32. Konferencja w Poczdamie i inne trakty pokojowe
Konferencja poczdamska (17 lipca 1945 - 2 sierpnia 1945 w Poczdamie) - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki) - prezydenta USA Harry'ego Trumana (który zastąpił zmarłego w kwietniu tego roku Franklina Delano Roosevelta), premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, którego w trakcie konferencji zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa Clement Attlee i ZSRR Józefa Stalina.
Była to ostatnia z trzech konferencji Wielkiej Trójki, miała miejsce po konferencji teherańskiej (listopad-grudzień 1943) i konferencji jałtańskiej (luty 1945).
Postanowienia:
odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy
wschodnia granica Polska nie została ustalona, obowiązują do dziś obustronne porozumienia
Inne trakty pokojowe
Konferencja w Teheranie
Uczestnicy: Wielka Trójka - Józef Stalin, przywódca ZSRR, Winston Churchill, premier Wielkiej Brytanii i Franklin Delano Roosevelt, prezydent Stanów Zjednoczonych
Była to pierwsza konferencja z udziałem Wielkiej Trójki. Głównym jej postanowieniem były uzgodnienia dotyczące zakresu i kalendarza operacji alianckich, które miały otworzyć drugi front w Europie. Przyjęto za teren lądowania Normandię, a na początek akcji został wybrany maj 1944 roku. W kwestii Iranu szefowie państw sojuszniczych zgodzili się, aby pozostał on w pełni suwerenny. Jeżeli chodzi o sprawę polską, to zatwierdzono linię Curzona jako granicę wschodnią ii bieg Odry jako zachodnią. Zapowiedziano także, że po wojnie powstanie współpraca między trzema państwami, aby zachował się pokój na świecie, w ramach ONZ-tu (Organizacji Narodów Zjednoczonych). Poza tym: Austria miała być po wojnie niepodległa, jugosłowiańskiej partyzantce Broz-Tity należała się pomoc. Rozbieżności nastały, gdy podjęto temat podziału Niemiec na strefy okupacyjne. Roosevelt domagał się, aby podzielić je na pięć państw, czemu sprzeciwiał się Stalin. Wszystkie postanowienia znalazły się w dokumencie końcowym konfederacji zwanym
Deklaracją Trzech Mocarstw. Konferencja teherańska ukazała pierwsze oznaki podziału Europy na strefy wpływów z pozostawieniem Europy środkowo-wschodniej Stalinowi. Świadczyły o tym chociażby: postanowienia względem Polski czy ostateczna rezygnacja Brytyjczyków z drugiego frontu na Bałkanach.
W Jałcie
Uczestnicy: Wielka Trójka - Józef Stalin, przywódca ZSRR, Winston Churchill, premier Wielkiej Brytanii i Franklin Delano Roosevelt, prezydent Stanów Zjednoczonych
Była to druga, a zarazem ostatnia konferencja z udziałem Wielkiej Trójki, chociaż niektórzy historycy wahają się, czy nie powinno się tutaj mówić o "dwóch i pół", gdyż Wielka Brytania zaczęła znacząco tracić decydujący głos, a o sprawach zasadniczych decydował Stalin z Rooseveltem. Wzrost ważności ZSRR można zaobserwować również na podstawie miejsca, gdzie odbyło się spotkanie. Jałta bowiem leży na rosyjskim Krymie.
Przede wszystkim zajęto się sprawą Niemiec. Roosevelt musiał odstąpić od swojej koncepcji podziału ich na 5 stref okupacyjnych - wygrał Stalin, który chciał, aby Niemcy zostały podzielone na strefy: amerykańską, radziecką, angielską i francuską. Także Berlin miał być podzielony na sektory amerykański, radziecki, francuski i angielski. A nad okupowanymi terenami pieczę miała sprawować Sojusznicza Rada Kontroli. Zdawano sobie sprawę, że w powojennej Europie Francja może stać się groźnym rywalem, jeżeli pominie się jej w "dzieleniu łupów". Uzgodniono także wspólne stanowisko w sprawie rozbrojenia Niemiec, zniszczenia niemieckich urządzeń wojskowych, poddania kontroli niemieckiego przemysłu oraz szybszego osądzenia zbrodniarzy wojennych i wyegzekwowania odszkodowań. Zapowiedziano także delegalizację partii nazistowskiej Hitlera i innych organizacji wspierający jego reżim.
Ustalono także, że Związek Radziecki przystąpi do wojny z Japonią w ciągu trzech miesięcy od zakończenia działań zbrojnych w Europie. Ponad to niejako za wszczęcie walk z Japonią, uzyskiwał prawo do zajęcia Wysp Kurylskich, wpływów w Mongolii, południowym Sachalinie i w północnej części Korei.
Rozstrzygnięto także kwestię ONZ-tu (Organizacji Narodów Zjednoczonych). Głównym problemem był tak zwany "spór o weto". Otóż ZSRR bardzo zależało, aby owo prawo posiadać. Ponieważ decydująca w najważniejszych sprawach przyszła Rada Bezpieczeństwa ONZ miała składać się z pięciu państw: Chin, Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego, ustalono, że zasadnicze decyzje podejmowane będą jednomyślnie - tak więc weto któregokolwiek z mocarstw tamowałoby podjęcie decyzji.
Pojawił się także problem sprawy polskiej. Ustalono, że nowy Tymczasowy Rząd RP powinien opierać się na szerszej niż dotychczas podstawie społecznej i jako Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej przeprowadzić niezbędne reformy w kraju. W tym celu powołano nawet Komisję, w skład której weszli: minister spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow, ambasador USA w ZSRR William Averell Harriman i ambasador Wielkiej Brytanii w ZSRR Archibald John Clark Kerr. Mieli oni wspólnie wypracować porozumienie z obecnymi członkami rządu RP. Co do granic Polski, to orzeczono, iż granice państwa polskiego powinny przebiegać wzdłuż linii Curzona z niewielkimi odchyleniami na korzyść Polski oraz że państwo polskie otrzyma także znaczne nabytki terytorialne na zachodzie i północy.
Konferencja jałtańską bądź nazywana również krymską stała się doskonałym źródłem propagandy. W dobie PRL-u głoszono, że porządek jałtański jest nieodwracalny i wprowadza "nowy, demokratyczny ład". Bardziej krytyczne były rozgłośnie zachodnie, które otwarcie przyznawały, że wówczas na Krymie oddano Stalinowi nie tylko Polskę, ale i całą Europę od Łaby na wschód. Jakby jednak na to nie patrzeć w czasie trwania konferencji w Jałcie, wielkie mocarstwa wzięły na siebie odpowiedzialność za tworzenie nowego, powojennego świata, nie pytając mniejszych państw w ogóle o zdanie.
33 Podłoże zimnej wojny
zimna wojna - stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy Związkiem Radzieckim i autorytarnymi państwami socjalistycznymi uzależnionymi od ZSRR, a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów Zjednoczonych. Zimnej wojnie towarzyszył intensywny wyścig zbrojeń spowodowany permanentnym stanem wzajemnej nieufności oraz ideologicznymi założeniami komunizmu dążącego do rozszerzania zasięgu światowej rewolucji proletariackiej z jednej strony, z drugiej zaś, dążeniami krajów zachodnich do powstrzymywania rozszerzania się wpływów ZSRR na świecie.
Zimna wojna umownie trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR - do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.
W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na wielu płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).
Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946. W wystąpieniu Churchill stwierdził:
34. Plan Marszala
Plan Marshalla (nazwa użyta przy wprowadzaniu w życie, oficjalna nazwa ang. European Recovery Program) - podstawowy plan USA mający służyć odbudowie i stworzeniu silniejszej podstawy dla krajów Europy zachodniej, jak również odpierać komunizm po II wojnie światowej. Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu USA gen. George'a Marshalla. Jej twórcami byli głównie urzędnicy Departamentu Stanu USA, zwłaszcza William L. Clayton i George Kennan. George Marshall przemawiał na temat pragnienia administracji, aby wspomóc europejską odbudowę w swoim wystąpieniu na Harvard University w czerwcu 1947[1].
Plan odbudowy, opracowany na spotkaniu państw europejskich, został ustalony 5 czerwca 1947. Oferował taką samą pomoc ZSRR i jego sojusznikom, ale nie został przez nich przyjęty[2][3]. Plan był realizowany przez 4 lata, począwszy od kwietnia 1948. W tym czasie przekazano około 13 miliardów dolarów w postaci pomocy technicznej i ekonomicznej, aby wspomóc odbudowę krajów europejskich, które dołączyły do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)[4].
Do zakończenia planu systemy gospodarcze wszystkich biorących w nim udział krajów, z wyjątkiem Niemiec, urosły powyżej poziomów sprzed wojny. Przez kolejne dwie dekady wiele regionów Europy Zachodniej doświadczało niespotykanego wcześniej wzrostu i dobrej koniunktury. Plan Marshalla był również długo uważany za jeden z pierwszych elementów integracji europejskiej, ponieważ usunął celne bariery handlowe i ustanowił instytucje koordynujące gospodarkę na poziomie kontynentalnym.
35. Doktrena Trumana
Doktryna Trumana - program polityki zagranicznej USA, sformułowany przez prezydenta Harry'ego S. Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 roku w orędziu do Kongresu. Doktryna głosiła, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji zewnętrznej lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez uzbrojone mniejszości. Choć nie było to powiedziane wprost, doktryna odnosiła się do Związku Radzieckiego. Czasem określano tę doktrynę mianem doktryny powstrzymywania ZSRR. Odnosiła się pierwotnie do Grecji i Turcji - 22 czerwca 1947 roku Truman podpisał akt, przekazujący 400 mln dolarów na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów (250 mln dolarów dla Grecji i 150 mln dolarów dla Turcji).
Doktryna stała się trwałą zasadą polityki zagranicznej USA, oznaczała ostateczne zerwanie z odradzającą się po wojnie Polit
36. Blokada Berlina
Blokada Berlina (Zachodniego) - jeden z pierwszych poważnych kryzysów zimnej wojny, mający miejsce w latach 1948-1949.
Wraz z upływem czasu od zakończenia II wojny światowej stosunki między Związkiem Radzieckim a zachodnimi aliantami pogarszały się, co znajdowało odzwierciedlenie w dyskusjach na temat przyszłości Niemiec. Bezpośrednią przyczyną kryzysu była reforma walutowa przeprowadzona, bez uzgodnienia z ZSRR, przez zachodnich aliantów w ich strefach okupacyjnych - 20 czerwca 1948 Reichsmarka została zastąpiona przez markę niemiecką.
Związek Radziecki obawiał się, że straci gospodarczą kontrolę nad swoją częścią Niemiec i w nocy z 23 na 24 czerwca okupacyjne władze strefy radzieckiej zarządziły blokadę zachodnich sektorów Berlina oraz odcięły dostawy energii elektrycznej. Lądowe szlaki komunikacyjne wiodące przez radziecką strefę okupacyjną (amerykańskie, brytyjskie i francuskie sektory Berlina stanowiły enklawę na terytorium kontrolowanym przez Sowietów) zostały zablokowane, wobec czego mocarstwa zachodnie (USA i Wielka Brytania) rozpoczęły tworzenie mostu powietrznego.
Blokada trwała niemal 11 miesięcy i zakończyła się zwycięstwem mocarstw zachodnich, głównie Stanów Zjednoczonych. Lotnictwo tych państw było w stanie dostarczać zaopatrzenie (węgiel, żywność) mieszkańcom zachodniej części Berlina w wystarczającej ilości. Władze radzieckie, wobec fiaska prowadzonej polityki, na początku maja 1949 podjęły decyzję o zdjęciu blokady (wpływ na tę decyzję miało też utworzenie NATO, co było demonstracją siły państw zachodnich). Zakończyła się ona 12 maja, choć loty w ramach mostu powietrznego odbywały się jeszcze przez kilka miesięcy.
Łącznie w czasie trwania blokady w ramach mostu powietrznego odbyło się 278 228 lotów w których przewieziono 2 326 406 ton zaopatrzenia (w tym 1,5 miliona ton węgla), a w wypadkach lotniczych zginęło 70 pilotów amerykańskich i angielskich[1].
Blokada Berlina, zwana także pierwszym kryzysem berlińskim, przyspieszyła proces podziału Niemiec na dwa kraje. Nastąpiło także rozdzielenie władz Berlina. W czerwcu 1948 miała miejsce narada w Londynie, podczas której państwa zachodnie odrzuciły propozycję ZSRR, zmierzającą do utworzenia jednego rządu ogólnoniemieckiego. Stało się jasne, iż Niemcy zostaną podzielone na dwa odrębne państwa, które dostaną się w różne strefy wpływów. Doszło więc do utworzenia dwóch państw niemieckich: Republiki Federalnej Niemiec (23 maja 1949 weszła w życie nowa konstytucja) i Niemieckiej Republiki Demokratycznej (7 października 1949) oraz enklawy Berlina Zachodniego.
37 Pakt Atlantycki
Pakt Atlantycki podpisany został w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 r. Przez 12 państw, którymi były: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada i Stany Zjednoczone. Później do Paktu zostały zaproszone i przystąpiły kolejne państwa: Grecja i Turcja (1952 r.), Republika Federalna Niemiec (1955 r.) oraz Hiszpania (1982 r.). Pakt Atlantycki jest traktatem sojuszniczym o samoobronie zbiorowej - zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Stosownie do tego art. 5 Paktu stanowi, iż napaść zbrojna na jedną lub kilka stron w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko wszystkim stronom. Jeżeli taka napaść zbrojna nastąpi, każda ze stron wykonując prawo do samoobrony indywidualnej i zbiorowej udzieli pomocy stronie lub stronom w taki sposób napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną - nie wyłączając użycia siły zbrojnej. NATO dysponuje rozbudowanymi strukturami wojskowymi i politycznymi. W lipcu 1997 r. Polska, Czechy i Węgry zostały zaproszone do podjęcia rokowań celem przystąpienia do Paktu Atlantyckiego i formalnie stały się jego członkami w dniu 16 marca 1999 r.