23.04.2009 r
Postulaty kodyfikacji prawa:
zwięzłość i krótkość,
brak luk,
ujednolicenie,
syntetyczny kodeks, ale prowadzi do luk,
zadaniem było redagowanie w formie abstrakcyjnej,
precyzyjność, jasność, zrozumiałość,
przeznaczone dla pospolitych, nie dla prawników tylko,
systematyka prawa, kiedyś dzielono na prywatne i publiczne, za prawem rzymskim, do tego powrócono, ale od XVIII wieku rozbudowywano niektóre dziedziny prawa,
prawo cywilne w prywatnym, z cywilnego → handlowe, też prywatne, prawo publiczne to prawo karne i procedury karne i cywilne, administracyjne, konstytucyjne,
wyodrębniają się oddzielne kodeksy,
Anglia i USA:
idee kodyfikacji się nie przyjęły,
silnie zakorzenione precedensy,
prawo powstaje w wyniku samoistnego procesu i rządzi się zasadą wolności,
w tym modelu cechą jest nieporadność w tworzeniu norm ogólnych,
w pocz. XIX wieku orzeczenie sędziego stanowi dowód, że norma taka istnieje i istniała, więc sędzia ją zastosował; pod koniec XIX wieku przyjęto, że sędziowie tworzą prawo rzeczywiste wydając precedensy!
w USA cieszyły się wzięciem komentarze do prawa Bllackstone (?),
od końca XIX wieku prawo stanowione koegzystuje z prawem precedensowym,
źródłem prawa jest orzeczenie sędziego oparte na normie prawa stanowionego,
były orzeczenia sadów federalnych i stanowych, więc czy jest tylko precedensów ile sądów stanowych czy jeden federalny? W 1938 roku sad najwyższy federalny orzekł, że nie ma jednolitego precedensu federalnego,
w wielu dziedzinach pojawiły się kodeksy,
wcześniej były kompilacje, zbiory prawa stanowionego w ujęciu alfabetycznym,
największe problemy z kodyfikacją prawa cywilnego,
skodyfikowano kk, kpk, prawo handlowe,
Prawo cywilne w XIX i XX wieku
teoria kształtowała się w XIX wieku pod wpływem dużych kodyfikacji,
rozwój przebierał w kilku etapach zależnych od gospodarki,
pierwszy: wolnokonkurencyjny etap rozwoju kapitalizmu, kończy się rewolucją przemysłową w Anglii i we Francji,
zasady: egalitaryzm i liberalizm, → kodeks napoleoński i cywilny austriacki,
państwa te się różniły nieco,
drugi: kapitalizm monopolistyczny, druga połowa XIX wieku,
dynamiczny wzrost liczby ludności, rozwój uprzemysłowienia, związków zawodowych, koncentracja produkcji,
pojawiały się koncepcje o konieczności łagodzenia konfliktów społecznych,
wprowadzono interwencjonizm państwa, odpowiednik teorii nurtu socjalnego,
w XX wieku okres publicyzacji prawa cywilnego,
nurty teoretyczne:
szkoła klasyczna lub dogmatyczna - początek XIX wieku, ograniczenie badań nad prawem do technicznej analizy tekstu prawnego,
pozytywizm prawniczy - KN lub ABGB, prawem zajmowali się tylko teoretycy prawa,
z tego zrodziła się szkoła egzegezy prawa - cywiliści zakładali, że kc stanowi zwartą i zamkniętą całość i nie powinno być dobrowolności interpretacji, powinni być interpretatorzy, jednolita wykładnia, oni mieli tylko odkryć wolę ustawodawcy, wybierano by myśli przewodnie, a na ich podstawie budowano abstrakcyjne pojęcia prawnicze, zahamowanie nauki prawa; krytykowano to w drugiej połowie XIX wieku, zarzucano brak ujęcia praktyki,
od lat 70 XIX wieku rozwój szkoły historycznej - spojrzenie na prawo przez jego rozwój historyczny,
pozytywizm naukowy - wywodził się ze szkoły historycznej, podstawą było prawo rzymskie, rozwinęły się: kierunek romanistyczny (Savigne) i germanistyczny (badać prawo germańskie!),
jurysprudencja pojęć - wychodzono od abstrakcyjnych pojęć prawnych służących do rozstrzygnięcia wszelkich przypadków, nacisk kładziono na formalną stronę prawa,
pod koniec XIX wieku kierunek formalny będzie mniej popularny, pojawi się naturalizm,
naturalizm - dostrzegano kryzys prawa cywilnego w ujęciu wolnego kapitalizmu, idee - solidaryzm społeczny, pojawia się spojrzenie antyindywidualistyczne, nowelizowano dawne kodeksy, znajdzie to odzwierciedlenie w orzeczeniach sądów,
jurysprudencja celowościowa - wywodzi się z naturalizmu, baczono na cele społeczne, ogólne i cel indywidualny jednostki, na pierwszym miejscu ma być jednak cel społeczny. Interwencjonizm państwa.
szkoła wolnego prawa - nie wszystkie stany faktyczne ustawodawca jest w stanie przewidzieć, dopuszcza się więc prawotwórczą działalność sędziego, powinien on orzekać w sposób wolny od przepisów ustawy,
Wielkie kodyfikacje
Kodeks Napoleona (1804) i ABGB (1811)
indywidualizm,
respektowanie wolnej woli stron,
Kodeks Niemiecki (1900) BGB i Kodeks Szwajcarski ZGB (1881 - 1907/1912)
kodeksy z nurtu interwencjonizmu,
Czemu wielkie kodeksy?
nowe treści, brak feudalizmu,
prawo własności, umowy w zobowiązaniach, konstrukcja spadku,
drugie dwa uwzględniły ingerencję państwa, to nowość,
światowe znaczenie kodeksów,
u nas największe znaczenie BGB i ZGB,
Bawarski Kodeks Cywilny
trzeba było zebrać te prawa i uporządkować,
w połowie XVIII wieku panował Maksymilian Józef III,
jego zamiar realizował kanclerz bawarski,
całość była gotowa w 1856 pod nazwą kodeksu cywilnego Maksymiliana bawarskiego,
dużo cech prawa feudalnego,
ma charakter posiłkowy w stosunku do prawa partykularnych,
zebranie obowiązujących praw i usunięcie sporów interpretacyjnych,
można było odwołać się do prawa zwyczajowego,
dzielił się cztery księgi: źródła prawa, osobowe, rodzinne i małżeńskie; prawo rzeczowe; prawo spadkowe; zobowiązania,
normy redagowane są w kierunku abstrakcyjnym,
sposób redakcji odpowiada nowym regułom - precyzja, jasność,
formułował zasady ogólne opierane na racjonalizmie,
Kodeks Pruski
początek XVIII wieku,
Fryderyk Wilhelm I zainicjował prace (1713),
od lat 40 rywalizacja Prus z Austrią,
polecił zebranie prawa prywatnego w jednym zbiorze i je ujednolicić,
zadanie to otrzymał przedstawiciel oświecenia i humanitaryzmu Krystian Thomasius (?),
Fryderyk II (1740) - właściwe prace,
reformy prawa, prawo prywatne do celów gospodarczych,
1746 rok - materialne i formalne postulaty pod adresem komisji kodyfikacyjnej i ministra sprawiedliwości S. Coceja,
powstała część kodyfikacji zwana korpus iuris frydericiani (?) - prawo osobowe i rzeczowe,
potem prace komisji zawieszono,
kolejny etap: 1780 rok - funkcje kanclerza sprawował Carmer,
miał to być zbiór ogólnopaństwowy, zastępujący prawo partykularne,
prace prowadzili: Svares i Klein,
zwolennicy absolutyzm i dominacji władcy, dalecy od nadania charaktery radykalnego prawu,
pierwszy projekt gotowy był na początku lat 80, ogłoszono by sprowokować dyskusję, potem to przerabiano,
obawiano się, że zbyt postępowe prawo obali monarchię,
wprowadzono to na terenach polskich jako landrecht pruski, albo PPPK,
obszerny kodeks, liczy ponad 19 tysięcy paragrafów, dzieli się na dwie części, dwadzieścia tytułów: prawo prywatne, konstytucyjne, administracyjne, karne, budowlane, bez procedury,
część pierwsza zawiera prawa indywidualne, prawo rzeczowe, spadkowe; część druga prawo społeczne, czyli rodzinne, karne, i inne ;p; (nie znoszono praw partykularnych i można było sięgać do prawa rzymskiego),
kodeks zawiły, kazuistyczny, nie była to terminologia nowoczesna, odnosi się do prawa natury, określany jako kodyfikacja przejściowa, ma treści feudalne,
Kodeks Napoleona
brak okresu przygotowania, wszystko zaczyna się z rewolucją,
jednakowe prawa dla wszystkich,
wcześniej były ustawy z czasów rewolucji,
zniesiono wtedy własność podzieloną,
zrównano prawa rzeczy ruchome i nieruchome,
w prawie spadkowym zniesienie przywilejów,
w prawie zobowiązań wprowadzono swobodę umów, zniesiono zakaz lichwy,
w 1790 roku podjęto decyzję o kodyfikacji prawa cywilnego,
w 1793 roku powołano 3-osobowy zespół do opracowania kodeksu, pracował on 1 miesiąc, projekt liczył 700 art i uznano, że to za wiele, zaczęto ponownie prace, gotowy był w 1794, miał 300 artykułów i znów do poprawki,
w 1799 roku odrzucano projekty,
w 1799 do władzy doszedł Napoleon i powołał 4-osobową komisję kodyfikacyjną, w której sam był,
wzięto pod uwagę dotychczasowe projekty, prawo zwyczajowe, rzymskie,
po 4 msc był projekt,
21 marca 1804 roku został wprowadzony w życie kodeks cywilny Francuzów, potem zmieniano jego nazwę,
od 1807 roku jako kodeks napoleona,
liczył 2281 art.,
miał podział na trzy księgi: o osobach, o majątkach i różnych rodzajach własności, o różnych sposobach nabycia własności,
systematykę krytykowano, brak części ogólnej,
centralną instytucją było prawo własności,
wartości kodeksu:
precyzja pojęć,
przystępny język,
zastosowanie norm generalnych, ogólnych,
antyfeudalizm, zasada autonomii woli, indywidualizmu, swoboda umów,
wartości konserwatywne: zakaz dociekania ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego, zakaz dochodzenia alimentów,
regulował najem usług i umowę o dzieło, w przypadku konfliktu co do wynagrodzenia sąd musi dać wiarę oświadczeniu pracodawcy,
brak normy zezwalającej na zakładanie osób prawnych,
obowiązek posiadania książeczek pracy,
4 i 5 art → wiązał ręce sędziemu. Art 4 stanowił, że sędzia nie może tłumaczyć się, że prawo milczy. Art 5 twierdzi, że sędzia nie może ustalać ogólnie obowiązujących zasad,
od Napoleona wziął się kult prawa,
znaczenie kodeksu:
wprowadzany tam, gdzie szedł Napoleon,
wzór dla innych kodyfikacji,
w Polsce zobowiązania do 1833 roku, reszta do 1946 roku,
Historia powszechna 30.04
ABGB
Prace nad przygotowanie kodyfikacji zaczęły się od połowy XVIII wieku (1753). Maria Teresa powołała komisję kodyfikacyjną. Nie uzyskała ona żadnych zaleceń, miała jedynie ujednolicić prawo. Dwa lata później powołano rewizyjną komisję. W 1766 roku gotowy był projekt wielkiej kodyfikacji „Kodeks Teresianus” - 8 tys. paragrafów. Skrytykowany został przez administrację centralną z uwagi na obszerność i kazuistykę. 6 lat później powołano nową komisję kodyfikacyjną, która miała zacząć od wyznaczenia zasad teoretycznych prawa oraz z poprzednich projektów usunąć rozważania teoretyczne. Usunąć też odniesienia do prawa rzymskiego. W 1787 roku gotowy był sporządzony przez Hortena pierwszy etap prac nad kodyfikacją, w tym projekcie mieściło się prawo osobowe i małżeńskie - Kodeks Józefiński. Nie został przyjęty.
Po śmierci Józefa II prace kontynuował Leopold II. Powołał komisję pod przewodnictwem K. Martiniego. Ta komisja 10 lat po projekcie józefińskim skończyła projekt - kodeks cywilny zachodniogalicyjski. Wprowadzono w życie na terenach Polski. Dalej podlegała przeróbkom. W ostatnim etapie brał udział F. Zeiller (1809 - 1811). W 1811 ustawa weszła w życie pod nazwą ABGB.
Cechy:
nie jest tak obszerny jak francuski,
tylko 1502 paragrafy,
nie obowiązywał na takim terenie jak francuski,
znaczenie ABGB odnieść należy do terenów związanych z Austrią - Tyrol, Dalmacja, Karyntia, Węgry, Chorwacja,
ujednolicał prawo na terenie przyszłych Austro-Węgier,
zdania wyjaśniające, po zmianie typu własności z feudalnego, nie trzeba było zmieniać treści,
ma cechy podobne do kodeksu Napoleona,
układ - 3 księgi, prawo osobowe, rzeczowe, przepisy wspólne,
powstawał w trudniejszej rzeczywistości niż francuski,
jest to kodyfikacja uchwalona ww duchu kompromisu,
Podlegał nowelizacji (1914-1916) pod wpływem kodeksu Szwajcarskiego.
Prawo rosyjskie
W Rosji próby kodyfikacji w końcu XVIII wieku podjął Paweł I. W 1804 Aleksander I powołał komisję kodyfikacyjną. Prace nad kodyfikacją toczyły się równolegle do prac nad reformą ustroju.
W 1809 - 1812 - gotowy był projekt wzorowany na kodeksie francuskim. Zakończyło się to fiaskiem.
Kiedy Aleksander I odsunął się od rządzenia, idee kodyfikacyjne podjął Mikołaj I. Za jego panowania będą kontynuowane prace. Jako pierwsze prowadzone były prace porządkujące. Zebranie wszystkich aktów cara. W ten sposób ukazał się pierwszy pełny zbiór praw cesarstwa rosyjskiego obejmujący w układzie chronologicznym wszystkie akty od 1649 do 1825. Drugi pełny zbiór obejmuje lata 1825- 1881, a trzeci 1881- 1917.
Ten pierwszy zbiór wydany został w 1830 roku. Gotowy był w 1832 roku zbiór praw cesarstwa rosyjskiego, obowiązywać miał od 1 stycznia 1835 roku. Obejmował wszystkie działy. Dzieli się na 8 części i 15 tomów. Prawo cywilne - część 5 tom 10.
Mikołaj II zdawał sobie sprawę, że prawo prywatne jest przestarzałe i podjęto próby opracowania nowego KC. Gotowy był w 1905 roku, opierał się na BGB. Nie uzyskał uznania ze strony cara.
BGB
Długo trwały przygotowania. Od kiedy zaczęły się próby łączenia krajów zdawano sobie sprawę z braku jednolitych przepisów. Po upadku związku reńskiego na terenie rzeszy obowiązywało 30 systemów prawa. W 1814 roku Thibaut rzucił hasło, że co jak co, ale prawo cywilne wymaga skodyfikowania i ujednolicenia. Postulował, żeby rozpocząć prace nad takim projektem. Jego oponentem był Savigne, który opublikował dzieło „O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa”, gdzie głosił, że prawo jest przejawem ducha narodu i że ponieważ prawo prywatne zmienia się szybko, wobec tego nie należy kodyfikować prawa prywatnego tylko kierować się duchem prawa i na potrzeby sytuacja tworzyć normę prawną. W pierwszym okresie przeważyło właśnie jego zdanie. Postulował też, że żeby poznać ducha prawa, trzeba poznać historię prawa.
Prawo celne wymagało natychmiastowej zmiany. Powstał przecież związek celny pod egidą Prus. W 1847 gotowy był kodeks celny i wekslowy. Pracowano też nad prawem handlowym i pierwsza wersja gotowa była w 1861.
Doszło do zjednoczenia Niemiec. Dopiero dwa lata później, w 1873 roku, parlament uchwalił, że może stanowić ogólne prawo. Powołano komisję, złożoną z teoretyków. W 1881 roku rozpoczęły się prace całej komisji. W 1888 roku opublikowano pierwszy projekt. Krytyka - zbyt szeroko wykorzystano prawo rzymskie. Przedstawiciele historyków - zbyt mało odnosi się do prawa germańskiego, brak narodowego ducha. Nie uwzględniał interesów grup słabszych, przewaga indywidualizmu. W efekcie projekt dopiero był punktem wyjścia dla właściwych prac. Powołano komisję z 22 osób. Raz w tygodniu publikowano efekty prac zespołów. W 1896 roku projekt uchwalono.
Do pierwszego stycznia 1900 trwało vacatio legis.
Cechy:
2385 paragrafów,
5 części, część ogólna, prawo zobowiązań, prawo rzeczowe, prawo rodzinne, spadki, systematyka oparta na szkole pandestyki,
uchodzi za kodyfikację najbardziej romanistyczną,
zawierał klauzule generalne,
treść kodeksu oparta na zasadach liberalnych z uwzględnieniem tendencji towarzyszących, czyli akcenty polityki społecznej i ekonomicznej - interwencjonizm,
merytoryczne rozwiązania,
przyjęcie konstrukcji wybitnie świeckiej,
przyjęcie liberalnego stanowiska, gdy idzie o pozycję kobiety w prawie,
obowiązkiem kobiet jest zarządzanie gospodarstwem,
nowoczesne ujęcie instytucji nadużycia prawa,
umowy na rzecz osób trzecich,
wpływ wywarł na kodeks szwajcarski, japoński, brazylijski, turecki,
istotny wpływ na rozwój cywilistyki,
Kodeks szwajcarski
Podział terytorialny odpowiadał kantonom, każdy miał swoje prawa. Niektóre z tych zbiorów miały większe znaczenie. Przy opracowywaniu brano pod uwagę kodeks napoleoński i ABGB. W 1848 roku ustanowiono federację. Poprawka z lat 70 dawała uprawnienia do uchwalania prawa federacji. Zaczęto opracowywać od prawa zobowiązań.
Prace trwały do początku lat 80. W 1881 roku gotowy był projekt prawa zobowiązań. Oparte ono było na schemacie pandektowym, tak jak BGB. Następnie od lat 90 pracowano nad pozostałymi działami. Rok 1893 - prawo małżeńskie, 95 - spadkowe, 96 hipoteczne.
Weszły w życie w 1907 roku. W 1911 roku znowelizowano prawo zobowiązań pod wpływem BGB i całość obowiązywać miała od 1 stycznia 1912 roku.
Cechy:
doskonałe połączenie pandektystyki z tradycją, uwspółcześniony za sprawą innych kodeksów europejskich,
4 księgi - prawo osobowe, rodzinne, spadkowe, rzeczowe, 5 księga - zobowiązania,
uważany za najlepsze rozwiązanie cywilistyczne czasów nowożytnych,
jest przystępny, zrozumiały,
1 artykuł - swobody sędziego,
sądy nie nadużywały tego,
uwzględniał postulaty szkoły socjalnej,
jego znaczenie polegało na tym, że pod jego wpływem nowelizowano dotychczasowe kodeksy,
ZGB w całości przejęła Turcja,
Anglia
W przeciwieństwie do innych państw nie doszło do całościowej kodyfikacji, przewagę nadal miał precedens. Sprzeczności usuwały statuty uchwalane przez parlament. Od lat 70 XIX wieku nie wystarczał już precedens. Niektóre ważne dla gospodarki dziedziny regulowano drogą ustawową.
1873 - ustawa o prawie własności, hipotece. Uwzględniono zasady słuszności i elementy nowe.
1890 - ustawa o spółkach.
1892 - prawo wekslowe i czekowe.
1893 - ustawa regulująca sprzedaż. 6 części, bardzo obszerna.
USA
W prawie prywatnym przyjęto precedens, ale nie było okresu feudalizmu, więc regulacje europejskie dotyczące feudalizmu nie zostały przyjęte. Wobec tego dla USA charakterystyczne jest, że precedensy współistnieją z prawem stanowionym. Zawarte ono było w konstytucjach, w poprawkach, a także stany uchwalały własne kodeksy cywilne.
Prawo handlowe
W zależności od sposobów podejścia do tej problematyki mamy albo podejście podmiotowe albo przedmiotowe, czyli wyodrębnia się czynności handlowe, bez względu na to kto je wykonuje. Podmiotowe - prawo kupieckie, odnosi się do tych, którzy profesjonalnie handlują.
Fakt wyodrębnienia się tego prawa oznacza, że w XIX wieku rozwój tej dziedziny pozwolił na ustalenie odrębnych zasad, wcześniej nie było takiej potrzeby.
Najwcześniej - Francja w 1807 roku.
Kodeks ten liczył 648 artykułów i dzielił się na 4 księgi - normy prawa handlowego i wekslowego, prawo morskie, prawo upadłościowe, sądy gospodarcze.
Ponad 700 nowelizacji. Część obowiązuje jednak do dziś. Kodeks ten był przyjęty na terenie Księstwa Warszawskiego i obowiązywał do czasów nowych kodyfikacji II RP.
Ujęcie przedmiotowe.
Kraje niemieckie
Wśród krajów niemieckich tylko Prusy miały skodyfikowane w Landrechcie pruskim. Okazało się to jednak niewystarczające. Powołano komisję frankfurcką. Pierwszy projekt odrzucony pod koniec lat 40. W 1956 roku powołano nowa komisję. Opracowała przyjęty w 1861 roku projekt. Był obszerny - 811 art. 5 ksiąg. W przeciwieństwie do francuskiego nie objął prawa upadłościowego i sądów.
Wywarł on wpływ na prawo w Austrii i Węgier, Włoch i Szwajcarii.
Pierwszy kodeks z 1861 roku nie był doskonały. Podmiotowo -przedmiotowy. Nowelizowano go. W ostatnim etapie prac nad BGB zaczęto także prace nad nowym kodeksem handlowym. Przyjął go parlament w 1897 roku, a obowiązywać miał od 1900.
Cechy HGB:
4 księgi : o kupcach, spółki handlowe, czynności handlowe, handel morski,
przyjmuje wyłącznie podmiotowe kryterium,
obowiązuje do dziś, ale składa się z 5 ksiąg, dodano dokumenty handlowe,
początek XX wieku - prawo czekowe i ubezpieczeniowe,
Szwajcaria
Dołączono w 1911 roku jako księgę 5 ZGB. Podzielono ją na 5 ksiąg - przepisy ogólne, zobowiązania umowne, prawo papierów wartościowych, rejestr handlowy i spółki handlowe.
Największa nowelizacja miała miejsce w 1936 roku.
Anglia
Nawiązywały do aktów nawigacyjnych. Treść dotyczyła stosunków handlowych, handlu z koloniami. Wydano 140 rozporządzeń wykonawczych do tego. Jest to dział, który reguluje prawo stanowione. Od połowy XIX wieku dodano kilka ustaw szczegółowych - prawo wekslowe, o marynarce.
USA
Pojmowano je bardzo szeroko. Ustawy antymonopolowe. Ważne znaczenie miało prawo papierów wartościowych, zwłaszcza w okresie kryzysu. Prawo arbitrażowe - 1925 rok. Po II wojnie kodeks handlowy ogólny.
Prawo karne materialne
Nowe idee odnoszące się do prawa karnego z oświecenia. Tak jak potrzeba kodyfikacji cywilnego wynikała z potrzeby gospodarczych, to w prawie karnym ponieważ:
zmienia się system polityczny i ustrój, a zatem inaczej ujmuje się stan bezpieczeństwa,
zmiany gospodarcze powodowały konieczność zmiany prawa karnego,
rozwój nauk medycznych,
Ogólnie program reformy prawa karnego określa się ideą humanitarną. W pierwszym nurcie rozważań nie uczestniczyli prawnicy ani politycy, tylko ekonomiści.
Zaczęli patrzeć na system kar jako na niczym nie usprawiedliwioną rozrzutność. Pojawia się nowa dziedzina - medycyna sądowa. Pozwalała lepiej oceniać dowody, skutki.
Dopiero humanitaryzm dokona reformy, która trwa do dzisiaj. Pierwsze prace były wielce nieudolne, były to kodeksy przejściowe. Dopiero prawnicy zabrali się za sprawę w XIX wieku. Były one unowocześnione. Podobnie wyglądało podejście do procesu karnego.
Ponieważ prawo to było w gestii ekonomistów, którzy nie mieli o nim pojęcia, to krytykowali niektóre elementy:
pojęcie przestępstwa,
problem winy,
powiązania prawa z religią i kościołem,
niektóre rodzaje przestępstw,
przestępstwo czarów, samobójstwa, przeciwko kościołowi, religii i moralności,
system kar,
Program reformy otrzymał profesor ekonomii Cezary B. W 1764 ukazała się anonimowo jego praca „O przestępstwach i karach”.
Do przestępstwa podszedł z teorii umowy społecznej. Przestępstwo jest naruszeniem jej warunków. Władza powołana jest do stania na straży stanu bezpieczeństwa. Ma więc prawo i obowiązek ukarania osobę łamiącą tę umowę.
Twierdzi, że kara powinna służyć pożytkowi ogólnemu. Karze przypisuje kilka cech:
powinna być najmniejsza z możliwych,
powinna być indywidualna,
powinna być proporcjonalna do ciężaru gatunkowego przestępstwa,
eliminuje więc karę śmierci, pozostawia karę więzienia i pieniężne,
rozpoczął spór o karę śmierci,
powinna służyć poprawie sprawcy,
powinna być nieuchronna,
prowadzenie przez państwo polityki kryminalnej,
powinna być szybka,
powinna być określona prawem,
Historia powszechna 07.05
Postulaty Becaria:
szybkość i nieuchronność kary,
przewidziana prawem,
techniczna funkcja zastosowania kary przewidzianej w ustawie,
wobec ustawy wszyscy powinni być równi,
z tej zasady można wyprowadzić rewolucyjne poglądy,
karać należy tylko takie czyny, które powodują szkodliwe skutki społeczne,
nie ma miejsca dla prawa łaski, bo jest uprzywilejowaniem,
katalog kar rewolucyjny:
brak kary śmierci, tylko za polityczne przestępstwa,
w czasie rewolucji nie ma kary śmierci, chyba że za czyny grożące nowemu porządkowi,
wprowadza się karę śmierci z zasadą prewencji generalnej,
po okresach rewolucyjnych wprowadza się karę śmierci odpowiadając na oczekiwania społeczeństwa,
ma być wymierzana w jeden sposób,
wyeliminowane kary mutylacyjne, ale w niektórych systemach tego nie spełniono, za Napoleona były takie kary za ojcobójstwo,
w miejsce tych kar karę pozbawienia wolności,
kara pracy przymusowej i kary pieniężnej,
najefektywniejsza była kara pieniężna,
dla chłopów najlepsza chłosta, bo nie mieli kasy,
zlikwidowane kary kwalifikowane, czyli z udręczaniem,
część szczególna prawa karnego
zniesienie powiązań z religią, świeckość,
atakował przestępstwa przeciw kościołowi i religii, czarom, magii,
złagodzenie odpowiedzialności za przestępstwa przeciw dobrym obyczajom,
samobójstwo nie powinno być karane,
zajął się problemem dzieciobójstwa,
przeciwko przestępstwem przeciwko majestatowi króla, trzeba chronić tron, a nie osobę władcy,
zajął się procedurą karną,
krytykował tortury,
przeciwny legalnej teorii dowodowej,
krytykował proces inkwizycyjny,
zajął się organizacją sądownictwa,
postulował by zwiększyć poziom wykształcenia sędziów,
dla kontroli sędziów udział czynnika społecznego w procesie,
postulował wprowadzenie gwarancji procesowych dla oskarżonego, zniesienie samowolnych aresztowań i wprowadzenie domniemania niewinności,
przeciwny przyjmowania przyznania się do winy jako podstawowego dowodu, bo wymuszano,
Istotne znaczenie miał Wolter. Podobne postulaty, ale wprowadzał je w praktykę, bronił niewinnie skazanych na śmierć. Uchodził za ojca medycyny sądowej.
Pod wpływem tych idei zniesiono tortury, najpierw w Prusach, potem w Austrii, w latach 80. we Francji.
Po postulatach humanitarystów kolejne działanie miało przypaść ustawodawcom. Pierwsze kodyfikacje albo wcale nie uwzględniały postulatów, albo tylko częściowo. Zależało to od sytuacji politycznej kraju. Najdalej idące zmiany nastąpiły w prawie francuskim. O istotnej zmianie można mówić w XIX wieku. Bo te postulaty musiały stać się przedmiotem prawników.
Teoria prawa karnego:
pierwsze teorie były nazywane szkołą klasyczną,
poglądy Kanta
wyjście od moralności,
zakładał, że każdy ma dobrą wolę i poczucie obowiązku moralnego skłania człowieka do spełniania dobrych uczynków, nazwał to imperatywem kategorycznym?
Wolna wola w sferze spełniania dobrych uczynków występuje tylko wewnątrz każdego człowieka,
zewnętrznymi czynnikami mającymi wpływ na człowieka, rygorami, są państwo i jego organy, prawo,
przestępstwem jest każdy czyn niemoralny albo szkodliwy dla przyjętych przez społeczeństwo zasad moralnych,
wobec człowieka naruszającego te zasady należy zastosować karę - odwet moralny,
poglądy Hegla
wychodził z poglądów umowy społecznej, opierał się na logice,
umowa społeczna miała zaprowadzić ład strzeżony przez prawo, kto łamie prawo, ten, wg logiki, ma być poddany karze, bezwzględnej i obowiązkowej. Kara to odwet dialektyczny. Państwo ma obowiązek jej zastosowania.
Przestępstwo jest negacją prawa, kara musi być negacją negacji, żeby przywrócić ład,
Foyerbach?
Przedstawiciel szkoły klasycznej,
twórca kodeksu bawarskiego z 1813 roku,
w definicji przestępstwa wysunął zasadę naruszenia prawa,
przestępstwo wyrządza krzywdę,
nie twierdzi jak Kant, że ludzie myśl o dobru, on uważa, że ludzie są skłonni do popełniania przestępstw,
możliwości oddziaływania prawa - najlepsze jest, kiedy ustawodawca celowo określa w ustawie sankcje karne, nie powinny być łagodne,
powinny być w miarę surowe, na tyle, żeby potencjalny sprawca zdawał sobie sprawę z tego, że nie lepiej jest urzeczywistniać swoich złych skłonności,
kara śmierci powinna być przewidziana za najcięższe przestępstwa, ale nie określił za jakie... ,
teoria przymusu psychologicznego,
punkt wyjścia dla rozwoju dogmatyki prawa niemieckiego,
cechy szkoły klasycznej
legalizm represji karnej,
na pierwszym miejscu stawia poczytanie,
imputacja/poczytanie - przypisanie określonego czynu sprawcy,
teoria celowej i proporcjonalnej do przestępstwa kary,
teorie względne uzasadniały karę względami użyteczności,
zwracano uwagę na prewencję szczególną, miały oddziaływać wychowawczo,
kolejne kierunki - rozwój socjologii, antropologii,
pozytywizm normatywny/normatywizm
dalszy ciąg szkoły klasycznej, ale unowocześnionej,
Binding i Biling,
ustawa nie zależy od czynników pozaprawnych, decyduje o niej ustawodawca, decydujący jest tryb legislacyjny,
nieważne, jak reguluje określone stosunki,
kierunek antropologiczny
nauki medyczne,
pozytywizm naturalistyczny,
Cezary Lobrozo „Człowiek zbrodniarz”, lekarz, stworzył atlas ludzi przestępców,
ludzie rodzą się ze skłonnością do popełniania przestępstw,
zewnętrzne cechy - szerokie kości policzkowe, oczy rozstawione,
nazywał ich ludźmi obarczonymi instynktem zbrodni,
Enrico Ferri - twórca kodeksu karnego włoskiego, wychodził od katalogu Lobroza,
stworzył kategorie antropologiczne przestępców:
obłąkani,
nałogowi,
z urodzenia,
przypadkowi,
z namiętności,
dla obłąkanych środki lecznicze, dla tych z namiętności krótkie więzienia,
klasyfikacją Ferriego zajmowało się szerokie grono naukowców,
Rafael Gaofallo
teoria przestępstwa naturalnego - naruszał uczucia życzliwości i sprawiedliwości,
kierunek socjologiczny
Liszdt Franciszek
nurt umiarkowany, kompromis między szkoła klasyczną i antropologiczną,
przestępstwem jest zjawisko społeczne, zadaniem prawników jest wskazaniem czynników rodzących przestępstwo,
nazwał te czynniki faktorami :
wewnętrzne i
zewnętrzne
wyróżniał przestępców:
przypadkowych
chronicznych
chronicznych poznać po wykształceniu, zachowaniu, upodobaniach,
podał pewne grupy ludności zagrożonej przestępczością - żebraków, włóczęgów, prostytutki, bezdomnych,
czym ma być kara? Jeśli człowiek poddany jest oddziaływaniu zewn faktorów to kara nie chroni społeczeństwa,
poglądy tej szkoły wywołały konieczność badań,
zasługą tej szkoły jest rozwój polityki kryminalnej,
w 1899 roku Liszdt założył międzynarodowy związek kryminalistyczny,
szkoła socjalistyczna
zakładano, że największe znaczenie dla popełniania przestępstw mają stosunki społeczne, w jakich żyją ludzie,
usunąć źródło przestępczości,
prócz kryminalistyki szkoły te przyczyniły się do rozwoju dogmatyki prawa i kryminologii,
Kodyfikacje prawa karnego
Francja
zapowiedzi zmian zawarte w deklaracji praw człowieka i obywatela,
materialna def przestępstwa - czyn szkodliwy dla społeczeństwa,
formalna def - czyn zabroniony pod groźbą kary przewidzianej w ustawie obowiązującej w czasie popełnienia,
wszyscy są równi wobec prawa - artykuł 6.
1791 rok - kodeks składający się z 2 części, pierwsza ogólna (kary, rodzaje wyroków, zasady wymierzenia kary), część szczegółowa (katalog przestępstw i kar, rozdział pierwszy o przest przeciwko interesowi publicznemu i drugi przeciwko jednostkom),
uzupełnieniem były dwa dodatkowe kodeksy z tego samego roku - kodeks policji municypalnej i poprawczej i kodeks karny miejski,
oparte na zasadach myśli humanitarnej,
kary podstawowe - pozbawienie wolności, grzywna i deportacja do kolonii,
pozostawiono kary hańbiące, przy czym więzienie obostrzone karami dodatkowymi,
sankcje bezwzględnie oznaczone, brak prawa łaski,
ujęcie kazuistyczne - postacie rodzajowe,
w katalogu przest nie ma przest przeciw religii,
tendencja do ochrony własności prywatnej,
kodeks nowelizowany w postaci dekretów, wprowadzi się katalog przest zagrożonych karą śmierci - przeciwko monarchii, za naruszenie zakazu eksportu zboża, własności prywatnej i wrogość przeciwko rządowi,
niezależnie od tego w 1795 roku wprowadzono nowy kodeks, ale nie zastąpił dotychczasowego, bo liczył 646 art z tego tylko 47 dot. prawa karnego materialnego, reszta to procedura,
postęp w kierunku zwiększenia surowości kar,
1810 rok - napoleoński, uwzględniał i elementy nowe z 1791 roku oraz przede wszystkim efekty szkoły klasycznej, ujmował prawo karne w sposób nowoczesny i wyznaczał nowy kierunek rozwoju,
składał się ze wstępu i 4 ksiąg - I i II to część ogólna o karach i o przest, III i IV to szczególna, III o zbrodniach i występkach, IV o wykroczeniach,
trójpodział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia,
uzależniony od zagrożenia karą oraz od tego jakie organy rozstrzygają,
za zbrodnię kary dręczące i hańbiące, w tym kara śmierci, pozostawiono kary dodatkowe, konfiskatę majątku i piętnowanie,
za występki - kary poprawcze, w domu pracy, poprawy, czasowe pozbawienie praw obywatelskich i cywilnych, grzywna i więzienie,
wykroczenia - kary policyjne: areszt do 5 dni i grzywna do 15 franków,
kilkukrotnie nowelizowany, przede wszystkim zniesiono kary dodatkowe, np. śmierci cywilnej,
zniesiono karę piętnowania, pręgierza,
potem wiele nowelizacji po 1875, prowadziły do rozbudowania środków łagodzących,
Austria
swoista parodia - w 1764 roku opublikowano pracę Becarii, pracowała komisja nad uporządkowaniem prawa karnego,
efekty pracy tej komisji - niewielkie,
w 1768 Maria Teresa wprowadziła kodeks Teresiana, który pozostawał w takim duchu jak karolina, czyli w feudalnym,
krótsza i surowsza niż karolina,
dzieli przest na publiczne i prywatne, publiczne na b. ciężkie, ciężkie i lekkie,
kodeks bawarski, też w duchu karoliny,
synowie Marii Teresy - Józef II i Leopold,
Leopold wcześniej prowadził w życie kodeks,
pod wpływem poglądów B. w Toskanii Leopold zniósł karę śmierci,
w 1780 roku ograniczył karę konfiskaty majątku,
w 1782 ograniczył działalność inkwizycji,
na czele komisji stał G. Vernacini,
1786 - projekt zatwierdził Leopold, Constitucjo Cryminalis Leopoldina - 119 art., karne materialne i procedura, proces jest inkwizycyjny, bez tortur i z obrońcą,
uregulowano wybrane zagadnienia,
sposób redakcji jest moralizatorski,
podkreśla, że celem represji karnej jest poprawa przestępcy i zadośćuczynienie szkodom,
mimo mankamentów uchodzi za pierwszy kodeks humanitarny,
znosi karę śmierci i mutylacyjne,
brak konfiskaty majątku,
rozbudowano karę pozbawienia wolności,
likwidacja odpowiedzialności zbiorowej,
1787 rok w Austrii Józef II wprowadza w życie kodeks józefinę,
tylko prawo materialne, 264 paragrafy,
dwie części - pierwsza o przestępstwach i karach kryminalnych, druga o przest i karach politycznych/administracyjnych,
w części drugiej przeciw religii, kościołowi, obyczajom, potraktowane więc jako wykroczenia,
nie jest kazuistyczny,
postępowa redakcja,
zawiera przepisy ogólne, definicja formalna, legalizm,
przest - wolna wola + zły zamiar,
o karze decyduje też stopień zawinienia,
kary proporcjonalne,
zasada równości wobec prawa,
odpowiedzialność indywidualna,
kary:
zniesiono karę śmierci ale tylko w zwykłym postępowaniu,
w trybie doraźnym pozostawiono jeden rodzaj - przez powieszenie,
rozbudowane pozbawienie wolności, czasowa, długa i długotrwała,
kara pozb. wolności łagodna, ciężka i najcięższa,
w 1792 roku Leopold objął rządy zmienił trochę prawo, zniósł pręgierz, kary piętnowania, powołał komisję kodyfikacyjną,
Franciszek II w 1795 roku przywrócił karę śmierci za zdradę główną a pracę nad nowym kodeksem,
Historia powszechna 21.05
Kodeksy francuskie procedury karnej
1795 rok
w większości o procedurze karnej
dzielił proces karny naa trzy stadia:
śledztwo wstępne
stan oskarżenia
rozprawa główna
nowa linia procesu karnego,
1808 rok
największe znaczenie, bo po raz pierwszy zrealizował koncepcję procesu mieszanego,
643 artykuły,
dwie księgi: dochodzenie wstępne i wyrokowanie i wymierzenie kary,
postępowanie dzielił na dwie fazy:
wstępna, zasady inkwizycyjne, bez udziału obrońcy, główna rola prokuratora i sędziego śledczego, rozdzielona była funkcja oskarżenia i śledcza,
rozprawa główna, zasady procesu skargowego, wolna rozprawa stron - prokuratora i oskarżonego,
prawo do obrony,
zmienił swój kształt w drugiej połowie XIX wieku,
dodano gwarancje procesowe oskarżonego i wzmocniono jego pozycję w postępowaniu wstępnym, pełnomocnik oskarżonego miał prawo wglądu do akt postępowania,
uczestniczą przysięgli,
miał wpływ na rosyjską procedurę,
Rosja
1832 rok,
nowy projekt w czasach Mikołaja I przygotowywany, ale nie wszedł w życie,
dalsze prace prowadzono w odniesieniu do wzorca francuskiego,
1864 rok - car podpisał nową wersję procedury karnej,
2012 artykułów,
proces mieszany i instytucja przysięgłych,
w Rosji najczęściej wprowadzane były stany wyjątkowe, więc te kodeksy były sobie na papierze,
Ustawodawstwo socjalne
To normy prawne, które współcześnie należą do dziedziny prawa pracy. Ono jako takie wyłoniło się w XX wieku z prawa cywilnego.
Konieczność regulowania dziedziny pracy spowodowana była szybkim, gwałtownym i wszechstronnym rozwojem przemysłu. Powstały duże zakłady z wieloma robotnikami. Także rozwój różnych ideologi stanowiących podbudowę pod nurt socjalny.
Pierwsze takie normy zaliczane do prawa socjalnego to regulaminy fabryczne. W małym stopniu dotyczą praw robotników, ale wyznaczają prawo do przerwy na posiłek. Wygodniejsze były dla pracodawców. Drobiazgowo określały obowiązki pracowników. Czas pracy 80h tygodniowo. Zakaz palenia tytoniu. Niski poziom wynagrodzeń. Pracodawcy chcieli jak najwięcej zyskać, więc ograniczali koszty produkcji. Ta okoliczność powodowała, że znaczna część mężczyzn nie zatrudniała się w zakładach. Część zatrudniała się w inny sposób, a pracodawcy zaczęli zatrudniać kobiety i dzieci. Mniejsze były ich wymagania płacowe. Początki takich praktyk zaczęły się wraz z kapitalizmem. Pierwsze regulacje prawne będą dotyczyły więc ograniczenia czasu pracy kobiet, młodocianych i dzieci w niektórych gałęziach przemysłu. Np. w kopalniach.
Pierwsza regulacja związana z zakładem produkującym sukna pochodzi z Anglii z 1802 roku. Ogranicza on czas pracy w przemyśle do 12 godzin na dobę. Następny w 1819 roku zakazywał zatrudniać dzieci poniżej 9 roku życia. Dopiero pierwsze takie akty które starano się respektować pojawią się w latach 30. XIX wieku. Łączą się z Anglią i Prusami. W Niemczech dlatego, że po uwłaszczeniu rozpoczął się szybki proces rozwoju przemysłu. Popularne tu były ideologie socjalistyczne i komunistyczne. Rząd niemiecki sam podejmował prace legislacyjne by nie doprowadzić do protestów.
Nie było takiego ustawodawstwa w Rosji. A tu też przecież rozwijał się przemysł.
W Anglii w 1833 roku wydano ustawę zabraniającą zatrudniania dzieci poniżej 9 roku życia w przemyśle włókienniczym i czas pracy dzieci w wymiarze 8h dziennie. W połowie XIX wieku zacznie się proces regulowania czasu pracy, wprowadzono 12h dzień pracy a we włókienniczym do 10 godzin.
W latach 70. wprowadzona została publiczna służba zdrowia.
Rozwój ubezpieczeń to przełom XIX i XX w. Niemcy - ubezpieczenia na wypadek choroby, wypadku, inwalidztwa (te trzy to lata 80. XIX wieku). Miały charakter przymusowy i w części składki partycypował pracodawca. W części pracownik.
W związku z kryzysami pojawi się idea na wypadek bezrobocia. Po raz pierwszy w 1911 roku ale tylko w Anglii.
Porównując z innymi państwami - USA miały słabo rozwinięte ustawodawstwo socjalne. Potem zaczęły się rozwijać jednak organizacje związkowe.
Charakterystyka prawa prywatnego:
Osobowe.
wprowadzona została powszechność praw, co było konsekwencją zniesienia podziału nas tany,
wprowadzono zasadę równości praw cywilnych,
skąd się brały z odstępstwa od równości praw?
Trochę z tradycji,
we wszystkich kodeksach jest przewaga męża, no cóż... ;p
dbano o trwałość instytucji małżeństwa, miała temu służyć silna władza męża,
odmienne traktowanie dzieci nieślubnych - ograniczyć związki pozamałżeńskie,
względy religijne, nacisk kościoła,
pozycja kobiety,
tendencje patriarchalne widoczne w kodeksie napoleona,
wieczna niedojrzałość kobiety zamężnej,
ograniczenia podmiotowości
śmierć cywilna znana angielskiemu i francuskiemu ustawodawstwu,
znana do połowy XIX wieku,
nabycie obywatelstwa
obywatelstwo w ABGB można było uzyskać przez urodzenie w kraju monarchii A-W, cudzoziemiec, gdy wstąpił w służbę publiczną, gdy pełnił ważne stanowisko w przemyśle, zainwestował w przemysł, w sposób ciągły zamieszkuje na terenie monarchii,
KN - dziecko francuza, czyli po ojcu, nawet, gdy urodziło się w innym kraju, natomiast kobieta zza granicy jeśli wyjdzie za mąż za Francuza,
śmierć cywilna w prawie francuskim oznaczała otwarcie spadku, rozwiązanie małżeństwa, brak możliwości korzystania z ochrony prawnej,
pełnoletność
wyznaczana granicami wieku, różnie w poszczególnych ustawodawstwach, wyższa niż współcześnie, często 21 lata, a małżeństwo czasami i wyżej,
do 21 roku życia było się więc małoletnim,
nie można dysponować majątkiem nieruchomym,
osoby prawne
jak uzasadnić ich byt?
Teoria organiczna, teoria interesu - powstanie i funkcjonowanie dla interesu osób fizycznych, teoria wspólnego majątku,
generalnie było ich wiele, ale ważne natomiast jest rozróżnienie sposobów tworzenia osób prawnych:
koncesji - o powstaniu osoby prawnej decydował organ administracyjny,
normatywny - należało spełnić wymogi ustawy,
w prawie małżeńskim wyraźnie ustaliły się trzy sposoby zawarcia małżeństwa
od patentu Józefa II wersja mieszana, w której oświadczenie woli tworzy umowę cywilną, a mogą oni zawrzeć małżeństwo w formie kościelnej, miało to skutki w formie rozwiązania, separacja dla wszystkich a rozwód tylko do formy świeckiej,
system świecki - rozwój od ustawodawstwa francuskiego z rewolucji a następnie w drugiej połowie XIX wieku w latach 70. system zdobędzie popularność; dopuszczalność rozwodu,
pierwszy wariant - małżeństwo może zawrzeć mężczyzna 15 lat i kobieta 13,
potem 18 lat i 15 lat, niższy wiek to zgoda rodziców, wyższy wymagał aktu uszanowania rodziców,
małżonkowie mają obowiązek utrzymywania dzieci,
w BGB mąż musi utrzymać rodzinę,
rozwód w prawie francuskim - dopuszczalny, z pozwem mąż lub żona, dopuszczalny za porozumienie stron, pod warunkiem, że rozwiedzeni nie mogli zawrzeć ponownego małżeństwa przez 3 lata,
prawo rosyjskie - wyznaniowe,
zawarcie w obrządku religijnym młodych,
uprzywilejowanie prawosławia,
ojciec decydował o wychowaniu dzieci w określonym wyznaniu, z wyjątkiem prawosławia,
prawo rodzinne
KN - dzieci winne rodzicom cześć i uszanowanie,
373 - w czasie trwania małżeństwa władzę rodzicielską sprawuje ojciec,
prawo rzeczowe
inne traktowanie prawa własności
w prawie burżuazyjnym - indywidualistyczne, potem korekty w duchu solidaryzmu,
w pełni indywidualistyczne podejście znajdziemy w KN, właściciel posiada pełne władztwo nad rzeczą, wcześniej jeszcze widać to w ustawodawstwie rewolucyjnym, wpadli jednak w pułapkę, bo własność prawem świętym, a potem dekrety uwłaszczeniowe i jak traktować własność zwierzchnią? Żeby uzyskać rekruta do armii dawano chłopom ziemię.
skutki - dysponowanie przedmiotem własności w sposób nieskrępowany prowadziło często do konfliktów w różnych płaszczyznach, pojawił się problem mianowicie relacji prawo-słuszność, jak się ma prawo do zasad słuszności,
od połowy XIX wieku obserwujemy zmianę stanowiska,
zmiana prawa własności powodowała szereg następstw, chodzi o wykonywanie praw na terenach będących cudzą własnością, ochrona praw właściciela,
pierwsze ustawodawstwo chroniące prawa autorskie,
10-o letni okres ochrony praw autorskich,
konstrukcja nadużycia prawa, praktyka ochrony osób trzecich przed nadużyciem właściciela,
idea socjalizacji prawa własności,
klauzula abuzywna, zły zamiar właściciela, zamiar szkodzenia, brak interesu prawnego, po stronie działającego nie ma interesu prawnego, szkoda dotycząca osoby drugiej, znalazło się w BGB i potem pod wpływem ZGB nowelizowano BGB,
nadużycie prawa nie korzysta z ochrony prawa - art. 2 ZGB,
pojęcie szykanowania - niedozwolone wykonywanie prawa, działanie mające na celu szkodzenie drugiej osobie,
z klauzulami abuzywnymi połączono pojęcie dobrej wiary, traktowano ją jako granicę praw podmiotowych,
prawo spadkowe
bardzo duże zmiany, zmieniły się zasady,
powszechność praw spadkowych, nie ma uprzywilejowanych,
zasada równości w dziedziczeniu,
brak uprzywilejowania,
zasada podzielności spadku,
swoboda testowania,
dziedziczenie testamentowe - brak ograniczeń poza ustawowymi, wolność owszem, ale nie można naruszać praw spadkobierców ustawowych,
zachowek - wynosił połowę tej część spadku, która by przypadła uprawnionemu, gdyby dziedziczył z ustawy,
uprawniony do zachowku miał roszczenie pieniężne o spłatę,
można było pozbawić uprawnionego zachowku. Odstąpienie od wiary, nieudzielenie pomocy, niemoralne prowadzenie się spadkobiercy.
System rezerwy - nazwa od tego, że jest to część dodana do tych, na ile dzieliłaby się masa spadkowa w dziedziczeniu ustawowym, wyznaczana w naturze,
prócz ustawowego i testamentowego również kontrakt dziedziczenia, umowa o przekazaniu majątku, taką formę przewidywał landrecht pruski, bgb,
prawo zobowiązań
pojawia się swoboda umów, formy i treści,
potem wprowadza się pewien interwencjonizm, obowiązek liczenia się z obyczajami, zasadami uczciwego obrotu,
dominują umowy, pojawia się nowa forma przystępowania do umów - adhezyjna forma, zawarcie zobowiązania przez przystąpienie do określonej umowy, ale nie jest napisana, dziś np. kupno biletu, przystępujemy do umowy z PKP,
zmienił się także metody dochodzenia zobowiązań, odpowiedzialność cywilna za spełnienie zobowiązania,
odpowiedzialność obiektywna, gdzie jej podstawą będzie nie wina a ryzyko,
w związku z taką formą odpowiedzialności pojawia się ubezpieczenia od odpowiedzialności, istota pokrycia tego typu szkód będzie mieściła się w ryzyku przystępującego do ubezpieczenia, wielu płaci składki, jeden zyskuje,
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
popularna, osoba prawna,
wzrost zamożności społeczeństwa
mierniki:
ile jeździ samochodów,
ile spółek zoo funkcjonuje,
w znacznej części społeczeństwa, gdzie dochody są wyższe niż wydatki, tam szuka się formy zainwestowania nadwyżek,
pierwsza forma pojawiła się w II połowie XIX wieku w Anglii, odmiana spółki akcyjnej, ograniczona odpowiedzialność akcjonariuszy,
1892 - pierwsza spółka zoo w Niemczech, spółka z ograniczoną poręką,
każdy wspólnik wnosi kapitał, dzielony na udziały, wypracowane zyski dzielono w formie dywidendy,
były wtedy tylko 63 spółki zoo, w 1912 21 tys.,
ustawa austriacka z 1906 roku przypomina współczesne formy, na niej wzorowane są polskie regulacje,
prawo cywilne w Polsce w I połowie XX wieku znosiło takie spółki [?],
Historia powszechna 28.05
Egzamin - 18 czerwca o 16.00, wyniki 10 lipca.
Prawo totalitarne
Za jego twórcę uchodzi Lenin, bo pod jego wpływem w dekrecie w 1919 roku znalazł się przepis o antybolszewickiej propagandzie. Każde zachowanie można pod to podciągnąć. Nieokreślone przestępstwo, brak przesłanek i nieokreślona sankcja. Można było stosować analogię i nie prowadzić procesu, ale od razu wymierzyć karę.
Wcześniej też prawa były surowe, ale kazuistyczne, a tutaj norma bardzo szeroka. Sankcja też była określona, tutaj nie.
Skąd wzięło się takie podejście do prawa?
Prawo dla takiego systemu jest przeszkodą w działaniach, tak samo jak grupa prawników. System rządów totalitarnych jako lepszą formę przyjmuje ustalone przez siebie zasady moralne. Ustala to władca, ideologia. Jeśli prawo równa się tej moralności to jest dobre. System prawa radzieckiego łączy się z ideologia marksistowską zakładającą śmierć państwa i prawa.
Niezależnie od punktu wyjścia, czy to zasady moralne czy prawne, to generalnie w prawie totalitarnym przyjmuje się takie normy, jakie są przydatne dla reżimu w danym momencie.
Wracając do prawa radzieckiego, koncepcja marksistowska prawa prawie nie istnieje, Lenin mówił, że prawem będą normy o treści nadanej przez lud pracujący. Usunięto burżuazyjne kodeksy.
Albo zerwano więc z dotychczasowym systemem (Rosja) albo pozostawienie (Niemcy). Zmieniono jednak wtedy zasady prawa. Hitler zamierzał opracować nową kodyfikację. Jedną wielką dla wszystkich dziedzin.
Dalej, kolejna taka cecha charakterystyczna prawa radzieckiego - tak jak i w ustroju, założenia i realizacja nie miały wiele wspólnego. Prawo miało umrzeć, a się rozrastało. Oprócz rozrastania się systemu zwiększano liczbę zakazów. Rozrost przepisów szedł w parze z wzmożonymi sankcjami. Im więcej lat upływa, to społeczeństwo powinno przestrzegać nowego prawa. Skoro je łamie, to sankcje powinny być surowsze. Były też teorie prawa. Pierwotnie zakładano, że norm nie będzie, ale uznano, że dla regulacji stosunków społecznych pewne normy są potrzebne. Twórcy teorii z reguły źle kończyli jednak.
Charakterystyczne cechy w Rosji:
uregulować trzeba kilka sfer: prawo osobowe, prawo małżeńskie, akta stanu cywilnego,
dekret o ziemi, prawo własności,
równouprawnienie kobiet z mężczyznami,
równe prawa matki i ojca do dzieci,
z drugiej strony w prawie małżeńskim wiele zamieszania, podstawą była wolność zawarcia, ale trzeba wprowadzić swobodę rozwiązywania małżeństw,
wobec tego te rozwiązywanie małżeństw powodował problem dzieci bez rodziców,
państwo pomagało wtedy,
pomagało też kobietom rodzącym wiele dzieci,
samo zawarcie małżeństwa - cywilne,
z możliwością rozwiązania opartej na zasadzie dobrowolności rezygnacji,
kodeks rodzinny (1922) [bo doszli do wniosku, że jednak trzeba zrobić kodeksy] (nowelizacja z 1927), zrównano małżeństwa ze związkami faktycznymi,
wspólnota majątku,
zasada, że można podważyć lojalność jednego z małżonków,
można było donieść na małżonka, że jest nielojalny wobec państwa,
1936 - zakaz aborcji, wynikał raczej z dbania o trwałość narodu,
prawo własności:
dekret o ziemi konfiskował ziemie obszarników, klasztorne, cerkiewne,
z konfiskaty wyłączone indywidualne gospodarstwa chłopskie,
nacjonalizacja mienia ogólnonarodowego,
zakaz obrotu ziemią,
zniesienie prywatnej własności lasów,
jako dobro ogólnonarodowe poddano ziemie socjalizacji, czyli danie w użytkowanie ty, którzy mogli ją uprawiać własną pracą, nie najmując, bo najem to forma wyzysku,
nieruchomości dzielono na formy miejskie i rolne,
potem żeby coś budować trzeba było uzyskać zgodę rady delegatów,
od 1922 kodeks cywilny i nowe formy własności:
społeczną
państwowa
spółdzielczo-kołchozowa
prywatną
u nas jako drobnotowarowa,
osobistą,
te typy występowały we wszystkich państwach demokracji ludowej,
nieruchomościami ogólnonarodowymi zarządzały rady delegatów i najwyższa rada gospodarki narodowej, obrót ziemią dozwolony w 2002 roku, własność prywatna w 1998 roku,
przyjmowano koncepcję wspólnego właściciela,
stąd często mawiano - każdy jest właścicielem,
dzięki nadzorowi możliwa była gospodarka planowana,
prawo spadkowe to taki element świadomości, że tą drogą można nabyć własność,
w Rosji zniesiono więc prawo spadkowe;p,
majątek spadkodawcy stawał się własnością państwa,
dziedziczyć można było dobra osobiste, sprzęt domowy, tylko małżonek i dzieci,
w 22 roku wprowadzono dekret o spadkobraniu, dopuścił dziedziczenie małżonka i dzieci i ci, którzy dziedziczyli płacili 50% podatku od spadku, który zwiększono w latach 30. do 90%,
postępowanie cywilne:
proces miał toczyć się zgodnie z interesem państwa,
w procedurze karnej sądy uległy zmianie,
wprowadzono trybunały rewolucyjne i trybunały ludowe,
jedne i drugie obsadzane nie przez prawników, zasiadali robotnicy, kadencja 3 msc,
w procedurze karnej żadnych gwarancji, śledztwo max 10 dni,
akt oskarżenia na dobę przed rozprawą,
mogła odbyć się zaocznie,
zniesiono prawo do obrony,
niedopuszczalne ułaskawienie,
jedna instancja,
wyrok śmierci w ciągu 24h,
prawo karne materialne:
w 1919 roku wydane zostały przewodnie zasady prawa karnego,
rodzaj instrukcji,
prawo karne pełnić ma funkcje ochronną,
wprowadzono analogię,
z treści tych zapisów wynika daleko idąca skłonność do polityzacji prawa,
wprowadzono kategorie polityczne, np. kułak, trzeba było wytępić,
huligan, sabotażysta,
kk - 1922,
nowelizacja z 1926 - przestępstwa na antypaństwowe i pozostałe,
zasada odpowiedzialności obiektywnej,
jaka klasa społeczna taki wyrok...
Prawo niemieckie:
w Niemczech bardziej skomplikowana sytuacja,
Niemcy w nauce prawa byli potęgą,
rzesza wykształconych prawników,
Hitler nazywał ich jurystami,
będzie czynił wszystko aby nikt nigdy prawa nauczać się nie chciał,
dlaczego? Bo prawo było przeszkodą, ale w Niemczech nie zniesiono obowiązującego prawa, tylko zmieniono zasady,
prawników w zależności od miejsca wykonywania zawodu dzielą się na szereg grup, każdy z nich znalazł się pod nadzorem państwa,
adwokaturę uderzono - przepisy o obowiązku posiadania licencji, kontrolowano pochodzenie, czy nie jest przyjaźnie nastawiony do ideologii?
Sędziowie - starszej generacji pozwolono szybciej odejść z zawodu, ponieważ zwiększyła się liczba sądów, zaczęto sędziów i prokuratorów tworzyć po kursach prawniczych, usuwano kobiety argumentując, że nie są zdolne do logicznego myślenia, od 1934 roku zniesiono niezawisłość sędziowską, obejmujący stanowisko składa przysięgę na wierność państwu i Hitlerowi,
tworzono nowe sądy: wojskowe, SS, NSDAP, sądy polityczne,
sądy szczególne sądziły w jednej instancji w szybkim trybie w składzie 3 sędziów,
trybunał ludowy przejął przestępstwa przeciw państwu,
sądy orzekające na podstawie ustawy o ochronie przed potomstwem dziedzicznie chorym - lekarze prócz sędziów,
orzekały przymusową sterylizację wobec osób kalekich, chorych psychicznie, alkoholików,
najpóźniejsza ustawa o ochronie zdrowotności dziedzicznej, organy wydawały zaświadczenia o tym, że ktoś jest zdrowy więc może zawrzeć związek małżeński,
jeden z małżonków mógł wystąpić o unieważnienie, gdyby się okazało, że dopiero poznał swojego małżonka,
wydawał wyroki śmierci jedynie Trybunał,
kodeksy:
kodeks karny z 1871 obowiązywał dalej, ale wprowadzono do niego zasadę analogii poprzez zapis, że przestępstwem są nie tylko czyny przewidziane w ustawie ale uważane też wedle poczucia społeczeństwa,
kpk:
zniesiony zakaz reformatio in peius, czyli, że po odwołaniu można było wydać surowszą karę,
stosowano przyspieszone procedury i ograniczono możliwość obrony,
BGB też obowiązywał,
nie indywidualna własność , lecz własność wykonywana jest zgodnie z interesem wspólnoty narodowej,
od 1937 pracowano nad nowym projektem prawa małżeńskiego,
główny cel to zachowanie ciągłości narodu i na okres 5 lat,
kpc:
z 1877 tak jak kpk, ze zmianą, że zobowiązano sędziów do respektowania interesu państwa,
listy kierowane do sędziów, do tych ułomów po kursach,
nadzwyczajne środki rewizji wyroków, nadzwyczajny protest prokuratora, sprawę taką sądził specjalny wydział karny w trybunale ludowym, drugi środek - skarga o nieważność wyroku, na złe zastosowanie przepisu, administracyjna korekta wyroku - w trybie zarządzenia minister sprawiedliwości lub Hitler mogli żądać takiego wyroku,
w prawie osobowym:
w 1935 roku ustawa o obywatelstwie rzeszy,
o ochronie niemieckiej czci i krwi,
zabraniała zawierania związków małżeńskich z osobami pochodzenia żydowskiego,
wprowadziło zakaz zatrudniania w charakterze gospodyni kobiety poniżej 40 lat żydowskiego pochodzenia,
obywatelem rzeszy jest niemiecki poddany krwi niemieckiej zdolny do służenia rzeszy,
obywatele i poddani,
prawa mieli tylko obywatele, pozostali obowiązki,
w rozporządzeniu wykonawczym obywatelstwo nadaje się decyzją administracyjną,
nowe przestępstwo - zhańbienie rasy,
pojęcie szkodnika narodowego, w prawie rzeczowym i spadkowym nastąpiło odejście od indywidualizmu na rzecz interesu państwa,
w prawie spadkowym testament z pokrzywdzeniem interesu był nieważny,
umowa jako podstawa zobowiązania nie powinna naruszać interesu narodowego,
nowe przestępstwo - polegające na osłabieniu kondycji gospodarczej państwa,
prawo karne:
zmiany wprowadzano pod wpływem szkoły antropologicznej,
duży wpływ miał Enrico Ferri, wprowadził odpowiedzialność zbiorową, od lat 15, ojciec, który opuścił rodzinę, nie można było pokazać się w stanie nietrzeźwym w miejscu publicznym, odpowiedzialność karna ojca nie utrzymującego dzieci,
ciekawe jest wprowadzenie tzw. klauzul generalnych- pilny interes rzeszy, zdrowe poczucie narodowe,
w rezultacie stan niepewności prawa,
nie może być sprzeczności między interesem narodu i jednostki,
zniesiono sądownictwo administracyjne,
przestępstwa polityczne opierały się na założeniu, że naród jest przedmiotem ochrony, nacjonalizm ustawy,
przestępcy - recydywiści, zawodowi, z nawyku, o wrodzonych skłonnościach zbrodniczych,
wśród kar dodatkowych kara konfiskaty,
ustawy dotyczące ludności żydowskiej zawierały szereg zapisów drastycznych, regulowały kwestie np. dodania imienia żydowskiego do dotychczasowych imion,
w dokumentach zapis: JUDE,
zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, czekania w poczekalniach, korzystania ze środków masowego przejazdu,
zakaz wychodzenia z domu o pewnych porach,
KONIEC!