Anton Semionowicz Makarenko - rosyjski pedagog, pisarz i twórca oryginalnego systemu wychowania komunistycznego. Żył na przełomie XIX i XX wieku. Mimo, że wywodził się z niezbyt bogatej rodziny,a jago ojciec był tylko robotnikiem kolejowym to w latach młodości zdobywał wiadomości oraz doświadczenie pedagogiczne. Makarenko rozpoczął studia mając za sobą dziewięć lat praktyki wychowawczej i pedagogicznej. Nauka w Instytucie Nauczycielskim w Połtawie od 1914 do 1917 roku pozwoliła mu przemyśleć całe swoje dotychczasowe doświadczenie i zdobyć ugruntowane podstawy do dalszej działalności.

DZIALANOŚĆ WYCHOWAWCZA MAKARENKI

Rok po ukończeniu szkoły zaczął wdrażać w życie - swoje ideały wychowawcze. Objął kierownicze stanowisko w Wyższej Zasadniczej Szkole Kolejowej w Kriukowie. Od dawna nurtowała go kwestia łączenia nauki z pracą typu wytwórczego. Mimo rudnych warunków i braku odpowiednich środków podejmuje współpracę z komitetem rodzicielskim dzięki któremu wynajmuje na użytek szkoły duży sad owocowy. Utworzone zostały uczniowskie oddziały robocze: sadowników, ogrodników i kwiaciarzy. Makarenko stara się do maksimum wykorzystać wychowawcze oddziaływania dobrze przemyślanej, celowo ukierunkowanej, zespołowej pracy. Dba o to by praca ta miała pożyteczny, poważny a zarazem atrakcyjny charakter. Pedagog podkreślał, że wychowani do pracy nie można zacieśniać do wychowania przez pracę. Praca - wg niego bez równoczesnego kształcenia, wychowania politycznego i społecznego nie przynosi właściwych rezultatów wychowawczych.

Do swej pracy wychowawczej w szkole włączył elementy "uwojskowienia” i przywiązywał do tego wielką wagę. Traktował on to „uwojskowienie” jako doskonałą okazję do nasycenia życia uczniów elementami gry i zabawy. Po skończonej pracy oddziały robotnicze przestrzegały określonego ceremoniału : ślubowania, składania raportów, marszu w kolumnie za sztandarem i orkiestrą. W tym czasie również Makarenko przeprowadził bardzo interesujący eksperyment , którego celem było wzmożenie wychowawczego oddziaływania szkoły na dzieci i poprzez dzieci na rodzinę. Makarenko tworzy brygady , które następnie musiały składać mu raporty o działalności swojej i zachowaniu innych brygad. Odwiedzał on uczniów w ich domach dzięki czemu - nawiązał się bliski kontakt pomiędzy szkołą a rodzicami.

Zdobyte doświadczenie w Wyższej Szkole Kolejowej w Kriukowie, szczególnie podział na oddziały i elementy uwojskowienia wykorzystał Makarenko po objęciu kierownictwa w 1920 roku nad Domem Dziecka nr 7 dla dzieci moralnie defektywnych we wsi TRYBY - nazwanej później Kolonią im. M. Gorkiego. Wśród mieszczących się tam wychowanków byli: oskarżeni o gwałt, nierząd, fałszerstwo dokumentów i o włóczęgostwo. Stopniowo zaczął przekształcać liczną, skłóconą zbieraninę wyrostków w kolektyw młodzieżowy - pracujący i uczący się, podnoszący się z dna ludzkiej wegetacji. Makarenko nie poprzestaje na tym, razem z wychowankami obejmuje pobliski majątek rolny i zagospodarowuje go. W roku 1926 Makarenko stojąc na czele stosunkowo niewielkiej ekipy „gorkowców” opanowuje zakład wychowawczy w Kuriażu, gdzie od dłuższego czasu wegetowała zdemoralizowana prawie 300-osobowa gromada młodzieży. Błyskawiczne „zawojowanie Kuriażu” przeszło do historii praktyki wychowawczej jako przykład eksperymentu wychowawczego pod wpływem którego następuje masowe przeobrażenie ludzi. Kuriaż staje się w ciągu krótkiego czasu wzorową placówką, kontynuującą i rozwijającą tradycje Kolonii im. M.Gorkiego.

POGLĄDY NA WYCHOWANIE

Według Antoniego Makarenki wychowanie w kolektywie czyli zespole stanowi podstawową, najbardziej skuteczną formę organizacji procesu wychowania. Makarenko podkreślał, że nie był przeciwnikiem wychowania indywidualnego. Jednak w teorii wychowani kolektywnego znalazł metodę najbardziej sprzyjającą rozwojowi każdej indywidualności. Praca wychowawcza, którą organizował była głęboko przeniknięta dążeniem do indywidualizacji. Opracowuje szczegółowo metody oddziaływania wychowawczego na jednostkę w kolektywie. Uwzględniał on: zainteresowania, uzdolnienia dzieci, a także kierując się zasadą optymizmu pedagogicznego - wydobywał ukryte możliwości rozwoju wychowanka.

Głównym celem takiego zespołu -kolektywu powinna być wspólna walka o warunki życia, natomiast podstawową formą pracy ma być współdziałanie, a nie rywalizacja.

Postulował formę wychowania do pracy - która według niego nie mogła przyjąć innej formy jak tylko formy gospodarowania kolektywnego, formy całkowitej komuny. W grupach kolonii - wprowadził zasadę białej karty, która polegała na całkowitym darowaniu wychowankom niechlubnej przeszłości, mobilizowaniu ich do pracy nad sobą i rozpoczęciu życia od nowa.

Wskazywał także na konieczność aktywizacji wszystkich bez wyjątku członków kolektywu. Na tym założeniu była oparta cała Metodyka pracy wychowawczej Makarenki, która skierowana była przede wszystkim na poprawienie negatywnych zachowań wychowanków oraz przestrzeganiu przez nich norm społecznych.

Samo wychowanie ujmuje on jako proces społeczny mówi „Wychowuje wszystko: ludzie, rzeczy, zjawiska ”. Makarenko podkreślał, że wychowanie odbywa się wszędzie, na każdym metrze kwadratowym ziemi.

i społeczne perspektywy rozwoju. dostrzega on wielkie zadania, jakie stoją przed społeczeństwem i traktuje je jako zadania osobiste.

Od Maksyma Gorkiego przejmuje on koncepcję człowieka, którą charakteryzuje ogromne, autentyczne, umiłowanie ludzi, a także przekonanie o niepowtarzalnym uroku każdej jednostki. Ten humanizm przenika całą działalność wychowawczą Makarenki. Twierdzi on, że nie można patrzeć na dzieci przestępcze jak na odrębną kategorię ludzi. Swoich wychowanków traktuje jako ludzi skrzywdzonych przez los, nieszczęśliwych, pozostawionych samym sobie, a nie jako nieletnich przestępców. Przeciwstawiał się tak zwanej „romantyce bezdomności” - czyli zachwycaniu się nieszczęściem ludzkim. Uważał że wobec „wykolejonych dzieci” należy stosować elementarne zasady wychowania.

W swojej pracy wychowawczej stosował zasadę : „jak najwięcej wymagań od człowieka a zarazem jak najwięcej szacunku dla niego”. Kiedy dużo wymagamy od człowieka , to tym wyrażamy mu swój szacunek, to dlatego szanujemy człowieka że możemy stawiać mu wysokie wymagania i że wymagania te mogą zostać prze niego wykonane.

Makarenko przeciwstawia się ideom wychowania swobodnego - które głosiło zakaz stosowania kar, środkow przymusu, w którym wychowanie miało być procesem żywiołowym i samorzutnym. Dlatego też uważał, że wychowawca powinien uważać wychowanka nie za przedmiot badań lecz za przedmiot wychowania.” Szczególną uwagę zwracał on na kwestie dyscypliny. Makarenko był również zwolennikiem tego, że kara powinna rostrzygać konflikt i być prerogatywą (przywilejem) głównie zespołu, a nie jednostki. Mówił iż „Prawa życia społecznego odznaczają siew iekszą dokładnością, więszą logiką, narzucają one znacznie surowsze wymagania dyscypliny niż niż matak przyroda i za lekceważenie tej dyscypliny karzą bardzo surowo.”

Według Makarenki wychowanie było społeczną korektą ,czyli świadomym oddziaływaniem pod którego wpływem ulegają przekształceniom nawet czynniki biologiczne.

Makarence obcy jest oficjalny, urzędowy, formalny styl wychowania „na dystans”. Pracuje on z dziećmi nie przybierając tak zwanej pozy pedagogicznej. Pedagog stara się by życie powierzonych mu dzieci było jak najbardziej interesujące, radosne i porywające wypełnione fantazją oraz elementami gry. Dba o rozwój ich zainteresowań a także upodobań. Życie dzieci powinno być przesycone estetyką przejawiającą się w subtelnych, głęboko humanitarnych stosunkach łaczących ludzi Streszczając dzieli on życie dziecka na 3 fazy w których zabawa wygląda następująco

1. 1 faza to okres zabawy w domu , dz. Bawi się samo rzadko z rówieśnikami 5-6 rok życia

2. 2 faza dzieci bawia się w gromadzie , wymaga czujności rodziców 11-12 r. ż.

3. 3 faza w której dziecko staej się już członkiem kolektywu - kolektyw ten łaczą nie tylko zabawa ale i wspołne sprawy i nauka.

Zwraca też uwagę, iż w procesie wychowanie ważne jest poznawanie osobowości dziecka - nie może stać się ono celem samym w sobie, ale powinno służyć naczelnemu zadaniu, jakim jest oddziaływanie i przekształcanie osobowości. Poznawanie te- powinno odbywać się w toku wspólnej działalności wychowanka i wychowawcy. Ujmując proces wychowania jako - przemyślaną ingerencję pedagoga -dowodzi on że rozwój osobowości dziecka odbywa się znacznie szybciej gdy stwarza się naturalne sytuacje, które wychowanek głęboko przeżywa. Poprzez wydarzenia takie dojrzewa w wychowankach - zdrowa motywacja do działania.

Antoni Makarenko uważał, że pedagog nie ma prawa wychowywać jeśli nie stawia przed sobą jasno określonego celu. Ostatecznym celem wychowania dla MAkarenki nie była kutura czy charakter lecz - szczęście, dobre samopoczucie. Według niego człowiek nie ma prawa być nieszczęśliwym. Przeciwnie ma obowiązek być szczęśliwym. Człowiek wychowany komunistycznie musi znaleźć w sobie tyle siły aby przezwyciężyć trudności ,klęski czy nieporozumienia. Cel ten można osiągnąć gdy zrozumie się iż szczęścia nie wygrywa się na loterii, przypadkowo pod wpływem tzw. sprzyjających okoliczności - Szczęście jest rezultatem dużej pracy na sobą, trzeba je sobie wypracować i je wywalczyć.

. Ważne jest rozwinięcie istotnych cech dla kolektywu :

-silne poczucie spistosi iwiezi.

- wspólnie przeżywane silne motywy

- jednolita struktura wewnętrzna zespołu

- określona organizacja zespołu podział funkcji i ról oparty na samorządności.

- podzialane zadania zespołu Wielkośćoddziałow powinna wąchać się od 7-15 osób. Makarenko mówi iż wychowuje kolektyw lecz szczególna rolan nie przypada tam wychowawcy lecz dowódcomowych oddizałow.- a więc samym wychowankom. Wychowawca nie tylko nie wymierzał kary ani nagrody lecz a naet o nich nie decydował. Wychowanie które rezliwozał miało charater kolektywny.

Samo wychowani - należy wskazać trojakie rozumienie: - wychowanie jako działalność. Którj istotą jest zaspokajanie potrzeb .

- wychowanie jako dzialaność celowa planow w rozumieniu socjalistycznym

- wychowanie jako proces w kórym dziecko jest zarówno podiotem jak i rzdmiotem wychowania Ze strony chowowwcy następują jedynie dzialania pielęgnacyjne mające charakter -matematcznej korekty- .

Samo wychowanie ujmuje on jako proces społeczny mówi „Wychowuje wszystko: ludzie, rzeczy, zjawiska ”. Makarenko podkreślał, że wychowanie odbywa się wszędzie, na każdym metrze kwadratowym ziemi.

kolektyw zespół ludzi związanych wspólnymi dążeniami, działalnością, pracą. A. Makarenko ustawicznie twierdził, że decydującą rolę w reedukacji

społecznej odgrywa praca, głównie gospodarcza.

Makarenko w swoich pracach przedstawił wszechstronnie system oddziaływań pedagogicznych na młodzież, wychodząc z założenia, że zadania wychowawcze wynikają z ogólnych zadań budownictwa komunizmu, a podstawowa forma wychowania, jaką stanowi kolektyw, z charakteru nowych socjalistycznych stosunków. Styl kolektywu - połączenie wysokich wymagań z zaufaniem i szacunkiem dla ludzi - to tylko odbicie stylu życia społecznego. Rozwój kolektywu dokonuje się przez wytwarzanie systemu więzi społecznych, opartego na dążeniu do wspólnego celu, na solidarności jego uczestników we wspólnej pracy i organizacji życia społecznego. Za ważny element kolektywu Makarenko uważał dobrą organizację, opartą nawet do pewnego stopnia na wzorach wojskowych.

Dobra zabawa podobna do dobrej pracy.

A. Lewin „Konfrontacje pedagogiczne” Warszawa1960 r., str.44

A. Lewin „Konfrontacje pedagogiczne” Warszawa 1960 r., str. 67-68,210

M. Bybluk „Inny Makarenko: krytyczna analiza działalności…”, Toruń 1990r., str. 35

M. Bybluk „Inny Makarenko: krytyczna analiza działalności…”, Toruń 1990r., str. 55

A. Lewin „Tryptyk pedagogiczny: Korczak - Makarenko - Freinet” Warszawa 1986. str. 34

---