BIBLIOTERAPIA I BAJKOTERAPIA

JAKO METODA

W PEDAGOGICE SPECJALNEJ

OPRACOWANIE:

mgr Małgorzata Kiryłło

Zespół Szkół Specjalnych ZSBM w Ełku

2004r.

Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło

Strona 2 z 7

Wstęp

Pedagogika specjalna jako nauka praktyczna służąca osobom

niepełnosprawnym współpracuje z wieloma dyscyplinami naukowymi, które

służą znalezieniu przez osoby niepełnosprawne miejsca w normalnym świecie,

zintegrowaniu się ich ze społeczeństwem i realizowaniu siebie samych na jak

najwyższym poziomie osobowości. Chciałabym tu podkreślić szczególną

możliwość zastosowania biblioterapii i bajkoterapii w pedagogice specjalnej.

Biblioterapię można rozumieć jako relację między dwiema osobami –

biblioterapeuta i uczestnik oraz relację między biblioterapeutą a wieloma

uczestnikami sesji.

W biblioterapii grupowej istotną sprawą jest sposób kierowania grupą.

Komunikacja wewnątrzgrupowa musi przejść przez szereg etapów, w których

realizowane są zarówno cele jednostkowe jak i grupowe. Biblioterapeuta nie

zawsze prezentuje literaturę sam, często czyni to za niego uczestnik grupy.

Może to być literatura już wydana lub własna twórczość uczestników.

Włącza się tu wszelkie możliwe formy literackie od poematów do nowelistyki,

powieści autobiograficznych, dzienników, życiorysów. Jeśli chodzi o dzieci –

bajki, wiersze, filmy, nagrania magnetofonowe oraz oglądanie sztuk teatralnych

na żywo w teatrze i udział w inscenizacjach szkolnych.

ZASADY TERAPII:

Zawsze należy przestrzegać następujących zasad uczestnictwa:

1. Swoboda uczestnictwa

2. Uwzględnianie potrzeb, problemów i preferencji pacjenta

3. Dostosowanie materiałów do stopnia niepełnosprawności uczestników

3. Odwoływanie się do gotowości uczestnika

4. Udostępnianie w większym stopniu biblioterapii grupom specjalnej troski

Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło

Strona 3 z 7

Zarówno w biblioterapii jak i w bajkoterapii najważniejszy jest

odpowiedni dobór materiałów. W stosunku do dzieci nadają się tu

najbardziej krótkie opowiadania i

biografie /trzeba być ostrożnym,

bo biografie mogą powodować nierealne pragnienie sukcesu/.

Selekcjonując materiały należy uwzględniać następujące zasady:

1. Nie dobierać materiałów, których się dobrze nie zna

2. Fragmenty muszą być zwarte i krótkie

3. Problemy muszą współbrzmieć z problemami uczestników

4. Materiały powinny być dopasowane do zdolności czytelniczych uczestnika

5. Należy uwzględniać wiek chronologiczny i emocjonalny uczestnika

6. Trzeba brać pod uwagę preferencje czytelnicze

7. Dostosować się do nastrojów czytelników ale unikać wątków

samobójczych, beznadziejności.

Dzieciom należy czytać lub opowiadać. Trzeba także wykorzystywać

ilustracje. Zalecane są książki, których bohaterami są zwierzęta. Dziecko

może skoncentrować się na zawartości i na swoich marzeniach. Praktycy

twierdzą, że dzieciom należy prezentować opowiadania bez wyjaśnień

wstępnych dotyczących przebiegu i celu terapii. Trzeba zacząć od

nawiązania kontaktu między terapeutą i dzieckiem – terapia zabawowa,

opowiadania. Dzieciom czyta się wielokrotnie te same teksty aby mogły

dobrze je przyswoić i zrozumieć

.

ETAPY PROCESU BIBLITERAPII

Proces biblioterapii zawiera trzy etapy:

¾

identyfikację – czytelnicy identyfikują się z postaciami książki

¾

katharsis – czytelnik doznaje ulgi, odreagowuje napięcia psychiczne

¾

wgląd – poprzez opracowanie problemu czytelnik uzyskuje nowe

spojrzenie na dany problem

W pedagogice biblioterapia jest stymulatorem w zakresie rozwoju

wiedzy, języka i myślenia, rozumienia pojęć moralnych, rozwoju uczuć.

Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło

Strona 4 z 7

Warto zwrócić również uwagę na jej możliwości kompensacyjne,

terapeutyczne i profilaktyczne, co wskazuje na niesłychaną wartość tej

metody dla pedagogiki specjalnej .

TERAPEUTYCZNE CELE :

• wyrabianie życzliwości, wzajemnej pomocy, podkreślanie dobroci wobec

innych, wrażliwości na krzywdę – M. Konopnicka „O Krasnoludkach

i Sierotce Marysi”

• szacunek dla przyrody, miłość do zwierząt - „Rogaś z Doliny Roztoki”
• zrozumienie, uświadomienie, że pycha i chciwość nie popłaca –„Bajka

o rybaku złotej rybce”

• uświadomienie, że dobroć, skromność i posłuszeństwo rodzicom są

ważnymi wartościami i są nagradzane - J. Brzechwa „Wiersze”, „Bajki

samograjki,” „Jaś i Małgosi,”, „Kopciuszek”

• współzawodnictwo w zapamiętywaniu treści - J. Tuwim „Lokomotywa”

„Okulary” i inne wiersze

• pielęgnowanie przyjaźni, nie uleganie złym wpływom - J. Ch. Andersen

„Królowa Śniegu” oraz „Piękna i Bestia” „Pinokio” „Król Lew”

• wrażliwość na krzywdę, poczucie sprawiedliwości - B. Prus

„Powracające fala” „Placówka” „Katarynka”

• patriotyzm -H. Sienkiewicz „W pustyni i w puszczy” „Krzyżacy”
• tolerancja, poświęcenie - L. M. Montgomery „Ania z Zielonego Wzgórza”
• poszanowanie odmienności - R. Kipling „Księga Dżungli”

Jest to przykładowy zestaw literatury z odpowiednio dobranymi celami

terapeutycznymi.

Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym

i znacznym mają duże trudności w opanowaniu techniki czytania ze

Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło

Strona 5 z 7

rozumieniem dlatego formy i metody pracy muszą być dostosowanie do

możliwości indywidualnych każdego dziecka.

Proces wyrabiania nawyku czy zdobycia chęci do przeczytania lub

wysłuchania tekstu jest bardzo długi. Dzieci te mają trudności

w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu informacji. Niektórzy są

nadpobudliwi ruchowo. Widoczne jest duże zróżnicowanie w zakresie cech

temperamentu, osobowości, pamięci, trwałości uwagi, w zakresie percepcji

wzrokowej, słuchowej i ruchowej.

Długofalowym skutkiem tych oddziaływań jest niewątpliwie

wzbogacenie intelektu dzieci, rozbudzenie zainteresowań i nauczenie

określonego modelu spędzania wolnego czasu. Biblioterapia i czytelnictwo to

metody proste i bardzo skuteczne w stymulacji rozwoju intelektualnego

dziecka. Rozwijanie i wzbogacanie intelektu, tej najbardziej zaburzonej

dziedziny u osób upośledzonych ma głęboki, potwierdzony w praktyce sens.

Biblioterapia jest metodą pożądaną, skuteczną tak w działalności

wychowawczej jak i dydaktycznej, gdyż prowadzi do rozwoju i wzbogacenia

osobowości dziecka .

ZASTOSOWANIE BAJKOTERAPII

Dzieci bardzo silnie przeżywają wszelkie trudne sytuacje, bardzo długo je

pamiętają i może się tak zdarzyć, że położą się one cieniem lęku i smutku nie

tylko na latach dzieciństwa ale również wpłyną negatywnie na późniejsze

sposoby reagowania emocjonalnego. Silnie przeżywając sytuacje trudne,

dzieci tkwią jakby w pułapce, z której nie potrafią się wydostać, bo

najczęściej nie umieją opowiedzieć o swych problemach, zwrócić się

o pomoc. Nie znają też strategii radzenia sobie, a lęk rośnie i rośnie –

szczególnie ten niezwerbalizowany, nie do końca uświadomiony, a taki jest

właśnie w tym okresie rozwoju. Zdarza się, że dziecko zalewane silnymi

emocjami reaguje gwałtownie. Nie tylko nie rozumie swego zachowania,

Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło

Strona 6 z 7

również nie akceptuje go u siebie, widząc dezaprobatę dorosłych. Wówczas

przypisuje winę innym dzieciom.

Dzieci niepełnosprawne umysłowo nie otrzymują tak potrzebnego

wsparcia społecznego, ponieważ nie potrafią mówić o swoich problemach,

lękach, nie znają słów pozwalających opisać doznania. Nie rozumieją swoich

uczuć i reakcji a więc nie mogą prosić o pomoc w ich wyjaśnieniu.

Lęki rodzą się z przeżytych uprzednio silnych, negatywnych zdarzeń,

doświadczeń – często nazywanych traumami, takich jak np. poddanie

zabiegom leczniczym, w szczególności bólowych, do których dziecka nie

przygotowano, pozostawienie w nieznanym otoczeniu, śmierć ukochanego

zwierzątka czy bliskiej osoby. Siła oddziaływania tych trudnych sytuacji

zależy od wieku dziecka, jego odporności psychicznej i rodzaju sytuacji.

Inne lęki powstają z wyobraźni niewłaściwie stymulowanej, np. przez

filmy epatujące grozą. Jeszcze inne rodzą się na bazie niezaspokojonych

potrzeb, one też sprzyjają powstawaniu lęków, związanych z rozwojem

wyobraźni dziecka. Te najważniejsze potrzeby w toku rozwoju dziecka to

potrzeba: bezpieczeństwa, miłości i uznania.

Wsparcie poprzez bajki terapeutyczne jest ważne dla każdego dziecka,

ponieważ pomagają one właściwie zinterpretować wiele różnych sytuacji

życiowych. Wiedza, także ta magiczna, ma za zadanie ułatwić dziecku

rozumienie najróżnorodniejszych sytuacji, a także zapoznanie się z nowymi,

nieznanymi strategiami działania. Pozwala uświadomić emocje i sposoby

działania tak, by później dziecko łatwiej rozwiązywało trudności, które

napotyka na swej drodze. Dziecko uwolnione od lęku przeżywa sytuacje,

z

którymi lepiej radzi sobie zarówno w wyobraźni jak i potem

w rzeczywistości.

Bajki terapeutyczne są źródłem określonych obrazów w wyobraźni

dziecka i w ten sposób doraźnie wywołują pozytywne emocje, są również

Biblioterapia i bajkoterapia jako metoda w pedagogice specjalnej- opracowanie: mgr Małgorzata Kiryłło

Strona 7 z 7

pożywką dla rozwoju imaginacji, mają wpływ na myślenie o sobie głównie

w aspekcie kompetencji, budują bowiem poczucie własnej skuteczności.

Bibliografia:

1. M. Molicka „Bajki terapeutyczne” – Media Rodzina 2003r.
2. M. Molicka „Bajkoterapia – o lękach dzieci i nowej metodzie terapii”
3. E. Tomasik „Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej” WSPS

W-wa 94r.

4. K.Kirejczyk „Upośledzenie umysłowe-pedagogika”, W-wa 1991r.
5. K.Chylińska - Seminarium dotyczące biblioterapii „Szkoła Specjalna”

1991 nr1

mgr Małgorzata Kiryłło

oligofrenopedagog