BIBLIOTERAPIA I BAJKOTERAPIA
1. BIBLIOTERAPIA- DEFINICJA: JEST TO UŻYCIE WYSELEKCJONOWANYCH MATERIAŁÓW CZYTELNICZYCH JAKO POMOCY TERAPEUTYCZNEJ
W MEDYCYNIE I PSYCHIATRII, A TAKŻE PORADNICTWO
W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW OSOBISTYCH PRZEZ UKIERUNKOWANE CZYTANIE.( DEF. AMERYKAŃSKIEGO STOWARZYSZENIA BIBLIOTEKARZY , 1966)
2. Biblioterapia dzieli się na:
instytucjonalną - oznaczającą zastosowanie literatury przede wszystkim do potrzeb indywidualnego pacjenta. Jej celem jest informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rehabilitacji i rekreacji
kliniczną - która polega na zastosowaniu literatury- głównie wyobrażeniowej w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi i behawioralnymi. Jej głównym celem jest uzyskanie przez pacjenta zdolności ,,wglądu” w siebie, co ma doprowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej. Zajęcia prowadzą lekarze wspólnie z bibliotekarzami. Pacjenci uczestniczą w tych zajęciach dobrowolnie. Mogą one być prowadzone w placówce leczniczej jak i poza nią np. W środowisku rodzinnym lub społecznym pacjenta.
wychowawczą (rozwojową) - w której stosuje się książki - ( materiały) wyobrażeniowe i dydaktyczne dostosowane do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym jak ich psychicznym, ale mających do rozwiązywania jakieś istotne dla nich problemy np. mających trudności w nauce, niedostosowanych społecznie. Zajęcia biblioterapeutyczne mogą odbywać w bibliotece, w szkole, świetlicy i mają za zadanie wspierać rozwój , samorealizację i zdrowie psychiczne uczestnika procesu biblioterapii.
Biblioterapeutą powinna być osoba:
która zna dobrze literaturę i możliwości jej oddziaływania na uczestnika w danej sytuacji terapeutycznej
umiejąca dobrze zdiagnozować problemy i potrzeby uczestnika biblioterapii w oparciu o swoją wiedzę psychologiczno - pedagogiczną., własne doświadczenia i intuicję.
mająca zdolności plastyczne
znająca techniki wizualizacyjne, elementy dramy
umiejąca współpracować z grupą ludzi, potrafiącą słuchać a nie oceniać
rozumiejąca ,że biblioterapia nie jest środkiem zaradczym na wszystkie problemy i nie wszyscy chcą współ pracować z prowadzącym grupę biblioterapeutyczną
3. ŚRODKI BIBLIOTERAPEUTYCZNE:
,,KSIĄŻKI ŁATWE W CZYTANIU” - w sztywnej okładce, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni odstęp pomiędzy literami, wyrazami i wersami, a każde zdanie rozpoczyna się od nowego wiersza, język prosty zrozumiały dla dziecka z obniżoną normą intelektualną, unikanie słów abstrakcyjnych, treść oparta na realiach życia dziecka, kolorowe ilustracje, fotografie zamieszczone na sąsiedniej stronie
KSIĄŻKI - ZABAWKI-przypominające swoim wyglądem maskotki , zabawek i, klocki różnego rodzaju figury do układania wyposażone w prosty tekst lub taśmę magnetofonową z nagraną bajką terapeutyczną
Książki drukowane dużą czcionką
Książki z drukiem Braillle'a
książki ,,mówione” nagrane na kasetach
książki tradycyjnie wydane ale uzupełnione o kasety magnetofonowe ale na których jest nagrany ten sam tekst.
kasety magnetofonowe z elementami akustycznymi odgłosami przyrody - szum wody , śpiew ptaków
kasety z muzyką uspokajającą i lub aktywizującą i montażami słowno - muzycznymi
zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne
filmy na kasetach wideo - ekranizacja utworów literackimi lektur szkolnych, lekcje języka migowego
edukacyjne programy komputerowe
materiałem wspomagającym są przedmioty kojarzące się dziecku z ważnymi wydarzeniami z jego życia a mającymi istotne rolę w procesie biblioterapeutycznym widokówki ,maskotki, zabawki.
wychodzenie do miejsc kojarzących się dziecku z przyjemnością ( np. park, las , łąka)
techniki psychodramowe i inscenizacje
4. JAK DOBIERAĆ MATERIAŁY?:
Dostosować je do wieku uczestników terapii, dla nich zrozumiałe i kojarzące się z ich doświadczeniami życiowymi
materiał musi budzić zainteresowanie miał ciekawą formę graficzną, oprawę.
proponowane materiały muszą być dobrane tak aby służyły wzmacnianiu poczucia wartości
5. UCZESTNICY BIBLIOTERAPII:
uczniowie niepełnosprawni
mający kłopoty z aklimatyzacją w danym środowisku i obniżoną samoocenę
uczniowie przewlekle chorzy ,którzy nie mogą się pogodzić ze stanem swojego zdrowia , mający zaległości w nauce
uczniowie o zaburzonym zachowaniu wynikającym z zaburzeń emocjonalnych
uczniowie zdolni ale nie wytrzymujący presji nauczycielii rodziców ,którzy oczekują od nich bycia lepszym
uczniowie ,którzy weszli z kolizję z prawem - wychowankowie ośrodków szkolno-wychowawczych
uczniowie którzy czują się skrzywdzeni w domu, szkole, grupie rówieśników)
uczniowie ,którzy czują się odrzuceni ( w domu, szkole i grupie rówieśniczej)
mający kłopoty z nauką( mniej zdolni, zaniedbani wychowawczo
nauczyciele, rodzice
6. PROCES BIBLIOTERAPEUTYCZNY - etapy
Diagnoza: ustalona na podstawie obserwacji i analizy przyczyn rozpatrywanego zaburzenia (choroby). Narzędziami diagnostycznymi są opowiadania z tytułami
Ustalenie kierunków oddziaływania terapeutycznego
Dobór lektur zgodny z diagnozą i kierunkami oddziaływania biblioterapeutycznego
dobór tytułów fragmentów utworów
Praca terapeutyczna - czytanie utworów
rozmowa z uczestnikami zmierzająca do określenia przez nich problemów- czy spotkali się z takimi problemami jakie są zawarte w tekście
wybór fragmentów tekstu
zabawy terapeutyczne oparte o te fragmenty uczestnicy terapii muszą uświadomić sobie do kogo można zwrócić się o pomoc aby rozwiązać swój problem
identyfikacja z danymi bohaterami literackimi- zwrócenie uwagi uczestników terapii, że nie tylko on ma problem.
katharsis( ulga, oczyszczenie) - tekst musi zawsze pozostawiać nadzieję ,że są drogi wyjścia z problemu
5. Zmiana własnej postawy oraz zachowania wobec siebie i innych
Czas spotkań: muszą one odbywać się przynajmniej 1 w tygodniu , nie zawsze takie spotkania przynoszą rezultatu wszystkich uczestników terapii.
7. TEKSTY BIBLIOTERAPEUTYCZNE:
Takie teksty zawierają :
wyrazy ciepłe - wywołujące u słuchacza ( czytelnika) , uczestnika terapii skojarzenia z ciepłem , przyjemnością, odpoczynkiem. Są to słowa oznaczające pozytywne emocje, kolory, pejzaże np.: ognista kula słońca, promień , lato, wiosna, śpiew ptaków, radość ,miłość, nadzieja
wyrazy zimne - wywołujące uczucie niepokoju, przywołujące negatywne emocje np.: zima , lód, nienawiść, wiatr, chłód, lęk strach, ciemny las i park, cmentarz
obojętne - to takie , które coś komunikują, informują bez wywoływania słuchacza - czytelnika żadnych emocji np.: stół , tablica, długopis. Są dopełnieniem wyrazów ciepłych i zimnych
8. TEKSTY BIBLIOTERAPEUTYCZNE dzielą się na:
teksty relaksujące- uspakajające, takie które czytelniom9 słuchaczom) będą pomagały przywołać przyjemne skojarzenia. Muszą być krótkie, opisujące, opisujące zjawiska przyrody, krajobrazy - oparte o ,,słowa ciepłe”. Powinny wywołać uczucie ciepła, rozleniwienia, odprężające
teksty aktywizujące - pobudzające, to takie ,które pomagają czytelnikom ( słuchaczom) zaktywizować się. Muszą zawierać sugestie ruchu, przepływu wody, odgłosu wiatru, szumu drzew. Mogą być słuchanie na podkładzie muzycznym. Takie teksty powinny mieć radosne zakończenie, niosące nadzieję że nasz problem może być rozwiązany.
teksty problematyczne mające za zadanie wywołanie refleksji
Teksty na zajęciach z biblioterapii mogą powstawać w trakcie zajęć i będą je tworzyć sami uczestnicy sesji. Mogą one być oparte o jeden tekst matkę na podstawie którego każdy komponuje swój osobisty tekst, zmieniając otrzymany na taki ,który mu jest najbliższy i w którym użyte słowa są najbardziej zbliżone do jego słownika.
9. PRZYKŁADY TEKSTÓW BIBLIOTERAPEUTYCZNYCH:
A. TEKST BAJKI RELAKSUJĄCEJ - składa się ona z następujących faz:
a) Wyjaśnienie sytuacji użycie w tej fazie wyrazów, które kojarzą się dzieciom jednoznacznie np. korona drzew z królem. Wprowadzenie w nastrój bajki
b) Faza bezwładu ciężaru i ciepła -
bezwład: położenie się na ziemi, kot czuje ciężar swojego ciała
ciepła: ciepłe promienie słońca, dotyk rąk matki
ciężar: kot czuje ciężar swojego ciała
c) Faza energii, rześkości, radości życia, poczucie że świat jest piękny - np. kot budzi się , kropelka deszczu spada kotkowi na nos
fazy bajki powinny być równomierne, bajka powinna być kilkuminutowa - 1 strona oraz rozgrywać się w przyjaznej dla dziecka scenerii. Bohater bajki powinien nosić jakieś imię, ale nie osoby która uczestniczy w terapii. Tego rodzaju bajki nie powinny zawierać dialogów, występować pośrednik nie powinny zawierać za dużo elementów ruchu. W tych bajkach może występować 1 lub 2 postacie nie więcej.
,, Pewnego razu mewa śmieszka zmęczona długim lotem usiadła na piaszczystej aby odpocząć i nabrać sił. Zwykle mewa spotyka na tej plaży dużo ludzi, ale o tej porze roku nie było tam nikogo. Lekki ciepły wietrzyk muskał łagodnie jej skrzydełka, które rozpostarła szeroko, ciepłe promyki słońca osuszyły jej mokre piórka, jej nóżki dotykały miękkiego suchego piasku. Mew z lubością zamknęła oczy i głęboko oddychała potem poczuła rześki zapach morskiej bryzy i soli. Całym ciałem chłonęła go. Przeciągnęła się a łagodne krople bryzy dotknęły jej dzioba i piórek poczuła błogość. Lekko odbiła się od ciepłego piasku, pisnęła z zadowolenia i pofrunęła wysoko w niebo.” ( B. Wolak)
B. TEKST BAJKI AKTYWIZUJĄCEJ:
dynamiczna akcja
tematyka przygodowa
ruch
mogą być czytane na podkładzie muzycznym
,, Jest upalny dzień idę ścieżką pośród pól, dojrzewają zboża. Pachnie nagrzana słońcem ziemia, pachnie rumianek, delikatne kłosy zbóż, zapach jest mocny .Aż kręci się w głowie od zapachów i słońca .Rozglądam się dookoła. Rozgrzane powietrze faluje. Otacza mnie błękit, zieleń i złoto. Tak bardzo chce mi się spać. Kładę się w wysokich trawach. Czuję się coraz bardziej ociężała. Zapadam w półsen. Płynę do krainy elfów. Słyszę dźwięki fletów . Dochodzę do pałacu. U bram wita mnie królowa, odziana w białą szatę wiedzie mnie do wspaniałej komnaty. Jej oczy są jak sople lodu. W wielkiej skrzyni skrzą się diamenty, migoczą rubiny, przesypują perły. Nagle na twarzy czuję lodowatego wiatru. Robi się zimniej. Otwieram oczy, na niebie wisi ciemna deszczowa chmura. Pora powracać do domu. Przeciągam się, wstaję powoli. Coraz mocniej szumi zboże i gną się trawy. Przyśpieszam kroku. Ciepłe krople padają mi na twarz. Z przyjemnością wdycham orzeźwiające powietrze. Otacza mnie muzyka przyrody. Tak cudnie jest żyć.” ( I.Borecka )
10. PRZYKŁADY ZABAW BIBLIOTERAPEUTYCZNYCH:
Ukryte tytuły: Ułożyć opowiadanie z jak największa ilością tytułów książek ( lektur). Jeden tytuł może wystąpić tylko raz.
Dla uczniów mających negatywny stosunek do czytania stosujemy -Wizualizację.
Zamknąć oczy, słuchać muzykę relaksacyjną
Wyobraź sobie bibliotekę pełną książek bardzo kolorowych
Weź swoją ulubioną do ręki
Przeglądnij spis treści
Zobacz rozdziały , przeglądaj ją , usiądź wygodnie
Czytasz ją głośno i wyraźnie
Odłóż ją na półkę i otwórz oczy
Jesteś zrelaksowany i spokojny
Narysuj to co sobie wyobraziłeś
Opowiedz o tym co narysowałeś
Ułożyć własną książkę , stronę tytułową, bajki opowiadania o zwierzętach
Opowiadania - na 4 rogach kartki zapisujemy 4 wyrazy ( rzeczowniki i przymiotniki), potem wrzucamy je do worka , uczestnicy zabawy losują jei piszą opowiadania składające się z czterech zdań .wyrazy muszą być zachowane w tej samej formie w jakiej zostały napisane.
Na tablicy zapisujemy wyrazy kilka , kilkanaście . uczestnicy zabawy piszą opowiadanie wykorzystując te wyrazy . , lecz nie wolno zmieniać kolejności zapisanych wyrazów i ich odmieniać.
11. LITERATURA WYKORZYSTANA I POLECANA:
Borecka I.: Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy. Legnica,1998
Borecka I. : Biblioterapia w edukacji czytelniczo- medialnej w szkole podstawowej i gimnazjum
Borecka I.: Z motylem w tle.o basni w biblioterapii i terapii pedagogicznej
Borecka I, Ippoldt L.: co czytać aby łatwiej radzić sobie w życiu czyli wprowadzenie biblioterapii
Molicka: Bajkoterapia
Czasopismo: Biblioterapeuta - kwartalnik biuletyn Informacyjny polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego
Wykorzystano także informacje z wykładów - kurs I stopnia biblioterapii - prowadzący L. Ippoldt
Beata Wolak