71. Scharakteryzuj narządy, w których obserwuje się cykliczne zmiany związane z

cyklem płciowym - uwzględnij regulację hormonalną.

NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

Narządy wewnętrzne (parzyste z wyjątkiem gruczołu krokowego):

• Jądro,

• Najądrze,

• Nasieniowód,

• Gruczoł pęcherzykowy,

• Przewód wytryskowy,

• Gruczoł krokowy (prostata),

Narządy zewnętrzne (nieparzyste):

• Prącie z przebiegającą w nim cewką moczową,

• Moszna,

Dojrzały plemnik, którego długość wynosi około 60 mikronów składa się z:

• główki (długości około 4,5 mikrona mająca kształt gruszkowaty, zawiera zagęszczony w małej objętości materiał genetyczny otoczony obkurczoną błoną komórkową),

• szyjki (wstawki, zawiera materiał energetyczny),

• witki (narząd kinetyczny, zawiera włókienka obdarzone zdolnością kurczenia się. Skurcze tych włókien wprawiają w ruch plemnik, które w drogach rodnych kobiety poruszają się z szybkością około 30 cm/godz.).

Istnieją dwa rodzaje plemników:

• z okrąglejszą główką i krótszą witką, zawierają chromosomy X

• z dłuższą główką i krótszą witką, zawierają chromosomy Y

Płeć dziecka uzależniona jest od ojca, którego plemnik zapładniający zawira albo chromosom X, albo chromosom Y.

NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE:

Narządy wewnętrzne:

• Jajniki,

• Jajowody,

• Macica, szyjka macicy

• Pochwa,

Narządy zewnętrzne:

• Wzgórek łonowy,

• Wargi sromowe większe,

• Wargi sromowe mniejsze,

• Przedsionek pochwy,

• Łechtaczka,

• Gruczoł Bartholina (parzysty),

• Gruczoł Skene a (parzysty),

W jajniku od 4 m-ca życia płodowego znajdują się pęcherzyki pierwotne zawierające niedojrzałe komórki jajowe. W momencie urodzenia ogólna liczba pęcherzyków wynosi około 400 tys. Z czego tylko 400 z nich rozwija się w pełni w okresie od pokwitania (12 - 13 r.ż. do menopauzy 45 - 55 r.ż.).

Wyróżnia się następujące fazy rozwoju komórki jajowej:

• Pęcherzyki pierwotne - wyst. w dużej liczbie,

• Pęcherzyk jajnikowy wzrastający,

• Pęcherzyk jajnikowy dojrzewający (dominujący pęcherzyk jajnikowy, pęcherzyk Graafa). Dojrzała komórka jajowa ma średnicę około 0,13 mm i jest pokryta gruba otoczką przeźroczystą, na zewnątrz której znajduje się wieniec promienisty, utworzony z komórek ziarnistych. Aby przebić się przez otoczkę, plemnik posiada w główce specjalne enzymy, które ułatwiają penetrację. Komórka jajowa posiada duże zapasy substancji odżywczych i materiał genetyczny.

Dojrzała komórka jajowa po wydobyciu się z pęcherzyka Graafa jest zdolna do zapłodnienia przez 6 - 12 godzin, a żyje do 24 godzin.

Cykl miesiączkowy trwa średni 28 dni, rozpoczyna się dniem w którym pojawia się krwawienie. Obejmuje zmiany zachodzące w jajnikach, błonie śluzowej macicy, szyjce macicy, pochwie, piersiach, cewce moczowej, skórze i kościach. Zmiany te regulowane są przez układ podwzgórze - przysadka - jajnik. Wyróżniamy:

• Fazę krwawienia miesiączkowego (70 - 80 ml) - 1 - 5 dzień cyklu, ciałko żółte z poprzedniego cyklu zmienia się w ciałko białe. We krwi spada poziom estrogenów, progesteronu, FSH i LH. Zmiany w ukrwieniu endometrium.

• Faza folikularna - 6 - 13 dzień cyklu. W jajniku wzrasta kilka p. Graafa, dojrzewa jeden. Zwiększone wydzielanie estradiolu, stężenie progesteronu FSH (wydzielane pulsacyjnie) i LH mniejsze.

• Faza owulacyjna - 14 dzień cyklu, 24 - 36 godzin, Po wpływem LH pęknięcie pęcherzyka Graafa. Gwałtowny spadek estadiolu, zwiększone wydzielanie FSH. Pik LH na 10 - 12 godz. przed owulacją.

• Faza lutealna - 15 - 28 dzień cyklu, pęch. jajnikowy przekształca się w ciałko żółte (utrzymuje się 10 - 16 dni), które jako gruczoł dokrewny wytwarza progesteron i estrogeny, spadek tych hormonów - miesiączka).

FIZJOLOGIA UKŁADU PŁUCIOWEGO CZŁOWIEKA

Najważniejszym gruczołem wydzielania wewnętrznego jest przysadka mózgowa, której czynność powiązana jest z podwzgórzem stanowiącym część mózgowia. Podwzgórze spełnia rolę „centrali”, która integruje docierające do mózgowia bodźce ze środowiska zewnątrzustrojowego i wewnątrzustrojowego.

W podwzgórzu wydzielana jest substancja uwalniająca (neurohormon) - Gn - RH. Powoduje on uwalnianie z przysadki dwóch hormonów działających na gruczoły płciowe (gonady). Sa to gonadotropiny: LH - lutotropina i FSH - folikulotropina.

Hormony te kontrolują czynność gonad na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Fizjologia układu płciowego męskiego.

Gonadotropiny w ustroju męskim wydzielane są w sposób toniczny i pulsacyjny, co powoduje utrzymywanie się na stałym poziomie męskich hormonów płciowych - androgenów - wytwarzanych w jądrach. Podstawowym hormonem jest testosteron. Odpowiedzialny jest on za rozwój pierwotnych i wtórnych cech płciowych. Niewielkie ilości testosteronu wytwarzane są w rozwoju płodowym wpływając na ukształtowanie się męskiego podwzgórza nie wykazującego cykliczności. Wytwarzanie jego zwiększa się w okresie dojrzałości i utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie do 40 roku życia, po czym stopniowo spada.

Fizjologia układu płciowego kobiety.

Uwarunkowana jest współzależnością między trzema gruczołami dokrewnymi (wydzielanie wewn.): podwzgórzem, przysadką mózgową i jajnikami.

Podwzgórze wydziela hormon uwalniający gonadotropiny - Gn-RH, mające znaczenie w układzie rozrodczym.

Przedni płat przysadki mózgowej wydziela hormony:

• FSH - pobudzający dojrzewanie dominującego pęcherzyka jajnikowego i wydzielanie estrogenów,

• LH (wraz z FSH) - pobudzający jajeczkowanie i czynność ciałka żółtego,

• PRL - prolaktyna - powoduje po porodzie wydzielanie w gruczołach piersiowych pokarmu. Poza okresem karmienia wydzielanie PRL jest hamowane i utrzymuje się na niskim poziomie. Podwyższony poziom świadczyć może o patologii, miedzy innymi czynnik niepłodności.

Jajniki wytwarzają hormony żeńskie:

• Estrogeny ( wydzielane w okresie całego cyklu miesiączkowego w zmniejszających się ilościach, najwięcej - podczas dojrzewania pęcherzyka dominującego, najmniej - faza ciałka żółtego),

• Progesteron (syntetyzowany głównie przez ciałko żółte, stężenie we krwi w fazie ciałka żółtego jest wielokrotnie większe od stężenia estrogenów).

SCHEMATY WYDZIELANIA HORMONÓW PŁCIOWYCH

Czynniki wewnątrzustrojowe	Czynniki zewnątrzustrojowe		Czynniki wewnątrzustrojowe	Czynniki zewnątrzustrojowe

Podwzgórze

Podwzgórze

Gn - RH Gn - RH

Przysadka

Przysadka

FSH LH FSH LH

Jądra		Jajniki
Testosteron		Estrogeny Progesteron

a) męskich b) żeńskich

Płodność uwarunkowana jest zdolnością wytwarzania komórek płciowych.

Płodność mężczyzny jest stała - permanentna (od okresu dojrzewania (około 15 r.ż.) do późnej starości.

Płodność kobiety jest cykliczna, uzależniona od zmian hormonalnych zachodzących podczas każdego cyklu miesiączkowego. Trwa ona od momentu wydzielania śluzu płodnego przez gruczoły szyjki mac. Do około 24 godz. po odbytym jajeczkowaniu.

Wspólna płodność kobiety i mężczyzny zależy od czasu przeżycia plemników w śluzie szyjkowym (do 7 dni) i czasu przeżycia komórki jajowej po jajeczkowaniu.

Zapłodnienie uzależnione jest od jednoczesnej obecności czynników (między innymi):

• Męskiej komórki rozrodczej - plemnika,

• Żeńskiej komórki rozrodczej - komórki jajowej,

• Inne czynniki - płodny śluz, który pojawia się w pochwie kobiety w ciągu kilku dni

poprzedzających uwolnienie komórki jajowej z jajnika,

Klimakterium

Przekwitanie jest etapem przejściowym w życiu kobiety między okresem reprodukcyjnym a początkiem starzenia się.

Menopauza - ostatnia miesiączka w życiu, po której następuje 6 miesięcy przerwy
Premenopauza - kilka lat (2-3) przed menopauzą. Pojawiają się endokrynologiczne i biologiczne objawy nadchodzącej menopauzy.
Postmenopauza - rozpoczyna się 12 miesiący po menopauzie
Perimenopauza = klimakterium = premenopauza + co najmniej do 1 roku po menopauzie (tj. co najmniej do postmenopauzy)

Menopauza -występuje ok. 50 roku życia

ZALEŻY OD:

• palenia papierosów (szybciej ok. 1,8 roku)

• szybciej u kobiet mieszkających na terenach wysokogórskich

• szybciej u osób z niektórymi chorobami genetycznymi
  (np. Zespół Turnera)

• później u otyłych

• występuje w podobnym wieku co u żeńskich członków rodziny

NIE ZALEŻY OD:

• menarche (pierwszej miesiączki)

• rodności

• warunków ekonomicznych

• długotrwałej antykoncepcji hormonalnej

Etiologia przekwitania

• Przekwitanie jest konsekwencją fizjologicznej niewydolności jajników

• objawy i konsekwencje przekwitania są spowodowane niedoborem estrogenów

↓ wydzielania inhibiny jajnikowej przez jajnik ⇒ zanik zdolności wyzwalania rytmicznych bodźców przez ośrodki ponadpodwzgórzowe dla podwzgórza ⇒ utrata cyklicznej czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego (cyklicznego wydzielania FSH i LH)

Zmiany hormonalne

• kilka lat przed menopauzą: ↑ FSH ↑ LH , brak cyklicznego wydzielania ↓ progesteronu względny hiperestrogenizm

KONSEKWENCJA:

cykle bezowulacyjne, skrócenie cykli,

nieregularne miesiączki, obfite miesiączki

niepłodność, mastodynia, mastopatia

Zmiany hormonalne

• po menopauzie:

FSH, LH: ↑ po menopauzie, ↓ w okresie starości

FSH: 10-15 x ↑ (ok. 200 mIU/l)

LH: 4-8 x ↑ (60-120mIU/l)

↓ 17-β estradiolu (<20pg/nl) Estron (E₁)- główny estrogen pomenopauzalny

(powstaje z konwersji w tkance tłuszczowej z nadnerczowego androstendionu)

Konsekwencje ↓ ilości estrogenów w organiźmie

1. zespół klimakteryczny = objawy neurowegetatywne i psychoemocjonalne

2. układ sercowo-naczyniowy

zmiany profilu lipidowego ⇒

choroba niedokrwienna serca ⇒ zawał serca

3. osteoporoza

dotyczy gł. kości beleczkowatej

prowadzi do złamań szyjki kości udowej, kompresyjne kręgów, w dystalnym odcinku kości promieniowej

Konsekwencje ↓ ilości estrogenów w organiźmie

4. układ moczowo-płciowy

• ↓ glikogenu w komórkach nabłonka pochwy ⇒ zanik pałeczek kw.mlekowego ⇒ ↑ pH ⇒ stany zapalne

• ↓ wydzielania śluzu przez gruczoły pochwowe ⇒ poczucie suchości w pochwie, bolesne stosunki płciowe

• ↓ objętości jajników, macicy (ewentualnych mięśniaków), endometrium staje się linijne, < 4mm

• atrofia cewki moczowej ( analogicznie jak pochwy) + osłabienie mięśni dna miednicy ⇒ częstomocz, bezbakteryjne zapalenia pęcherza, nietrzymanie moczu

Konsekwencje ↓ ilości estrogenów w organiźmie

5. gruczoły piersiowe

↓ ilość tkanki gruczołowej i tłuszczowej,

↑ ilość tkanki łącznej

6. Skóra

↓ ilość kolagenu ⇒ skóra cienka, mało elastyczna

↓ aktywność gruczołów łojowych i potowych

Objawy

• naczynioruchowe uderzenia gorąca poty zawroty głowy ↑temperatury ciała kołatanie serca

• psychoemocjonalne stany depresyjne osłabienie koncentracji i pamięci zaburzenia snu (spłycenie fazy snu głebokiego) labilność emocjonalna

Układ kostny

• Osteoporoza postmenopauzalna= inwolucyjna = typu I

• etiologia: ↓ estrogenów ↓aktywność osteoblastów ↓synteza wit. 1,25(OH)2 cholekalcyferolu ↓wchłanianie wapnia w jelitach (-) bilans wapnia

Oogeneza i Spermatogeneza różnice i podobieństwa

Oogeneza:
- zachodzi u pań,
- z jednego oogonium powstaje 1 oocyt
-jest przerwana w profazie I podziału i wznowiona tuż przed owulacją.
- gromadzona jest duża ilość subst. odżywczych.

spermatogeneza:
-zachodzi u panów
-z jednego oogonium powstają 4 spermatydy.
- zachodzi ciągle, niezależnie od niczego.

Oogeneza:

- jest to proces dojrzewania komórki jajowej u zwierząt i człowieka
- zachodzi w jajniku (przeważnie w pęcherzykach jajnikowych)
- polega na serii podziałów komórek pierwotnych, kończących się podziałem redukcyjnym (mejoza), w czasie, którego ostatecznie dojrzewa komórka jajowa
- dojrzała komórka jajowa jest haploidalna, wyposażona w żółtko i informosomy
- profaza I podziału mejotycznego u ssaków może trwać od kilku do kilkunastu lat

Spermatogeneza:

- jest to proces powstawania plemników u zwierząt i człowieka
- przebiega w nasieniotwórczych kanalikach jąder
- plemniki powstają z pierwotnych komórek płciowych po serii tzw. podziałów dojrzewania
- powstałe plemniki mają haploidalną liczbę chromosomów
- powstałe plemniki są wyposażone w witkę

W oogenezie => oocyt I rzędu jest diploidalny, oocyt II rzędu jest haploidalny
W spermatogenezie jest tak samo => spermatocyt I rzędu jest diploidalny, spermatocyt II rzędu zaś haploidalny

Witka z centriolami - umożliwia plemnikowi ruch, wstawka z mitochondriami dostarcza niezbędnej dla plemnika energii, akrosom w główce (przekształcony AG lub lizosom wg niektórych) - umożliwia dotarcie do środka kom. jajowej (strawienie otoczki wg starych teorii). Co do polocytów to wydaje misie, ze po prostu oocyt I rz. pozbywa się w ten sposób głównie nadmiaru cytoplazmy, która niepotrzebna może ulec degeneracji.

Niżej zamieszczam jeszcze raz oogenezę, ale trochę dokładniej,jeśli ktos chce to proszę

OOGENEZA - PROCES TWORZENIA DOJRZAŁEJ KOMÓRKI JAJOWEJ

Oogeneza zwana również owogenezą lub oogonią zachodzi w jajniku każdej kobiety.

Oogeneza to wytwarzanie - dojrzałej żeńskiej komórki płciowej. Podstawą tego procesu są komórkowe podziały mitotycznych, mejotycznych oraz różnicowania się komórek.

Jako pierwsze w całym skomplikowanym procesie udział biorą- pierwotne komórki płciowe.

Początkowo są nimi komórki ektodermalne, które dzięki zdolnością ruchu wędrują przez ścianę pęcherzyka żółtkowego, następnie przez jelito tylne i dalej do niezróżnicowanej jeszcze gonady (z której powstanie jajnik) stopniowo ulegając przekształceniu w owogonia (oocyty, oogonia).

Co się dalej dzieje z tymi komórkami?

Otóż owogonia dzielą się wielokrotnie (w procesie mitozy), powiększają swoją liczbę w zawiązkach jajników . Proces ten trwa do 6. miesiąca życia płodowego każdej dziewczynki. W wyniku podziałów i procesów dojrzewania owogonie przekształcają się w owocyty I rzędu. Owocyt I rzędu o średnicy około 40 μm dzieli się mejotycznie jedynie do fazy diplotenu. Wówczas to dalszy podział jest zablokowany przez czynnik białkowy zwany inhibitorem dojrzewania owocytów - OMI. Stan zahamowania dalszych podziałów owocytu I rzędu w fazie diplotenu określa się diktiotenem. Na tym etapie rozwoju czyli w diktiotenie owocyty I rzędu mogą pozostawać aż do 50 roku życia (okres menopauzy). Podczas tego stadium gromadzą się w owocycie materiały zapasowe w postaci żółtka. Zahamowany w diklotenie owocyt posiada potencjalną zdolność do zakończenia rozpoczętego przecież procesu mejozy. Następuje to pod wpływem czynnika pobudzającego dojrzewanie - MPF. Czynnik ten inicjuje zakończenie rozpoczętego wcześniej I podziału mejotycznego.

W wyniku zakończonego I podziału mejotycznego powstaje owocyt II rzędu i mała komórka - ciałko kierunkowe I. Obie komórki mają po 23 chromosomy.

Owocyt II wchodzi następnie w II podział mejotyczny, tu również zostaje zahamowany podział ale na innym etapie. Po zakończeniu profazy już w metafazie zostaje zatrzymany II podział mejotyczny.

Taki owocyt II rzędu jest następnie wydalony z jajnika w czasie owulacji (jajeczkowania) - funkcjonuje średnio 24 godziny. Dalsze losy tej komórki są ściśle związane z procesem zapłodnienia.

W czasie zapłodnienia albo tuż po nim zostaje zaktywowany zatrzymany w metafazie owocyt II rzędu i następują dalsze podziały mejotyczne to jest: anafaza, telofaza i na koniec cytokineza. Efektem tych procesów podziału jest zapłodniona komórka jajowa (zygota) i drugie ciałko kierunkowe.

Doszliśmy do momentu utworzenia z pierwotnej komórki jajowej w pełni ukształtowanego owocytu II rzędu. Jeżeli w trakcie następujących po sobie podziałów mejotycznych nie dojdzie do zaburzeń to jądro owocytu II rzędu zawiera 23 chromosomy - jest komórką hapolidalną (n).

Dojrzała komórka płciowa - owocyt II rzędu (do powstania którego prowadzi tak skomplikowana droga przemian) łączy się z męską komórką płciową - plemnikiem i dochodzi do zapłodnienia czyli do rozwoju nowego organizmu.

Pod koniec życia płodowego w obu jajnikach znajduje się około 2 mln owocytów I rzędu zahamowanych w diktiotenie w trakcie życia dziewczynki a następnie kobiety ilość ich zmniejsza się - obumierają w wyniku apoptozy - osiągając wartość około 400 tysięcy w wieku dojrzałym. Liczba komórek owulacyjnych jest zmienna. Młoda kobieta w wieku 20 lat uwalnia w ciągu roku do 5 tysięcy owocytów, 30 letnia już tylko 10. Natomiast kobiety w wieku 40-50 ilość ta wynosi od 5 do 0.

W czasie każdego cyklu miesiączkowego w obu jajnikach dojrzewa około 20 pęcherzyków jajnikowych. Jeden z nich daje komórkę jajową, reszta ulega zanikowi. Po 35 roku życia w jajnikach kobiety pierwotnych pęcherzyków jajnikowych jest stosunkowo mało, przed okresem przekwitania jest już ich tylko około 100.

---