UNIA BRZESKA I JEJ POLITYCZNE KONSEKWENCJE
Przyczyny:
Pomysł przywrócenia jedności Kościoła i zawarcia unii między prawosławiem wyznawcami obrządku rzymskokatolickiego zrodził się w Rzymie. Rzecznikiem unii stal się papież Grzegorz XII, powołano także kolegia w Rzymie i Wilnie, które miały kształcić księży na potrzeby przyszłego kościoła unickiego. Projekt ten znalazł także poparcie w Rzeczypospolitej, zabiegającej o pełnie zespolenie ziem kresowych z koroną. Ponadto próbowano uniknąć wpływu niedawno utworzonego patriarchatu moskiewskiego (w 1589 r.) na prawosławną hierarchię Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Biskupi prawosławni łucki Cyryl Terlecki, lwowski Gedeon Bałaban a także turowski i piński Pełczyński oraz chełmski Zbirujski zadeklarowali przystąpienie do unii pod warunkiem zachowania dotychczasowej liturgii. W 1594 r, sprecyzowano warunki, które miały być spełnione przez Rzym i króla polskiego Zygmunta III, nim hierarchia prawosławna wyrazi zgodę na unię. M.in. chciano zachowania dotychczasowej liturgii oraz przywilejów, dopuszczenie biskupów do senatu i obrona przed represjami ze strony patriarchatu konstantynopolskiego.
Zawarcie unii:
W celu ustalenia szczegółów dotyczących zawarcia unii, do Rzymu w 1595 r. udali się prawosławny biskup łucki Cyryl Terlecki i prawosławny biskup włodzimierski Hipacy Pociej. Oni też w listopadzie 1595 r. podpisali w imieniu władyków kościoła prawosławnego 32 artykuły Umowy duchowieństwa łacińskiego i ruskiego.
W październiku 1596 r. rozpoczął się w Brześciu Litewskim synod, w którym wzięli udział zarówno przedstawiciele prawosławia, jaki i nowego kościoła unickiego a także przedstawiciele kościoła rzymskokatolickiego. 18 października doszło do rozłamu między nimi. Jedni podpisali akt przystąpienia do unii, drudzy na czele z ruskim kniaziem Konstantym Ostrogskim nie zaakceptowała warunków unii i zobowiązali się na piśmie do prowadzenia walk o przywrócenie jedności kościoła prawosławnego. W 1596 r., został zwołany Sobór prawosławny, w skład którego weszli przeciwnicy unii na czele z biskupem przemyskim Michałem Kopysteńskim oraz biskupem lwowskim Gedeonem Bałabanem. Sobór ten potępił akt unii z Kościołem rzymskokatolickim i pozbawił hierarchów, którzy do niej przystąpili, święceń biskupich. Zaogniający się konflikt wkrótce pchnął przeciwników unii do przymierza z Księstwem Moskiewskim.
W wyniku unii powstał Kościół unicki. Unici zobowiązali się uznać dogmaty Kościoła katolickiego i zwierzchnictwo papieża, w zamian za to zachowali swój obrządek, kalendarz juliański i organizację kościelną.
Konsekwencje zawarcia unii brzeskiej:
Unia, wbrew zamierzeniom inicjatorów i zwolenników, nie ułatwiła Rzeczypospolitej polityki wobec kresów. Do istniejących już problemów doszły nowe, te na tle religijnym. Opozycja była zbyt silna by można było zaprowadzić unię siłą. Król popierał unitów, prawosławni więc występując przeciwko unii kwestionowali politykę monarchy. Ponadto Kozacy w całości opowiedzieli się po stronie prawosławia. Rzeczypospolita znalazła się w sytuacji, której tak chciałam uniknąć, ponieważ zwolennicy dawnej wiary zaczęli szukać poparcia dla swych dążeń w państwie moskiewskim. W 1620 r. dzięki patriarsze jerozolimskiemu Teofanesowi, doszło do nielegalnego wskrzeszenia metropolii kijowskiej i podporządkowanej jej hierarchii. Nowym metropolitą kijowskim został Hiob Borecki. Rzeczpospolita nie uznała nowych biskupów i nie pozwoliła im objąć stanowisk. Coraz częściej zaczęło dochodzić do ostrej walki na kresach, zaczęła lać się krew. Dopiero Władysław IV w 1632 r. uznał hierarchię prawosławną, godząc się w ten sposób na istnienie równoległe dwóch przeciwstawnych i prowadzących ze sobą walkę obozów. Unici szukali oparcia w rządzie polskim, natomiast prawosławni w Rosji.