BIBLIOTERAPIA I BAJKOTERAPIA
JAKO METODA
W PEDAGOGICE SPECJALNEJ
OPRACOWANIE:
mgr Małgorzata Kiryłło
Zespół Szkół Specjalnych ZSBM w Ełku
2004r.
Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło
Strona 2 z 7
Wstęp
Pedagogika specjalna jako nauka praktyczna służąca osobom
niepełnosprawnym współpracuje z wieloma dyscyplinami naukowymi, które
służą znalezieniu przez osoby niepełnosprawne miejsca w normalnym świecie,
zintegrowaniu się ich ze społeczeństwem i realizowaniu siebie samych na jak
najwyższym poziomie osobowości. Chciałabym tu podkreślić szczególną
możliwość zastosowania biblioterapii i bajkoterapii w pedagogice specjalnej.
Biblioterapię można rozumieć jako relację między dwiema osobami –
biblioterapeuta i uczestnik oraz relację między biblioterapeutą a wieloma
uczestnikami sesji.
W biblioterapii grupowej istotną sprawą jest sposób kierowania grupą.
Komunikacja wewnątrzgrupowa musi przejść przez szereg etapów, w których
realizowane są zarówno cele jednostkowe jak i grupowe. Biblioterapeuta nie
zawsze prezentuje literaturę sam, często czyni to za niego uczestnik grupy.
Może to być literatura już wydana lub własna twórczość uczestników.
Włącza się tu wszelkie możliwe formy literackie od poematów do nowelistyki,
powieści autobiograficznych, dzienników, życiorysów. Jeśli chodzi o dzieci –
bajki, wiersze, filmy, nagrania magnetofonowe oraz oglądanie sztuk teatralnych
na żywo w teatrze i udział w inscenizacjach szkolnych.
ZASADY TERAPII:
Zawsze należy przestrzegać następujących zasad uczestnictwa:
1. Swoboda uczestnictwa
2. Uwzględnianie potrzeb, problemów i preferencji pacjenta
3. Dostosowanie materiałów do stopnia niepełnosprawności uczestników
3. Odwoływanie się do gotowości uczestnika
4. Udostępnianie w większym stopniu biblioterapii grupom specjalnej troski
Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło
Strona 3 z 7
Zarówno w biblioterapii jak i w bajkoterapii najważniejszy jest
odpowiedni dobór materiałów. W stosunku do dzieci nadają się tu
najbardziej krótkie opowiadania i
biografie /trzeba być ostrożnym,
bo biografie mogą powodować nierealne pragnienie sukcesu/.
Selekcjonując materiały należy uwzględniać następujące zasady:
1. Nie dobierać materiałów, których się dobrze nie zna
2. Fragmenty muszą być zwarte i krótkie
3. Problemy muszą współbrzmieć z problemami uczestników
4. Materiały powinny być dopasowane do zdolności czytelniczych uczestnika
5. Należy uwzględniać wiek chronologiczny i emocjonalny uczestnika
6. Trzeba brać pod uwagę preferencje czytelnicze
7. Dostosować się do nastrojów czytelników ale unikać wątków
samobójczych, beznadziejności.
Dzieciom należy czytać lub opowiadać. Trzeba także wykorzystywać
ilustracje. Zalecane są książki, których bohaterami są zwierzęta. Dziecko
może skoncentrować się na zawartości i na swoich marzeniach. Praktycy
twierdzą, że dzieciom należy prezentować opowiadania bez wyjaśnień
wstępnych dotyczących przebiegu i celu terapii. Trzeba zacząć od
nawiązania kontaktu między terapeutą i dzieckiem – terapia zabawowa,
opowiadania. Dzieciom czyta się wielokrotnie te same teksty aby mogły
dobrze je przyswoić i zrozumieć
.
ETAPY PROCESU BIBLITERAPII
Proces biblioterapii zawiera trzy etapy:
¾
identyfikację – czytelnicy identyfikują się z postaciami książki
¾
katharsis – czytelnik doznaje ulgi, odreagowuje napięcia psychiczne
¾
wgląd – poprzez opracowanie problemu czytelnik uzyskuje nowe
spojrzenie na dany problem
W pedagogice biblioterapia jest stymulatorem w zakresie rozwoju
wiedzy, języka i myślenia, rozumienia pojęć moralnych, rozwoju uczuć.
Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło
Strona 4 z 7
Warto zwrócić również uwagę na jej możliwości kompensacyjne,
terapeutyczne i profilaktyczne, co wskazuje na niesłychaną wartość tej
metody dla pedagogiki specjalnej .
TERAPEUTYCZNE CELE :
• wyrabianie życzliwości, wzajemnej pomocy, podkreślanie dobroci wobec
innych, wrażliwości na krzywdę – M. Konopnicka „O Krasnoludkach
i Sierotce Marysi”
• szacunek dla przyrody, miłość do zwierząt - „Rogaś z Doliny Roztoki”
• zrozumienie, uświadomienie, że pycha i chciwość nie popłaca –„Bajka
o rybaku złotej rybce”
• uświadomienie, że dobroć, skromność i posłuszeństwo rodzicom są
ważnymi wartościami i są nagradzane - J. Brzechwa „Wiersze”, „Bajki
samograjki,” „Jaś i Małgosi,”, „Kopciuszek”
• współzawodnictwo w zapamiętywaniu treści - J. Tuwim „Lokomotywa”
„Okulary” i inne wiersze
• pielęgnowanie przyjaźni, nie uleganie złym wpływom - J. Ch. Andersen
„Królowa Śniegu” oraz „Piękna i Bestia” „Pinokio” „Król Lew”
• wrażliwość na krzywdę, poczucie sprawiedliwości - B. Prus
„Powracające fala” „Placówka” „Katarynka”
• patriotyzm -H. Sienkiewicz „W pustyni i w puszczy” „Krzyżacy”
• tolerancja, poświęcenie - L. M. Montgomery „Ania z Zielonego Wzgórza”
• poszanowanie odmienności - R. Kipling „Księga Dżungli”
Jest to przykładowy zestaw literatury z odpowiednio dobranymi celami
terapeutycznymi.
Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym
i znacznym mają duże trudności w opanowaniu techniki czytania ze
Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło
Strona 5 z 7
rozumieniem dlatego formy i metody pracy muszą być dostosowanie do
możliwości indywidualnych każdego dziecka.
Proces wyrabiania nawyku czy zdobycia chęci do przeczytania lub
wysłuchania tekstu jest bardzo długi. Dzieci te mają trudności
w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu informacji. Niektórzy są
nadpobudliwi ruchowo. Widoczne jest duże zróżnicowanie w zakresie cech
temperamentu, osobowości, pamięci, trwałości uwagi, w zakresie percepcji
wzrokowej, słuchowej i ruchowej.
Długofalowym skutkiem tych oddziaływań jest niewątpliwie
wzbogacenie intelektu dzieci, rozbudzenie zainteresowań i nauczenie
określonego modelu spędzania wolnego czasu. Biblioterapia i czytelnictwo to
metody proste i bardzo skuteczne w stymulacji rozwoju intelektualnego
dziecka. Rozwijanie i wzbogacanie intelektu, tej najbardziej zaburzonej
dziedziny u osób upośledzonych ma głęboki, potwierdzony w praktyce sens.
Biblioterapia jest metodą pożądaną, skuteczną tak w działalności
wychowawczej jak i dydaktycznej, gdyż prowadzi do rozwoju i wzbogacenia
osobowości dziecka .
ZASTOSOWANIE BAJKOTERAPII
Dzieci bardzo silnie przeżywają wszelkie trudne sytuacje, bardzo długo je
pamiętają i może się tak zdarzyć, że położą się one cieniem lęku i smutku nie
tylko na latach dzieciństwa ale również wpłyną negatywnie na późniejsze
sposoby reagowania emocjonalnego. Silnie przeżywając sytuacje trudne,
dzieci tkwią jakby w pułapce, z której nie potrafią się wydostać, bo
najczęściej nie umieją opowiedzieć o swych problemach, zwrócić się
o pomoc. Nie znają też strategii radzenia sobie, a lęk rośnie i rośnie –
szczególnie ten niezwerbalizowany, nie do końca uświadomiony, a taki jest
właśnie w tym okresie rozwoju. Zdarza się, że dziecko zalewane silnymi
emocjami reaguje gwałtownie. Nie tylko nie rozumie swego zachowania,
Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło
Strona 6 z 7
również nie akceptuje go u siebie, widząc dezaprobatę dorosłych. Wówczas
przypisuje winę innym dzieciom.
Dzieci niepełnosprawne umysłowo nie otrzymują tak potrzebnego
wsparcia społecznego, ponieważ nie potrafią mówić o swoich problemach,
lękach, nie znają słów pozwalających opisać doznania. Nie rozumieją swoich
uczuć i reakcji a więc nie mogą prosić o pomoc w ich wyjaśnieniu.
Lęki rodzą się z przeżytych uprzednio silnych, negatywnych zdarzeń,
doświadczeń – często nazywanych traumami, takich jak np. poddanie
zabiegom leczniczym, w szczególności bólowych, do których dziecka nie
przygotowano, pozostawienie w nieznanym otoczeniu, śmierć ukochanego
zwierzątka czy bliskiej osoby. Siła oddziaływania tych trudnych sytuacji
zależy od wieku dziecka, jego odporności psychicznej i rodzaju sytuacji.
Inne lęki powstają z wyobraźni niewłaściwie stymulowanej, np. przez
filmy epatujące grozą. Jeszcze inne rodzą się na bazie niezaspokojonych
potrzeb, one też sprzyjają powstawaniu lęków, związanych z rozwojem
wyobraźni dziecka. Te najważniejsze potrzeby w toku rozwoju dziecka to
potrzeba: bezpieczeństwa, miłości i uznania.
Wsparcie poprzez bajki terapeutyczne jest ważne dla każdego dziecka,
ponieważ pomagają one właściwie zinterpretować wiele różnych sytuacji
życiowych. Wiedza, także ta magiczna, ma za zadanie ułatwić dziecku
rozumienie najróżnorodniejszych sytuacji, a także zapoznanie się z nowymi,
nieznanymi strategiami działania. Pozwala uświadomić emocje i sposoby
działania tak, by później dziecko łatwiej rozwiązywało trudności, które
napotyka na swej drodze. Dziecko uwolnione od lęku przeżywa sytuacje,
z
którymi lepiej radzi sobie zarówno w wyobraźni jak i potem
w rzeczywistości.
Bajki terapeutyczne są źródłem określonych obrazów w wyobraźni
dziecka i w ten sposób doraźnie wywołują pozytywne emocje, są również
Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło
Strona 7 z 7
pożywką dla rozwoju imaginacji, mają wpływ na myślenie o sobie głównie
w aspekcie kompetencji, budują bowiem poczucie własnej skuteczności.
Bibliografia:
1. M. Molicka „Bajki terapeutyczne” – Media Rodzina 2003r.
2. M. Molicka „Bajkoterapia – o lękach dzieci i nowej metodzie terapii”
3. E. Tomasik „Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej” WSPS
W-wa 94r.
4. K.Kirejczyk „Upośledzenie umysłowe-pedagogika”, W-wa 1991r.
5. K.Chylińska - Seminarium dotyczące biblioterapii „Szkoła Specjalna”
1991 nr1
mgr Małgorzata Kiryłło
oligofrenopedagog