Anna Jórasz

PROBLEMY I ORIENTACJE SOCJOLOGII LITERATURY

„badanie społecznych warunków powstawania, funkcjonowania i przemian literatury” (Stefan Żółkiewski)

Jurij Dawydow twierdzi, że początki S.L. sięgają czasów antycznych:

1. PLATON - sztuka i literatura jako pozór i fałsz, nieudolne naśladownictwo, podejście krytyczne i pryncypialne

2. ARYSTOTELES - podejście realistyczne i pragmatyczne, sztuka i literatura to dziedziny prawdopodobieństwa - przynoszą ogólną wiedzę o świecie, doświadczenie sztuki przynosi oczyszczenie (katharsis), udoskonala moralnie i estetycznie

Właściwe początki S.L. to początek Xix., po Rewolucji Francuskiej, kiedy ogromny wpływ na literaturę wywarł marksizm. Transpozycji jego teorii do sfery literatury dokonał Hipolit Taine i Gieorgij Plechanow.

1. TAINE:

• Triada czynników: rasa, środowisko (jako stan ogólny umysłów i obyczajów), moment (epoka podpowiada treść i sposób wyrazu)

• Sztuka jest wyrazem społeczeństwa, nie jest izolowana - zależy od całości twórczości danego artysty, która je tłumaczy - artysta należy do danej „szkoły”, otaczają go inni artyści, a wszystko dzieje się w ramach szeroko pojętej publiczności,

• Mimetyczny charakter sztuki - proporcje, zarysy i logika

• Pozytywizm - zaufanie do nauk przyrodniczych: dzieła jako fakty i produkty, których cechy i przyczyny można zbadać

2. PLECHANOW - IDEOLOGICZNA GENEALOGIA SZTUKI

• Dla każdego dzieła można i trzeba dopasować ideologię, ekwiwalent psychologiczny - literatura odzwierciedla stan danej grupy społecznej

• Dopiero wówczas dokonać oceny estetycznej

Owczarek wyróżnia typy S.L.:

1. socjologia produkcji literackiej - z pkt widzenia twórcy

2. socjologia odbioru i odbiorców

3. socjologia komunikacji literackiej

ad1.

1. Gyorgy LUKACS

• Pisarz jako sprawca i producent, proces pisania zależny od społ.-hist. warunków tworzenia, dzieło jako historyczny obraz społeczeństwa

• Powieść jako „mieszczańska epopeja” Hegla - wyrosła z ideologicznej walki mieszczaństwa przeciw feudalizmowi

• Rozkład formy narracyjnej>przewaga liryki, analizy, opisu, wyizolowany główny bohater

Lucie GOLDMANN-strukturalno-genetyczna

• HOMOLOGIA STRUKTURALNA - struktury formalne tekstu a struktury świadomości społecznej epoki

• Bohater problematyczny wskazuje na życie codzienne zdeterminowane produkcją rynkową

3. Borys ARWATOW - formalno-socjologiczna

• Praca pisarska jako praca wytwórcza (uniwersalność pojęcia pracy i sposobu produkcji)

• Formalizm - literatura jako konstrukcja z językowego i historycznego materiału epoki

• Walter BENJAMIN

• Pojęcie aury, którą tworzą nowoczesne środki przekazu - prasa (korespondencja,reportaż itp zmniejszają dystans twórca-artysta), film i reprodukcja malarstwa niwelują różnice czasoprzestrzeni

• Artysta jako producent masowej rozrywki na zamówienie

• Raymond WILLIAMS

• Analiza pisarzy lat 1470-1920, podział na 9 okresów x 50 lat

• Kryteria: pochodzenie społeczne, wykształcenie, źródło utrzymania

• Wnioski - lit. Narodowa nie jest tworem autonomicznym, niezależnym od zmian społecznych; nie ma stałego związku między cechami danego społeczeństwa a tworzonej przez nie literatury

Ad.2 SOCJOLOGIA ODBIORU I ODBIORCÓW - oparta na doświadczeniu, statystyce, ankiecie, wywiadzie socjologicznym

1. Leo LOWENTHAL - „Recepcja dzieła Dostojewskiego w Niemczech 1880-1920”>>interpretacja ideologiczna zależna od publiczności: Np konserwatywny odłam klasy średniej przeciw rewolucji

2. Robert ESCARPIT - rozpowszechnienie ksiązki literackiej\

• Ksiązka - treść (kultura symboliczna) i towar konsumpcyjny (przedmiot działalność gosp), cel sam w sobie (cecha bezinteresowności)

• Książka staje się faktem literackim przez kontakt z czytelnikiem; podwójna samotność

• Stanisław Siekierski - odbiór jako wieloczęściowa intern=akcja czynników: mecenatu - opinii krytyki literackiej - publiczność - produkcja wydawnicza; podobnie Anna PAwełczyńska, Bogusław Sułkowski

Ad. 3

SOCJOLOGIA KOMUNIKACJI LIT. „literatura jest literaturą tylko gdy jest czytana”

1. Hugh Dalziel DUNCAN - „Language and literature In socjety”

• Symbolizm interakcji - literatura=symbol, perswazyjna rola symboli - tworzy modele działania w zawieszeniu, przysposabia człowieka do działania

• 3 role społeczne - autor, czytelnik, krytyk

2.Robert ESCARPIT - „akt czytania odtworzeniem aktu pisania”

• Literatura jako proces: projekt (rękopis dzieła), medium, operacja (proces lektury)

• Aparat rozpowszechniania - produkcja ksiązki, tynek, konsumpcja

• Stefan Żółkiewski - PUNKT WYJŚCIA: co ludzie robią z literaturą? Swoistość teorii polega na społecznej wrażliwości na zróżnicowanie kultury i literatury>>SŻ wyróznia

- warianty uczestnictwa w kulturze literackiej - ludyczny (zabawowy), polityczny (zaangażowany), kanoniczny

- kilka obiegów literatury - wysokoartystyczny, trywialny, brukowy, literatury dla ludu, jarmarczno-odpustowy

*model komunikacji uwewnętrznionej - Janusz Sławiński, Edward Balcerz, Michał Głowiński

---