1. Koncepcja historii kultury Arnolda Hausera

• podział dziejów nie według chronologii

• wytwory kultury i sztuki niezależne od chronologii

• podział średniowiecza na trzy zupełnie inne okresy

2. Średniowieczne sposoby mierzenia przestrzeni wg Gurewicza

• sposób postrzegania przestrzeni

• człowiek miarą wszechrzeczy

• nieścisłości w miarach

• przestrzeń w kategorii czasu (od wschodu do zachodu)

3. Kategoria czasu w kulturze średniowiecza

• Nazwy miesięcy związane z okresem wegetatywnym

• Klepsydry, od XII w. początki zegarów - XIV lepsze

4. Ewolucja kształtowania się etosu rycerskiego w świetle źródeł wykorzystanych przez Ossowską

• chansons de geste, romans courtois

• cechy rycerza

• atrybuty rycerza

• ideał a rzeczywistość

• wpływ kościoła (od XII w.) na tradycje rycerskie

• zasady pokojowe

5. Ciało jako źródło gestu w koncepcji Le Goffa

• rola symboli w średniowieczu (bestiaria, lapidaria, floralia)

• stosunek do ciała we wczesnym i późniejszym średniowieczu

• niektóre gesty

• gest ożywia sztukę

6. Przyczyny i przejawy regresu kultury wczesnego średniowiecza w interpretacji Le Goffa

• powstanie nawyków myślenia i odczuwania V - IX w., ekstremiści do XIV w.

• pozorna ciągłość tradycji antycznej

• korzystanie z niewłaściwych źródeł i w niewłaściwy sposób

• nowa publiczność, nowe ośrodki kulturalne (klasztor, dwór)

• z okresem wędrówek ludów regres techniki (budowle drewniane)

7. Hauserowska koncepcja sztuki średniowiecza

• podział średniowiecza na 3 części

• spirytualizm sztuki wczesnochrześcijańskiej

• sztuka formą pobożności, wyrażenie autorytetu i nieprzystępności w Bizancjum

• odświeżająca rola obrazoburstwa

• od wędrówek ludów do renesansu karolińskiego

8. Wpływ wynalazków na model życia w dobie odrodzenia

• trzy wielkie innowacje techniczne: artyleria, druk, transport (lądowy, dalekomorski, śródlądowy)

• odejście od etosu rycerskiego na rzecz efektywności

• rozwój nowych gałęzi przemysłu, czytelnictwa, papierów

• powstanie kapitalizmu

• nowe rośliny, nowe techniki

9. Źródła kultury chrześcijańskiej w interpretacji Le Goffa

• powstanie nawyków myślenia i odczuwania V - IX w., ekstremiści do XIV w.

• pozorna ciągłość tradycji antycznej

• korzystanie z niewłaściwych źródeł i w niewłaściwy sposób

• nowa publiczność, nowe ośrodki kulturalne (klasztor, dwór)

• „założyciele średniowiecza” (Boecjusz, Kasjodor, Izydor z Sewilli, Będą)

• renesans karoliński: dwór karoliński to kultura barbarzyńska

10. Rola klasztorów we wczesnym średniowieczu. Podstawowe sposoby ewangelizacji (Le Goff)

• w okresie wędrówek ludów panujący przebywają w dobrach wiejskich, związanych z klasztorem,

• w klasztorach doskonalenie rzemiosła i sztuki, duża ilość ksiąg

• ewangelizacja: niszczenie bóstw pogańskich, adaptowanie starych miejsc kultu

• Lerins, Monte Cassino

• monachizm irlandzki, chrystianizacja Germanii

11. Zachowania kurtuazyjne w średniowieczu i renesansie (Elias)

• „courtoisie” związane z dworem, przenika do mieszczaństwa

• XVI / XVII w. - nowa arystokracja - „civilite” (XVIII w. „civilisation”)

• spisywanie zasad dobrego zachowania przez środowiska duchowne i świeckie

• średniowiecze: „kurtuazja” na dworach;

• zmiana w odrodzeniu: traktat Erazma powtarza średniowieczną kurtuazję, ale wprowadza już „civilite” (ogłada); okres przejściowy w społeczeństwie - zwrot do wszystkich

12. Antropologia śmierci w kulturze europejskiej od średniowiecza do XVIII w. (Aries?)

• średniowiecze: zwiastuny śmierci, rodzaje śmierci (haniebna, świętego), obrzędy, optymistyczny stosunek do śmierci; publiczny charakter śmierci do XIX w., amulety w grobach do XVIII w.; żałoba i płaczki; idea czyśćca (XIII-XIV w.) i koncepcja Sądu Ostatecznego (XII - XIII w.); ostatnia próba i pokusy

• schyłek średniowiecza: od XIII w. wyrzeczono się widoku trupów, tendencje czynienia z życia wartości autonomicznej - śmierć końcem a nie przejściem; czarny kolor (XVI w.), rola procesji, testamenty (od XII w.)

• Odrodzenie: śmierć zdziczała - brak ostrzeżeń, śmierć jako podróż; sztuka życia a nie śmierci; cmentarze poza miastem (od XVII w)

• Barok: ceremonie = widowiska; motyw vanitas w XV, rzadszy w XVIII w., śmierć szczęśliwą przystanią

13. Motywy przemijania, rozkładu i tańca śmierci w kulturze średniowiecza (Huizing)

• Sztuka plastyczna podejmie motyw pod koniec XIV w., upodobanie do zwłok

• śmierć jako: 3 ciała, transi (rozkładające się ciało); kobieta; XII/XIII kościotrup

• stosunek do ciała świętych

• taniec śmierci - wszyscy równi

• obietnica zmartwychwstania ciała

14. Rola traktatów parenetycznych w wychowaniu od średniowiecza do wieku XVIII

15. „Książę” jako traktat renesansowy

• traktat parenetyczny czy polityczny, rozdział odpowiedzią na pytanie

• interwencja w aktualną politykę florencką

• niezgoda na ludzką bezradność, nastawienie na sukces i sławę indywidualną

• historia nauczycielką, wykorzystanie przykładów (naciągane)

16. Filozofia władzy Niccolo Machiavellego

• interes księcia interesem państwa, dla jego obrony wszystkie środki dozwolone (złamanie ethosu)

• istotą człowieka zło, książę lwem i lisem

• dbanie o przychylność ludu (krótkie kary, długie nagrody)

• zdobyć księstwo: przez krew, oręż, łut szczęścia, pieniądze, zabójstwo

• wojsko: narodowe, najemne, innego księcia

17. Znaczenie społeczno-politycznej sytuacji Włoch w kształtowaniu specyfiki kultury renesansu

• istnienie wolnych miast z własnym ustrojem

• XIV w okresem tyranii (ród Viscontich) i mordów, w XV w despotyzm

• przeciwnicy tyranii utworzyli republikę miejską, mordy na tyranach, miasto z patronem

• silne uzbrojenie miast-państw

• waga Florencji i Wenecji (Wenecja ze stałym wojskiem i silną flotą, szpiedzy, interesy z koloniami)

• XV w. Wenecja rozwija sztukę, władza duchowieństwa; ojczyzna statystyki i historiografii

• Florencja ojczyzną doktryn i teorii, działalność Medyceuszów - publiczne budowle i podatki; rozwój jubilerstwa, snycerstwa, rzeźbione arabeski

18. Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII w. (Mączak)

• Przewodniki (miejsca, zabytki, sposób podróży, czas podróży, mapy, gospody, higiena, cła)

• granice

• zabezpieczanie pieniędzy

• zagrożenia

• sposoby spędzania czasu

• kobiety

19. Przemiany w kulturowych postawach wobec potrzeb naturalnych człowieka na podstawie wybranych przykładów (Elias)

• w średniowieczu brak wstydu i zakłopotania, niewielkie ograniczenia

• Odrodzenie: średniowiecze + nowinki (chustki, widelce, serwetki); Erazm zaszczepia poczucie wstydu - XVII/XVIII na uboczu - XVIII nie mówi się o tym!; wycieranie nosa (XVI w. chustka prestiżogenna, XVII należy się zakrywać), spluwanie, sypialnia, agresja, higiena

• courtoisie-civilite-civilisation; nowinki stają się standardem

20. Średniowieczne i renesansowe formy życia towarzyskiego (Elias)

• „courtoisie” związane z dworem, przenika do mieszczaństwa

• XVI / XVII w. - nowa arystokracja - „civilite” (XVIII w. „civilisation”)

• spisywanie zasad dobrego zachowania przez środowiska duchowne i świeckie

• średniowiecze: „kurtuazja” na dworach; brak wstydu i zakłopotania

• zmiana w odrodzeniu: traktat Erazma powtarza średniowieczną kurtuazję, ale wprowadza już „civilite” (ogłada); okres przejściowy w społeczeństwie - zwrot do wszystkich; pojawiają się sformułowania całości zachowania - nie tylko przy stole („Dworzanin” Castiglione)

21. Renesansowe koncepcje magii i czarów

• Trithemius (określenie cech czarownicy), Torralba (dobry duch), Gauricus (czary nie są grzechem), Dee (kryształ)

• Faust

• Rozszczepienie czarnoksiężnicy-czarownice

• Prześladowania („Młot na czarownice” 1487, polowania z końcem XVI, szczyt XVII w., 1816 - zniesienie Inkwizycji)

22. Kulturowe źródła zjawiska polowań na czarownice

• wczesne średniowiecze: Kościół przeciw prześladowaniom; X w. „Canon episcopi”, wypędzanie; XV w. „Młot na czarownice”

• Obawy zamachu stanu od zawsze, podobieństwo wyobrażeń i praktyk magicznych w kulturach

• Pozycja znachorek, sposoby zabezpieczania się; psychoza

23. „Próby” M. de Montaigne jako wyraz postawy filozoficznej człowieka renesansu

&

24. Montaigne jako humanista (Tatarkiewicz)

• Sceptycyzm (neutralność wobec kluczowych zagadnień filozofii; unikanie ogólnych teorii) sposobem uprzyjemnienia życia

• Sztuka życia: doznawanie przyjemności, epikureizm; uniezależnienie od własnych namiętności

• Naturalizm: człowiek częścią przyrody, równy pośród innych istot

• Racjonalizm: człowiek widziany indywidualistycznie, ale ludzie mają te same instynkty; idee nie są ważniejsze niż rzeczywistość

• Idea tolerancji, zdrowego rozsądku, rozum miara prawdy,

• Traktuje siebie jako jednostkę; ukazuje problemy z różnych perspektyw, odwołanie do filozofii greckiej i rzymskiej (Sokrates, Platon, Cyceron, Seneka)

25. Geneza, czas trwania i zasięg kultury rokokowej. Estetyka rokoka (Kostkiewiczowa, Libera, Rabowicz)

• niezadowolenie z rządów apodyktycznego Ludwika XIV (klasycyzm barokowy), przełom w sferze obyczajowej w środowisku dawnych dworzan królewskich

• po śmierci Ludwika przeniesienie stolicy z Wersalu do Paryża (upadek centralizmu dworskiego)

• dominująca rola kobiety, buduar

• kapryśność, galanterie

• barok: aktor - rokoko: tancerz, feminizacja mężczyzn

• reforma zwyczajów małżeńskich

• intymność, kameralność, funkcjonalizm

• Francja, Bawaria, Saksonia, Austria, Prusy, Czechy, Śląsk, Polska, Rosja

26. Zakres rozumienia pojęcia „kultura europejska” w myśli P. Chaunu

• podział Europy na obszary A (Francja Niemcy, Niderlandy), B (Włochy, Hiszpania, Portugalia), C (Polska, Rosja, kraje słowiańskie)

• jako pierwszy: „europejska” = Europa Wschodnia; Bałtyk - Morze Czarne

• rozwój cywilizacyjny, wielki handel, kolonializm

27. Rola demografii historycznej w rekonstrukcji obrazu kultury wybranej epoki (Chaunu)

• pojęcie „demografia”

• 1680-1800 podwojenie ludności, wyróżnik Europy

• XVIII w.: zestawienia wymiarów człowieka, ilości, rozmnażania

• 3 klucze do dawnej demografii (celibat, wiek zamęścia kobiet, interwał intergenetyczny)

• modele małżeństwa

28. Modele małżeństwa w XVII i XVIII w. oraz ich wpływ na zróżnicowanie poziomu cywilizacyjnego w Europie (Chaunu)

• przemiana instytucji małżeństwa (XV-XVI w.) a granice Europy

• model europejski małżeństwa, zmienność zależna od warstwy społecznej

• warunki ekonomiczne małżeństw

29. Specyfika kultury rosyjskiej XVII i XVIII w. na podstawie analizy wybranych zjawisk kultury

• wędrowni skomorochowie, od XVII w pałacu i domach bojarów

• architektura: tradycyjne cerkwie, ludowa ornamentyka

• ubiór, rozrywki, światopogląd, wpływ cara

• w malarstwie kanony cerkiewne, w wieku XVIII zerwanie

• folklor: wizja monarchy, zanik pierwiastka historycznego, rozwój baśni; początek kolekcjonowania wytworów sztuki ludowej, częstsze krytykowanie cara

• rozwój rzemiosła (np. zegarmistrzostwo)

• 2 rodzaje budownictwa

• wojny = migracje, folklor ogólnorosyjski

30. Reformatorska rola Piotra I w kształtowaniu oświeceniowego oblicza Rosji

• podróże w młodości

• reforma kalendarza (juliański)

• grażdanka -> I czasopismo

• reforma stroju

• tabela rang i podział społ. na 14 klas: ludność wojskowa, cywilna, dworska

• nowa koncepcja domów

• Petersburg

• Sprowadzanie artystów z Włoch, Niemiec, Czech

• Próba zaszczepienia ambitnego teatru

• Próby dziejopisarskie

• Reforma szkolnictwa, wysyłanie młodzieży

• Biblioteka prywatna i publiczna

• Muzea

• Assambleje: bale w okresie karnawału

• Rozwój jubilerstwa i zegarmistrzostwa

31. Rola Fryderyka II w kształtowaniu nowoczesnej kultury niemieckiej

• młodość

• armia

• reforma sądów i prawa

• Sansoucci

• Twórczość

• kultura Prus (policentryzm, mieszczańska)

• szkolnictwo, Akademia Nauk

• kult prusactwa

32. Romantyczne style zachowań

• dandys, gentleman, dekabrysta

• wyznacznikiem wzory literackie

• erotyka: sentymentalna czułość, zachwyt miłością rycerską, mit Wertera, posłuszeństwo miłości

• emancypacja, polski ideał kobiety - Emilia Plater

33. Znaczenie mody w okresie romantyzmu

• indywidualizm

• gotycyzm, wzorem Werter

• fryzury, toupet, wstążki

• moda na egzotykę i muzealność

• moda na palenie tytoniu

• meble - gotycyzm i praktyczność

34. Kultura mieszczańska w koncepcji B. Franklina i ocenie T. Veblena (Ossowska, Veblen)

• Franklin wywodzi się i zwraca do drobnomieszczaństwa, przeciwko dziedziczeniu zaszczytów, pozycja wedle zasług; doczesność aspiracji, trzeźwość, oszczędność, kult zrównoważonego budżetu, planowość i metodyczność, użyteczność jest cnotą, utylitaryzm w stosunku do religii; ideał kupca, kobieta przeznaczona do pracy w domu

• Veblen

35. Rola salonu w kształtowaniu modelu zachowań w dobie baroku i oświecenia

36. Mecenat i jego formy w dobie średniowiecza i odrodzenia (Hauser, Burke)

• Odrodzenie: 5 systemów mecenatu (domowy, zamówieniowy, rynkowy, akademicki, stypendialny)

• Mecenasi: duchowni i świeccy, Kościół tradycyjnym wielkim mecenasem sztuki (dominacja tematyki religijnej V- XVII w.); ale we Włoszech dominacja świeckich

• Mecenat publiczny i prywatny,

• Rola bractw religijnych we Włoszech

• Motywy mecenasów, prestiż

37. Człowiek baroku - charakterystyka na podstawie wybranych modeli (naukowiec, kaznodzieja)

• kaznodzieja: zadania kościoła, style kazania, wpływ kazań na literaturę, kształcenie kaznodziejów, cechy dobrego kaznodziei, przygotowanie kazania, części kazania; architektura kościoła przystosowana do głoszenia kazań

• uczony: ludzie nauki (Bacon, Kepler, Fludd, Burton, Galileusz, van Helmont, Cavalieri, Mersenne, Kartezjusz, Gassendi, Harvey); nie trzeba znać języków, zamknięcie uniwersytetów na nowinki; państwo i ukrywanie się; tworzenie instytucji salonów, mecenasi

38. Jakie cechy mentalności uznaje Le Goff za charakterystyczne dla mieszkańców Europy Zachodniej X-XIII wieku?

• dominujące poczucie niepewności

• rola tradycji i autorytetów

• innowacje grzechem

• rola cudów

• symbolizm

• poszukiwanie bezpieczeństwa w jasności (gotyk)

• XII w rozwój postaw intelektualnych, książka narzędziem

• Rozwój scholastyki - dyskusja z konkluzją

• Życie duchowe ulega interioryzacji, gotyk staje się moralny, exempla i przypowieści

• negatywny stosunek do ciała

• duże znaczenie rozrywki, święto okazją do pokazania prestiżu

---