Rzym-początkiem jest umowna data 753r. p.n.e., kiedy założył go Romulus. Zalążkiem civitas rzymskiego stała się osada na Paletynie, której pierwszymi mieszkańcami byli Latynowie. Ok. VI w.p.n.e. włączyli oni do niej pobliskie wsie , tworząc tzw. Septimontium czyli miasto na siedmiu wzgórzach.

Rzymem początkowo rządziło 7 królów począwszy od założyciela Romulusa , Az po 509 r. p.n.e. kiedy to wygnano tyrana Tarkwiniusza Pysznego i z monarchii ustanowiono ustrój republikański.

W Rzymie wśród organów państwowych wyróżniano:

Senat- pełnił zasadniczo funkcje doradcze, tworząc radę starszych.

- Początkowo członkami Senatu mogli być wyłącznie patrycjusze.

- Plebejuszy dopuszczone do niego dopiero w IVw. p.n.e.

- Pierwotnie członków Senatu mianowali dożywotnie konsulowie lub trybuni z uprawnieniami konsularnymi.

- Do końca IV w. p.n.e. ustalenie składu Senatu powierzono cenzorom.

- Listę Senatorów sporządzano co 5 lat. Najpierw trafiali na nią wyłącznie konsulowie i pretorzy później edylowie kurulni, następnie trybuni i edylowie plebejscy, wreszcie kwestorzy.

- Liczba miejsc w senacie była ograniczona. Pierwotnie wynosiła 300, a potem 600, a następnie 900. Senatorów wprowadzone jedynie na miejsca opróżnione.

- Prawo zwoływania, przewodniczenia obradom o przestawiania spraw w Senacie posiadali konsulowie, pretorzy i dyktatorzy, a później trybuni ludowi.

- Spawy przedstawiał i kierował tokiem dyskusji przewodniczący.

- Głosu udzielano zgodnie ze starszeństwem pełnionego urzędu.

- Debaty nie można było przenieś na dzień następny i należało ją zakończyć głosowaniem przed zachodem słońca. Uchwały podejmowano większością głosów.

- Kompetencje:

• zatwierdzanie ustaw uchwalonych przez komicja(zgromadzenia) centralne i trybusowe,

• wydawanie rozporządzeń w sprawach kultu,

• czuwanie nad bezpieczeństwem publ,

• decydowanie o finansach państwa,

• zatwierdzenie wyboru urzędników dokonanego przez komicja,

• sprawy zagraniczne wyznaczanie wodzów i dyktatorów w okresie zagrożenia państwa.

Administracja centralna

Urzędników dzielono wg zakresu władzy magistury dzielono na wyższe i niższe.

a) Urzędników wyższych wybierały komicja centralne. Należeli do nich:

- konsulowie - najważniejsi urzędnicy- zastępowali króla , byli we 2, działali rok, posiadali władzę : wojskowa , administracyjną , reprezentacyjną, ustawodawczą i sądową,

-pretorzy - oddano im rozstrzyganie sporów cywilnych między cudzoziemcami a obywatelami rzymskimi oraz samymi cudzoziemcami. Wraz z podbojami liczbę pretur zwiększano, , nie rozstrzygał sporów bezpośrednio, lecz rozpatrywał sprawę pod względem formalnoprawnym, stwierdzając zasadność roszczenia oraz ustalając i formując przedmiot sporu. Następnie sprawę kierował do urzędu sędziego. Podstawą działania pretora było wydawanie edyktów. Wiele postanowień edyktów nabrało charakteru stałego, tworząc system prawa pretorskiego. O przyznaniu konkretnej prowincji decydowało losowanie.

-cenzorzy- w liczbie 2, wybierały komicje centralne najpierw na okres 5lat, a później na półtora roku. Podstawową ich funkcją było sporządzenie spisów obywateli oraz szacowanie posiadanego przez nich majątku(cenzusu), celem ustalenia wysokości płaconego podatku. Do ich kompetencji należało też układanie listy senatorów. Wykonując te czynności cenzorzy badali jednocześnie podstawę moralną obywateli zarówno w życiu politycznym, jak i prywatnym. Cenzorzy sprawowali również pieczę nad majątkiem państwowym i robotami publicznymi.

b) Urzędników niższych powoływały komicja trybusowe. Zaliczano do nich:

- edylów- dzielono na plebejskich i kurulnych, Ich wyboru dokonywano corocznie na komicjach trybusowych. Kurulnym przysługiwało im prawo: jurysdykcji w sprawach cywilnych, wydawanie edyktów i zasiadania w Senacie. Do kompetencji edylów należało: zapewnienie porządku w Rzymie i bezpieczeństwa na drogach, urządzenie igrzysk i uczt, zaopatrzenie w zboże, przeciwdziałanie spekulacji, kontrola miar i wag itp.

- kwestorów- byli wybierani przez komicja trybusowe. Ich liczba nieustannie wzrastała od 2 do 40 za Cezara. Dwaj z nich przebywali stale w Rzymie. Pozostali towarzyszyli konsulom podczas wypraw wojennych lub pozostawali przy boku namiestników prowincji. Kompetencje kwestorów systematycznie zwiększały się. Zaczynali od zwykłych pomocników konsulów. Później powierzono im nadzór nas skarbem państwa, przez co stali się jego faktycznymi skarbnikami.

- 6 innych urzędów nadzorujących: mennicę, więzienia, sądownictwo w mieści, sądownictwo w Kampanii, czystość w mieście i bezpieczeństwo podróżnych.

Potestos była władzą publiczną przyznawaną wszystkim urzędnikom. Obejmowała prawo do wydawania edyktów w zakresie sprawowanej władzy, nakładania kar pieniężnych za ich nie przestrzeganie, zwoływanie wieców i dokonywania auspicjów.

Imperium udzielały komicja centurialne jedynie urzędnikom wyższym.

Składały się na nią:

- uprawnienia wojskowe,

-sprawowanie sądownictwa,

-zwoływanie zgromadzeń ludowych i Senatu oraz przedkładanie im własnych projektów ustaw.

Kandydat na urzędników musiał posiadać stosowne kwalifikację formalne. Zaliczano do nich:

• pełnoprawno obywatelstwo rzymskie,

• pełnoletniość,

• wolne pochodzenie

• urodzenie się mężczyzną.

Karierę rozpoczynało się od piastowania urzędów niższych.

Magistury rzymskie charakteryzowały się:

• wybieralnością przez komicje(z wyjątkiem dyktatora),

• kolegialnością(co najmniej dwie osoby, oprócz dyktatora),

• kadencyjnością(z reguły rok, co w praktyce nie było przestrzegane),

• bezpłatnością

• oraz odpowiedzialnością przez zgromadzeniami ludowymi, a nawet poszczególnymi obywatelami.

c)W rzymskim civitas były również URZĘDY NADZWYCZAJNE

-Dyktator- wyznaczał go konsul na podstawie uchwały Senatu.

Dyktatora mianowano w sytuacjach wyjątkowych, w razie zagrożenia państwa niebezpieczeństwem zewnętrznym lub wewnętrznym. Kadencja trwała 6 mc.

Powołanie dyktatora zrywało się z obowiązującą kolegialnością władzy, wprowadzając jednowładztwo.

Rządy dyktatora były nieograniczone.

Od jego orzeczeń nie było pierwotnie odwołania nawet do zgromadzeń ludowych

Oznaką władzy dyktatora był orszak złożony z 24 liktorów. Jego zastępcą był dowódca jazdy.

-Trybuni wojskowi z władzą konsularną- trybunów wojskowych wybierał Senat, początkowo na okres prowadzonych wówczas licznych wojen. Później zastępowali oni konsulów w sprawowaniu władzy, posiadając większość ich kompetencji, ale np. bez prawa mianowania senatorów czy przeprowadzania spisu ludności. Nie korzystali też z przysługujących  konsulom dostojeństwa.

-Trybun ludowy- stanowisko to było bardziej godnością niż urzędem

Wyboru trybunów ludowych w liczbie 2 a potem 5. wreszcie 10, dokonywano corocznie na zgromadzeniu plebejskim, a od 287r. p.n.e. na komicjach tribusowych . wywodzili się z plebejuszy.

Ich głównym zadaniem było dbanie o interesy tej grupy. Ich osoba była na tym terenie nietykalna a dom trybuna stanowił miejsce azylu.

Od 102r.p.n.e. trybun wchodził w skład Senatu.

Kompetencje trybunów ludowych obejmowały:

• zwoływanie zebrań plebejskich, a później również Senatu,

• prawo sprzeciwu wobec wszelkich aktów prawnych godzących w interesy plebejuszy, wydawanych przez zgromadzenia, Senat lub urzędników oraz możliwość karania więzieniem lub grzywną wszystkich osób działających na szkodę plebejuszy.

ADM.TERYTORIALNA- Zarząd Italii

Italię podzielono na kolonie i municypia.

- Tworzenie kolonii uzależnione było od celów wojskowych. Były to niewielkie osady, zasiedlone przez rzymskich plebejuszy samodzielnie lub wspólnie z Latynami. Podstawę ich utworzenia stanowiła ziemia publiczna odebrana pokonanym plemionom lub miastom. Podstawowym zadaniem kolonii było: czuwanie nad bezpieczeństwem militarnym okolicy. Urbanizacyjnie i administracyjnie były one wierną kopią Rzymu. Tworząc je na mocy uchwały Senatu. Na czele mieszkańców kolonii stali dwaj urzędnicy, zwani duumwirami(odpowiednicy konsulów). Wszyscy koloniści posiadali obywatelstwo rzymskie.

- Natomiast municypia to dawne podbite gminy italskie, które z Rzymem zawarły układ o przymierzu.

Nakładał on na nie głównie obowiązek określonej pomocy wojskowej. Ludność municypiów posiadała jedynie prawa ograniczone.

Municypia stały się ostatecznie miastami na prawie rzymskim dopiero za sprawą ustawy Cezara. Organami samorządu były:

• zgromadzenie ludowe,

• rada miejska, l

• lokalnymi urzędnicy.

---