Adam Mickiewicz „Wybór poezyj” t.II
Poezje okresu rosyjskiego:
1. [ Różnym losem rzuceni na świata powodzie…] [w imionniku K.R ]- K.R- konstanty Rudkowski- wpis z 13 I 1825r., St Petersburg, sprzed wyjazdu do Odessy.
Poeta porównuje swój los z losem przyjaciela; za pomocą metafor różnych łodzi jako losów ludzkich ukazuje swój żywot jako łódź bez steru, wystawioną na działania nieprzyjaznych wichrów, burz i morskich straszydeł, pozbawioną „skrzydeł”, poruszającą się w ciemności( gdy gwiazdy chmurą zaszły) bez kompasu, który poeta wyrzuca, bo na nic mu się już nie przydaje.
Łódź przyjaciela natomiast jest nowa, opancerzona i lśniąca, posiadająca kosztowne żagle( bisior), odważna i silna(nurt piersią roztrąca).
W końcu poeta stwierdza, że ich losy rozminą się , a każdy pójdzie inną drogą. Poeta nie jest w stanie szukać przyjaciela, a on nie będzie go szukał. Tą smutną refleksją kończy się utwór.
Wschód i północ [ w imionniku M. Sękowskiej ]- M. Sękowska- Maria z Rodziewiczów Sękowska, w której domu bywał Mickiewicz- wpis z 24 I 1825, St. Petersburg;
P. lir. (my) mówi, że są porzuceni na „świata lodowatym końcu”, ale nie zazdroszczą krainom południowym, cieplejszym, bo znajdującym się bliżej słońca. Następuje porównanie krain- tamte, posiadające barwę kaszmirowego kobierca, a więc piękne, bogate i egzotyczne( kwiat z jedwabiu jutrzenki, z płomienia ich serca), znikną w końcu, a ich bulbul- słowik przestanie śpiewać ledwo co się pojawi, a ta kraina, zimna ( zimnym łonem) dochowa pamięci istot przedpotopowych. Na końcu pojawia się refleksja: jeśli ziemia tak długo podtrzymuje rzeczy martwe, to jak serce może zapomnieć o „żywych pamiątkach”.
Podróżni [w imionniku E. Hołowińskiej ]-Emilia Hołowińska, żona Hermana, u których w majątku Stablów zatrzymał się Mickiewicz- wpis z 10 II 1825r., Stablów;
P.lir. mówi o ludziach, błądzących na wąskiej ścieżce jaką jest życie, a która to ścieżka łączy dwa morza. Morza te później nazywa przepaściami: pierwszą mglistą, a drugą mroczną. Określa on różne sposoby wędrowania: jedni „ najprościej dążą i najrychlej spoczną”, a drudzy mamią się złudnymi marzeniami o sławie czy zbytkach. Wiersz kończy się refleksją mówiącą o tym, że szczęśliwi będą Ci, którzy w wędrówce zdołają odnaleźć „Świątynię przyjaźni”.
Żeglarz [ z imionnika Z. ]- Z.- Joanna z Rybickich Zaleska, długoletnia przyjaciółka poety; Odessa 14 IV 1825r.
Wiersz rozpoczyna się zwrotem do adresata- kobiety, którą prosi o nie użalanie się nad losem płynącego barką, która napędzana jest trwogą i rozpaczą. Następnie p.lir. opisuje barkę, którą od okrętu odbił wicher, a na którym były wszystkie nadzieje żeglarza. P.lir. pyta, czy jeśli wszystko jest zaplanowane, to po co się lękać? Lepiej jest żeglarzowi płynąć i odczuwać trwogę niż stać na lądzie i rozmyślać nad stratami.
[ Słychać, że pud suwnirów pobrałeś z Rusinek ] [ do imionnika Apollona Skalkowskiego] - wpis z Moskwy 1826r.;
Swojego rodzaju życzenia złożone dla przyjaciela: nieważne, gdzie dane mu będzie podróżować, byleby tylko mógł sam wybrać miejsce wd własnych upodobań, a na jego kompasie znajdowały się odpowiednia na każdym z dwóch końców: żałoba( na jednym) i kompas( na drugim).
Do M.S.- do Marii Szymanowskiej, słynnej pianistki; Moskwa 12 XII 1827;
Przeciwstawienie słynnych znakomitości i nieznanego rodaka. P/lir. Opisuje hołdy oddawane „wieszczce”, która jest sławna na cały świat i mówi o sobie jako „wieśniaku pośrodku królewskiego dworu”, który obejmie królową jako dźwięk polskiej mowy- jej dawny znajomy.
W imionniku Celiny S…- Celina Szymanowska, młodsza córka pianistki; późniejsza żona M.; wpis z 1829 r. ST. Petersburg;
Porównanie zalotów do werbunku żołnierzy. P.lir. określa się pierwszym z grenadyjerów, o czym będzie opowiadał na starość towarzyszom.
[ Przed wichrami i szronem…] [ w imionniku Karoliny Jaenish ]- poetka i malarka; kochała Mickiewicza; 6 IV 1829r. Moskwa;
P. lir. prosi przyjaciółkę by nie winiła go o niestałość, bo on jak ptaki powróci wiosną. Zwraca się również z prośbą by ona, słysząc głosy tychże ptaków przypominała sobie wygnańca, który w chwilach nadziei także będzie myślał tylko o niej.
„Czyn” [ podtytuł: czyli ranga ]- czyn - ros. klasa, ranga; 1828/29;
Wezwanie do tańca, bijatyki i picia. Młody Pola, który pnie się po stopniach kariery w Rosji nie ochroni sumienia, a jeśli je zbruka, to niech skręci szyję. Wskazówka dla szlachetnego syna, aby nie dbał o czyn.
„Chór strzelców” [ podłóg muzyki z opery Webera „Wolny strzelec” ]- cztery wersje: pierwsza z 1823/24r.
Opis boju myśliwego, nazywanego królem wiatru i chmur. Przyroda dynamicznie reaguje n jego pojawienie się w lesie.
„Popas w Upicie” [ zdarzenie prawdziwe ]- Upita to miasto na północ od Kowna;1825, Odessa;
P. lir. mówi o tym, jakie miasto było kiedyś, a jakie jest teraz: biedne, wyniszczone, stare i nieuzbrojone. Siedzi w karczmie, gdzie obserwuje mieszkańców- tak po kolei wypowiadają się: starzec w konfederatce, młody we fraku, duchowny w płaszczu z symbolem czerwonego krzyża i żydek. Mówią oni o Sicińskim- pośle, który pierwszy dał znak przerwania obrad hasłem: veto(1652r.); pochodził on z Upity. Każdy z przebywających w karczmie opowiada swoją wersję historii o Sicińskim: Kontuszowy mówi, że kiedy został on posłem, zaraz po przyjeździe z zebrania zaprosiła szlachtę na ucztę wszystkich otruł, a w końcu za karę raził go piorun. Ekonom uważa, że szło o wojnę, a nie o sejmiki i posła. Ksiądz podaje przykłady jego bezbożności, twierdzi, że S. był ateistą- w święto Bożego Ciała kopał studnię, a po śmierci straszy ludzi. P. li. Wyznaje w myślach, że gminne opowieści są nie sprawdzone- nie do końca mówią prawdę.
„ Dzwon i dzwonki”- bajka, 1825/26;
Dzwonki z wieży świergotały do dzwonka leżącego pod kościołem: co ma on po wielkości skoro nie może wydać głosu, one mają lepiej, bo mimo że mniejsze to śpiewają. On im na to, że całe szczęście dla nich, że jest wdeptany w ziemię. Jest smutny ale pogodzony z losem.
„ Pchła i baron” - 1825/26;
Pchła gryzła rabina w Talmudzie. On złapał się i zabił mówiąc, że żyje kosztem ludzi. Ona w swoich ostatnich słowach mówi, że on podobnie.
„Przyjaciele” - 1829r.
Stwierdzenie, że nie ma już prawdziwej przyjaźni. Ostatni przykład pochodzi z Oszmińskiego powiatu, gdzie żyło dwóch przyjaciół, Mieszko i Leszek. Byli jak dwa duchy w jednym ciele, wszystko robili razem. Raz zaatakował ich niedźwiedź, więc Leszek wspiął się na drzewo, a Mieszko nie umiał. Wołał do Leszka, ale ten się nie wrócił, więc zaczął udawać zmarłego. Niedźwiedź wyczuwając brzydki zapach odszedł, szepcą Mieszkowi na ucho, że prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie.
„ Zając i żaba” - 1829r.
Zając narzeka na swój los. Chce się utopić. W drodze nad staw, spotyka żabę, która widząc go ucieka. Wtedy stwierdza, że jednak się nie zabije, bo każdy czegoś się boi i przed czymś ucieka: każdy ma taką żabę, która przed nim skacze i swego zająca, który ją goni.
„Zaloty”- Odessa, 1825r.
Opis zalotów młodzieńca. Rodzina widząc, że zależy mu na ożenku zaczyna wypytywać go o majątek, koneksje, rangi i zaszczyty, co mu się nie do końca podoba. Młodzieniec prosi pannę, by ominęła zasady rodzinne i wymknęła się do jego gospody.
„ Niepewność”
W wierszu wielokrotnie pojawia się pytanie: „czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?”. P.lir. mówi o swoich chwiejnych uczuciach, analizuje zachowanie swojej ukochanej i własne, nie mogąc dojść do żadnych konkretnych wniosków.
„ Do D.D.” - Odessa, 1825r.
P.lir. mówi o tym, że uwielbia, gdy jego ukochana mówi i mógłby jej słuchać godzinami, ale gdy ożywiona jest rozmową ma ochotę jedynie ją całować i wzdychać;
„ Dwa słowa”
Wiersz mówi o miłości- wyznanie miłości, uczuć p.lir.: wszystko sprowadza do dwóch słów: kocham Cię;
„ Sen” - we wcześniejszych wydaniach tytuł brzmiał: „ Zmartwychwstanie”; 1825r.;
Mowa o rozstaniu. Prośba o podanie przez ukochaną trucizny, tak by mógł zasnąć w oczekiwaniu na jej powrót i śnić tylko o niej;
„ Rozmowa” - Odessa, 1825r.
P. li. Nie chce już rozmawiać z ukochaną, a jedynie całować ją i wzdychać;
„Do D.D” [elegia]
Wezwanie do ukochanej: wyznanie tęsknoty i cierpienia, zmienności nastrojów i bojaźni odtrącenia. Mówi, że jest jak duch i oświadcza, że mógłby być jej sługą.
„ Godzina”
Zwrot do ukochanej: dzień miał tylko jedną godzinę, która się liczyła i była to godzina, w której się spotykali.
„ Dumania w dzień odjazdu” - 29 X 1825, Odessa;
P.lir. odczuwa żal; snuje się po pustych pokojach, żegna się ze starym mieszkaniem. Wspomina, co przeżył. Snuje refleksje, że miasto nie będzie po nim płakać, bo był w nim jedynie na chwilę i jako obcy.
SONETY- wydane w Moskwie w 1826r. nakładem poety;
Motto: „ Kiedym był po części innym człowiekiem, niż jestem”- z Petrarki
„ Do Laury”
Mowa o miłości od pierwszego wejrzenia. P. lir. nie dba o ludzi, nawet o ślub ukochanej, byleby jemu oddała i ślubowała duszę.
-
Bez ukochanej p.lir. jest niespokojny, zachowuje się jak szalony, a gdy ją widzi nagle uspokaja się.
[ Sonet do M.]- istnieją spekulacje, że do Maryli Wereszczakówny;
Uwielbienie urody ukochanej, jej przymiotów ducha, prostoty, zachowania. Nazywa ją aniołem.
„ Widzenie się w gaju”
P.lir. opisuje potajemnie spotkanie z ukochaną w zagajniku. Czuje się jak grzesznik, ale nic na to nie może poradzić.
-
Opis uczuć zakochanych: walczą z tym, co czują i z losem, ale nie potrafią sobie poradzić; przeżywają równocześnie ból i rozkosz;
„Ranek i wieczór”
Bohaterka Laura- widok ukochanej o poranku i wieczorem, kiedy stoi w oknie. Kochanek zawsze jest smutny, gdy przychodzi i jej wypatruje.
„ Z Petrarki”- Seneccio, chcesz li wiedzieć?
Obraz cierpienia zakochanego. Wspomina zachowanie obiektu westchnień.
„Do Niemna”- Wezwanie do Niemna- rzeki, która była świadkiem spotkań kochanków; p.lir. wspomina ukochaną, Laurę, twierdzi, że wszystko przeminęło- również ona, ale łzy nie przechodzą.
„Strzelec”
Bohaterem lir. jest strzelec, który chce widzieć się z ukochaną przed wyjazdem. Kobieta zbliża się, ale za nią podąża jej towarzysz. Strzelec wyciąga strzelbę, ale nagle nadchodzi mgła, a kiedy znika nie ma już ani kobiety, ani jej towarzysza.
„ Błogosławieństwo” z Petrarki
P.lir. błogosławi chwilę, w której spotkał ukochaną i wszelkie związane z tym okoliczności, mimo że zakochał się bez wzajemności; W poczet swoich błogosławieństw wlicza również przyrodę, bogów, inne siły wyższe, pióro, które ją wysławiało.
„ Rezygnacja”
Najnieszczęśliwszy jest ten, który nie może zapomnieć o miłości.
„Do ***”
Porównanie dojrzałego mężczyzny, który już się wyszumiał i wypalił z młodą kobietą, panienką jeszcze, niedoświadczoną przez życie, a zaczynającą z nim flirt. Radzi jej odejść.
-
Zakochany znajduje się w niewoli, z której się raduje. Wspomina dawną nieszczęśliwą i trwożną miłość i chwali nową- tylko szczęśliwą i spokojną.
-
P.lir, kochanek, żałuje grzechu, który popełnił z ukochaną, a robi to tylko z powodu nieszczęścia kochanki. Mówi, ze ulegli pokusie, z która walczyli przez długie tygodnie i prosi Boga by nie karą zgryzota jego ukochanej.
„Dzieńdobry”
Obraz przebudzenia ukochanej, która odprawia oczekującego na nią kochanka.
„Dobranoc”
Noc przynosi pożegnanie, rozstanie kochanków/
„Dobrywieczór”
Najbardziej lubiana pora przez p.lir., która jest dla tych którzy się kochają i swą miłość kryją.
„ Do D.D.” Wizyta
P.lir. nie może spokojnie zobaczyć się z ukochaną, bo co chwilę ktoś im przerywa.
„Do wizytujących”
P.lir. daje rady dla wizytujących dotyczące składania wizyt. Kończy konkluzją, ze kolejna wizyta powinna odbyć się za rok.
„Pożegnanie” do D.D.- nie wiadomo kto może kryć się pod tym skrótem; zapewne jest to skrót od Donna Giovnna ( Donna Dżiowanna ) czyli postać literacka, podobnie jak Laura;
P.lir. zostaje porzucony przez kochankę. Wypomina jej, że zależało jej jedynie na pochwalnych wierszach, a nie na poświęceniu się zalotnika.
„Danaidy”
P.lir. wspomina dawne czasy, gdy o ukochaną starano się w prosty sposób, a kobietom wystarczało niewiele. Mówi, że dzisiaj trzeba się wykosztować i że dawniej dałby wszystko dla pięknej kobiety, a teraz da wszystko, ale bez serca.
„Ekskuza”- czyli usprawiedliwienie;
Do tej pory pisał tylko o sobie czy o miłości i był albo chwalony, albo przyjmowany obojętnie. Teraz z tym kończy, chce pisać patriotycznie, jedni przestają go słuchać. Kończy konkluzją, że jaki wieszcz, taki słuchacz.
Sonety Krymskie;
Motto: „Kto poetę chce zrozumieć, musi pójść w kraj poety” Goethe;
„Stepy Akermańskie”- jest to kraina, która nie należy do Krymu, a cięgnie się na południowy zachód od Odessy;
P.lir. opisuje Stepy Akermańskie, zachwyca się nową dla niego przyrodą, ogromną przestrzenią i niezwykłą roślinnością: burzynami, łąkami, na których rosną masy kwiatów. Zapada zmrok, a w oddali widać lampę Akermanu czyli latarnię morską. Kurhany służą za drogowskaz. Pielgrzym szuka gwiazd. Wokół panuje niczym nie przerwana cisza, taka że mógłby usłyszeć głos z Litwy.
Ostrów- wyspa
Burzany- wielkie krzaki ziela, które latem wydają kwiaty
Kurhan- mogiła, stepowy kopiec
„Cisza morska”na wysokości Tarkankut;
Opis kołyszącego się na morzu statku. Morze jest spokojne, pnuje tam senny nastrój i cisza, którą przerywają jedynie głosy rozmawiających podróżnych. W morzu kryje się polip i jedynie on może przerwać ciszę. Ostatnia strofa stanowi refleksję na temat myśli, w których kryją się wspomnienia, a które nękają spokojnego ducha.
Polip- stwór morski, ośmiornica
Pawilon- flaga okrętowa
„Żegluga”
Opis żeglugi statku. Majtek przygotowuje się na rozwinięcie żagli, wieje wiatr, okręt rusza. Podobnie jest z duchem poety i jego wyobraźnią: ożywiają się , a on czuje się lekko i rześko.
„Burza”
Opis burzy na morzu: żagle się drą, a ster łamie, wszędzie panuje chaos- woda i ryk fal; słychać trwożne głosy. Zachodzi słońce, a wraz z nim gaśnie nadzieja. Jedni umierają, a jeszcze żywi załamują się, żegnają z przyjaciółmi. Jeden podróżnik siedzi i rozmyśla, że dobrze mają ci, którzy mają się z kim pożegnać, albo wierzą by móc się pomodlić, albo chociaż mają siły rozpaczać.
„Widok gór ze stepów Kozłowa” Pielgrzym i Mirza
Koncepcja rozmowy. Najpierw mówi pielgrzym. Zachwyca się ty, co widzi wyraża tez zadziwienie. Góry wydają mu się stać w ogniu. Zachwyca się pięknem widoku. Mirza mówi, że był w tych górach i zna jeden ze szczytów- Czatyrdach- w postaci olbrzymiej chmury siwawego koloru, który widziany jest już z daleka. Pielgrzym krótkim: Aa!- wyrażą swoje zadziwienie nad śmiałością Murzy i dziwami, które ten oglądał na górze.
Kozłów- miasteczko na zachodnim wybrzeżu Krymu
Mirza- szlachcic tatarski; tutaj przewodnik, pełniący rolę przewodnika duchowego
Diwy- złośliwe geniusze w starożytnej Persji
Chylat- suknia honorowa, którą sułtan obdarza wielkich urzędników państwa
„Bakczysaraj”- „ogrodów pałac”, miasto, dawna stolica Girajów, honów krymskich;
Wielka, pusta już kraina. Wszystko w niej jest wyniszczone i pokryte szarańczą. Z pięknego miasta została już tylko ruina. W środku sali dawnego pałacu stoi fontanna, która leje łzy i woła: gzie jest miłość, potęga i chwała? Hańbą jest to, że one przeminęły, a źródło płynie dalej.
„Bakczysaraj w nocy”
Mieszkańcy rozchodzą się z meczetów. Księżyc wschodzi. Harem jest mocno oświetlony Pod namiotem pielgrzyma panują ciemności.
Dżamidy- meczety
Eblis, Iblis- Lucyfer u muzułmanów
Farys- rycerz u Arabów Beduinów
„Grób Potockiej”
Mogiła znajduje się niedaleko pałacu Hanów. W niej spoczywa kobieta z rodu Potockich uprowadzona kiedyś do haremu. Pielgrzym stoi nad grobem i rozmyśla. Kobieta umarła w kraju wiosny, wśród orientalnej przyrody, a jej śmierć spowodowana była tęsknotą za ojczystym krajem, jej serce zatruwały wspomnienia. Na północ świecą gwiazdy i tworzą drogę ku Polsce. To wzrok zmarłej kobiety przepalał te ślady. Pielgrzym porównuje się ze zmarłą: podobnie jak ona resztę dni spędzi w żałobie, a ktoś kiedyś zanuci także o nim, widząc jego grób na obczyźnie.
„Mogiły haremu” Mirza do Pielgrzyma
W tym miejscu znajdują się groby kobiet ze wschodu, zmarłych w młodym wieku. Groby te wzruszają cudzoziemca, patrzy na nie ze łzami.
Truna- trumna
Buńczuk- sztandar
Giaur- niewierny, tak muzułmanie nazywają chrześcijan
„Bajdary”- kraina, którą się wjeżdża na brzeg południowy Krymu;
Opis pięknej doliny, zielonej, bogatej w lasy. Podróżnik wjeżdża do niej na koniu i upaja się krajobrazem. Jedzie bardzo szybko, tak by jego myśli pogrążyły się w niepamięci.
„Ałuszta w dzień”
Miasto opisane za dnia. Pełno nim kwiatów i motyli na łąkach, rosną tam tez drzewa granatowe.
Namaz- modlitwa muzułmańska
Kalif, chalif- zastępca( Mahometa), tytuł władcy
Drzewa granatowe- wysokie krzewy o czerwonych kwiatach i owocach;
Kosa- warkocz
„Ałuszta w nocy”
Wiatry bawią się. Słońce zachodzi za Czatyrdahem, tak że w końcu go nie widać. Pielgrzym ogląda to i słucha. Robi się ciemno, źródła szumią i mówi tylko powietrze. Wschodnia noc jest dla niego jak biała niewolnica: usypia pieszczotami, a gdy człowiek zasypia na nowo go budzi.
Odaliska- biała niewolnica w haremie
Lampa światów- słońce
„Czatyrdah” Mirza
Czatyrdah nazywa on masztem dla statku jakim jest Krym. Mówi, że wchodzi on w obłoki, ponad skały i znajduje się u bram niebios. Nie reaguje na sprawy i nieszczęścia ludzkie. Stoi pomiędzy światem i niebem, jest tłumaczem stworzenia. Słucha tylko tego, co ma do powiedzenia Bóg.
Muślemin- muzułmanin
Janczary- przyboczna gwardia
Drogman- tłumacz
Padyszach- tytuł sułtana tureckiego
„Pielgrzym” [ Sonet w Krymie na Tchatyrdaku” ]
U stóp pielgrzyma rozlega się kraina piękna i bogata, ale jego serce ucieka do innej krainy i innych czasów. Myśli o Litwie- wolał jej szumiące lasy niż słowiki Bajdaku czy rzeki Krymu. Wzdycha za ukochaną z lat młodzieńczych. Zastanawia się czy ona jeszcze o nim pamięta.
Salhir- rzeka w Krymie, wypływa u podnóża Czatyrdahu
Dziedzina- ojczyzna
„Droga nad przepaścią w Czufut-Kale”
Mówi Mirza i Pielgrzym. Mirza mówi, że należy powierzyć prowadzenie koniowi, gdyż przeprawa jest niebezpieczna. Daje pielgrzymowi wiele wskazówek dotyczących przejścia- lepiej jest nie myśleć i się nie ruszać, bo można spaść. Pielgrzym jednak patrzy i nie jest w stanie wypowiedzieć, co zobaczył, gdyż wg niego nie ma na to odpowiednich słów.
Czufut-kale- miasto na skale
„Góra Kikinesis”
Mirza każe popatrzeć w przepaść, bo na dole znajduje się morze. Oprócz tego widać jedynie chmury, a spoza nich można dostrzec, że zbliża się noc i pioruny. Pod nogami mają otchłań. Mirza chcę skakać w wąwóz, a jeśli Pielgrzym zobaczy pióro po drugiej stronie to będzie znaczyło, że to Mirza, a jeśli nie-mają tamtędy nie jechać.
Góra Kikinesis- osada Tatarska
„Ruiny zamku w Bałakławie”
Opis gruzów zamku, zbudowanego niegdyś przez Greków. Niegdyś ten zamek zdobił i strzegł Krymu, dzisiaj straszą i są zamieszkane przez gady, albo podłych ludzi. To, co było kiedys powodem do dumy teraz jest zapomniane. Miasto okryte jest teraz żałobą i krążą nad nim kruki.
Mekkański przybylec- przybysz z Mekki;
„Ajudach”
Pielgrzym twierdzi, że lubi spoglądać z góry na spienione fale. Porównuje on te fale do serca młodego poety, który nagle wybucha namiętnością, ale równie szybko gaśnie i się wypala, roniąc nieśmiertelne pieśni. Dopiero wieki będą sławiły poetę.
Bardon- lutnia alcejska
Sonety nie ogłoszone przez poetę:
Sonet [rozeszliśmy się wczora weseli i zdrowi]
Wiersz przedstawia sytuację kochanków. Mężczyzna biegnie do ukochanej za drugi dzień po tym jak spędzili ze sobą czas, a ona została w końcu jego. Jednak ona nie chce spojrzeć mu w oczy, wstydzi się, a on oddaje hołd jej niewinności „przestraszonej grzechem”. Wstyd ten wg mężczyzny jest jedynie nową ozdoba ukochanej, ale równocześnie go to martwi. Wolałby by była ona mniej doskonała, a bardziej szczęśliwa.
Sonet [gdzie dawniej źrenicami oświecane twemi…]
P.lir. wspomina dzieje dawnej miłości- rwał dla ukochanej bukiety kwiatów; niósł jej czyny szlachetne i serce czyste, a teraz jego serce jest występne z jego własnej winy. Jednak prosi ją by nim nie gardziła, bo kiedyś poświęcał je jej.
Jastrząb- na wysokości Kikinesis(DO*)
Opis jastrzębia, którego porwała chmura i uniosła w obce strony. Jest znużony i nie ma siły, ale żadna ręka bezbożna go nie pochwyci; Jest gościem, a kto uwięzi gościa, ten musi lękać się kary. P.lir. zwraca się do Giovanni, która w swoim życiu także widziała straszydła. Wiersz kończy się pytaniem, dlaczego kobieta kłamie i oszukuje skoro sama jest w niebezpieczeństwie?
Giovanna- Joanna? Możliwe, że Joanna Sobańska
Sonet [poezyjo! Gdzie cudny pędzel Twojej ręki…]
Wyraz niemocy twórczej. Wezwanie poezji, która opuściła twórcę, znajdującego się na obcej ziemi. To, co tworzy nie ma sensu i nigdy nie przejdzie przez usta poezji.
II. Poezje okresu rzymsko-drezdeńskiego:
„Do***” na Alpach w Splugen; do***- historycy wiążą tajemniczą kochankę z postacią Maryli Puttkamerowej z domu Wereszczkówną;
Nieważne gdzie jest p.lir. wciąż myśli o ukochanej. Nie może się z nią rozstać. Podejrzewa ją, że w tym momencie, w którym on się tuła i tęskni, ona niewdzięczna się bawi. Wyraża przypuszczenie, że lepiej byłoby jej przy nim na wygnaniu, bo dogadzał by jej w każdy sposób.
„Do matki Polki” wiersz pisany w roku 1830;
Wiersz patriotyczny. Zwrot do Matki Polki. Przedstawienie smutnego losy synów jej ziemi. Chociaż się starają i walczą ich wysiłki nie są doceniane, skazani są także na klęskę.
„Do M.Ł. w dzień przyjęcia komunii; adresatką jest Marcelina łempicka.
Opis skromnej i pokornej dziewczynki, która przyjmuje pierwszą komunię święta. Nawet anioł przybywa by to uczcić.
„Do mego Cziczerona”- Rzym 1831, kwiecień;
Cziczeron- przewodnik. Pochwała cnót przewodnika p.lir. po Rzymie- jej wiedzy, mimo młodego wieku. Chęć oddania swego losu w jej ręce i dowiedzenia się czegoś o swojej pielgrzymiej przyszłości.
„Do H*** wezwanie do Neapolu” (naśladowanie z Goethego); Neapol 1829r.
Opis pięknego kraju, który był dla poety rajem, dopóki była z nim ukochana.
„Aryman i Oromaz” z Zenda-Westy; 1830r.
Zenda-westa- księgi święte staroperskiej religii Zaroastra. Opis Arymana, duha ciemności, który próbował wyjść na światło z ciemnych czeluści, ale gdy napotkał wśród obłoków Oromadesa, na myśl o wiecznym szczęściu, padł znowu w przepaść.
„Arcy- mistrz”; 1830r.
Opis Stwórcy- Arcy-mistrza, który stworzył doskonały świat, a którego ludzie nie rozumieją. Jest też mistrz wymowy, co stara się wytłumaczyć bożą potęgę ludowi, ale tez nie wszyscy go rozumieją.
„Rozmowa wieczorna”
Opis rozmowy wieczornej z bogiem, który jako jedyny może zrozumieć poetę, i przed którym p.lir. może się odsłonić bez wstydu.
„Mędrcy”
Obraz mędrców, których budzą zamieszki związane przyjściem Mesjasza. Chcąc odzyskać spokój, rozkazują go zabić. Męczą go, ale on ich kocha i im wybacza. Bóg żyje dalej w niebie, ale nie w ich sercach. Pycha ich zgubiła.
10 „Rozum i wiara”
Wiara jest potężniejsza od rozumu. Rozum jest mały przed Panem. Uwielbienie wiary.
11. [ Śniła się zima…]- spisanie snu z 23 marca1832r. z Drezna. 1840r.
Zima, a poeta biegnie po śniegu za procesją, po prawej stronie są ludzie ubrani na biało, a po lewej na czarno; Ci, po lewej niosą kwiaty, a po prawej świece odwrócone do dołu. Wtem wybiega dziecko i zbiera od poety i jednej kobiety monety, które odda im jeśli żałują. Wtem pojawiło się słońce i ujrzał Ewę( Henrietę Ankwiczównę). Ona mówi, że rodzice chcą ją wydać za innego, ale ona nie chce, przemienia się w jaskółkę i ucieka. Wtedy poeta przypomina sobie o wszystkich grzechach swoich i czuje się niegodny jej ofiary. Nadlatują stada jaskółek i drzew by świadczyć przeciwko niemu i sen się kończy.
12. „Ucieczka” ballada;
Panna płacze i usycha z tęsknoty za ukochanym, który pojechał na wojnę. Jedzie już do niej swat książęcy i daje na zapowiedzi. Matka ją pociesza, ale dziewczyna nie chce wychodzić za księcia. Zamiast do ołtarza woli jechać na cmentarz, bo jeśli jej kochanek nie żyje to ona też nie chce. Kuma, stara wiedźma odprawia czary by przybył kochanek. Przybywa jeździec w bieli i panna z nim ucieka. Za nimi jedzie pogoń. Jeździec wiezie pannę na cmentarz. Panna gubi krzyżykom matki, a jeździec bucha płomieniem i znikają oboje. Została mogiła bez krzyża i dopiero co ruszana ziemia. Ksiądz odprawia mszę za dwie dusze.
13. „Do samotności”
P.lir. rzuca się w ramiona samotności z przyjemnością.
14. „Reduta Ordona- opowiadanie adiutanta”
Reduta Ordona nazywa poeta redutę nr 54 między Wolą a Szczęśliwcami, w której altyrelią dowodził Julian Konstanty Ordon.
Adiutant mówi, że nie kazano im strzelać. Zdaje relacje z pierwszych dni oblężenia W-wy przez Rosjan. Przeciwko ogromnej piechocie rosyjskiej występuje tylko reduta Ordona. Tamto wojsko nie ma króla, bo został on pięćset mil dalej i wydaje rozkazy. Jedynie W-wa się mu opiera i się go nie obawia. Reduta jednak przegrywa walkę. Ordon zdołał przeżyć i schował się do lochów, jak wynika z relacji adiutanta mówiącego do Jenerała. Nagle wybucha magazyn z amunicją i wszystko pokrywa mgła. Wszyscy zginęli. Ordon patronem szańców.
15. „Śmierć pułkownika”
Załoga strzelców zbiera się przed domem, gzie umiera ich pułkownik. Zbiegają się także wieśniacy z pobliskich wiosek. Pułkownik każe przyprowadzić swojego konia w pełnym rynsztunku wojennym, bo chce się z nim pożegnać. Żegna się także z własnym uzbrojeniem. Później przystępuje do spowiedzi. Rankiem żołnierzy już nie ma, bo zbliża się Moskal. Lud przychodzi zobaczyć zmarłego pułkownika i widzi kobietę- dziewicę-bohatera, Emilię Plater.
16. „Nocleg” 29 marca 1832r.
Nocleg powstańców nad jeziorem Trockim. Wtem wraca patrol i przynosi wieści, że zabito żonę naczelnika i spalono jego dzieci. Złapano jednak dowódcę Moskali. Naczelnik chce się powiesić, wtem przychodzi krakowianin i donosi o zwycięstwie Skrzyneckiego, który zbliża się na Litwę. Naczelnik pada krzyżem i puszcza wolno Moskala, zaniechując samobójstwa.
[Te rozkwitłe świeżo drzewa…] [ pieśń pielgrzyma]
Pielgrzym nie umie cieszyć się wiosną, bo nie ma jej z kim dzielić. Jest samotny. Nie może powrócić do domu. Jego dziećmi są słowa i myśli. Pory roku mijają, ale żal w duszy pielgrzyma trwa, bo jest wdowcą i sierotą.
[Ja w mej chacie spać nie mogę…] [pieśń żołnierza]
Żołnierz nie może spać spokojnie, bo prześladują go obrazy z wojny. Chce spać u kolegi. Wolałby leżeć w błocie i między swymi, gdyby to była tylko ziemia ojczysta
„Chłop i żmija” (Bajka z Lafontaina)
Chłop lituje się nad leżącym pod bramą wężem i bierze go do swojej chaty. Waż jednak jest niewdzięczny i chce ukąsić dobrego chłopa, lecz tamten go siecze na kawałki. Tak się dzieje z niewdzięcznikami: kończą marnie.
„Lis i kozioł”
Lis wpadł do wykopanej beczki i nie może się wydostać. Widzi osła i udaje, że pije chociaż nie ma tam wody. Spragniony kozioł skacze do studni, a lis wykorzystując okazję i skacząc po koźle wydostaje się na zewnątrz.
„Król chory i lisy”
Lisy zwołują tajne zgromadzenie i nie udają się do chorego króla, bo nie widzą śladów powrotnych po osłach i innych zwierzętach, które już się tam udały.
„Trójka koni”- 1832r.
Bard litewski, Antoni, miał trójkę koni. Postawiono te konie koło siebie i po roku miały się dość, więc właściciel sprzedał je każdego osobno. Na nic to się zdało, bo znowu jeden kupiec zaprzągł je do jednego wozu. Ich imiona: Lezgin, Heciak i Kozak. Lecz gdy kupiec wyciągnął bata, wszystkie ruszyły wspólnie. Konie kłócą się w nocy, a współpracują pod batem.
„Tchórz na wyborach”
Obrady zwierząt. Nie mogą dojść do porozumienia, więc głos zabiera tchórz, który jako jedyni nie angażował się wcześniej w sprawy polityki. Wytyka on wady przywódców i to, ze wybierani są ze względu na urodzenie, a nie na zasługi. Rada z entuzjazmem przyjmuje jego słowa i chce oddać mu naczelne dowództwo , jednak ktoś odzywa się „Żyj, tchórzu” i wszyscy się z niego śmieją. On wspomina znowu nieszczęsną sprawę urodzenia: wygrałby gdyby nie urodził się tchórzem.
„Żaby i ich króle”
Opis rzeczpospolitej Żabskiej, która od lat stoi nierządem. W końcu widzą to sąsiednie mocarstwa i same decydują się wybrać władcę dla tego kraju. Zwracają się do Boga, a on przedstawia im kandydatów, z których żaden im nie pasuje. Rzeczpospolita woła o Noego króla, ale Bóg już się nie chce mieszać w ich rozterki.
„Osioł i pies”
Osioł nie słucha dobrych rad, że jeśli chce by pies go kochał, musi sam kochać psa. Osioł nie chce pomóc psu znaleźć pożywienia i każe mu czekać na przebudzenie pana. Wtem nadchodzi wilk i osioł błaga psa o ratunek, ten odpłaca mu tym samym i mówi, żeby czekał na pana. Wilk je osła.
„Koza, kózka i wilk” (Z Lafontaina)
Koza idzie zbierać rokitę albo lipią skórkę, zostawiając córkę „BEBE” na gospodarstwie i każe jej nikogo nie wpuszczać, a ją gdy powie jej imię. Wilk wszystko podsłuchał i ledwo starsza koza wyszła, wilk próbuje się dostać do kózki, ale jej udaje się go odprawić, każąc mu pokazać kopytko.
„Żona uparta”
Mężczyzna biegł wzdłuż Sekwany i złapali go żandarmi, pytając o powód biegu. On wołał pomocy, bo żona mu utonęła. Żandarmi wytykają mu, że biegnie w złą stronę szukać ciała żony, ale on mówi, że ona pewnie podobnie jak za życia, wszystko na przekór robi i płynie pod prąd.
[Golono strzyżono]
Mazurowi zaginęła suka, która strzegła gospodarstwa. Wróciła po tygodniu, ale wygolona. Mazur wdaje się w dyskusję z żoną na temat strzyżenia i golenia. Wdają się w kłótnie i zbiega się cała wieś, w końcu spór rozstrzyga pleban na rzecz mężczyzny. Żona po powrocie do domu mówi swoje. On ją przytapia by przyznała mu racje, jednak ona nawet palcami pokazuje na golenie. Wtedy on ucieka i zaciąga się do wojska.
„Do Franciszka Gryzmały”
Franciszek Gryzmała- bliski znajomy Mickiewicz, znany publicysta i recenzent „Poezyji”;
Poeta zwraca się do Gryzmały. Płynie jego śladem na morzu publicznych obrad. Prosi go o opiekę. Wspomina przebieg obrad i przemówienia działaczy, z którymi się nie zgadza.
„Z „Wierszy Franciszka Gryzmały”- [Ludzie na czystym polu…]
Przypowieść emigracyjna dotycząca swarów emigracyjnych. Sowy z ropuchami kłócą się o nowo budowane domy. Człowiek mówi, że w czystym domu ni Ema dla nich miejsca.
„[Komar, niewielki licho…]
Komar choć mały, to bardzo uparty i żądny krwi. Człowiek się budzi, zabija go i wyrzuca przez okno, mówiąc, że lepiej żeby kąsał, a nie mówił.
„Exegi munimentum Aare perennius…” z Horacjusza; Paryż, 12 marzec 1833;
Parafraza do Horacego. Grób Kościuszki i gmach w Wilnie przetrwają, przetrwa tez pomnik poety, którego czytują w Nowogródku i w Mińsku, a jego dzieła przemycane są pod nosem cara.
III. Zdania i uwagi z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka (Angelus Silesius) i Sę-Martena
Jest to cykl aforyzmów dotyczących ludzkiego życia, wiary, Boga, cnót i wielkich tajemnic świata. Mickiewicz porusza w nim również problematykę odwiecznych pytań człowieka o to, kim jest, dokąd zmierza i skąd pochodzi.
IV. „Poezje okresu Parysko-lozańskiego”
[Broń mnie przed sobą samym…]
Prośba do Boga, by bronił poetę przed nim samym, bo Bóg ma taka potęgę.
P.lir. wskazuje na to, że między ludźmi, a Stwórcą jest wiele podobieństw.
[Pytasz, za co Bóg trochą sławy mnie ozdobił…]
Bóg obdarował poetę sławą za to, co myślał i chciał, a nie za to, co zrobił. Myśli i chęci są poezją na świecie: co minie w jednym lecie. Czyny wydadzą plony później. Błogosławieni cisi, bo oni posiądą świat.
[Gęby za lud krzyczące…]
Krzykacze, występujący przed ludem w końcu mu się znudzą. Lud szybko zapomni o walczących za niego. Wszystko przeminie, a władzę przejmą cisi i prości ludzie.
„Widzenie”
Poeta ma widzenie: wszystkie tajemnice się przed nim otwierają, a smutki znikają, kąpie się w morzu boskiej mądrości; stał się częścią boskiego kręgu; przechodzi przez dusze ludzkie i odczytuje przez to ich historie. Wokół ludzi stoja aniołowie, posłuszni tym, obok których stoją.
„Żal rozrzutnika”
P.lir. żałuje, że miał wiele kochanek i wielu przyjaciół, ale nigdy nie poczuł się kochany. Więc żegna się z nimi i to, co mu zostało chce zakopać w ziemi, by zachować to dla tego, który jest w niebie.
[Snuć miłość…] 1839, Lausanne;
P.lir. chce dawać miłość, tak by w końcu połączyła się ona z dziełem boskiego stworzenia, bo z niej pochodzi moc.
[Nad wodą wielką i czystą…]
Nad wodą taki stały rzędem wzniesienia Alp francuskich, mijał czas, a woda w jeziorze się nie zmieniła. Tę właśnie wodę widzi poeta i opisuje ją z dumą. Mówi, że wszystko ma swoje miejsce i cel- on musi: płynąć, płynąć, płynąć.
[Gdy tu mój tróp…]
Trup zasiada przy stole, a dusza błąka się daleko i narzeka. Myśli o ojczyźnie.
„Do B…Z…”- do Józefa Bohdana Zaleskiego, przyjaciela Mickiewicza z emigracji;
P.lir. mówi, żeby poeta szedł dalej i śpiewał, a także przyniósł psalm Dawidowy, bo brzemię lat w końcu wydaje płód i stanie się cud, który rozraduje świat.
[Wsłuchać się w szum wód głuchy …]
P.lir. chce się zjednoczyć z naturą: wodami, wiatrami i odczuwać tak samo.
11. „Słowa Chrystusa” z Objawienia
Swoim duchem obejmował świat. Przez proroków nauczał ludzi, a poprzez przykład własnego bólu, który sprawiał mu lud, uczył go jak postępować. Teraz człowiek musi iść na walkę ze złem. Duch pański stanie się człowiekiem, ale ludzie go nie poznają. Bóg kochający stanie się jednym z ludu. Nie będzie bał się zła. Należy szanować swojego ojca. A kiedy ponownie przyjdzie Bóg, pozna go człowiek, który go miłuje.
„Słowa Panny” - 1842r. w Noc Wszystkich Świętych”
Pamięć o jej ludzie obwiązała jej serce dwunastoma węzłami. Zawsze głęboko przeżywała cierpienia swojego ludu, Izraela. W końcu poczuła w swoim łonie dziecię i poczuła Syna Bożego i odtąd tylko nim żyła. Depce ona zło i ugniata je na dnie piekła. Opiekuje się ludźmi, o dobrych duszach pomaga im.
[Jak drzewo przed wydaniem owocu…]
„ Jak drzewo przed wydaniem owocu w zarodek,
Tak całe życie zbiera się w pierś, w sam jej środek.”
[Polały się me łzy czyste, rzęsiste…]
Poeta opłakuje swoje niewinne dzieciństwo, zuchwałą młodość, męski wiek- klęski.
14. „Do doktora S. przedsiębiorącego podróż naukową do Azyi w przedmiocie historyi naturalnej”
Do Aleksandra Siemaszki. Medyk niesie pomoc w krajach Azji, leczy cudzoziemców i łamie serca Litwinek. Nie będzie samotny, bo na obczyźnie spotka wielu znajomych. P.lir. opisuje mu kraje Azji, żegna się z nim i przepowiada spotkanie w ojczyźnie w przyszłości.
„Na pokój grecki” w domu księżnej Eneidy Wołkowskiej w Moskwie;1827r. Moskwa;
Opis „pokoju greckiego”, w którym znajdują się starożytne pamiątki.
„Do mojej przyjaciółki”
P.lir. chciałby mieć skrzydła, aby móc dolecieć do przyjaciółki. Smutek niewidzenia się niech ona wynagrodzi promienistym spojrzeniem.
„Nieznajomej siostrze przyjaciółki mojej”;
Dzieli z nią gwiazdę przyjaźni, która znajduje się na niebie północnym.
„Ciemność” Z Byrona
P.li. miał sen, w którym zgasło światło dzienne, jak i gwiazdy. Lud prosił o światło Boga. Na ziemi panuje chaos, wojna., głód, a w konsekwencji kanibalizm. Wszyscy ludzie wymarli, oprócz dwóch- nieprzyjaciół. Spotkali się oni przy ołtarzu i padli. Świat stał się stepem z ludu bez rośli, bez czucia i ludzi. Wszędzie zapanowała ciemność.
„Ugolino” wyjątek z „Boskiej Komedii”
W Piekle Dante i Wergiliusz spotykają Golina, który opowiada im, jak zagłodzony został wraz ze swoimi dziećmi. Napis na bramie piekieł jest cytowany. Obraz piekła- jak u Dantego.
Mickiewicz przełożył urywek z cz. III, koniec cz. XXXII i połowę XXXIII, bez zachowania tercynu.
„Z Petrarka”
Pochwała wód, w których kąpała się Laura, a także całej przyrody i wszystkich miejsc, w których przebywała ukochana.
„Podróżny” z Goethego „Wanderer”;
Rozmowa podróżnego z niewiastą. Chce on trochę odpocząć, pyta kobietę o wodę. Wprawiają go w podziw kamienie, szczątki dawnych budowli. Niewiasta pyta, czy chce odpocząć u niej w chacie. Podróżny błogosławi jej śpiące, niewinne dziecko. Niewiasta daje mu wodę i chleb. Podróżny snuje rozważania na temat przeszłości i pamiątek. Nie zostaje na podwieczorek, bo spieszy się mu do Werony.
„The meeting of the watters” [Z Tomasza Moore'a]
Pochwała doliny, w której znajduje się zlewisko wód.
Przekład wiersza Moore'a.
„Morlach w Wenecji” z serbskiego;
Dimitry został pozbawiony pieniędzy i zdradzony przez niewiastę, więc Włoch namawia go by poszli do morskiego miasta, gdzie to wszystko jest na wyciągnięcie ręki. On daje się namówić i żałuje, bo rzucił ojczyznę i przeniósł się do kraju, w którym czuje się więźniem i nie ma nikogo znajomego.
„Przypomnienie” z Aleksandra Puszkina;
Gdy przychodzi sen i ludzie zasypiają, p.lir. zaczyna przypominać sobie o przeszłości i własnych dziejach.
Czaty [Ballada ukraińska]
Wojewoda nie znajduje w łożu swojej żony. Wraz z kozakiem Naumem wychodzą ze strzelbami do ogrodu. Tam widzą żonę wojewody z klęczącym u jej stóp kochankiem. Namawia on ją, by mu się oddała, ona nie che go słuchać, ale w końcu ulega. Wtedy wojewoda każe kozakowi zabić kochanków. Naum nie chce i w końcu zamiast w nich strzela w głowę Wojewody.
„Trzech Budrysów” (Ballada litewska)
Stary Budrys zwołuje swych trzech synów i każe im jechać na wyprawy na trzy strony świata, aby służyli krajowi. Jeden ma jechać z Olgierdem- przywieść towary, drugi z Kiejstutem- przywieść bursztyny, a trzeci z Skirgiełłem- ma przywieść synową. Stamtąd też ojciec przywiódł sobie dawniej żonę, Laszkę. Mija jesień i zima, a tu trzej synowie wracają i to z trzema żonami, Laszkami
„Szanfary”- kasyda z Arabskiego;
Szanfara- tytuł poety arabskiego i wojownika, który obrażony przez obcych rycerzy wezwał swoich by pomścili wraz z nim krzywdy. Nie otrzymał wsparcia i opuścił swoich, by szukać godniejszych przyjaciół. Opis jego podróży.
„Almotenabby” (Z arabskiego, wg tłumaczenia Legranża)
Almotenabby- poeta, zabity przez zbójców; Opisuje on swoje dzieje- pisarstwa i życia; nie mógł zarobić piórem, bo żyje w świecie, gdzie zarabia się mieczem. Więc on chwyta za miecz i jest gotowy walczyć.
„Farys” (Kasyda na cześć…)
Farys czyli jeździec. Obraz jeźdźca arabskiego na pustyni. Posiada czarnego konia z białą gwiazdką na czole. Jeździec pędzi przez pustynie, nie zatrzymując się w oazie. Nie lęka się nawet sępa. Topi za myślą duszę w niebie.