w czasie szwedzkiego oblężenia Warszawy w 1656 kula armatnia uderzyła w iglicę Wieży Zygmuntowskiej co spowodowało jej przełamanie i zniszczenie wskutek upadku na dziedziniec zamkowy.

Już w 1657 rozpoczęto odbudowę zamku, pod kierunkiem włoskiego architekta Izydora Affaity. Z braku funduszy kolejny polski król,Michał Korybut Wiśniowiecki, nie zdecydował się na gruntowną przebudowę obiektu, ograniczając się do usunięcia zniszczeń - z powodu złego stanu rezydencji musiał się przenieść w 1669 do Zamku Ujazdowskiego.

Do 1696, kiedy umarł kolejny polski król, Jan III Sobieski, nie przeprowadzano na Zamku Królewskim żadnych poważniejszych prac, ograniczono się jedynie do przeglądu aktualnego stanu obiektu.

Po wybraniu w elekcji króla Augusta II w roku 1697, zamek znów zaczął podupadać - nowy konflikt z królem Szwecji Karolem XII obciążył znacznie budżet królewski. Mimo problemów August II zlecił w 1698 opracowanie projektu przebudowy rezydencji, wykonał go w 1700sprowadzony z zagranicy Johann Friedrich Karcher. 25 maja 1702 Zamek zajęli Szwedzi, urządzając w nim szpital na 500 łóżek, natomiast w Sali Poselskiej i pokojach ministrów stajnie. W 1704 zamek został odbity przez wojska polskie, jednak wkrótce ponownie przeszedł w ręce wojsk szwedzkich. W 1707, na mocy traktatu pokojowego między Augustem II i Karolem XII do Warszawy weszły sprzymierzone wojska rosyjskie, a na zamku zamieszkał car Piotr I Wielki. Po dwóch miesiącach siły rosyjskie wycofały się z Warszawy grabiąc z Zamku dzieła sztuki, m.in. obrazy Tomasza Dolabelli, w tym dwa ważne dla Rosjan dzieła malarskie: Zdobycie Smoleńska i Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich.

W latach 1713-1715 rozpoczęto przebudowę według projektu Karchera. W 1717 przebudowano gruntownie Salę Poselską, która odtąd miała służyć władcom saskim w charakterze sali koronacyjnej. W kolejnych latach, między 1722 a 1723, przebudowano kolejne sale zamkowe - pod kierunkiem architekta Joachima Daniela Jaucha utworzono nową Salę Senatorską, przenosząc elementy wyposażenia starej do nowej lokalizacji, m.in. 60 herbów polskich województw, boazerie, gzymsy oraz lizeny. 31 maja 1732 na zamku wybuchł pożar, który zniszczył elewację zachodnią oraz część Wieży Zygmuntowskiej i zewnętrzne rzeźby fasadowe, zwane Armaturą.

Kolejny projekt przebudowy zamku królewskiego powstał po wstąpieniu na tron polski Augusta III w 1733. Nowe plany, powstałe w roku1734 i rozszerzone w 1737 przez architekta Gaetano Chiaveriego, przewidywały m.in. przebudowę fasady zamku od strony Wisły w stylurokoko, mającą tworzyć nową tzw. Elewację Saską, a także części północno-wschodniej wraz z wieżą zwaną Altaną gdzie zamierzano dobudować trzy dwupiętrowe ryzality. Prace budowlane według tych projektów realizowano z różną intensywnością w latach 1740-1752. W okresie 1740-1747 przebudowano fasadę od strony Wisły w stylu późnobarokowym (architekci Gaetano Chiaveri, Carl Friedrich Pöppelmann, Jan Krzysztof Knöffel. Jednym z najlepszych rzeźbiarzy tego okresu prowadzących prace na zamku, był Jan Jerzy Plersch, który wykonywał kartusze królewskie, sztukaterie oraz statuy, tzw. Figury Sław, dźwigające korony królewskie umieszczone na szczycie środkowego ryzalitu tzw. Elewacji Saskiej od strony Wisły. Ostatnie prace z tego okresu zostały zakończone w pod koniec 1763, po śmierci Augusta III, kiedy Plersch wykonał ostatnie rzeźby i kartusze z herbami województw dla Sali Poselskiej.

Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, ostatniego polskiego monarchy, sprawującego władzę od 1764 do czasów III rozbioru Polski w 1795, Zamek Królewski przeżywał okres świetności. Wyasygnowane kwoty z budżetu królewskiego oraz mecenat, którym król obdarzał artystów i twórców sztuki, a także wykształcenie i smak artystyczny władcy, pozwoliły zrealizować jeden z najbardziej interesujących projektów przebudowy zamku. Wykonano w sumie kilkanaście projektów, opracowali je m.in. architekt francuski Victor Louis, Jan Chrystian Kamsetzer czy Efraim Szreger. Barokowo-klasycystyczne wnętrza wykonywane były według projektów Jakuba Fontany i Dominika Merliniego. W latach 1766-1785 według wybranych planów przebudowy, odbudowano spalone 15 grudnia 1767 skrzydło południowe Zamku (m.in. odbudowano dwa zniszczone piętra obiektu, wykonano nową elewację strony południowej z trzyosiowymryzalitem, podziały fasady lizenami i pilastry o jońskich głowicach), według projektu J. Fontany. Od 1773 gruntownie przebudowano i ozdobiono wnętrza (projekty D. Merliniego i J. Ch. Kamsetzera), m.in. wykonano nowe apartamenty królewskie, Kaplicę Dworską, Salę Rycerską, Salę Marmurową, Salę Balową. Zbudowano także od podstaw nowy gmach Biblioteki Królewskiej, mieszczący się wzdłuż prawego skrzydła Pałacu pod Blachą (włączony w 1776 do zespołu budowli zamkowych), o rozmiarach 56 na 9 metrów. W nowym budynku bibliotecznym zgromadzono należące do monarchy liczne księgi, gemmy, ryciny, numizmaty, mapy i plany. Księgozbiór Biblioteki Królewskiej liczył wówczas 16 000 tomów różnych dzieł, 25 525 sztychów i rysunków, 44 842 rycin w 726 oprawionych tomach, ogółem ponad 70 000 rycin - w obiekcie urządzano także wystawne bale kostiumowe.

Z XIX wieku pochodzą także kolejne projekty przebudowy opracowane przez polskich architektów: Adama Idźkowskiego i Jakuba Kubickiego. Projekt Idźkowskiego z 1843, zakładał przebudowę Zamku Królewskiego z użyciem form dekoracyjnych zapożyczonych architektury gotyckiej, renesansowej i empirowej. Zakładał nadbudowę trzeciego piętra z siedmioma różnej wielkości wieżami, którychattyki miały być ozdobione orłami i antycznymi posągami. Na wieżach Zygmuntowskiej i Władysławowskiej miały być usunięte metalowe hełmy dachów, i zastąpione tarasami, otoczonymi balustradami. Od strony Wisły, na Elewacji Saskiej, Idźkowski planował umieszczeniepłaskorzeźb stylizowanych na antyk (pod fryzami trzech ryzalitów), a poniżej, na fasadzie trzeciego piętra korynckie pilastry. Zarówno elewację Zamku Królewskiego oraz Pałacu Pod Blachą miały zdobić poziome boniowane pasy oraz żelazne balkony. Projekt ten, cechujący się rozmachem zastosowanych form architektonicznych, był odpowiedzią na powstającą modę wykorzystywania w architekturze form historycznych (w przeciwieństwie do projektów Kubickiego sprzed 20 lat, zakładających umiar form wzorowanych na przeszłych dziełach architektów królewskich, realizujących projekty na Zamku Królewskim).

Zamek Królewski, 1910

W latach 1818-1821 po wschodniej stronie Zamku powstały Arkady Kubickiego tworzące szeroki taras wzdłuż fasady saskiej.

W 1836, po zniesieniu w Królestwie Kongresowym podziału na województwa, w ich miejsce zostały wprowadzone gubernie. Wówczas Zamek Królewski stał się siedzibą namiestnika carskiego Iwana Paskiewicza. Paskiewicz zlecił w latach 1850-1852, wykonanie projektu nowych elewacji i fasad (zachodniej, południowej i części wschodniej), pułkownikowi w służbie rosyjskiej i architektowi Ludwikowi Corio. Jego opracowanie nie zyskało jednak akceptacji władz rosyjskich, a Corio zmuszony był wykonać kolejny projekt, nawiązujący do rozwiązań Kubickiego (i współpracujących z nim inżynierów Lelewela i Thomasa). W końcu Corio wykonał przebudowę wszystkich elewacji w styluneoklasycystycznym, a Elewacja Saska została pozostawiona bez zmian. Po śmierci Paskiewicza w 1856, wszyscy następni namiestnicy rezydowali na Zamku Królewskim, zajmując Pokój Podkomorzego, a rosyjscy urzędnicy pomieszczenia na obu piętrach skrzydła zachodniego i północnego. Namiestników strzegły oddziały wojska, rozlokowane w Sali Sejmowej, Bibliotece i koszarach na podzamczu, co przyczyniło się do dewastacji obiektu.

Po powstaniu styczniowym w 1863 armia rosyjska zniszczyła całkowicie ogród królewski od strony Wisły (zamieniony na plac musztry), budując kilka ceglanych baraków z przeznaczeniem na stajnię i koszary kozackie. W 1862-1863 na Zamku Królewskim prowadzono drobne prace konserwacyjne, pod kierunkiem budowniczych Jerzego Orłowicza, Ludwika Gosławskiego i Potołowa. W 1890 prowadzono przebudowęElewacji Saskiej, pod kierunkiem budowniczego Januarego Kiślańskiego, podczas których zniekształcono arkady obu galerii widokowych, pochodzące z czasów Augusta III. Ostatnie prace remontowe pod panowaniem rosyjskim, których stosunkowo wysoki koszt wyniósł 28 000rubli, wykonano w 1902 w pomieszczeniach zwolnionych przez armię rosyjską.

Zamek Ujazdowski

Na miejscu zajmowanym obecnie przez współczesny zamek już w XIII stuleciu istniał drewniany gród należący do książąt mazowieckich. Nosił on nazwę Jazdów i pełnił funkcję centralnego ośrodka władzy w całym regionie. Po zniszczeniach, będących skutkiem najazdów wojsk litewskich na przełomie XIII i XIV stulecia dwór ów przeniósł się na tereny osady Warszowa, a Jazdów przekształcony został na letnią rezydencję księcia. W roku 1526 Mazowsze wcielone zostało do Korony. Stary dwór przejął Zygmunt I Stary, a po śmierci monarchy użytkowała go królowa Bona. Wcześniejsze, wciąż drewniane jeszcze założenie uległo przebudowie za panowania Anny Jagiellonki i Stefana Batorego. Miało tu wtedy miejsce niezwykłe wydarzenie: 12 stycznia 1578, z okazji zaślubin podkanclerzego wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną, na dworze ujazdowskim odbyła się światowa premiera dramatu tragizującego Jana Kochanowskiego pod wszystko mówiącym tytułem "Odprawa posłów greckich". Jako skrypt scenariusza posłużył wówczas oryginalny rękopis autora, po który królewski posłaniec jechać musiał do samego Czarnolasu. rewniana konstrukcja w Jazdowie przetrwała do pierwszej połowy XVII stulecia. W roku 1624 król Zygmunt III Waza kazał wznieść w jej pobliżu murowany pałac na planie kwadratu z czterema wieżami, dziedzińcem arkadowym i loggią widokową od strony Wisły. Autorem projektu był jeden z dwóch najbardziej cenionych architektów królewskich: Giovanni Battista Trevano bądź Mateusz Castelli. Realizację inicjatywy Zygmunta III Wazy nadzorował jego syn - Władysław IV. Za jego rządów ukształtowała się surowa forma zamku, kontrastująca z bogatymi, wyposażonymi w liczne dzieła sztuki wnętrzami. Podczas najazdu szwedzkiego w latach 50-ych XVII wieku swoją kwaterę w budynku umieścił Karol Gustaw, a sam gmach znacznie ucierpiał w wyniku celowej dewastacji przy wycofywaniu się chciwego Szweda ze stolicy. Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych w Ujazdowie ulokowano mennicę. Później decyzją sejmu pałacyk wraz z okolicznymi dobrami przeszedł w posiadanie rodziny Lubomirskich, którzy mieszkali tutaj przez kolejne 80 lat. Z ich fundacji wybitny architekt Tylman z Gameren przekształcił surowe założenie w pyszną barokową rezydencję. W czasach saskich król August Mocnyprzeobraził najbliższe otoczenie zamku. Powstały wówczas: biegnący w stronę Wisły Kanał Piaseczyński oraz tzw. Droga Kalwaryjska.

W roku 1766 obiekt zakupił Stanisław August Poniatowski, który wymarzył sobie kolejną jego przebudowę. Do przygotowania projektów zatrudnił słynnych w owych czasach mistrzów m.in. Dominika Merliniego oraz Franciszka Smuglewicza. Z woli króla prac renowacyjnych jednak nie ukończono, a siedziba w 1784 roku przekazana została do użytku Gwardii Pieszej Litewskiej, dla potrzeb armii wzniesiono wtedy dwa nowe skrzydła. W latach 1809 do 1939 budynek pełnił rolę szpitala wojskowego. Spalony podczas II wojny światowej zamek ostatecznie zburzono na rozkaz polskiego-ruskiego marszałka Kostii Rokossowskiego. Ktoś miał jednak wyrzuty sumienia i w roku 1972 rozpoczęła się odbudowa historycznego gmachu, trwająca przeszło ćwierć wieku. W efekcie powstała budowla nawiązująca w formie do dawnej rezydencji Wazów.

Kościół św. Kazimierza w Wilnie (kościół Jezuitów)

Kościół został wzniesiony w latach 1604-1618 jako wotum po kanonizacji św. Kazimierza Jagiellończyka (1602). Inicjatorami budowy był spokrewniony ze świętym król Zygmunt III Waza oraz Lew Sapieha. Przy kościele rezydowali jezuici.

Projekt świątyni, autorstwa Jana Frankiewicza, jest wzorowany na rzymskim kościele Il Gesù, była to jednak twórcza adaptacja, a nie mechaniczne skopiowanie wzorca. Jest to budowla na planie krzyża łacińskiego, trójnawowa z transeptem. Na przecięciu nawy głównej i transeptu umieszczono kopułę z latarnią. Świątynia pierwotnie posiadała dwuwieżową fasadę^[1]. Charakterystycznym elementem widocznym z zewnątrz jest mitra wielkoksiążęca wieńcząca latarnię - nawiązanie do urzędu piastowanego przez patrona kościoła. Do planu architektonicznego tej świątyni będzie później nawiązywać wiele barokowych kościołów Wilna i z terenu Wielkiego Księstwa.

Po zniszczeniach z 2. połowy XVII i początku XVIII w. kościół został odnowiony przez Jana Krzysztofa Glaubitza, najsłynniejszego architekta tzw. baroku wileńskiego. Jezuita Tomasz Żebrowski w XVIII wieku wzniósł monumentalną kopułę z wysoką latarnią, zwieńczoną mitrą wielkoksiążęcą.

Najcenniejszymi zabytkami zachowanymi we wnętrzu świątyni są trzy późnobarokowe ołtarze wykonane w latach 1749-1755 przezTomasza Żebrowskiego (ołtarz główny oraz dwa boczne zamykające transept).

Przy kościele znajduje się klasztor jezuitów wzniesiony w latach 1604-1615, mieszczący dawniej kolegium jezuickie, bibliotekę oraz szpital.

---