47 kultura europy pytania, wskazowki(1)


  1. Koncepcja historii kultury Arnolda Hausera

  1. Średniowieczne sposoby mierzenia przestrzeni wg Gurewicza

  1. Kategoria czasu w kulturze średniowiecza

  1. Ewolucja kształtowania się etosu rycerskiego w świetle źródeł wykorzystanych przez Ossowską

  1. Ciało jako źródło gestu w koncepcji Le Goffa

  1. Przyczyny i przejawy regresu kultury wczesnego średniowiecza w interpretacji Le Goffa

  1. Hauserowska koncepcja sztuki średniowiecza

  1. Wpływ wynalazków na model życia w dobie odrodzenia

  1. Źródła kultury chrześcijańskiej w interpretacji Le Goffa

  1. Rola klasztorów we wczesnym średniowieczu. Podstawowe sposoby ewangelizacji (Le Goff)

  1. Zachowania kurtuazyjne w średniowieczu i renesansie (Elias)

  1. Antropologia śmierci w kulturze europejskiej od średniowiecza do XVIII w. (Aries?)

  1. Motywy przemijania, rozkładu i tańca śmierci w kulturze średniowiecza (Huizing)

  1. Rola traktatów parenetycznych w wychowaniu od średniowiecza do wieku XVIII

  1. „Książę” jako traktat renesansowy

  1. Filozofia władzy Niccolo Machiavellego

  1. Znaczenie społeczno-politycznej sytuacji Włoch w kształtowaniu specyfiki kultury renesansu

  1. Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII w. (Mączak)

  1. Przemiany w kulturowych postawach wobec potrzeb naturalnych człowieka na podstawie wybranych przykładów (Elias)

  1. Średniowieczne i renesansowe formy życia towarzyskiego (Elias)

  1. Renesansowe koncepcje magii i czarów

  1. Kulturowe źródła zjawiska polowań na czarownice

  1. „Próby” M. de Montaigne jako wyraz postawy filozoficznej człowieka renesansu

&

  1. Montaigne jako humanista (Tatarkiewicz)

  1. Geneza, czas trwania i zasięg kultury rokokowej. Estetyka rokoka (Kostkiewiczowa, Libera, Rabowicz)

  1. Zakres rozumienia pojęcia „kultura europejska” w myśli P. Chaunu

  1. Rola demografii historycznej w rekonstrukcji obrazu kultury wybranej epoki (Chaunu)

  1. Modele małżeństwa w XVII i XVIII w. oraz ich wpływ na zróżnicowanie poziomu cywilizacyjnego w Europie (Chaunu)

  1. Specyfika kultury rosyjskiej XVII i XVIII w. na podstawie analizy wybranych zjawisk kultury

  1. Reformatorska rola Piotra I w kształtowaniu oświeceniowego oblicza Rosji

  1. Rola Fryderyka II w kształtowaniu nowoczesnej kultury niemieckiej

  1. Romantyczne style zachowań

  1. Znaczenie mody w okresie romantyzmu

  1. Kultura mieszczańska w koncepcji B. Franklina i ocenie T. Veblena (Ossowska, Veblen)

  1. Rola salonu w kształtowaniu modelu zachowań w dobie baroku i oświecenia

  1. Mecenat i jego formy w dobie średniowiecza i odrodzenia (Hauser, Burke)

  1. Człowiek baroku - charakterystyka na podstawie wybranych modeli (naukowiec, kaznodzieja)

  1. Jakie cechy mentalności uznaje Le Goff za charakterystyczne dla mieszkańców Europy Zachodniej X-XIII wieku?

Chaunu stwierdza na wstępie, że Europa Oświecenia nie zaistniałaby bez jak on to określa - Vital Revolution czyli gwałtownego przyspieszenia przyrostu naturalnego (podwojenie ludności europejskiej między 1680 a 1800 rokiem). Jest to punkt wyjścia bezprecedensowego 10-krotnego wzrostu ludności w Europie w ciągu trzech stuleci i stopniowej europeizacji świata. Jak stwierdza Chaunu jest to wynik „kojarzenia się par i ich twórczego trudu” oraz wzrostu długości ludzkiego życia.

Głównym źródłem wiedzy na temat ruchów demograficznych są akta parafialne stopniowo wyzwalane od przeznaczenia religijnego i wciągane w służbę stanu cywilnego.

Trzy klucze do dawnej demografii to: celibat, wiek zamęścia kobiet, interwał intergenetyczny. Celibat jest arystokratycznym rozwiązaniem sprawy i głównie jest to celibat kościelny. Dla świeckich bardziej charakterystyczny jest celibat czasowy czyli późny wiek przy zawieraniu małżeństwa. Średnia okresu zamążpójścia umiejscawia się około 25-27 roku życia. W sumie wykorzystywano tylko 40-60% okresu płodności co daje rezerwę zdolności prokreacyjnej.

Specyfiką społeczeństwa europejskiego była okoliczność istnienia wśród kobiet od dwóch do trzech piątych panien i wdów. Mamy tu znów potencjalną rezerwę w krajach chrześcijańskich. Cechą charakterystyczną zmian demograficznych w Europie jest także szybki rytm o zmniejszonej amplitudzie okresu, w przeciwieństwie do wielowiekowych oscylacji innych kontynentów. Interwał intergenetyczny to okres pomiędzy ciążami wynoszący zależnie od obszaru 22-23 miesiące do 35-37 miesięcy. Tak duże różnice wynikają ze sposobu odżywiania, zmęczenia mięśniowego i nerwowego, wieku matki oraz długości karmienia piersią poprzedniego dziecka. Kombinacja tych zmiennych daje w konsekwencji okres braku miesiączki po porodzie. Dochodzi do tego oczywiście jeszcze częstość stosunków seksualnych, która zależy od wieku męża , czasu trwania małżeństwa, odżywiania, zmęczenia mięśni i nerwów, rozporządzalność sobą. Nie można zapominać o czynnikach kulturowych i środowiskowych. I na tym nie koniec ponieważ trzeba wziąć pod wzgląd porody kończące się poronieniami (w społeczeństwach gdzie kobiety ciężko pracują jest to ok. 1/3 ogólnej liczby ciąż) oraz wszelkie możliwe naówczas sposoby zapobiegania ciąży a także jej przerywania. Jak wspomniałem wyżej drugim powodem wzrostu jest rosnąca długość życia. Między 1680 a 1780 10% więcej dzieci przekracza próg pierwszego roku życia, podobnie wygląda spadek liczby zgonów przed dojściem do wieku młodzieńczego.

W Anglii śmiertelność wśród dzieci przed 5 rokiem życia spada dwukrotnie (30 do 15%) co osiągnięto tylko dzięki drobiazgowemu przestrzeganiu elementarnych zasad czystości i zdrowego rozsądku (higiena życia i oszczędzanie się matek podczas ciąży).

W społeczeństwie świata zamkniętego, gdzie mężczyzna musi czekać, aby ojciec umarł i zostawił mu ziemię, o małżeństwie nie mogli decydować rodzice. Do 25 roku życia potrzebna jest ich zgoda, ale przed 25 żenią się rzadko albo wcale. Około trzydziestki natomiast większość ludzi jest już sierotami i małżeństwo jest sprawą konwenansu, pociągu, spokojnego uczucia, w którym seks i namiętności odgrywają skromną rolę. Wchodzenie w stan małżeński można dziś badać dzięki instytucji zezwolenia na zawarcie małżeństwa nad którą kontrolę sprawował Kościół. Zezwolenia udziela biskup w przypadku pokrewieństwa lub powinowactwa (rodzina chrzestna) przy czym pojęcia te były przez kanoników rozciągnięte do granic tradycji ustnej, co było efektem głębokiej nieufności do spraw seksualnych i miało zapobiegać łatwemu i pochopnemu mnożeniu par. Dzięki zezwoleniom wiemy o motywach zawierania małżeństw.

W przypadku chłopów dobieranie się małżonków jest sprawą osobistą ale słowo miłość pojawia się dopiero w 1780 roku. Poszukiwane zalety to: krzepkie zdrowie i brak kalectwa.

Małżeństwo jest sprawą zasadniczą w życiu, dzieci i troska o nazwisko są już mniej istotne. Życie wymaga funkcjonalnego dopełnienia, trudno jest żyć samemu. Małżeństwo jest spółką ekonomiczną założoną aby żyć mniej nędznie. Rola płci zmienia się zależnie od środowiska: kobieta raz czuwa nad ogniskiem domowym a gdzie indziej zajmuje się kontaktami ze światem zewnętrznym. Kobieta nadrabia słabość większą dojrzałością dzięki czemu uzyskuje część władzy we wspólnocie. Wszystko dzięki zmianie wieku zawierania małżeństw. Rodzina Oświecenia opiera się na parze małżeńskiej co znacznie redukuje pustkę uczuciową wielopokoleniowej rodziny wielkiej. Zawarcie małżeństwa poprzedza długi okres narzeczeństwa, który jest szkołą trzymania się w cuglach, i jest uznawany przez frywolny wiek XVIII którego erotyka ze względu na późne zakładanie małżeństw traci wiele ze swojego rozmachu pierwotnego pociągu. Powiększa się krąg wewnątrz którego tworzy się para małżeńska z 5 do 20 km. wokół dzwonnicy, choć z końcem XVIII i początkiem XIX mamy do czynienia z falą małżeństw endogamicznych, które zawsze były bardziej popularne na południu Europy, na północy preferowano egzogamię.

40-dniowa wstrzemięźliwość wielkiego postu odchodzi w przeszłość wraz z średniowieczną ascezą. Pojawia się jednak inna tendencja zwana oświeceniowym maltuzjanizmem czyli dobrowolne zahamowanie prokreacji u 40-50% osób do niej zdolnej. Wiek XVIII odziedziczył po XVII religijną moralność w postaci neoaugustianizmu który był moralnością czystości: czystość zamiast miłości, czystość a nie pokora w hojnym darze. Ale w XVIII wieku moralność czystości zmierza w kierunku seksualnym. Pojawiają się koncepcje poświęcenia maja-tradycyjnego miesiąca popędu seksualnego-czystej miłości Marii. Oznaczało to wprowadzenie w stosunek ludu (bo powyższe idee propagowane były z ambon) do małżeństwa obłudy i poczucia winy, wynikających z utrzymywania ukradkowych i potępionych stosunków. Dziecko staje się owocem grzechu a nie miłości. Powszechnym i propagowanym przez kościół sposobem unikania ciąży jest stosunek przerywany.

W tradycyjnym społeczeństwie chłopskim wieku XVIII ojciec uczy syna rzemiosła. Przed wprowadzeniem szkół odbywa się to między 7 a 10 rokiem życia, po wprowadzeniu między 11 a 14. Ojciec-wychowawca epoki Oświecenia jest czterdziestolatkiem od którego syn uczy się metodą przypatrywania i przysłuchiwania. Jest to jeden ze skutków późnego zakładania małżeństw: niknie trzypokoleniowy model rodziny i odpowiedzialność za przekazywanie wiedzy schodzi z generacji starej na średnią. Zanika tyrania starej generacji, pojawia się natomiast dziadek uwolniony od władzy i odpowiedzialności dzięki czemu może nawiązać z dzieckiem stosunek wzajemnego porozumienia.

Proces alfabetyzacji rozpoczęty w wiekach XV i XVI wybucha w wieku XVIII. Poprzedza go proces ujednolicania dialektów. Obydwa procesy szybciej przebiegają w krajach protestanckich gdzie reformacja potrzebuje wielkich skupień potencjalnych czytelników i zespołu środków aby mnożyć i rozprowadzać pisane teksty. Z początkiem XVIII wieku w proces alfabetyzacji - do tej pory opanowany przez Kościół i inicjatywę prywatną - włącza się państwo. Francji zbudowanie systemu szkolnictwa na poziomie elementarnym zajmie 3/4 wieku. W Prusach po wojnie siedmioletniej Fryderyk wprowadza obowiązek szkolny dla dzieci między 5 a 13 rokiem życia. Europa Oświecenia zyskała dla cywilizacji 10 razy więcej ludzi niż zdobył ich wiek XVI. Wzrost poziomu alfabetyzacji jest przez Chaunu pośrednio wiązany ze wzrostem długości życia osób po przeżyciu 25 lat o średnio 10 lat. Ogólna alfabetyzacja stała się wtedy opłacalna; nie inwestuje się w śmierć. Najwyższe poziomy alfabetyzacji (Anglia, Szkocja, Skandynawia) zbiegają się z masową redukcją śmiertelności wśród młodocianych. Jest to zwycięstwo mało efektowne jak wszystkie wielkie zwycięstwa XVIII wieku.

Zmniejsza się amplituda cyklicznych klęsk powodujących wielkie wahania demograficzne. Zbiorowe hekatomby wieków poprzednich odchodzą w przeszłość i śmierć staje się zjawiskiem rodzinnym i dyskretnym. Epidemie XVIII wieku mają charakter lokalny i krótkotrwały. Z biegiem czasu państwo coraz żywiej i w bardziej zorganizowany sposób podejmowało działania utrudniające szerzenie się epidemiom. Francja za czasów Colberta wynalazła infirmerie przyjmujące towary i ludzi przybywających do portów, które były najsłabszymi punktami obrony.

Królewscy intendenci mieli obowiązek prowadzić monitoring epidemiologiczny na podległym sobie terenie i organizować leczenie (izolację) w przypadkach zachorowań. W chwili zaistnienia zarazy podzielona i skłócona Europa potrafiła okazać solidarność-teren objęty kwarantanną mógł być odcięty od kontaktów ze światem nawet do kilku lat od wygaśnięcia choroby, a zakazu tego przestrzegali wszyscy (casus Marsylii w 1720 roku). Także głód dzięki polepszeniu jakościowemu dróg śródlądowych i powiększeniu ilościowemu możliwości przewozowych flot przestaje być na zachód od Niemna zjawiskiem o charakterze apokaliptycznym. Jeżeli nawet mają miejsce lokalne klęski nieurodzaju to coraz lepszy stan dróg pcha ludzi ku terenom dostatniejszym.

Medycyna XVIII wieku ma charakter raczej empirycznej higieny niż nauki ale spełniała wstępny warunek ruszenia z miejsca i trwałego wzrostu. Na czele idzie Anglia: obfitsze, wartościowsze, różnorodniejsze pożywienie, domy kryte dachówką a nie wilgotną i utrzymującą pasożyty strzechą, coraz lepsze kominki i szyby w coraz większych oknach. Wynalazca szczepionki przeciw ospie Edward Jenner jest końcowym produktem empirycznego podejścia do ludzkiego środowiska, które prezentowali Locke i Bacon.

Chaunu w pewnym momencie czyni dygresję na temat umierania powołując się na Ariesa. Europa i Ameryka tzn. świat chrześcijański, znały cztery style umierania:

  1. Śmierć w milczeniu, starotestamentowa śmierć wczesnego średniowiecza z twarzą zwróconą do ściany, plecami do żywych, oko w oko z Bogiem

  2. Śmierć publiczna, barokowa, z drugiego średniowiecza w wieku XVII, jest decydującym momentem życia społecznego, śmierć widowisko ku zbudowaniu tych co pozostają

  3. Śmierć świadoma, ale w ramach społecznych zredukowanych do koła rodzinnego - wiek XVIII

  4. Śmierć tajona, ukrywana przed umierającym, potem także przed żywymi przez redukowanie żałoby

Arystokracja wyprzedza lud o około sto lat i gdy wśród plebsu dominuje jeszcze zwyczaj gremialnego towarzyszenia przez rodzinę, sąsiadów, znajomych, a nawet obcych chcących popatrzeć, zmarłemu w opuszczaniu świata to wśród klas wyższych śmierć jest okolicznością prywatną. Ten sposób postępowania będzie przejmowany z biegiem XVIII wieku przez klasy niższe. To zagarnięcie chwili ostatecznej troski przez rodzinę mogło się dokonać dzięki dwóm zjawiskom: ogólny awans rodziny (dziecko i umierający bardziej niż kiedykolwiek dotychczas należą do małego grona swoich bliskich) zdobywającej sobie coraz większą sferę uczuciowości; myśl Oświecenia dla wygody odrzuca wszelką perspektywę eschatologiczną, wobec nonsensu jakim jest grób nie ma nic do powiedzenia.

II. Obszar Oświecenia

W wieku XVI pomiędzy cywilizacja europejska a innymi światami wyrosła nowa bariera. Nowy wzrost w Europie peryferyjnej zaczyna się około lat osiemdziesiątych wieku XVII dzięki uzyskaniu nowych przestrzeni. Lata osiemdziesiąte przynoszą zdecydowane przejście z malej do dużej Europy. W porównaniu z reszta świata, Europa Oświecenia, której środek przesunął się w stosunku do Europy klasycznej i Europy śródziemnomorskiej epoki odrodzenia, nigdy nie była rozleglejsza. Występuje jednocześnie świadomość zmiany powierzchni Europy , zapomnienie o innych kulturach, pozaeuropejskich i wielkoduszna percepcja państwa ludzi utożsamianego z wielka Europą, co oznacza ze świat w tym czasie utożsamiany był z Europą. Europa, jako wyższa jedność kulturalna, góruje na świecie wg Jaucourta dzięki wierze chrześcijańskiej i jej moralności.

Szlaki wędrowne od wieku XVI do końca wieku XVII prowadziły niemal wyłącznie na polonie, a Rzym był obowiązkowym celem pielgrzymki artystów, którzy właśnie tam szukali prestiżu, konsekracji dóbr kultury. To południe wysyłało na północ misjonarzy, nauczycieli, techników. Zmiana kierunku nastąpiła w latach 1680-1700, a głównym centrum Europy stała się północ. Europa tych wojaży , to Europa miejska, z Paryżem na czele, Wenecją, Rzymem i Florencją jako centrami rozrywki, Wiedniem i Londynem jako siedliskiem nauk, Berlinem i Petersburgiem.

Cały zasób pojęć przestrzennych wieku XVIII znaleźć można było w podróżach jego najznakomitszych osób (Rousseau-Szwajcaria, Turyn, Paryż, Anglia). Monteskiusz również wyjeżdżał mówiąc na przykład ze w Anglii nie ma religii, prze co deformuje się obraz pobożnej rzeczywistości Europy.

Literatura podróżnicza i podroż filozoficzna proponują dwie Europy, a z perspektywy czasu wyróżniamy ich trzy:

- bardzo stara śródziemnomorska Europa południa

- gęsto zaludniona, rozwinięta Europa wieku XVIII, która pozostaje na pozycji uprzywilejowanej

- margines „kresowy” Europy, do którego należą państwa zrodzone za morzem w wieku XVI.

Odsiecz wiedeńska (12.09.1683), to jedna z najważniejszych dat oświeceniowej Europy, wyznaczająca początek terytorialnego podwojenia Europy. Wpływ na to miała także anomalia pogodowa która spowodowała podwyższenie się temperatury o 1st.

Około roku 1760-1770 pojawiły się dwa odrębne sektory Europy:

- gęste ośrodki ludności (Polska zachodnia, Austria, Czechy), które oscylują miedzy 20 a 25 mieszkańcami na km2, i grupują , na ponad 2 mln km2, 35-40 mln ludzi

- strefy graniczne, których przeciętna gęstość zaludnienia wynosi 2-4 osoby na km2 (srodkowa Europa).

Gleboka odrebnosc europy wschodniej w wieku XVIII polegala na istnieniu pustej przestrzeni kolonizacyjnej, ktora dla Europy Oswiecenia zdawala się byc El Dorado. W Europie wschodu dominowal z dom z drewna, i marne drogi, co powodowalo jej mnejsza stabilnosc, i niedostepnosc imperialistycznych zachcianek Zachodu.

Srednio biorac, przez caly wiek XVIII liczba ludnoscci miejskiej w stosunku do calej ludnosci jest dwa razy wieksza w regionie srodziemnomorskim, a ilosc ludzi w miastach zbliza się do miast Wschodu, co za tym idzie ciezkosc Europy przemieszcza się na Wschod. Europa jest ogromna i mocno zespojona, chociaz obszar jej przepraw liczy się na miesiace.

W przeciagu calego Oswiecenia obszar Europy wykazuje trzy zasadniczo rozne poziomy zaludnienia:

- w centrum ponad 40 mieszkancow na km2

- na obszarze srodziemnomorskim i w starych osrodkach wschodu 20 mieszkancow na km2

- w strefach granicznych ponizej 10 mieszkancow na km2

Mala Europa gesto zaludniona w centrum, miesci się w ogromniej Europie tzrydziesci razy wiekszej jesli chodzi o trudnosci komunikacyjne. Praktycznie cala europa skupia się wokol tego jadra, ktore zawiera w sobie 80% calej Europy.

Juz od koncza wieku XVII na obszarze Europy, kazdy mieszkaniec rozporzadzal przecietnie dwudziestopieciokrotnie wieksza energia, niz moze mu ja dostarczyc jego wlasny uklad miesniowy.

Pod koniec osiwecenia Europa pozaeuropejska sprawyje kontrole morska w sposob ciagly nad okolo 15 mln km2, i 75 mln ludzi, co czyni prawie polowe ludznosci starego kontynentu.

Zwiekszona eksploracja morz i oceanow wiazala się bezposrednio z wynalezieniem chronometru, a kule ziemska mozna oplynac w czasie dwa razy krotszym, niz w epoce Magellana (250 lat wczesniej).

Z koncem wieku XVI swiat zamknal się w sobie, u technicznego kresu swoich mozliwosci. Europejczycy mogli oplywac lady ale warunki nawigacji i sprzet nie pozwalaly im utrzymac wybrzezy w kregu ekonomii świata. Na dwa stulecia siwat ekspansji europejskiej znalazl swoje wymiary absolutne, jego granice jeszcze nie pokrywaly się z granicami globu, ale sila ludzkich srodkow, Statkom niewiele brakowalo aby objac cala ziemie. W latach 1760-1770 swiat otwarl się znowu, aby szybko zamknac się znowu, ale tym razem granice tworza nie ludzie ale sama ziemia . Zwyciestwo wielkiej Europy zaczyna się w swiecie zamknietym, nim zamkna się ostatnie „granice” w ostatnich dziesiecioleciach XIX wieku, az do 20 lipca 1969 roku.

Pierre Chaunu „Cywilizacja wieku Oświecenia”

  1. ABY ZROZUMIEĆ EPOKĘ OŚWIECENIA.

Europa Oświecenia rozwija się między rokiem 1680 a 1770/80, przestaje wzrastać, gdy tylko znika Europa epoki klasycyzmu, ale jej blaski dogasają do końca XVIII w. Od roku 1620 do 1650 dochodzi do prymatu matematyki w nauce, do matematyzacji pojmowalnej umysłem struktury świata.

Następnie w latach 1680-1715 pojawia się religia naturalna, pierwsza afirmacja wiedzy społecznej, a za nią rewindykacja racjonalnego oddziaływania a priori na politykę- mechanistyczne metody wkraczają więc na tereny zastrzeżone.

Europie Oświecenia przybywa ludności w rytmie, który niemal wszędzie prowadzi do podwojenia w okresie dwóch pokoleń. Kulturę zaczyna utożsamiać się z umiejętnością czytania i pisania. Oświecenie pomnożyło liczbę mózgów przez dziesięć Język pisany rozwarstwia się na kilka poziomów:

- poziom pierwszy- to język wielkich traktatów, nauki, filozofii; domena języka łacińskiego.

- poziom drugi- literatura od dramatu po powieści,

- poziom trzeci- język korespondencji, pisany spontanicznie, bez namysłu.

- poziom czwarty- są to pozwolenia o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, kajety skarg.

Słownik ten zawiera słowa- klucze Oświecenia: rozum, filozofia, przesąd, zabobon, tolerancja, cnota, bezprawie, reforma, konstytucja, swoboda, poddany, obywatel, wolność, równość prawa, itp.

W wieku XVIII Europa rozwija niemal w nieskończoność cały wachlarz kultur.

Korpus tego świata myśli stanowi klasycyzm zrodzony z Kartezjusza i Galileusza, z awansu analizy matematycznej i postępów algebry. Ten system myślowy implikuje fundamentalne przeciwieństwo natury i rozumu. Bóg staje się nieskończenie daleki, ukryty, niemal nieuchwytny w swoim stworzeniu, jednakże dostępny ludzkiej świadomości. Jest fundatorem teorii poznania. Wielką pokusą tego wieku staje się sensualizm.

Jest to również wiek ruchu, a więc postępu przede wszystkim w

- rolnictwie- z tego wynika wszystko inne. Lepsze formy uprawy pozwalają mniejszej liczbie ludności wyżywić resztę, która może zająć się czymś bardziej wysublimowanym.

- dziedzinie rzemiosła- tym co najbardziej liczy się w wieku XVIII nie są jeszcze maszyny, one należą do przyszłości, lecz narzędzie, które doszło do kresu długiej ewolucji. Używa się teraz lepszego surowca, posługuje się nim ręka sprawniejsza. Nauka rzemiosła ma większe owoce wśród pokolenia ludzi potrafiących czytać i pisać. Jest to stulecie grubych ksiąg, rozpraw, a potem szkół inżynierskich. Pojawiają się takie sprzęty jak łóżko, szafa, wchodzi w użycie pościel, naczynia stołowe.

- demografii- przybywa ludności w tempie bardzo szybkim.

- stosunku do śmierci- związane jest to z wyższą oceną pary ludzkiej, która stanowi rodzinę nuklearną. Wciąż jednak 10-15% domów mieści w sobie trzy pokolenia ( ze względów wychowawczych atut nie do pogardzenia- dzieło babki i ciotki niezamężnej- coraz więcej osób pozostaje do końca w celibacie).

- alfabetyzacji- jest on wynikiem zwycięstwa nad śmiercią. Dzieci mające teraz większe szanse na dojście do wieku dojrzałego warto kształcić.

  1. WYMIARY CZŁOWIEKA.

Pierwszą mniej więcej pewną przesłanką Oświecenia jest podwojenie ludności europejskiej. Osiągnięte zostaje wszędzie, wszędzie wyjątkiem Francji Włoch.

Trzy klucze do dawnej demografii to:

- celibat- coraz częściej słyszy się o niezamężnych ciotkach i wujach lub o wdowieństwie. Definitywny celibat kobiecy zakłada pewną zamożność, samodzielność ekonomiczną, a zwłaszcza atmosferę bezpieczeństwa.

- wiek zamążpójścia kobiet- małżeństwo dla kobiety jest czymś powszechnym i że zawiera się je bardzo wcześnie. Przeciwieństwem takiego modelu jest „model europejski” od 2 /5-3/5 kobiet zdolnych do rodzenia stanowią wdowy lub panny. Model ten utrzymuje się w Oświeceniu w zaludnionej Europie środkowej, śródziemnomorskiej i skandynawskiej. Dla tego modelu znacznie bardziej charakterystyczny jest późny wiek małżeństwa niż trwały celibat.

- interwał intergenetyczny- jest to przerwa pomiędzy kolejnymi narodzinami. W czasie Oświecenia wykazuje on dużą zmienność. Świadczy to o możliwości rozdziału stosunków seksualnych od prokreacji.

- inne czynniki zmienne- interwał protogenetyczny, czyli interwał pomiędzy zawarciem małżeństwa a urodzeniem pierwszego dziecka, średni wiek przy ostatnich narodzinach, narodziny nieślubne, itp.

Europejska demografia opiera się na sposobie tworzenia się pary ludzkiej.

MAŁŻEŃSTO I JEGO FORMY.

Wiek kobiety przy zamążpójściu zależny jest od warstwy społecznej: małżeństwo arystokratyczne zawierane jest wcześniej, chłopskie później niż małżeństwo w pierwszych skupiskach przemysłowych. Średni wiek kobiet przekracza w Europie Środkowej 25 lat, nierzadko dochodzi do 27-29 w Normandii. Anglia- małżeństwa o odwróconej proporcji wieku- młodzi mężczyźni poślubiają o 15 lat starsze kobiety. W ten sposób zabezpieczają się przed nadmiarem dzieci.

Takie zmiany spowodowały przedłużenie wieku pokolenia..

Znamy małżeństwo dzięki endogamii. Prawo kanoniczne wytworzyło w ciągu stuleci skomplikowaną sieć przeszkód w zawieraniu małżeństw, gdy zachodzi pokrewieństwo albo powinowactwo (pokrewieństwo duchowe wywodzące się z kumostwa przy chrzcie).

Widzimy również jak działa przy tworzeniu się pary ludzkiej. granica między Europą:

- protestancką na Północy- gwałtownie zerwała z nadmiernym rozrostem prawnym więzi rodzinnych. Doprowadzono tam do pewnej waloryzacji seksu, przestano uznawać wyższość celibatu. Północ skłania się ku egzogamii.

- katolicką na Południu- jest endogamiczna. Kościół coraz silniej utwierdza swoją wszechmoc w życiu pary małżeńskiej, wydaje na nie zezwolenia- początkowo wydawali je biskupi, potem papież. Trzeba było przedstawić motywy, które spisywał proboszcz. W uzasadnieniu tym słowo miłość nie pada przed 1780r. Mowa jest o przyjaźni, znajomości od lat dziecinnych, trudność w samotnym prowadzeniu życia.

Małżeństwo jest sprawą poważną, zasadniczą. Rola obu płci jest wyraźnie zróżnicowana, zmienia się zależnie od środowiska; w jednym kobieta czuwa nad gospodarką domową, gdzie indziej utrzymuje stosunki ze światem zewnętrznym. Małżeństwo jest spółką ekonomiczną założoną po to, aby żyć mniej nędznie.

Nie ma już patriarchatu czy matriarchatu; związek równych na dobre i na złe. Rodzina opiera się teraz na parze małżeńskiej. Przewiduje długi okres narzeczeństwa, w praktyce społecznej zlaicyzowane zaręczyny stały się umową.

Religijna moralność wieku XVII, w postaci neoaugustynizmu , jest religijną moralnością czystości: czystość zamiast miłości. Następują nowe interwencje w sprawy małżeństwa, odżywa dziwny pomysł zarzucony w XVI w., aby maj, miesiąc miłosnego popędu, poświęcić czystej miłości Marii, powracając do katharsis w formie wstrzemięźliwości.

SPRAWA ŚMIERCI

Epoka Oświecenia jest tą epoką, która zwyciężyła ze śmiercią. Ogólna alfabetyzacja jest opłacalna tylko wtedy, gdy istnieje nadzieja na długie życie.. Wielki głód, który zabija, zanika prawie zupełnie na zach. od Niemna dzięki trochę szybszemu przemieszczaniu się żywności i ludzi. Ważny jest też wzrost poziomu higieny.

Europa zna za P. Aries'em, 4 style umierania. Pierwszy etap to śmierć w milczeniu, starotestamentowa śmierć wczesnego średniowiecza, śmierć z twarzą zwróconą do ściany, plecami do żywych, oko w oko z Bogiem. Drugi etap, śmierć publiczna, już barokowa, z drugiego średniowiecza, w wieku XVII. Jako decydujący moment życia społecznego, śmierć- widowisko ku zbudowaniu ty, którzy pozostają. Etap trzeci- krąg się zacieśnia, umiera się świadomie, ale w ramach społecznych zredukowanych do koła rodzinnego. Etap czwarty- śmierć bardziej tajona, ukrywana przed umierającym, potem także przed żywymi, przez redukowanie żałoby, co jest ostatnim już ustępstwem.

Śmierć barokowa- uważano za rzecz normalną, że człowiek wiedział, iż wkrótce umrze, bo zdołał się zorientować, albo mu to uświadamiano. Rzadko więc była nagła. Nagłej śmierci się lękano, nie zostawiała czasu na skruchę i pozbawiała człowieka jego umierania. Każdy tyle razy widział, jak ludzie umierają, że bez większego trudu powtarzał słowa i gesty, toteż w chwili śmierci i on je sobie przypominał. Te proste czynności w ostatniej godzinie przynosiły ulgę obecnym i umierającemu.

ALFABETYZACJA

Proces ten wybucha w XVIIIw.; rozpoczął się już w XV i w początkach XVIw. Alfabetyzacja wymagała najpierw ujednolicenia języka i następnie ujednolicenie to przyspiesza. To, co w XVIw. Stworzyła inicjatywa osób prywatnych, to w system ujęły wielkie państwa Oświecenia. Ludwik XIV w roku 1698 przewiduje dla ogromnej Francji powszechną szkołę elementarną.

MARIA OSSOWSKA „MORALNOŚĆ MIESZCZAŃSKA”

III. Klasyczny model moralności mieszczańskiej: Beniamin Franklin.

1. Życie Franklina i jego pouczenia moralne.

Myśl Franklina włącza się do największych linii rozwojowych myśli moralnej, aczkolwiek nie oficjalnie. Dzieje się tak dlatego, że przy selekcji autorów w historii etyki liczono się z refleksjami akademickich filozofów. Jednakże współcześnie Franklin znajduje miejsce sobie właściwe- miejsce klasycznego modela moralności mieszczańskiej.

RYS BIOGRAFICZNY: rodzina Franklinów była protestancka, czasy monarchii były dla niej próbą wiary. Ojciec był nonkonformistą- prezbiterianinem. Ok. 1628r. wyjechał do nowej Anglii w poszukiwaniu swobody religijnej. Zarabiał wyrobem mydła i świec. Beniamin urodził się w Bostonie w 1706r., oddany na naukę drukarstwa. Mając 17 lat rozpoczął samodzielne życie klasycznego „self- made mana”. Początkowo mu nie szło, wyjechał do Anglii. Dużo czyta, poznaje tam śmietankę naukową. Chłoną klimat ówczesnych wigowskich liberałów i asystował w tworzeniu się masonerii. Powrót do USA, pasja do doskonalenia siebie i innych skłania go do założenia klubu na wzór angielskich lóż masońskich- gromadzi tam kupców, rzemieślników=> klub skórzanych fartuszków. Udział w prawdziwej loży masońskiej w Filadelfii otworzy mu drogę do bogatszych sfer kupieckich.

Założyciel pierwszej wypożyczalni książek, redaktor samodzielnego pisma, założyciel Akademii w Pensylwanii, autor pierwszego tam Towarzystwa Naukowego , wydawca głośnego kalendarza, z czasem wyśmienity polityk, propagował zniesienie niewolnictwa. Umiera w 1790r.

Franklin zdradza pasję doskonalenia siebie i otoczenia, w każdej wiadomości teoretycznej dostrzega jej znaczenie praktyczne, chce naprawia© świat, np.: projekt oszczędności światła, propagujący wczesne wstawanie, projekt racjonalnego zamiatania ulic Londynu, wynalazca piorunochronu i kondensatora. Wymodelował Amerykę biorąc czynny udział w redakcji konstytucji i dając jej wzór sel-made mana. Wypowiadał się przeciwko dziedziczeniu urzędów i przywilejów.

Nowatorstwo Franklina wg Marksa: jako jeden z pierwszych przeniknął istotę wartości. „Wartość wszech rzeczy najsłuszniej jest oceniać pracą”. Stwierdził, że człowiek to „a toolmaking animal”.

Propagator postawy człowieka, który sam ma sobie wszystko zawdzięczać- doczesność aspiracji i trzeźwość. „Bóg pomaga tym, którzy pomagają sami sobie”. Określał ideał człowieka godnego kredytu. W etos te wpisywała się pracowitość i oszczędność, spłacanie długów i należności w czasie, budowanie zaufania punktualnością i rzetelnością. Trzy przede wszystkim cnoty zapewniają człowiekowi kredyt: pracowitość, rzetelność w wypełnianiu zobowiązań płatniczych oraz oszczędność. Oszczędność łączyła się z kultem zrównoważonego budżetu=> równowaga między „ma” a „winien”. Cnotę człowiek powinien mierzyć użytecznością. Żadnych wyrzeczeń, które nie przynoszą zysku. Człowiek, któremu wszystko przychodzi łatwo nie ma mniejszych zasług, niż ten, który ciężko na owoce pracuje. Liczy się tylko cel i skutek. U Kanta jest inaczej: on od czynów chwalebnych wymaga, aby miały w człowieku jakiś opór do przezwyciężenia. Franklin przełamuje te tradycje purytańskie. Twierdził, że złe czyny szkodzą nie dlatego, że są zabronione, ale są zabronione, bo szkodzą. Stąd cnota się opłaca. Utylitaryzm ten objawiał się również w stosunku do religii. Nie zaprzeczał, że pogląd materialistyczny może być prawdziwy, uważał jednak za pożyteczne wierzyć w nieśmiertelność duszy, a także w Boga. Praktyki religijne nakazywał kobietom.

W średniowieczu nie przyszło nikomu do głowy dorabiać codzienną pracą- służba dworska, wojskowa, alchemia, spadek, lichwa. W repertuarze pouczeń moralnych rycerza nie znajdziesz nakazu pracowitości, przeciwnie należy ostentacyjnie próżnować, to było klasowe wyróżnienie. Tak jak z honorem rycerz wywiązywał się ze wszelkich towarzyskich ślubowań, tak brak było szacunku dla zobowiązań płatniczych.

Życie wiązać się ma z planowością i metodycznością. Sen, praca, rozrywka mają swój czas. Charakterystycznym rysem tej metodyczności jest sporządzona przez niego tabela cnót i grzechów, służąca codziennemu doskonaleniu się. Było ich 13:

1. wstrzemięźliwość 2. umiejętność milczenia i unikania rozmów o głupstwach 3. porządek 4. mocna decyzja niechybiania nigdy postanowieniom 5. oszczędność 6. pracowitość 7. szczerość, nie posługiwanie się podstępem 8. sprawiedliwość 9. umiarkowanie 10. schludność ciała i ubrania 11. spokój, tj.: niedopuszczanie do tego, żeby drobiazgi wyprowadzały człowieka z równowagi 12. czystość płciowa 13. pokora.

Nie wszystkie te cechy wchodziły będą do wzoru osobowego. Najważniejszy jego rys dotyczy stosunku do pieniądza=> czas to pieniądz, kredyt to pieniądz, pieniądz z natury jest płodny i posiada moc rozrodczą, pieniądz może rodzić pieniądz. Przeliczanie czasu na pieniądz tworzy etos, w którym Europa i Ameryka tak bardzo różnią się od kultur azjatyckich.

Wiele z jego złotych myśli weszło do repertuaru ”folkloru” mieszczańskiego. Te mądrości życiowe sprawą centralną czyniły zdobycie niezależności. Młody kapitalizm oferuje ludziom niezależność zdobytą przez pieniądz, jest to zatem niezależność bardziej demokratyczna, droga otwarta jest przed każdym.

Max Weber twierdził, że w moralności, która wyrosła z purytanizmu, robienie pieniędzy stawało się powołaniem. Co więcej, od robienia pieniędzy uzależniona jest cnota!! „Trudno jest człowiekowi biednemu postępować uczciwie. Pusty worek nie może stać prosto.” Dla Arystotelesa inaczej, ludzie nie zdobywają sobie cnoty ani jej nie zachowują przy pomocy dóbr zewnętrznych, lecz zdobywają dobra zewnętrzne przy pomocy cnoty. Stąd stan średni majątkowy jest dla noty najkorzystniejszy. Pieniądzom zawdzięczamy też pozycję społeczną. Etos szlachecki nie pozwalał na zaabsorbowanie pieniądzem, etos Franklina nie tylko zezwalał, ale zalecał nawet czas przeliczać na pieniądz. Nie znaczy to, że etosie szlacheckim pieniądz nie miał znaczenia, po prostu tych spraw należał nie zauważać. Mieszczaństwo nie wstydzi się kalkulacji.

Życie metodyczne wymaga ujarzmienia wszelkich namiętności. Erotykę należy uprawiać rzadko, tylko tyle ile wymaga tego zdrowie i sprowadzenie na świat potomstwa. „Gdzie jest małżeństwo bez miłości, tam będzie miłość bez małżeństwa”. Wzory kobiece ograniczały się do pracy w domu i do wychowania dzieci.

2. Franklinowski self- made man w dalszym rozwoju.

Nauki te były skierowane do drobnomieszczaństwa i służyły jego interesom. Czy przetrwały one do czasów epoki imperialistycznej(XIX.)??

Od 1920r. badania nad moralnością mieszkańców Middletown prowadzili Lindowie. Middletown to miasto średniej wielkości, któremu ton nadawało drobnomieszczaństwo, w pierwszej fazie słabo uprzemysłowione, uznawane za siedzibę drobnego businessu. Wyróżniamy w nim dwie klasy: klasę businessu i klasę robotniczą. W tym układzie miasto objawiało styl jednolity, brak walki klas. W ten sposób mógł powstać wspólny katechizm prawd :

*mieszkaniec przekonany jest, że bogacenie się jest obowiązkiem obywatela wobec samego siebie, rodziny i społeczności.

*każdy musi sobie dawać radę sam. Bóg pomaga tylko temu, który sam o swoje interesy dba.

*dla ludzi pracowitych i oszczędnych droga otwarta jest do samego szczytu.

*zaprzeczenie jakiejkolwiek walki klas- robotnicy im lepiej pracują, tym kapitalista więcej zarabia i może podnieść pensję.

*jest zadowolony ze swego miasta i kraju.

*demokracja jest najlepszą formą rządów, w Ameryce gazety podają fakty. Ameryka przede wszystkim to kwestia rozsądku.

*drobny businessman stanowi trzon amerykańskiego przemysłu.

*charakter jest ważniejszy niż intelekt. Trzeba być pracowitym, oszczędnym, praktycznym, przedsiębiorczym.

*nie chce się niczym wyróżniać. Paru osobom wolno, z nich miasto będzie dumne, miasto nie może jednak takich ludzi mieć za wielu.

*mieszaniec Middletown jest optymistą, ma usposobienie towarzyskie, życzliwe. Ma być dobrym „chłopem”, sąsiadem i mieć ducha zespołu, poczucie solidarności.

*rodzina jest podstawową komórką.

*miejscem kobiety zamężnej jest przede wszystkim dom, nie powinna ona być zbyt inteligentna agresywna, niezależna, krytyczna i odrębna. Nie powinna myśleć o karierze, współzawodniczyć z mężczyznami. Mężczyźni są bardziej praktyczni i wydajniejsi w pracy. Do kobiet należą subtelności życia towarzyskiego i finezje moralne.

*stara się zatrzeć konflikt między edukacją chrześcijańską a bezwzględnością potrzebna do osiągnięcia celu. Radzi sobie dzięki życiu w dwóch różnych systemach moralnych.

*jeśli chodzi o sprawy religii, to mieszkaniec Middletown nie grzeszy gorliwością. Nie jest ważne w co wierzysz, ważne jest kim jesteś. Religijność redukuje się do rzeczy wygodnych i przyjemnych. Nie czyni on różnicy między odmianami protestantyzmu, ale jest dla niego oczywiste, że katolik nie powinien być prezydentem.

System prawd mieszkańca Middletown uległ zmianom pod wpływem depresji ekonomicznej. Nadal obowiązuje optymizm i wiara w postęp, ale życzliwość wobec ludzi ulega obniżeniu, wzrasta nacjonalizm i niechęć dla obcych. Struktura miasta zaczyna się komplikować, wkracza wielki przemysł, tworzy się wyższa klasa średnia. Mnoży się ilość urzędników. Dochodzi do rozłamu między kupcami i właścicielami małych przedsiębiorstw, a urzędnikami wielkich korporacji.

Zmieniająca się sytuacja zmieniała też znaczenie tez Franklina. Pierwotnie były one hasłami awangardowymi, w Middletown mamy natomiast obronną postawę wobec nadmiernego postępu. W strukturze Middletown hasła franklinowskie tracą swój monopol wychowawczy. Wyższa klasa średnia przeciwstawi się nawoływaniu do oszczędności. Sukces finansowy nie jest już celem, ale sposobem, dzięki któremu życie może być przyjemne i atrakcyjne. Modus mieć zamienia na modus dobrze i wystawnie być.

VII. Moralność mieszczańska wczesnego włoskiego kapitalizmu: Leon Battista Alberti.

  1. Wiadomości biograficzne o osobie Albertiego.

Studiuje prawo kanoniczne- doktorat, fizykę i matematykę, pisze głośne traktaty, np.: o architekturze, uprawia niemal wszystkie rodzaje literatury pięknej, rzeźbi, maluje i układa kompozycje muzyczne. Był więc prawdziwym człowiekiem renesansu, łączy teorię i praktykę. Zabiega tez o różne sprawności fizyczne. Miał być piękny, pełen zalet towarzyskich, cieszył się sympatią i uznaniem, liczono się z jego zdaniem. Nazywano go Sokratesem. Był ozdobą Florencji.

  1. Styl domu na podstawie traktatu o rodzinie.

Tego rodzaju traktaty były naówczas bardzo popularne. Ludzie nie chcieli mieć dzieci, rodziny się rozpraszały po kilku kontynentach. Pisany jest w formie rozprawy między ojcem (Angolo lub Gianozzo) a pięcioma dorosłymi synami. Rodzina jest tu rozumiana jako ród, a nie 2+1. Ród taki miał łączyć wspólny dom zamieszkały przed bratanków, siostrzeńców, dziadków, wujostwo, służba domowa i niewolnicy. Za wspólnym mieszkaniem przemawiały względy prestiżowe, organizacyjno- oszczędnościowe i wzgląd na bezpieczeństwo. Domu nie należy wynajmować, raczej mieć własny, musi on był ozdobą otoczenia, duży nacisk na walory estetyczne pejzażu i higieniczne warunki mieszkaniowe. Z rodziną powinno być związane również przedsiębiorstwo.

Stosunki w domu układają się patriarchalnie, ojciec jest autorytetem. Ręka jego nie może być twarda, żonę trzeba kierować wywołując raczej miłość niż strach. Służby trzeba pilnować, często chwalić. Dom musi być pogodny i spokojny. Nikt nie może być bezczynny. Dzień należy rozplanować. Pracy nie może być za dużo, brak u Albertiego przymusu i ascetycznego wyrzeczenia, praca powinna być przedzielona chwilami wesołej i zasłużonej bezczynności. W domu powinien panować nie luksus, ale komfort. Trzeba nie tylko umieć gromadzić bogactwo, ale i je użytkować. Pomnażanie bogactwa jest naturalną skłonnością człowieka. Pomnażać swoje dobra należy nie tylko produkcją, ale i oszczędnością. Autor zieli wydatki na konieczne- na utrzymanie rodziny, posiadłości i interesu, wydatki zapewniające rodzinie pozycję społeczną; niekonieczne, ale dopuszczalne- malowanie sobie loggi, kupowanie srebra, kosztownych szat, pięknych koni, dywanów, książek; niekonieczne szalone- utrzymywanie rezydentów. Alberti nakazuje notować wszystko i zawsze mieć ze sobą pióro, oszczędność bowiem zapewnia człowiekowi niezależność. Ale nie można nigdy wyglądać na skąpca. Ojciec krytykuje synów, gdy mówią, że pieniądz jest rzeczą najważniejszą. Mówi, że jest nietrwały, że ich posiadanie naraża człowieka na pokusy, prowokuje cudzą złą wolę. Operować pieniędzmi można tylko w sposób uczciwy i jasny. Nie należy pożyczać możnym. Od możnych należy zawsze uciekać.

Ciało musi być piękne i krzepkie. Namiętności winny być opanowane. Trzeba trwać w pogodzie i wesołości.

  1. Wzór mężczyzny i kobiety na podstawie traktatu o rodzinie.

Mężczyzna powinien wszystkim dobrze gospodarować: własnym ciałem, namiętnościami, czasem, swoim mieniem, przyjaźń obracać na swoją korzyść. Ma on tendencję do stosowania nauki w najdrobniejszych szczegółach życia codziennego. Cenił wysoko pracę rzemieślniczą i piękno jej wytworów dobrze wykonanych. Wewnątrz człowieka i w jego otoczeniu powinien panować ład. Ma on w sobie spokój i piękno. Poleca umiar. Pogląd na świat jest u Albertiego świecki, religia nie jest motywacją działania, liczy on na nagrodę tu na ziemi w postaci dostatku, poważania i miłości ludzkiej.

Pieniądz w rękach młodocianych to narzędzie nie mnie niebezpieczne niż brzytwa. Z drugiej strony brak pieniędzy też niejednego chłopca doprowadził do złego. Zastanawiał się gdzie lepiej wychowywać młodzież:

  1. w mieście- chłopcy mogą przyjrzeć się złu, a trzeba go poznać, żeby móc go unikać. Jest tu więcej okazji by się wyróżnić.

  2. na wsi- świeże powietrze, beztroska, obcowanie z naturą, itp.

Sprawa dzierżenia wysokich urzędów: powinni to robić najlepsi, póki tak nie jest należy się od wysokich stanowisk trzymać z daleka. Bo nie jest to doceniane i uczciwych spotyka nieciekawy los. Skoro więc nie dzięki karierze politycznej, to do SŁAWY powinno się dojść dzięki cnotom domowym i bogactwu. Nie jest przyjacielem ten, kto podważa dobrą sławę. Poleca pracowitość, wstrzemięźliwość, roztropność, pokojowość, uprzejmość, sprawiedliwość, skromność, uczciwość i wyrozumiałość dla ludzi. Autor chce być nie tylko podziwiany, ale także kochany. Kochany łatwo znajduje przyjaciół, którzy są według Albertiego bardzo potrzebni jako sojusznicy. Przyjaźń służy asekuracji. W miarę możliwości człowiek powinien być jednak samowystarczalny i nie zaciągać zobowiązań.

Rodzina powinna trzymać się solidarnie, w postaci nieufnie obronnej w stosunku do obcych. W stosunku do wroga mężczyzna powinien odpowiadać podstępem na podstęp, przemocą na przemoc. KOBIETA powinna uciekać. Jest ona w koncepcji Albertiego czymś drugorzędnym. Kobietę kształci mąż, bierze ją zwykle bardzo młodą i niedoświadczoną z rąk matki, której zadaniem było upilnować ją w czystości i nauczyć robót domowych. Żonę należało wybrać na podstawie jej cnót (czystość, skromność, okazywanie szacunku i pokora), pozycji rodzinnej i majętności, z akcentem na pierwsze z wymienionych. Raz poślubiona kobieta winna pilnować domu. W modlitwie małżonków prosi się o bogactwo, przyjaciół i sławę dla męża i o czystość, trwanie w wierności małżeńskiej i kwalifikacje dobrej gospodyni dla żony. Powinna ona podobać się tylko mężowi. Winna mu posłuszeństwo i poważanie. Malowanie się jest nie tylko naganne, co bezcelowe, bo mąż zna ją i bez szminki. Doradza żonom, by zarabiały na autentyczne rumieńce przez pracowite dreptanie. Mąż wprowadza żonę do gotowego, już zagospodarowanego domu, wspólne życie wypada więc zacząć od poinformowania jej gdzie co się znajduje. W stosunku do służby musi nauczyć się być panią. Na zewnątrz obowiązuje ją zachowanie pełne godności połączonej z wesołością. Podział pracy- zajęcia kobiece byłyby dla mężczyzny nie tylko niewłaściwe, ale i degradujące.

Dla Albertiego stosunek do erotyki jest szczególnym wypadkiem stosunku do namiętności. Nigdy nie można pozwolić, aby miłość uzyskała nad nami władzę.

  1. Charakterystyka Albertiego w świetle traktatu o rodzinie.

Dla Burckhardta Alberti jest typowym przedstawicielem włoskiego renesansu. Przypisuje mu okrycie piękna natury- drzew, pól uprawnych, piękna starych pomarszczonych twarzy. Jego nowatorstwo, wg Sombarta, polega na tym, że ktoś możny w traktacie nie boi się mówić o sprawach gospodarczych. Dobre gospodarstwo to takie, w którym rozchody nie są większe niż dochody- podejście kapitalistyczne. Wraz z Albertim zjawia się pojecie oszczędzania. Dla Webera jest on wszechstronnym geniusze zajmującym się prowadzeniem domu, a nie robieniem pieniędzy.

Arystoteles

0x08 graphic
0x08 graphic

OIKONOMIA sztuka bogacenia się

0x08 graphic
0x08 graphic
sztuka zaspakajania potrzeb własnych i rodziny

0x08 graphic

Alberti Franklin

Alberti podejmował również wątki Columella, który uważał rolnictwo za jedyny szlachetny sposób powiększania zasobów rodzinnych. Wojowanie łączy się zawsze z cudzą krzywdą, handlowanie na morzu jest rzeczą wbrew naturze, dorabianie się na lichwie, na podlizywaniu się możnym jest niegodne. Alberti jednak do tego prymatu rolnictwa ma inny stosunek. Posiadłość ziemska jest jedną z dobrych lokat pieniędzy, zarabianych na większym przemyśle i miłym miejscem zamieszkania.

Istniał spór między Sombartem, który w Albertim widział już mieszczanina z kleksami na palcach, prekursora Franklina, a Weberem, który jego postawę rozpatruje w kategorii geniuszu renesansowego. Sombart mniema, że wraz z Albertim na widownię wkroczyło pojęcie oszczędności, ale wg Ossowskiej Alberti używa tego terminu w znaczeniu gospodarowania przy zrównoważonym budżecie. Jesteśmy tu dalecy od oszczędności i ascetycznej pracowitości Franklina. Sombart zauważa też, jak w czasach Alertiego zmienia się pojęcie czasu. Jego ważkość jest charakterystyczna dla klas dynamicznych. Od XIV w. we wszystkich większych miastach włoskich zegary wybijają godziny. Nie było tego w średniowieczu. Jest mu jednak obce przeliczanie czasu na pieniądz. Powinno się nim gospodarować planowo, ale jest to zrozumiałe dla człowieka, który chciał pomieścić w swoim życiu tyle aktywności.

Alberti chce się wzbogacić. Ubóstwo zostało zastąpione przez ubóstwo ducha, czyli niezależność od dóbr materialnych. I tak jak u Franklina nastąpiło „udemokratycznienie” żądzy zysku i jej rozlanie na maluczkich, tak Alberti ciągle jeszcze celował do wyższych warstw, których stać było na posiadłość ziemską i przedsiębiorstwo.

Alberti jest dla nas w swojej ogólnej postawie życiowej, a zatem i w moralności, przedstawicielem wielkiego mieszczaństwa, u którego doszło do fuzji elementów mieszczańskich i rycersko- szlacheckich. Wiemy, że miał on w swoim drzewie genealogicznym wielkich panów feudalnych. Ci panowie przystosowali się do faktu własnej klęski i weszli do szeregu zwycięskiego mieszczaństwa, łącząc jego sprawność ekonomiczną z własnymi tradycjami.

Nie „mieszczańska” jest także uderzająca w jego tekstach żądza władzy i osobistego wyróżnienia, uważana za charakterystyczną dla wybujałego indywidualizmu Odrodzenia.

Postawie zwanej mieszczańską zarzucano zawsze brak zrozumienia dla piękna. Tymczasem Alberti przyjmuje nadal postawę głęboko estetyczną.

Uznanie więc Albertiego za prekursora moralności mieszczańskiej i samego Franklina jest nieporozumieniem.

Rosario Villari „Człowiek baroku”; „Uczony”

Ludzie nauki:

Francis Bacon (filozof), Johannes Kepler (astronom, matematyk), Robert Fludd (lekarz), Robert Burton, Galileusz (matematyk, filozof), Jan Baptysta van Helmont (lekarz), Bonawentura Cavalieri (matematyk), Marin Mersenne (korespondent I punkt odniesiena dla wszystkich uczonych i erudytów swoich czasów), Rene Descartes (filozof), Pierre Gassendi (astronom), William Harvey (lekarz).

Aby stać się „uczonym” nie był niezbędny język łaciński, matematyka, rozległa wiedza książkowa ani katedra uniwersytecka. Siedemnastowieczne uniwersytety pozostają w większości przypadków zamknięte na odkrycia fizyki, astronomii, botaniki i chemii, kontynuują prowadzenie badań z zakresu matematyki i medycyny, lecz zachowują dystans wobec doktryn nowej filozofii „mechanistycznej” lub „eksperymentalnej”, która rozprzestrzeniała się nie w ramach kursów uniwersyteckich, lecz za pośrednictwem książek, periodyków, akt akademii i stowarzyszeń naukowych, listów prywatnych.

Mechanizm - przekonanie że wydarzenia naturalne mogą być opisane za pomocą pojęć i metod mechaniki; idea że mechanizmy i machiny zbudowane przez człowieka mogą tworzyć „uprzywilejowany model” rozumienia natury.

W centrum nowego obrazu wiedzy znajdują się trzy idee:

  1. aby dojść do nauki i prawdy nie jest konieczny proces „inicjacji” typu religijnego, ani też nie musi się gardzić „tylko ludzką” częścią natury ludzkiej, nie musi się nawet należeć do wybranych i „oświeconych”: wystarczy przynależność do rodzaju ludzkiego

  2. procedury dojścia do prawdy lub metody nie są niedostępne czy tajne, nieprzekazywalne albo skomplikowane; przeciwnie - są „skromne”, „zwykłe” bądź „proste”, mogą być przedstawiane za pomocą prostego języka i dlatego są dostępne dla wszystkich

  3. wszyscy ludzie mogą mieć dostęp do wiedzy i prawdy, wiedza naukowa nie jest podobna objawieniom; jest jedynie objaśnieniem potencjalności tkwiącej we wszystkich, nauka polega na „rozwijaniu tego, co wiemy w sposób naturalny”

Powstała w związku z tym teza o równości inteligencji wobec prawd nauki. Następuje też rozróżnienie między „naukowcem” a „uczonym pamięci” („historykiem”): istnieją dziedziny nauki, które opierają się na rozumowaniu i takie, które zależą od pamięci i odwołują się do autorytetu.

W ciągu XVII kształtował się w Europie nie tylko obraz nauki, ale i „portret” filozofa naturalnego: czysta cierpliwość, naturalna skromność, surowe i poprawne maniery, niezwykła zdolność do rozumienia innych i pogodna litość dla nich. Dialog naukowców ma postać „uczciwej dyskusji, gdzie każdy przedstawia z życzliwością to, co najlepsze w jego przemyśleniach”. Obok tej grzecznej atmosfery humanistycznej istnieje również podwójna świadomość: tego, że ludzie mogą dysponować, za pomocą techniki i współpracy naukowej, olbrzymią władzą oraz że teatrem działań ludzkich nie są już miasta czy poszczególne narody, ale cały świat.

Presja, jaką władza polityczna wywiera na naukę prowadzi do opłakanych skutków, zwłaszcza przy pojmowaniu religii lub ideologii jako punktów odniesienia w ocenianiu prawdziwości każdego rodzaju teorii. Przed naukowcami pojawia się cała seria rozwiązań w pewnym stopniu obowiązkowych:

  1. stwierdzenie zasadniczej różnicy między polityką a nauką lub między religią a nauką, a także ich rozdzielności

  2. ukrywanie lub maskowanie doktryn uważanych za niebezpieczne

  3. odkładanie badań i problemów, które mogą prowadzić do przyjęcia rozwiązań już wcześniej „potępionych” lub do przyjęcia stanowiska sprzecznego z tymi, które uważane są za możliwe do zaakceptowania ze strony władzy.

Ćwiczenia:

Rozkwit naukowców jako odrębnej grupy zawodowej (podwaliny w XVII w.); toczące się wojny spowodowały nasilone zapotrzebowanie na osoby, które dokonałyby rozwoju technicznego - zwłaszcza matematyków, fizyków, chemików.

Tworzy się instytucja salonów - konwersacje związane z humanistyką i naukami ścisłymi w duchu retoryki. W Oświeceniu kładziono nacisk na osobę oczytaną, podróżnika, a dyskusja pozbawiona była retoryki, dowcipna, lapidarna, w duchu poetyckim, uwaga skupiona na sytuacji politycznej a nie naukowej (jak w XVII w.).

W XVII wieku nastąpił rozwój nauk ścisłych i wzrosło zapotrzebowanie na drogie laboratoria, na które nie było stać uniwersytetów, zwracano się więc do bogatych mecenasów. Pojawił się nowy trend: praca w zespołach interdyscyplinarnych.

W związku z rozwojem biologii podejmowano podróże po Europie w celu katalogowania eksponatów; tworzono oranżerie, parki, w których trzymano np.: przedstawicieli innych ras.

Zanikają uniwersytety, a tworzą się salony i akademie, które w Oświeceniu otrzymują zaplecze ekonomiczne od państwa. Idee powstałe w akademiach rozprzestrzeniały się dzięki drukowanym rozprawom oraz formom wypowiedzi w zeszytach naukowych (Anglia, Francja), które potem przekształciły się w formy publicystyczne,

Scholar, student, bakałarz, magister - edukacja w średniowieczu

Choć wciąż trwają spory o to, od kiedy zaczyna się epoka zwana średniowieczem (media aetas, medium aevum), jedno zdaje się nie budzić żadnych wątpliwości: był to okres, na którego początkach zaciążyły najazdy barbarzyńskie na Europę. To, że została zachowana ciągłość kulturowa, i że nie uległ zniszczeniu dorobek myśli starożytnej, zawdzięczamy w dużej mierze działalności Kościoła. Istniejące klasztory i działające przy nich biblioteki i skryptoria pozwoliły zachować dla potomnych wielką liczbę tekstów starożytnych autorów. Dało to dobre podstawy dla rozwoju intelektualnego średniowiecznego społeczeństwa i wypracowania modelu edukacyjnego. Wart podkreślenia jest fakt, że system szkolnictwa, który stworzono w średniowieczu w oparciu o metody wypracowane w starożytności, był dostępny dla wszystkich warstw społecznych, nawet tych najuboższych. Wielość i różnorodność szkół, które wtedy powstały, doprowadziła z czasem do wyłonienia się tak niezwykłej instytucji, jak uniwersytet.(...) Najogólniej możemy przyjąć, że w interesującej nas epoce istniały trzy rodzaje szkół:

- szkoły elementarne, do których należały parafialne szkoły miejskie i wiejskie;

- szkoły średniego stopnia, tzw. partykularne - katedralne, kolegiackie i zakonne;

- szkoły wyższe, do których należały uniwersytety.

Ponieważ od IX w. kolejne sobory nakładały na biskupów obowiązek tworzenia szkół otwartych także na kształcenie ludzi świeckich, a nie tylko kleru, dlatego w tym początkowym okresie program szkół katedralnych obejmował wszystkie szczeble nauczania. Zaczynano od elementów czytania i pisania. Dalszy etap kształcenia prowadził przez siedem sztuk wyzwolonych ujętych w trivium, w skład którego wchodziła gramatyka, retoryka, dialektyka i quadrivium, które tworzyły arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia. W lepiej zorganizowanych ośrodkach uczono także elementów teologii i prawa kanonicznego.(...) Do szkoły zapisywano dzieci w wieku 6-7 lat, a nauka trwała 8-12 lat. Uczniów szkół średniowieczych określano pojęciem scholar i dotyczyło ono zarówno uczniów szkół elementarnych i partykularnych, jak i tych, którzy pobierali nauki w uniwersytetach, chociaż w tym ostatnim przypadku używano równorzędnie pojęcia student. Uczono w różnych miejscach: w krużgankach kościelnych, pod zadaszonymi częściami różnych budynków, czasem w budynkach. Bardzo często zajęcia odbywały się na placach miejskich albo ulicach. Z upływem czasu uczący coraz częściej wynajmowali dla siebie i swoich uczniów jakieś pomieszczenia, w których uczono się siedząc na podłodze. Ławki i krzesła to udogodnienie, które pojawiło się dopiero w późnym średniowieczu.(...) Pierwszy etap kształcenia, czyli tak zwane trivium, polegał na nauczaniu gramatyki, której przedmiotem był język łaciński. Zajęcia z tego przedmiotu składały się z części teoretycznej, gdzie za podstawę nauczania służyły pisma autorów antycznych i praktycznej, w której główną rolę odgrywała poezja antyczna, będąca punktem wyjścia do ćwiczeń gramatycznych.

Drugim przedmiotem, którego nauczano w ramach trivium była retoryka rozumiana jako sztuka przemawiania i pisania listów. Miała ona duże znaczenie zwłaszcza w tych szkołach, których zadaniem było przygotowanie absolwentów do pracy w kancelariach prawniczych i sądach - państwowych i kościelnych, ale także w kształceniu kupców.(...) Trzecim przedmiotem wchodzącym w skład trivium była dialektyka, najbardziej abstrakcyjna z tych trzech nauk, wprowadzająca w arkana logicznego myślenia i prowadzenia dysput. W programach nauczania dialektyka była często wymieniana z logiką.(...)

W XII w. nastąpił szybki rozwój szkolnictwa. Bardzo prężnie rozwijały się szkoły w dużych ośrodkach miejskich, a także takie szkoły specjalistyczne jak działająca od IX w. szkoła medyczna w Salerno, której rozkwit nastąpił w XII w., albo druga słynna szkoła medyczna w Montpellier, która powstała jako zawodowa korporacja lekarzy, a w początkach XIII w. uzyskała status uniwersyteckiego fakultetu medycznego. Rozwój szkół doprowadził już w XII w. do pojawienia się uniwersytetów. Powstawały one zarówno jako związek kilku działających wcześniej szkół - ten przypadek dotyczył uniwersytetu w Paryżu - ale były i takie, które fundowano od podstaw. Taka fundacja miała miejsce np. w Bolonii, Neapolu, Pradze, a w średniowiecznej Polsce, w Krakowie.(...)

Aby zapisać się na uniwersytet należało posiadać elementarną wiedzę w zakresie szkoły parafialnej i dysponować znajomością łaciny. Wstępujący na uniwersytet scholarzy swoje studia rozpoczynali zazwyczaj od wydziału sztuk wyzwolonych (facultas artium). Wstąpienie w szeregi uniwersyteckiej wspólnoty poświadczone było wpisem do metryki uniwersyteckiej, tzw. intytulacją albo immatrykulacją i wniesieniem stosownej opłaty za studia. Od tego momentu student zaczynał korzystać z przysługujących uniwersytetowi przywilejów, ale jednocześnie poddawał się panującym na nim prawom i obyczajom. Niezbędnym elementem immatrykulacji była przysięga składana na ręce samego rektora.(...)

Na studia można się było wpisać przez cały rok, w semestrze letnim, który trwał od kwietnia do końca września, albo zimowym, trwającym od października do końca marca następnego roku.(...) Językiem wykładowym we wszystkich średniowiecznych szkołach od Salamanki i Lisbony po Kraków i od Salerno po Upsalę była łacina.(...)

Począwszy od XIII w. wspólnoty uniwersyteckie zaczęły tworzyć system wspomagający ubogich studentów. Zaczęto fundować pierwsze kolegia, czyli budynki uniwersyteckie składające się z kaplicy, sal wykładowych, biblioteki, miejsc do spania.(...) Członkami kolegiów byli zarówno scholarzy - stypendyści jak i osoby, które już posiadały stopnie naukowe. Reguły mieszkania w kolegiach były dosyć surowe, zarówno dla zamieszkujących je studentów, jak bakałarzy i magistrów.(...)

Podstawową formą uczenia był wykład. W czasach przed wynalezieniem druku jedynie w ten sposób można było postępować na drodze zdobywania wiedzy. Wykładowcy mieli zakazane mówić szybciej, niż studenci mogli zapisać.(...) Drugą formą prowadzenia zajęć na średniowiecznym uniwersytecie była dysputa (disputatio). Był to rodzaj ćwiczeń prowadzonych do głównego wykładu, w czasie których w sposób zaplanowany dyskutowano jakiś problem mniej lub bardziej związany z wykładem głównym. Prócz dysput odbywanych regularnie, na uniwersytetach, raz na rok albo raz na pół roku, organizowano tzw. disputationes quodlibetales, uroczyste dysputy, w czasie których można było zadawać pytania z różnych dziedzin wiedzy.(...) W Krakowie urzędujący dziekan dwa razy do roku, na ogólnym zebraniu uniwersytetu, odczytywał listę ksiąg, których scholarzy powinni wysłuchać na konkretny stopień, tak aby nie mogli się usprawiedliwiać niewiedzą ilekroć będą odpowiadać na pytania egzaminacyjne. Po zaliczeniu wymienionego programu studiów można było przystąpić do egzaminu na stopień bakałarza. Słowo bakałarz w języku uniwersyteckim oznaczało tego, który był uwieńczony wawrzynem, czyli zdobył pierwszy stopień naukowy na wszystkich wydziałach średniowiecznych uniwersytetów. (...) Po egzaminie, najczęściej w ciągu najbliższych czterech miesięcy, następowała promocja bakalarska.(...) Tylko 1/4 - 1/3 zapisanych studentów dochodziła do stopnia bakałarza, a około 20% finalizowało studia stopniem magistra. Na Uniwersytecie Krakowskim w ciągu pierwszych 30 lat jego istnienia około 1/6 wpisanych scholarów ukończyła studia ze stopniem bakałarza, a z tych 1/3 mogła się poszczycić dojściem do magisterium.

Dla tej niewielkiej części wypromowanych bakałarzy zaczynał się następny etap studiów. Bakałarz rozpoczynający studia magisterskie powinien był przedstawić zaświadczenie o udziale w wykładach i dysputach ordynaryjnych wraz z czasem ich odbycia i nazwiskami magistrów, którzy je prowadzili i na których pytania odpowiadał. Zasady studiowania były te same, zmieniał się tylko zakres wymagań programowych.(...) Studiujący bakałarze byli już zobowiązani prowadzić wykłady kursoryczne i cotygodniowe dysputy. Ponadto wymagano, aby się godnie prowadzili, szanowali magistrów, zapewniali im wyżywienie i utrzymanie, w przeciwnym razie groziło im, że nie zostaną dopuszczeni do promocji magisterskiej.(...) Licentia ubique docendi, którą w Paryżu nadawał legat papieski, a na innych uniwersytetach kanclerz, który był przedstawicielem władzy kościelnej, wieńczyła studia uniwersyteckie na ówczesnych wydziałach sztuk wyzwolonych. Otrzymujący ją licencjat miał prawo do nauczania w uniwersytetach całej Europy.(...)

Studia uniwersyteckie, które wieńczyły proces edukacyjny rozpoczynający się od szkoły elementarnej, były swoistą szkołą myślenia i uczenia się świata (dotyczy to zwłaszcza wydziału sztuk wyzwolonych), na taką miarę, na jaką stopień rozwoju ówczesnych nauk pozwalał. Sposób zorganizowania zarówno instytucji jaką była szkoła jak i uniwersytetu dawał możliwość kształcenia niemal wszystkim. Ograniczenia powodowane względami majątkowymi nie odgrywały aż tak wielkiej roli - pomagano tym, którzy byli ubodzy. Możliwość kształcenia ludzi pochodzących z tak różnych warstw społecznych sprawiała, że średniowieczne uniwersytety były miejscem dynamicznego rozwoju życia intelektualnego. Ich studenci, nauczający i absolwenci stanowili tę grupę osób, która tworzyła inteligencję epoki średniowiecza

Uniwersalia, powszechniki, odpowiedniki pojęć ogólnych. Filozofowie stojący na stanowisku realizmu filozoficznego (np. Platon) uważali, że uniwersalia istnieją realnie (np. idea człowieka, dobro w ogóle itd.). Przeciwstawiali się im nominaliści (np. W. Ockham), twierdząc, że uniwersalia są wynikiem myślowego procesu abstrakcji i istnieją jedynie w umyśle

Sermonizm, średniowieczny pogląd filozoficzny dotyczący sporu o uniwersalia (o sposób istnienia pojęć ogólnych), reprezentowany przez P. Abelarda. Polega na stwierdzeniu, że pojęcia ogólne (np. dobro, piękno) należą do mowy nie jako zwykłe dźwięki, lecz jako dźwięki posiadające znaczenie. Ogólnym więc jest nie sam znak fizyczny czy desygnat, lecz także znaczenie znaku

Nie przypadkiem więc początek jej dały badania, teologiczne wprawdzie, poruszające jednak podstawowe problemy poznania. Punktem wyjścia była powszechnie wówczas uznawana teza Platona, iż byt realny mają jedynie idee, wyrażane w nazwach określających Jednorodny charakter różnorakich przedmiotów. W myśl opartej na tym teorii byty nie istniały realnie, a były tylko odzwierciedleniem idei. Teorię tę zwano — nieco paradoksalnie — realizmem. Teoria przeciwna, zwana nominalizmem, głosiła, że idee są tylko nazwami, a jedynie byty jednostkowe istnieją realnie (konkretnie); głównym jej propagatorem stał się Roscelin (1050—1120), mnich z Compiegne. W tym sporze o uniwersalia (powszechniki) Kościół stał zdecydowanie po stronie realistów; sam Roscelin zmuszony został do odwołania swych tez, uznanych za heretyckie. Przeciwnicy jego zobowiązani jednak zostali do znacznego wysiłku badawczego, mającego istotne znaczenie dla rozwoju nowej filozofii, formułowanej i wykładanej w ówczesnych szkołach klasztornych i diecezjalnych i stąd zwanej scholastyczną. Do najwybitniejszych Jej twórców należał Anzelm, opat z Bec w Normandii, a następnie arcybiskup Canter-bury (1030—1109), autor znanego stwierdzenia, że „wiara szuka poznania".
Odbiciem sporu o powszechniki był w tym czasie spór między konceptualizmem a mistycyzmem. Twórcą pierwszego był mnich z Paryża, Abelard (1079—1142), uczeń Roscelina, głoszący, że idee mają byt, lecz nie realny, a pomyślany. Stanowisko to doprowadziło go do przekonania o potędze rozumu ludzkiego, co Kościół ostro potępiał. Prześladowanie Abelarda miało charakter spektakularny z racji sławnego romansu z uczennicą Heloizą, niemniej najistotniejszy był jego wkład w rozwój europejskiego racjonalizmu. Mistycyzm ówczesny reprezentował przede wszystkim Bernard z Clairvaux (1091—1153), uznający wprawdzie poznanie rozumowe za bardziej wartościowe od zmysłowego, ponad tym stawiający jednak poznanie przez kontemplację i ekstazę.


Model małżeństwa i rodziny w wieku XVII i XVIII oraz ich wpływ na zróżnicowanie się

poziomu cywilizacyjnego w Europie.

Wiek XVIII:

Małżeństwo jest spółką ekonomiczną - zakładane po to, aby żyć mniej nędznie. Źródła: religijna moralność, wstrzemięźliwość - etyka chrześcijańska.

Oświecenie - epoka długiego narzeczeństwa. Mężczyzna żeni się w wieku ok. 30 lat, kobieta - ok.25.

Małżeństwo arystokratyczne (XVII w) ma swoją strategię ekonomiczną (planowanie rodziny).

Małżeństwo chłopskie - swoboda, każdy mógł żenić się bez nakazów, żeniono się z kim chciano.

Małżeństwo od XVII w staje się sprawą zasadniczą w życiu - troska o dzieci i nazwisko (to miało mniejsze znaczenia). Życie będzie odgrywało dzięki małżeństwu znów rolę ekonomiczną. (?? What?? Tu jest chyba jakiś błąd, bez sensu to…)

Rola płci (zależnie od środowiska i warunków). Kobieta czuwa nad ogniskiem domowym,ale czasami działa zewnętrznie. Słabość nadrabia dojrzałością, uzyskuje część władzy w małżeńskiej wspólnocie.

Rodzina oświecenia opiera się na małżeńskiej parze co redukuje dawną pustkę uczuciową w wielkiej wielopokoleniowej rodzinie.

Zawarcie małżeństwa - długi okres narzeczeństwa ciągle w XVIII w. Erotyka tej epoki dużo traci. Południowa Europa - małżeństwa endogamiczne, nakaz zawierania małżeństw w swojej grupie społecznej.

Północna Europa - małżeństwa egzogamiczne.

40dniowa wstrzemięźliwość Wielkiego Postu odchodzi w przeszłość razem ze średniowieczem. Tendencja oświecenia to maltuzjanizm - dobrowolne prokreacje u 40-50% zdolnych do niej. Wiek XVIII odziedziczył po wieku XVII religijna moralność - neoagustianizm „moralność czystości”. Czystość zamiast miłości. W XVIII wieku moralność czystości zmierza w kierunku seksualnym (???). Pojawia się koncepcja maja jako tradycyjnego miesiąca popędu seksualnego (hehehe :-D :-P). Oznaczało to prowadzenie propagandy z ambon. Kościół pobudza poczucie winy, potępia stosunki seksualne (małżeńska obłuda).

Dziecko staje się owocem grzechu a nie miłości, Powszechnym i propagowanym przez Kościół sposobem unikania ciąży jest stosunek przerywany.

Zrzeszenie społeczno - polityczne Włoch. Kształtowanie się specyfiki kultury Renesansu.

Państwo jako dzieło sztuki. Polityczna sytuacja Włoch w Xiii.

Państwo jest tworem obmyślonym. Włochy: innowacja polityczna (odmienność ustroju niż we Francji, Anglii - gdzie panował system feudalny).

Twory polityczne we Włoszech:

*sądownictwo i administracja - centralizacja

*zniszczyć państwo feudalne

* rosną podatki a lud bezwolny nie może zaskarżyc urzędów

* ściąganie podatków ma okrutny wyraz

* lud pod całkowitym nadzorem

* monopol handlowy _ Fryderyk, krępuje on handel poddanych

Policja Państwowa - te oddziały saracenów i oddział armii,. W średniowieczu zdobywano władzę poprez prawo dziedziczenia lub przy pomocy chrystianizacji. Renesans włoski to rzeź.

Włochy XIV w. Tyrania stara - pozwalają na utrzymanie dworu, nowych budowli, ludzi talentu. Tyran Werony (słuszne podatki i wspiera biednych) - a wszechwładza. Despotyzm - hołd dla cesarza/ Dzikie mordy - syn nieprawy.

Tyrania XIV w - dzieje Viscontich:

Włochy - państwo gwałtu i bezprawia. W XV w pojawia się nowy despotyzm. Większa celowość zbrodni - Fryderyk III.

Ród Sforzów - myśl zdobywcza księstwa. Duch żołnierski (Jałopo - nie burzy go) Żeni się z księżną - zabieg polityczny.

Przeciwnicy tyranii - stworzenie republiki miejskiej:

Florencja: próbowała uwolnić się od tyranobójców - Medyceuszy. Istnieja mniejsze panstwa despotyczne . Republiki: Wenecja i Florencja. Związek miasta - silne. Miasta i Państwa - silnie uzbrojone. Przemocą wytrącało się z handlu słabsze miasta. Wypędzano despotów z republiki. Wenecja - miasto politycznego milczenia. Młodzi studenci, wielkie świątynie i bogactwo. Florencja - miasto ruchu i myśli.

Plac przed kośiołem S. Giacometo (bogactwo, bezpieczeństwo polityczne Wenecji). Mieszkańcy miast to Wekslerze, złotnicy.

Ludzie Wenecji: smukli, o jasnych włosach, żony chodziły w kosztownych strojach z perłami na szyi. Prowadzono sojusze zagraniczne. Izolacja od miast włoskich:

Armia wenecka - stałe wojska weneckie, ziemianie, książęta, rządcy miast. Siła Wenecji to flota, armia, przymus i wpływ polityczny. Próba zawarcia sojuszu Florencji z Wenecją - przeciw Medyceuszowi. Wenecja nie zgadza się na sojusz, gdyż prowadzi handel z Mediolanem. Potyczki wojenne.

Wenecja w kulturze:

  1. Brak zamiłowań literackich

  2. Zdolności filozofii, wymowy, handlu i polityki

W XV w. - Wenecja rozwija sztukę. Panstwo - władza duchowieństwa, wykupuje zwłoki świętych, przeprowadza procesje, szukają szat Chrystusowych. Wenecja - ojczyzna statystyki i hagiografii.

Polityka Florencji:

Ojczyzna doktryn i teorii, Działalność Medyceuszów - publiczne budowle i podatki. Handel i przemysł.

Dziedziny sztuki i talent Florentczyków:

Florencja nad pokonanymi - zemsta i zniszczenie.Mnich włoski (moralność w podbojach) ratował przedmieścia, obywateli/

W polityce - zarys podziału władzy - podział na systemy wyborcze. Nazywanie po imieniu stronnictw.

Mówca o panstwie - Machiavelli (program);

Zasady panujące w Republice 9państwo - miasto)

Polityka zagraniczna państw włoskich. Państwa włoskie były dziełem sztuki w swej organizacji. Włosi odczuwali strach przed Turkami. Polityka zagraniczna - nieetyczna, mnóstwo intryg, wystąpień zbrojnych, przekupstw i zdrady. Polityka z Florencją i Hiszpanią - mocarstwa te rosną w siłę nna wzór Włoch. Ujarzmienie Włoch przez Hiszpanię .

Polityka zagraniczna - cd.:

Wojna jako dzieło sztuki:

  1. System taktyki walki

  2. Sztuka fortyfikacji i obkężania miasta

Wojska najemne. Rozwój broni palnej, wiedza wojskowa, żołnierz jak artysta walki.Rola demografii historycznej dla rekonstrukcji obrazu kultury.

O przyroście naturalnym: społeczeństwo i demografia.

Pierre Chaunu stwierdza, że Europa Oąświecenia nie zaistniałaby bez gwałtownego przyrostu naturalnego (podwojenie ludności około 1800r). Jest to punkt wyjścia do dziesięciokrotnego wzrostu ludności w Europie w ciągu trzech stuleci i stopniowej europeizacji swiata.

Jak stwierdza Chaunu jest to wynik kojarzenia się par i ich twórczego trudu oraz wzrostu długości ludzkiego życia. Głównym źródłem wiedzy na temat ruchów demograficznych są akta parafialne wyzwolone od przeznaczenia religijnego i wciągane w służbę stanu cywilnego:

  1. Trzy klucze do dawnej demografii - celibat, wiek zamążpójścia kobiet oraz interwał intergenetyczny

  2. Celibat jest arystokratycznym rozwiązaniem sprawy i jest to głównie celibat kościelny

  3. Dla świeckich bardziej charakterystyczny jest celibat czasowy - czyli późny wiek zawierania małżeństwa

  4. Średnia wieku zamążpójścia ok.25-27 roku życia

  5. Wykorzystywano tylko 40-60% zdolności prokreacyjnych.

Specyfika społeczeństwa europejskiego os 2/5 do 3/5 panien i wdów w krajach chrześcijańskich. Cecha charakterystyczna to zmiana demograficzna. W Europie jest także szybki rytm o zmniejszonej (…) okresu w stosunku do innych kontynentów. Interwał intergenetyczny to okres pomiędzy ciążami wynoszący zależnie od obszaru - 22-23 misiące do 35-37 miesięcy. Takie duże różnice wynikają ze sposobu odżywiania, zmęczenia mięśniowego i nerwowego, wieku matki oraz długości karmienia piersią poprzedniego dziecka. Kombinacja tych zmiennych daje w konsekwencji okres braku miesiączki po porodzie. Częstotliwość stosunków seksualnych zależy od wieku męża, czasu trwania małżeństwa, odżywienia, zmęczenia mięśni i nerwów, nie można zapomnieć o czynnikach kulturalnych i środowiskowych. Na koniec trzeba wziąć porody zakończone poronieniem (w społeczeństwach gdzie kobieta ciężko pracuje- jest to ok. 1/3 ciąż) oraz wszelkie możliwe wówczas sposoby zapobiegania ciąży czy jej przerywania.

Drugim powodem wzrostu demograficznego jest dłuższy okres zycia między 1680 - 1789 r 10% dzieci przekracza próg pierwszego roku życia. Spada o 10% liczba zgonów przed dojściej do wieku młodzieńczego. W Anglii śmiertelność dzieci przed 5 rokiem życia spada o 30% dzięki zasadom czystości, higieny życia i oszczędzaniu się matek podczas ciąży.

W społeczeństwie świata zamkniętego, gdzie mężczyzna musi czekac, a ojciec umarł i zostawiał mu ziemię, o małżeństwie nie mogli decydować rodzice. Do 25 roku życia potrzebna jest ich zgoda, ale przed 25 rokiem życia żeniono się rzadko lub wcale. Około 30 roku życia większość ludzi jest już sierotami i małżeśnstwo jest sprawą konwenansu, pociągu, spokojnego uczucia (w którym seks i namiętność odgrywają skromną rolę). Wchodzenie w stan małżeński można dziś badać dzięki instytucji zezwolenia na zawarcie małżeństwa - kontrola kościoła. Zezwolenia udziela biskup w przypadku pokrewieństwa lub powinowactwa (rodzina chrzestna - ta foram pochodzi jednak z tradycju ustnej).

Głęboka nieufność do spraw seksualnych miała zapobiegać mnożeniu się par - kanonicy głoszą tradycję ustną,. Dzięki zezwoleniom wiemy o motywach zawierania małżeństw. W przypadku chłopów dobieranie się małżonków jest sprawą osobistą, słowo miłoś pojawia się dopiero w 1780 roku, Poszukiwane zalety u małżonka to krzepkie zdrowie i brak kalectwa.

Pożytki płynące ze wzrostu demograficznego (zaistniałe w epoce Oświecenia)

  1. Napęd gospodarczy

  2. Rewolucja przemysłowa (mechanistyczna)

  3. Alfabetyzacja - epoka książek i dekretów

  4. Oświecenie umysłu

  5. Kosmopolityzm epoko oświecenia - wiek turystyki

  6. Wenecja stolicą sztuki i estetyki

  7. Wynalazek radła pozwala na większą uprawę ziemi

  8. Dłuższe życie (średnia 60 lat) bo tworzy się kordony sanitarne; dbałość o higienę

  9. Płodozmian i trójpolówki

  10. Planowanie rodziny, dbałość o kobiety w ciąży

  11. Mniejsza śmiertelność noworodków

  12. Wzrost ludności miejskiej => wzrost rzemieślnictwa i wyrobów

  13. Ograniczenie epidemii, mniejsza śmiertelność

  14. Postęp medyczny, profilaktyka

  15. Ogrzewane domy - zniwelowanie wilgoci

  16. Racjonalizm - libertynizm

  17. Pierwsze Encyklopedie

  18. Rozwój sztuki epistolarnej

  19. Ekspansja idei Kartezjusza

  20. Rozwój komunikacji

  21. Nie inwestuje się w śmierć

SPECYFIKA KULTURY ROSYJSKIEJ XVII I XVIII W. NA PODSTAWIE ANALIZY WYBRANYCH ZJAWISK KULTURY

REFORMATORSKA ROLA PIOTRA I W KSZTAŁTOWANIU OŚWIECENIOWEGO OBLICZA ROSJI

Rosja - egzotyka ziem, leżąca na wschód od Dniepru, odmienność obyczajów, odmienność religii, odmienność stylu rządów i „wielkiej osobowości władcy - cara”.

Panowanie Piotra I doprowadziło w XVIII w. do przełomu w Rosji w codziennym sposobie życia, w sferze społecznej, gospodarczej, politycznej i kulturowej.

Rosja w XVIII w. zajmuje miejsce w „orkiestrze” państw europejskich. Rośnie sfera ekonomiczna, lepszy poziom życia. Osiemnastowieczna Rosja złączona jest z europejskim Oświeceniem. Caryca Katarzyna II staje się opiekunką sztuki, nauki, nowych zachodnioeuropejskich wpływów.

Wiek XVIII to także wojny Rosji ze Szwecją, Turcją, Polską czy Francją. To bunty chłopów i kozaków.

Reforma administracji - rozwój aparatu urzędniczego i biurokratycznego. Rośnie handel międzynarodowy i wymiana kulturowa. Rosja umacnia swoja ważną międzynarodową pozycję. Rozwój rynku ekonomicznego i gospodarki towarowo-pieniężnej. Kupiectwo wspomaga armię Rosji.

Rosyjski eksport - rodzimy przemysł wydobywczy. Rosja dzięki zaborowi ziem zwiększa swoje terytorium, wzrasta tym samym liczba ludności. Byt powszedni miast i wsi w XVII w. był bardzo zacofany. Wieści o życiu w stolicy miały rangę legend i mitów.

Targi i jarmarki. To życie w mieście pozwalało na wymianę wiadomości. Plotki o krajach i innych obyczajach. Mieszały się tu języki, zwyczaje i ubiory. Chłopi, mieszczanie, szlachta ze wsi - mało ich interesowały nowinki europejskie. Tymczasem dwór Rosji w XVIII w. rozmawiał po francusku, niemiecku, polsku. Oczywiście po reformach wprowadzonych przez Piotra I. Literatura przywożona z zagranicy, wprowadzanie kanonów obowiązujących w Europie. Stałym motywem były kariery rodowe, religia prawosławna stała się propagandą na bunt ludów. Rosja w XVIII w. to Rosja z polityką europejską. W XVII w. nie było swobody artystycznej - wszystko było „swojskie”.

Na progu stulecia między XVII-XVIII w.

W XVII i dotychczas świętowano zwyczajem prawosławnym 1 września.

Piotr I wydaje dekret - wprowadza w Rosji nowy kalendarz juliański (w zachodniej Europie obowiązuje gregoriański).

1708 Piotr I wprowadza podział państwa na gubernie, zamiast dawnego podziału na województwa. 1711 wprowadza tzw. Senat Rządzący, który staje na czele wszystkich urzędów administracyjnych, sądowych i ustawodawczych.

Sztuka: powstają srebrne kopiejki w mennicach (od wizerunku władcy z kopią na koniu); medale na zachodnioeuropejski wzór; medale rosyjskie - upamiętniające wielkie wojny; medale „europejskie” - sztuka medalierska - św. Jerzy walczący ze smokiem.

1 stycznia 1701 Nowy Rok uczczony sztucznymi ogniami na placu czerwonym [!?!]

Bojarzy pojawiają się w Dumie rosyjskiej. Doradcy cara - w czytaniu i pisaniu jednak nie oświeceni

W II poł. XVII w. polityka Rosji odcina się od cudzoziemszczyzny. Piotr I zafascynowany rozwojem floty i sztuki wojennej w krajach europ. - wzoruje się na nich.

Akademia Mohyleńska w Kijowie - jej uczniowie kontynuowali naukę na europ. uniwersytetach.

Wpływy polskie na rosyjskim dworze: polski strój, muzyka, książki - wpływ kultury pol. XVII i XVIII w. na kulturę rosyjską.

Golicyn - „nauczyciel” Piotra I

Piotr I chce, aby szlachta wyjeżdżała zagranicę i uczyła się sztuki wojennej.

Lud broni rosyjskiej tradycji (zwyczajów). Oczywiście w państwie ros. zwalcza się przeciwników polit. i ideowych, „średniowiecze brutalności”. Panuje ogólny strach.

Do Rosji przybywają niemieccy, angielscy wojskowi, kupcy i lekarze. Włoscy architekci - sztuka ros. w XVII w. była skrępowana konserwatywnym prawosławiem.

Muzyka XVII w. - przesiąknięta była polskimi wpływami, także sztuka i rzemiosło.

Architektura XVIII w. z elementem stylizacji europ. - barokowe ornamenty.

Ros. targi i jarmarki wzorowane na europ. Rosja pod względem cywilizacyjnym nie odbiega od Zachodu. Na Ukrainie śpiew jednogłosowy zastąpiono chórem wielogłosowym.

Urządzano widowiska z prostymi sztuczkami.

W pałacach carskich zabawiano gości muzyką, występami tresowanych zwierząt, grą aktorską w stylu komedia dell'arte.

W XVII w. urządzano spektakle, teatry lalek (ze skrzyni na drążkach poruszano lalkami)

Pojawia się teatr szkolny w Rosji - sztuki Potockiego: Historia o synu marnotrawnym. Wystawiano sztuki o wątkach z Pisma Świętego - role kobiece grali mężczyźni. Pokora wobec Boga w Rosji przystaje do ideologii absolutyzmu władzy cara.

Moskwa staje się stolicą folkloru ros. Kultura moskiewska to kultura XVII w. w Rosji. Powiększa się zakres wpływów (?) w Rosji za pośrednictwem języka pol. (illustrionowat - ilustrować, artijlerija - artyleria).

Architektura w Rosji: wznoszone cerkiew (budowniczowie wznoszą klatki schodowe na zewnątrz, nie potrafią wznieść wewnątrz). Kościół Wschodni odrzucał rzeźbę.

Ros. barok wzoruje się na zachodnim:

- figury świętych wystawia się przed i w cerkwi,

- wewnątrz cerkwi znajdują się: figury reliefy, rzeźby (!) w kamieniu i drzewie,

- zdobnictwo detali architektonicznych: ornamenty roślinne, arabskie.

W pierwszej poł. XVII w. na rozwój architektury ros. ma wpływ Holandia i Niemcy. W drugiej poł. Polska i Wschodnie Prusy.

Kurne (?) chaty - zdobione piece kaflami (zwierzęce postaci, sceny z życia świętych, grafika ludowa). Miniaturowe rzeźby - z rogu, kości, drewna. W XVII w. szachy figuralne. Powstają pieśni ludowe o szachach. Z pogańskich czasów przetrwały tańce, chóralne śpiewy. Niedźwiedź t resowany i tańczący w takt muzyki.

Ku Europie i zachodniej kulturze

Za Piotra I istaniała „koncepcja wspólnego dobra”. Prokopowicz (książki publicyst.-propagandowe - np. Historia wojny szwedzkiej) - współpracownik cara; „prawda woli monarszej” - pisał - opowiadając się za monarchią absolutną.

Przywiązanie się do książek w Rosji epoki Oświecenia i ich kolekcjonowanie. Biblioteka prywatna Piotra I to „90 książek w języku ros., 812 książek w językach obcych. W XVII w. książek ma podobne znaczenia. Car redaguje gazetę agitacyjną Wiadomości. Powstaje również drukarnia książek. Ukazuje się ros. savoir-vivre doby Piotra I: młodzieniec „grzeczny i uczciwy (…) umiar w słowach, jedzeniu i piciu. Nie pluj w towarzystwie, odejdź na stronę, zetrzyj nogą. Przy stole obetnij paznokcie (), umyj ręcę, siedź prosto, nie żryj jak świnia”. Młodzież edukowana na obyczajowości. Exodus w Rosji: uczenie się zagranicą języków obcych, sztuki fortyfikacji i zawodu.

Wprowadzenie zwyczajów z Zachodu - tzw. Assambleje - przyjęcia wydawane przez cara. Ogłaszano je publicznie, obowiązywał przepis administracyjny. Assambleje - z fr. zjazd, dla zabawy. Prawo do uczestnictwa mieli urzędnicy, szlachta, mieszczaństwo, kupcy, majstrzy ze stoczni z dziećmi i żoną. Tańczono tańce ceremonialne, menueta, na końcu poloneza. Assambleje Petersburskie i Moskiewskie. Emancypacja pań z towarzystwa miała nastąpić póżniej.

Car był miłośnikiem widowisk publicznych. Pijackie eskapady (hulanki) przy weselu, chrzcinach, pogrzebie; „najbardziej pijany Sobór” - instytucja na wzór zachodni.

Kult władcy (kształtujący opinie publiczną, propaganda) jak na Zachodzie:

- fajerwerki

- uroczystości

- pochody triumfalne na wzór rzymskich

- maskarady tańczono na placach.

Pochody karnawałowe: grupy przebierańców pieszo i na koniach, „płynące bogate łodzie”.

W Rosji widać tradycję widowisk dworskich z Zachodu. Marzeniem Piotra I było stworzenie Teatru Zawodowego, Jednak problem stanowił fakt, że trupy aktorskie z Zachodu nie znały dość dobrze rosyjskiego, sztuki były pełne postaci alegorycznych - Prawda, Sumienie; sztuka pt. „Komedia na urodzenie Chrystusa”. Przewrót w dramatopisarstwie Rosji to Prokopowicz, który tworzy tragikomedię Włodzimierz - wzór - prolog, w pięciu aktach i epilog.

Budowa nowej stolicy - Petersburga - 1703 - na wzór holenderski. Architekt Iwan Zarudny (zdobył wykształcenie w Europie) buduje Cerkiew Archanioła Gabriela na wzór zach., płaskorzeźby, gra światła - gzymsy, plan równoramiennego krzyża.

Wpływ Zachodu był widoczny wszędzie. Malarstwo chyba przejęło najwięcej z rodzimej tradycji. Ros. malarze swobodnie operowali pędzlem, stosując różne techniki. Kanon cerkiewny narzucał im tematykę obrazu, upozowanie postaci, kolorystykę. Carów wyobrażano jako świętych (na szczęście bez aureoli).

Niedostępna dla malarzy była tematyka świecka (tematyka ta musiała być zgodna z cerkwią i propagandą, jeśli już powstawała) - sceny rodzajowe, martwe natury, pejzaże, sceny z Pisma Świętego. Ros. malarstwo reformatorskie u schyłku XVII w. - przeciwstawiającej się kanonowi, malarstwo portretowe, sztalugowe.

Iwan Nikitin (?) - portret Piotr I na łożu śmierci

Piotr I upowszechnił oświatę, szkolnictwo; nowa administracja, urzędy; wprowadza nowoczesny sposób fortyfikacji, rozwija budowę floty na wzór zach. Europy, wysyła młodzież zagranice w celach edukacyjnych.

W Rosji otwarto szkoły (Akademie) - Nawigacyjna, Inżynieryjna, Medyczna, Artyleryjna. Powstaje też Petersburska Akademia Morska. Problem stanowił brak podręczników.

Duchowe potrzeby XVIII-wiecznej Rosji:

- widowiska publiczne

- pokaz sztucznych ogni

- maskarady

- kufel piwa, kielich wódki wypity w szynku z przyjaciółmi.

Edukacja - pojawia się w użyciu tabliczka mnożenia, tablice logarytmiczne, Elementarz języka słowiańskiego.

Po śmierci Piotra I powołano Akademię Nauk - prace naukowe, badania.

Dekret o ubieraniu się - krawcom zabroniono szyć wg mody ros. - pod groźbą chłosty lub zesłania. Bojarom kazano ściąć brody - noszenie długiej brody było obarczone podatkiem.

Kobiety obowiązuje moda niemiecka - noszenie kamizelek, kaftanów i wysokich …………, włosy - krótka fryzura, a na niej peruka.

Stałym rodzinnym elementem ros. były pieśni, bajki, przysłowia - wiary w dobrego cara.

Wieś rosyjska:

- „Wieczorynki” - w domach zimą - kobiety i dziewczęta haftowały; mężczyźni zajmowali się pracami gosp. we własnym obejściu, no i ………..

Prawdziwym wydarzeniem jest wesele (obrzędy):

- o wyborze męża czy żony decydują rodzice;

- swaty do domu

- narzeczony przynosi wódkę

- modlitwa przed ikonami

- decyduje „przepicie”

- jeden oficjalny pocałunek

- dziewczyna śpiewa pieśni, daje chustkę ukochanemu

- narzeczony nosi przyszłej żonie łakocie (i witaminy )

Dzień ślubu - obyczaj - panna młoda opłakuje tracone dziewicze wdzięki, pożegnanie domu, udaje się do cerkwi.

Pochód weselny średniowieczne funkcje: „tysiącznik” - ojciec chrzestny - „wielcy bojarze”, „księżna swatki”, „przyboczna”

Popularność sztuki na jarmarkach „Car Maksymilian” - zabija syna, który przyjął wiarę chrześcijańską (wyrzekł się pogaństwa)

Dekoracja - krzesła i korona

Bicie …….. - kara cielesna

Baśnie o świecie zwierząt. „kubok” - drzeworyt w XVIII w. w Rosji - tematy pieśni, legendy, bajki.

Zdobnictwo przedmiotów codziennego użytku (chaty, okiennice, framugi, okapy - geometryzm - żadnych zwierząt, ludzi, postaci Rosji - sztuka XVII i XVIII w. Drewniane cerkwie i chaty.

W 2 poł. XVIII w. ros. rzemieślnicy opanowali sztukę zegarmistrzowską. Powstaje fabryka zegarków kieszonkowych i ściennych w Petersburgu. Pojawiają się manufaktury rysowników i grawerzy (z wielkim talentem).

Protesty chłopów - na kulturę w Rosji. Chłopi obchodzą pogańskie święto powitania wiosny (pieśni obrzędowe i hist.)

Idee Oświecenia u Piotra I, Rosja ku Europie

Wojna ze Szwecją, chęć opanowania Bałtyku i M. Północnego. Reformy Piotra I związane są z jego podróżami po Europie (Holandia, Austria, Francja), gdzie zetknął się z zach. kulturą europ.

- kontakty międzynar., wizyty cudzoziemców w Rosji

- napływ literatury oświeceniowej z Zachodu

- wykształcenie, oświata

Akademia Nauk z trzema wydziałami - prawa, medycyny i filozofii; językami wykładowymi były: łacina i ros. Powstają dwa gimnazja (trzy klasy) - uczono: ros., łaciny, arytmetyki, geometrii, filozofii, niem.i fr.

- w Petersburgu i Moskwie inteligencja asymiluje się z ludnością

- cudzoziemcy - artyści, rzemieślnicy, uczeni

- kształcenie urzędników (zmniejszanie skali analfabetyzmu)

Nobilitacja społeczna. Podzielenie miast na dwa stany: mieszczański i kupiecki. W Rosji zaznacza się pogoń za pieniądzem, hulanki; uboższe życie duchowe szlachty.

Piotr Szeremetiew buduje pałac w Kuskowie pod Moskwą zwany „małym Wersalem”.

Prace nad językiem literackim w Rosji - Triadakowski i Sumarkow.

Reformy:

- savoir-vivre (nowa obyczajowość, kurtuazja)

- edukacja - zachodnie wzorce, nauka języków (Akademie)

- zmiany w teatrze i malarstwie

- buduje Petersburg i przenosi tam stolice z Moskwy

- bojarom karze zgolić brody

- przebudowa ustroju państwowego - absolutyzm

- reforma administracji i stanowisk urzędowych.

W Rosji prestiżową karierą jest kariera wojskowego. Żołnierz jest posiadaczem ziemskim. W zamian za służbę, dostaje w dzierżawę posiadłość ziemską od cara. Po jego śmierci jednak ziemia powraca do skarbu państwa (wdowa po wojskowym wtedy zmuszona jest ponownie wyjść za mąż za wojskowego, aby nie utracić ziemi). Oczywiście panował „mit munduru i żołnierza” - atrakcyjny, przystojny, silny, mężny, odważny, mężczyzna z ziemią.

Piotr I wprowadził unifikacje munduru. Ten sam krój dla żołnierza każdej rangi. Jedynie złote pagony lub order świadczyły o wyższej randze. Mundur posiadał złote guziki. Kolor munduru: od stalowo niebieskiego, przez popielaty do zielonego. 1722 wprowadza katalog rang.

Urzędnicy natomiast chodzili we fraku - mniej atrakcyjny strój.

Piotr I wprowadzał ordery (było to bardziej ekonom., ponieważ nie musiał on wynagradzać żołnierza za jego zasługi nagroda pieniężna lub kolejną posiadłością ziemską). Order mógł nawet dostać zdrajca cara - tzw. order judasza (typowe dla kultury ros.). Jego projektami były ordery: św. Andrzeja i św. Katarzyny. Żołnierz czy zasłużony dostawał dekret od cara o nadaniu mu orderu, ale sam musiał się postarać o jego wykonanie. Musiał znaleźć manufakturę - każdy order był wyrabiany z innego kruszca i miał tez inną masę, kształt (to chyba zależało od zasługi lub kaprysu cara).

Jeszcze trochę o assamblejach - spotkania towarzyskie zimą. We Francji na takich spotkaniach rozmawiano o sztuce i tematach humanist. W Rosji o polityce. Taniec w czasie takich spotkań był jedynym momentem kontaktu pomiędzy mężczyzną a kobietą. Kobieta w XVII w. istniała w salonie - nie zajmowała się tylko domem i dziećmi, nie karmiła już piersią. Była utrzymana integracja płci, ale bardzo słaba. Salon był podzielony na dwie przestrzenie: statyczną (kobiety siedziały w swoim gronie, mężczyźni również w swoim) i dynamiczną (tańce - menuet, kontredans, polonez). W salonie fr. to kobieta była w centrum, była osobą nadrzędną, prowadzącą takie spotkania.

Ubiór i wygląd przed Piotrem I w XVII w. Rosji. Mężczyźni noszą długie brody, chodzono w tunikach, kontuszu i szerokich spodniach (przeważały kolor purpury i czerwieni). Kobiety nosiły długie suknie z kołnierzami aż pod samą brodę (ze względu na warunki panujące w Rosji - mróz). Ludzie chodzili ubrani na tzw. cebulkę (wielowarstwowe ubieranie).

Po reformach Piotra I: bojarzy musieli ściąć brody, zaczęto nosić węższe spodnie, koszulę, żupan (obowiązywały kolory pastelowe, jasne). Kobieta miała mieć mocny dekolt, bogaty materiał, krynolina (długi ogon w sukni, który się ciągnie), włosy ścięte na jeżyka, aby można było włożyć perukę. Kobiety nosiły mocny makijaż - malowały się ostro lub słabo, to zależało od oświetlenia); nosiły sztuczne piegi - muszki zrobione z aksamitu, no i używano wachlarza - to należało do tzw. elementu kodu - np. jeśli kobieta dotykała muszkę wachlarzem to prosi o pocałunek w to miejsce. Kod pozawerbalny bardzo szybko przyjął się w Rosji. Kod erotyczny zastępował słowa, nie ma funkcji pragmatycznej. Kobiety w warstwach wyższych były wykształcone - umiały pisać i czytać; często pisały listy miłosne do swoich kochanków.

Podumowanie reform XVIII w.:

Piotr I (1689-1725) - proces cywilizowania Rosji (europeizacja życia codziennego, np. obyczaje, kalendarz juliański); zastąpienie Dumy Bojarskiej Senatem Rządzącym; reforma religijna (zniesienie patriarchatu, car głową Cerkwi); ustalenie 14 rang szlachty służącej państwu; budowa nowej stolicy na bagnach ujścia Newy - Petersburga - 1712; wprowadzenie tytułu Imperatora Wszechrosji.

Katarzyna II (1762-1796) - podział administracyjny na gubernie; likwidacja przywilejów kozackich; kolonizacja Syberii (zesłani Polacy, Szwedzi i strzelcy - wysłani tam jeszcze przez Piotra I).

SYLWETKI:

PIOTR I ROMANOW, zw. Wielkim (1672-1725 ), car ros. od 1682 i cesarz od 1721, młodszy syn Aleksego Romanowa i Natalii Naryszkiny, twórca nowoż. Rosji. Do 1696 dzielił władzę z bratem Iwanem V; w okresie małoletniości obu carów rządy sprawowała ich przyrodnia siostra Zofia; 1689 Piotr dokonał zamachu stanu i objął władzę w kraju. Głównym celem polityki zagranicznej Piotra było ułatwienie Rosji kontaktów z Zachodem, czemu służyło m.in. zdobycie dostępu do M. Czarnego i M. Bałtyckiego; związany z → Ligą; Świętą, 1696 zdobył m. Azow należące do Turcji; w celu uzyskania poparcia państw eur. dla wojny z Turcją wziął udział (incognito) w tzw. wielkim poselstwie do Rzeszy, Holandii i Anglii; za granicą zapoznał się z organizacją polit., gospodarką i techniką krajów zachodnioeur., zwł. z budownictwem okrętów; 1698 w Rawie Ruskiej zawarł porozumienie z królem pol. Augustem II Mocnym w sprawie wspólnej walki przeciw Szwecji; 1700 zawarł pokój z Turcją i wypowiedział wojnę Szwecji (→ północna wojna 1700-21), która zakończyła się pomyślnie dla Rosji (nysztadzki pokój 1721) i zapewniła jej posiadanie Inflant, Estonii, Ingrii i części Karelii z Wyborgiem. Na nowo zdobytej W. Zajęczej zał. Twierdzę → Petropawłowską ; i zaczął wznosić Petersburg, nową stol. Rosji. W wyprawie na Persję (1722-23) Piotr zdobył Derbent i Baku. W toku wojny północnej wprowadził swe wojska do Polski i starał się ją uzależnić, m.in. przez popieranie prawosławia przeciw unitom, narzucanie swego pośrednictwa w sporze Augusta II Mocnego z konfederacją tarnogrodzką.

W polityce wewnętrznej Piotr był rzecznikiem merkantylizmu, popierał rozbudowę manufaktur, stoczni, komunikacji, starał się o rozwój handlu. Ugruntował absolutyzm w Rosji i wzmocnił przewagę szlachty; zamiast Dumy Bojarskiej powołał 1711 Senat Rządzący i kolegia (zamiast dawniejszych prikazów). Podczas reformowania Rosji podzielił ją na gubernie i wprowadził samorząd (magistraty) miejski; zamiast patriarchatu utworzył z wyznaczonych przez siebie dostojników kośc. Świątobliwy Synod; 1721 przyjął tytuł cesarza. Dążył do wprowadzenia szkolnictwa typu zachodnioeur., unowocześnił kalendarz, wprowadził w druku nowy alfabet — grażdankę; wywierał nacisk na zmiany w obyczajach szlachty (m.in. eur. odzież, obcinanie bród); wielkie osiągnięcia Piotra dokonywały się kosztem niebywałego ucisku społeczeństwa. Postać Piotra, uważanego za wcielenie despotyzmu carskiego i bezwzględności, inspirowała wielu artystów oraz pisarzy (np. powieść A.N. Tołstoja Piotr I).

KATARZYNA II, księżna Sophie Auguste Anhalt-Zerbst (1729-96), cesarzowa ros. od 1762; 1745 poślubiła siostrzeńca cesarzowej Elżbiety, ks. holsztyńskiego Piotra Ulryka, późniejszego Piotra III; po objęciu przez niego tronu dokonała przewrotu pałacowego i ogłosiła się cesarzową ros., z pominięciem syna, Pawła. Umocniła stanowe państwo absolutystyczne; popierała interesy szlachty, która otrzymała od niej samorząd stanowy, zwiększenie władzy nad chłopami (m.in. 1765-67 ukazy zabraniające chłopom wnoszenia skarg na swych panów, potwierdzające prawa szlachty do zsyłania swych poddanych bez sądu na katorgę — co doprowadziło do krwawo stłumionej na rozkaz Katarzyny II wojny chłopskiej 1773-75 J.I. Pugaczowa) i przywilej 1785 potwierdzający dawne i nadający szlachcie nowe przywileje; na zasadzie stanowej zorganizowała też mieszczaństwo (podział na 6 kategorii o zróżnicowanych prawach i obowiązkach). W polityce zagr. wysiłki Katarzyny II zmierzały do opanowania obszarów graniczących z Rosją na zach. i pd., po wojnach z Turcją (1768-74 i 1787-92) przyłączyła do Rosji Krym i Noworosję. W Polsce prowadziła politykę stopniowego ograniczania jej suwerenności na rzecz Rosji, zahamowała akcję reformatorską i wymogła na sejmie 1768 uchwalenie tzw. praw → kardynalnych; doprowadziła do 3 rozbiorów Polski i upadku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (konfederacja → targowicka), którego wcześniej osadziła na tronie. Chociaż stosowała kosztowny dla państwa ros. faworyzm, zdobyła opinię oświeconej reformatorki, potrafiła np. zjednać sobie czołowych pisarzy oświecenia (m.in. Woltera); w latach 90. bezwzględnie prześladowała wolnomyślicieli i aktywnie uczestniczyła w walce przeciwko rewolucyjnej Francji.

Postulowane miejsce jednostki w kulturze okresu romantyzmu. Romantyczny styl bycia.

Style zachowań w romantyzmie:

  1. Konspirator-spiskowiec - zależność form walki od form władzy zaborczej. To ujmowanie siły tajność:

  • Więzień - sposoby zachowania:

    • patos, humor, więzień-mnich, pisarz, więzień obrazem kondycji ludzkiej.

    Więzienie fascynowało romantyków. Więzień polityczny był nosicielem romantycznej idei wolności. Mamy wiele spisków, scen i epizodów więziennych w utworach romantycznych (Faust, Zbójcy, Kordian, Nędznicy). Wiezienie jest drastycznym przekroczeniem naturalnych praw ludzkich. Wywołuje ostra reakcję etyczną. Więzień jest bierna ofiarą i męczennikiem tyranii. Więzienia miały izolować „źle myślących” od reszty społeczeństwa, a w rezultacie miały podzielić społeczeństwo na dwie grupy: „dobrych” i „złych”, „burzycieli ładu” i „porządnych obywateli”. Dokonywano wszelkich prowokacji, które czasem były gorsze niż tortury. Przed wiekiem XVII więzienie było raczej „miejscem zatrzymania”, za każde przestępstwo groziła kara. Łamanie kołem, wieszanie, stos, ścięcie, ćwiartowanie, barucja(?), pielęgniarz, grzywna. Więzienie nowoczesne w XIXw. - celem uwięzienia stało się nie to, by ukarać za przestępstwa, ale by wyplenić możliwość złamania norm w psychice delikwenta. Te więzienia nowego typu wyznaczały pewne czynniki:

    1. izolacja od więźniów wywołująca często zmiany psychiczne

    2. dyscyplina - ścisłe pory posiłków, mycia, ewentualnych spacerów

    3. stały i totalny dozór - strażnicy patrzyli przez „judasza”

    więzień zostaje przebrany w strój więzienny, ostrzyżony, opatrzony numerem. Więźniowie często chorowali, były zauważone nieuniknione(?) nerwice więzienne.

    1. Spiskowiec-emisariusz - spiskowiec pojawia się jako bohater „w czarnej odzieży, z twarzą pod kapturem”. Czarna peleryna i kaptur (kapelusz) miały mu ułatwić przemieszczanie się o zmierzchu wśród tłumu - stereotypowy wizerunek literackiego spiskowca. Model spiskowca-emisariusza to „ludzie podziemi”. Tajne towarzystwa stały się składnikiem biografii romantyka (masoneria i węglarstwo, „mafijne działania” - to modele organizacji politycznych - loże i wenty).

    Emisariusz - nieustanna zmiana roli, przebranie. Postać założona w stereotypie tajności misji, anonimowości, staje się równocześnie tez szpiegiem. Dwa porządki egzystencji: jawnie - to np. kochający ojciec, prywatnie - szpieg i łajdak. Spisek wiąże się z tajemnicą w sensie politycznym i metafizycznym. Oczywiście działalność spiskowca nie była tylko czymś polskim (Polska: powstanie styczniowe, okres „masowego spisku”), fala spisków przeszła przez Europę schyłku XVIIIw i I poł. XIXw. wraz z narodzinami ruchów demokratycznych i narodowych. Związki tajne we Włoszech (karbonariusze) i w Grecji (hetene-?)

    Biografia spiskowca:

    1. okres rekrutacji

    2. okres podjęcia działań

    3. udział w pracach programowo-agitacyjnych (powstania)

    4. etap śledczo-sądowy(aresztowanie, przesłuchanie, wyrok)

    5. etap kary (zesłanie i katorga syberyjska)

    6. powrót do kraju (lub pozostanie na miejscu osiedlenia)

    1. Emigrant

    Centrum polskości - wolna Polska. Wielka sprawa Wielkiej Emigracji wiązała się nie tylko z uchodźstwem, ale tłumaczyła się tym, że chce uprawiać politykę polską

    motyw emigracji i jej skład socjalno-zawodowy przesądziły o przyszłym charakterze tej zbiorowości i jej losach kolektywnych. Emigracja wojskowa i polityczna. Ta społeczność wyrosła z klęski powstania listopadowego. Emigracja nie mogła mieć instytucji państwowo-administracyjnych, lecz mogła mieć szereg innych własnych instytucji, np. prasa emigracyjna (broszury i druki ulotne). W społeczności emigracyjnej dokonał się podział wg statusu społecznego, podział wedle orientacji światopoglądowych:

    emigrant jako produkt kulturowy samotnych mężczyzn:

    wymiar życia zbiorowego na emigracji:

    emigrant jako „nowa osobowość zbiorowa”

    duchowe (?) czynności integracyjne - emigracja jako wspólnota rodzinna Polaków

    emigracja to „chora społeczność”

    emigracja jako święta przestrzeń w polistopadowej świadomości narodowej i charyzmatyczne jej postaci (poeci, starcy, mieszczanie, profeci)

    postacie emigracyjne w sferach życia: pielgrzym, żołnierz wolności, emisariusz, prorok, wielki starzec, sekciarz, paszkwilant,

    emigrant jako metafora sposobu egzystencji(?)

    1. Umierający (samobójcy romantyczni)

    samobójstwo to akt społeczny i akt egzystencjalny. Śmierć i miłość. Samobójca jako upiór, romantyczny wisielec. Samobójstwo włączane jako najwyższa ofiara patriotyczna do biografii romantycznego bohatera, wzoru zachowań. Wyjście jedyne i konieczne

    po 1831r samobójstwa motywowane względami osobistymi popełniali tylko bohaterowie trzeciorzędni (otaczano je litością lub pogardą)

    styl umierania i styl nieistnienia, zgon jako akt epistemologiczny. Umieranie jako sposób na przeżycie życia. Śmierć rewolucjonisty i śmierć emisariusza. Śmierć zdrajcy i szpiega - wiązały się z egzekucją

    romantyk - romantyczna literatura przypisywała im rolę wyjątkową

    1. heroiczna śmieć rycerza

    2. spowiedź przedśmiertna szlachetnego zbrodniarza

    3. (?)

    4. pożegnalne słowa samobójców

    dlaczego romantycy umierali tak młodo?

    1. w 1 poł XIXw warunki higieniczne w Europie były skandaliczne (gruźlica, syfilis)

    2. prowadzili awanturniczy(?) tryb życia

    3. mieli trudne dzieciństwo, ubogich rodziców, niedojadali, przymierali głodem

    4. brak hojnych mocodawców(?)

    5. Europa zaczęła się urbanizować, powstały wielkie centra (ale czy w mieście umierało się tak naprawdę szybciej niż na wsi?)

    6. A może z miłości do kobiety?

    Można powiedzieć, że umierali z powodów wynikających z panującego „ducha romantycznego”

    1. Marzyciel

    Marzycielstwo jako synonim romantycznego wywołało ciągnący się od stulecia spór - czy jest to objawem szkodliwej bierności, skłonności do kontemplacji, oderwania i ucieczki, rodzajem niebezpiecznej choroby, nałogu czy obłąkania niszczący organizm zdrowego człowieka. Karykatura romantyka przedstawia kogoś, kto żyje książkami i buja w obłokach. Jednak tym marzeniom romantycy przeciwstawiali rzeczywistość.

    Zachowania romantyków:

    1. postawa emocyjna(?) - kontrast między „marzeniem”, a „rzeczywistością”

    2. postawa tyrtejska - kontrast inspiruje zbliżenie „marzenia” do „rzeczywistości”, do wcielenia „ideału” w „życie”

    3. góruje marzenie o walce, czynie

    4. postawa ironiczna - stałe zderzanie się „marzenia” i „rzeczywistości” - pojawia się typ szyderczego lub wzniosłego ironisty

    Mesjanizm - marzenie mesjanistyczne o misterium zmartwychwstania Polski. Sposób istnienia narodu w XIXw przez egzystencję w marzeniu. Polska porozbiorowa tonęła w marzeniach. marzenie znajdowało się po stronie wolności.

    Postacie romantycznych marzycieli: młodzieniec , kobieta, dziecko, kochanek, śniący, marzyciel, opiumista, palacz fajki, czytelnik, narkoman

    Materia romantycznych marzeń: dym, obłoki, mgła, woda

    Wędrowiec jako wyraz marzenia

    1. podróż jako poszukiwanie esencji człowieczeństwa

    2. przestrzeń wędrowania - brak pkt wyjścia i pkt dojścia

    3. pielgrzymowanie jako rodzaj doświadczenia metafizycznego

    (?) - to wcielenie marzycielstwa. To marzycielstwo jako wyraz tęsknoty za zewnętrznością, za innością.

    Znaki warunkujące marzyciela:

    1. mieszkanie (odrębne style umeblowania, drobiazgi) - dwa aspekty przestrzeni: towarzyska i samotna

    2. ubiór - dandyzm

    3. występy artystyczne

    Barok:

    Pewnikiem była śmierć, która zawsze była blisko. Wierzono w kruchość życia i nietrwałość ciała. Dążenie do prostoty przeradza się z czasem w obojętność wobec śmierci i zmarłych tzn. w zdawaniu się na naturę wśród wykształconej elity...

    Dążenie do prostoty objawiało się też z pewną oschłością objawów żałoby. Odbywały się najmniejszym kosztem. Oznak żałoby przestrzegano skrupulatnie (...), a wiadomość o zgonach przyjmowano bardzo chłodno. Obojętność ta, choć przyjmowana była bez zastrzeżeń, nie była zjawiskiem powszechnym.

    Przechodząc z kościoła i cmentarza do domów, obrazy śmierci zmieniały formę i znaczenie. Celem jest pokazanie postępującego, ohydne zwłoki toczone przez robactwo, szczypane przez węże i ropuchy ustąpiły miejsca pięknemu, czystemu i lśniącemu szkieletowi. Szkielet nie musi być kompletny, aby pełnił swoja role. Czaszka i piszczele przedstawiają jakby wzór algebraiczny albo godło herbowe. Istnieje w kombinacji z innymi znakami jak klepsydra, zegar, kosa, łopata, grabarz. Znaki te utrwaliły się na zwyczajnych przedmiotach jakimi są vanitas. Vanitas również może być portretem. Obecność czaszki czyni z portretu w stylu vanitas coś pośredniego między alegorią a scena rodzajową, która tez zatrzymuje się przede wszystkim młodością a starością, jak miedzy życiem i śmierci.

    Życie i świat stały się przedmiotem wstrętu, z jakim ostatni ludzie średniowiecza i pierwsi odrodzenia zgodnie odnosili się do śmierci. Śmierć i życie zamieniły się rolami. Przedstawienia venitas pozwoliły nam odczuć nowe pojęcie już nie śmierci, ale śmiertelnego życia. Świat przesycony myślą o śmierci stał się cały, bez reszty, podejrzany. Ta myśl wywarła ogromy wpływ na obyczaje. Kapitalizm nie mógłby zapanować, gdyby pogoń za rozkoszą i natychmiastowym użytkowaniem dóbr, miały moc taka jak w średniowieczu. Człowiek renesansu epoki kapitalistycznej (cywilizacja Zachodu w wieki XVII) musiały się godzić z odkładaniem rozkoszy na przyszłość i kumulacją swoich zysków.

    Taki system długoterminowej kumulacji wymagał spełnienia pewnych społeczno - ekonomicznych warunków. Aby mógł narodzić się kapitalizm musiała zniknąć miłość życia, , aby jej miejsce zajął bardziej ascetyczny stosunek do życia i jego spraw. Życie przestało być tak upragnione w tym samym czasie, gdy śmierć zaczęła się wydawać tak bliska.

    KONWENCJE ESTETYCZNE EUROPEJSKIEGO BAROKU

    Styl w sztuce w końcu XVI w. do początku XVII w. Sztuka, jej konwencja estetyczna:

    Barok pokazuje emocje - wnętrze człowieka np. zagniewany Bóg, święty z grymasem na twarzy, czasem brzydki. W średniowieczu wszyscy byli idealizowani (piękni)- „uroda św. Augustyna”

    Artysta barokowy to pan sytuacji, wolny kreator własnej sztuki. Motywy piękna to filigranowe, niewysokie osoby („ideał piękna”)

    Przepych:

    1. jedwabne pantofle,

    2. biżuteria z drogimi kamieniami,

    3. peruki,

    4. dwukondygnacyjne pałacyki (salon i buduar),

    5. porcelanowe filiżanki z „orientu”.

    Cechy sztuki baroku:

    1. monumentalizm,

    2. patos,

    3. malowniczość,

    4. bogactwo dekoracji,

    5. efekt światłocienia (sztukateria),

    6. malowidła iluzjonistyczne- tematy religijne, mityczne, alegoryczne.

    Sztuka baroku przedstawia irracjonalny temat w sposób realistyczny.

    Barok wyraża emocje w sztuce. Artyzm epoki:

    Nowa estetyka literacka:

    Barok: ozdobny, nieregularny - linie faliste, kapryśny w estetyce.

    Oprawa do uroczystości muzycznych i teatralnych.

    Zdobione pałace, kościoły, ogrody, estetyka pełna smaku.


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    47 kultura europy pytania, wskazowki
    47 kultura europy - pytania, kulturoznawstwo
    Koło Ciska znaleziono ziarno sprzed 6 tys. lat (i figurkę), dziedzictwo kulturalne Europy
    Spoleczenstwa i kultura Europy - cwiczenia 2009-2010 Semestr Letni V.2, EUROPEISTYKA I ROK, ćwiczeni
    DKE (5) 07.11.2007, Dziedzictwo Kulturowe europy (5)
    Jednostka i indywidualizm w kulturze Europy, na studia
    47, SEM 3 OPR. PYTANIA, PiRK
    Wykład Kultury tkankowe pytania 2010
    34 demografia w kulturze europy, kulturoznawstwo
    Żydzi, Dyplomacja Europejska UWr, Społeczeństwo i Kultura Europy

    więcej podobnych podstron