Tradycja wróżb andrzejkowych

Otworzone dziś będą tajemnic bramy,

Do wróżb dziś namawiamy, do wróżb zapraszamy.

W ten dzień przedziwny, dzień andrzejkowy,

W przyszłość zajrzymy choćby ten raz,

Niech się podniesie sezamu głaz...

Już od najdawniejszych czasów człowiek starał się przepowiedzieć przyszłość, dlatego u wielu ludów przetrwała wiara we wróżby. Przepowiadano ją ze znaków na niebie, z wyglądu i zachowania roślin i zwierząt, ze snów, z różnych przedmiotów codziennych i niecodziennych takich jak: łyżka, polaną, węgiel, igły, ziarnka piasku, karty, wianki, łupiny.

Przepowiadanie przyszłości było możliwe tylko w czasie niezwykłym. Za taki uważano przełom jesieni i zimy. Wtedy obecne wśród ludzi duchy mogły odsłonić tajemnice przyszłego losu. Nie czyniły jednak tego wprost. Przedmioty, rośliny i zwierzęta służyły nawiązaniu kontaktu z przybyszami z innego świata: świętymi, duchami, duszami, demonami. Do ludzi należała natomiast interpretacja otrzymanych znaków.

Katarzynki i Andrzejki były to wieczory wróżb poświęconych miłości i małżeństwu. Podczas pierwszego- 24 listopada, kawalerowie mogli się dowiedzieć, jaka im przypadnie żona. Kawaler kładąc się spać wkładał pod prześcieradło kobiece ubranie, a pod poduszkę karteczki z wypisanymi imionami dziewcząt. Rankiem sięgał pod poduszkę i jaz znał imię wybranki. Wstawiał też do wody ściętą gałązkę wiśni lub czereśni. Zakwitnięcie jej w wigilię Bożego Narodzenia oznaczało szybki ślub.

29 listopada w wigilię Świętego Andrzeja panny dawały upust swojej pomysłowości w odgadywaniu swojego losu. Podobnie jak chłopcy losowały włożone pod poduszkę karteczki z imionami, Sny również były prorocze, tym bardziej, że dziewczęta kładły się spać po całym dniu poszczenia i gorących modlitw do patrona. By uchronić się przed koszmarami nocnymi zjadały ząbki czosnku. Puszczały tez na wodę igły albo świece. Jeżeli spotkały się znaczyło to, że para będzie razem. Panny paliły strzępki papieru i kłębki wełny, aby z ich cieni i sposobu spalania wnioskować o ślubie. Przyszłą drogę życiową określały też przedmioty ukryte pod talerzami ( pierścionek lub wstążka oznaczał ślub, różaniec-klasztor, listek lub kwiatek- staropanieństwo, lalka- panieńskie dziecko, ziemia- śmierć. Dobrymi pośrednikami w zdobywaniu wiedzy o kolejności wychodzenia za mąż były zwierzęta. Dziewczyny szykowały placki, kulki ciasta lub tłuszczu i dawały to psu. Ta, której kulkę zjadł, jako pierwszą, miała w pierwszej kolejności wyjść za mąż. Tak samo czyniły z innymi zwierzętami.

Katarzynki, jako dzień wróżb wyłącznie chłopców odszedł prawie w zapomnienie. Pozostały andrzejki będące zabawą połączoną wspólnymi wróżbami dziewcząt i chłopców. Zwyczaj wziął się stąd, że dzień Andrzeja zwykle kończy rok kościelny i obrzędowy a wraz z Adwentem rozpoczyna się nowy rok.

Obecnie ten zwyczaj ludowy przeżywa renesans. Jest to okazja do spotkania się, zabawienia we wróżbitów próbujących odgadnąć przyszłość nauczycieli, dzieci i rodziców oraz do podtrzymywania żywotności tradycyjnych zwyczajów.

W związku z tym, że andrzejki wiążą się z pewną tajemniczością, zadbajmy o stworzenie odpowiedniego nastroju. Pamiętajmy, by spotkanie było zorganizowane w sposób pozwalający na rozwijanie wyobraźni i wrażliwości estetycznej dzieci, z przewagą elementów zabawowych.

Scenariusz zajęć

Temat: Wróżby andrzejkowe.

Cele ogólne: - poznanie tradycyjnych wróżb związanych z andrzejkami,

- zainteresowanie dzieci wyposażeniem wiejskiej chaty oraz wyglądem regionalnego stroju ludowego,

- utrwalenie zabaw tradycyjnych i ludowych,

- wzbogacenie czynnego i biernego słownika dzieci,

- rozbudzanie i ukierunkowywanie aktywności dzieci i rodziców,

- wzmacnianie więzi emocjonalnej z rówieśnikami i rodzicami,

- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego,

- zachęcanie do kultywowania wieczorów andrzejkowych.

Cele operacyjne: - wróży sobie przyszłość,

- nazywa niektóre elementy wyposażenia dawnej wiejskiej chaty, określa ich funkcję w przeszłości,

- bawi się w zabawy ludowe z lubelskiego: „Kasieńka”, „A idźże chodaczku” i zabawy tradycyjne: „Karuzela”, „Nitka”, „Dwóm tańczyć się zachciało”,

- jest aktywne, otwarte, ciekawe

Środki dydaktyczne: eksponaty przedmiotów używanych dawniej w gospodarstwach wiejskich, lubelski strój ludowy, miednice z wodą, monety, butelka, kartoniki z napisami imion i miejscowości, skrzynia z przedmiotami charakteryzującymi dany zawód, sznurki, chustka, duży kosz, drzewko z wróżbami, klucze, wosk, gałązki wiśni, plastikowe kubeczki, elementy dekoracji: sylweta słońca, księżyca, znaki zodiaku, gwiazdki, lampiony.

Przebieg:

1. Zabawa integrująca grupę „A hej, a ho”.

Uczestnicy spotkania stoją w kręgu. Śpiewają piosenkę wykonując gesty wynikające z jej treści.

Miło mi was dziś powitać w naszej miejscowości Szeroki gest powitalny

poprzez rozłożenie rąk do

boku

witam pięknie wszystkie dzieci oraz miłych gości szeroki gest prawą ręką,

prawą ręką, lewą ręką

A hej, a ho, zabawmy się w piosence pozdrawiają się prawą i

lewą ręką

A hej, a ho podajmy sobie ręce podają sobie ręce

A hej, a ho zrobimy duże koło tańczą w kole

A hej, a ho zatańczymy wesoło obrót w miejscu.

2. Wszyscy gromadzą się przy scenerii wiejskiej chaty. Nauczycielka ubrana w strój ludowy ze swojego regionu prezentuje poszczególne części ubrania używając ludowego nazewnictwa oraz wyposażenie wiejskiej chaty: kołowrotek, maselnica, maglownica, moździerz, sagan, lampa naftowa, żelazko. Omawia przeznaczenie.

3. Zapoznanie ze zwyczajem wróżb andrzejkowych. Zapalenie lampionów. Przyciemnienie świateł.

4. Nauka wiersza, jako prośby o pomoc we wróżbach.

„W przedszkolu zabawa, Andrzejek to czas.

Niech magia i wróżba królują wśród nas”.

Wiersz ten dzieci i rodzice powtarzają razem przed każdą wróżbą.

5. Nauczyciel wypowiada zaklęcie a dzieci i rodzice wrzucają monetę 1 gr. do miski z wodą.

„Hokus- pokus, czary mary,

Aby wróżba się spełniła złóżmy dary”.

6. Zabawa ruchowa ze śpiewem „Wróżba” ( melodia „Karuzeli”) w dwóch kołach współśrodkowych.

Chłopcy, dziewczęta dalej spieszmy się

Wróżba na nas czeka, wzywa nas z daleka.

Starsi już wróżą, a młodsi jeszcze nie.

Hej hopsasa, jak wróżba toczy się,

Hej dalej, dalej do zabawy spieszmy się.

7. „Co mnie czeka?”

Na stole kładziemy wstążki, cukierki, gałązkę, krzyżyk, przykrywamy to kubeczkami. Pod jednym z nich nie ma nic. Dzieci i rodzice odkrywają kubek, nauczycielka tłumaczy znaczenie przedmiotów: wstążka- małżeństwo, odnowienie ślubu, cukierki- słodkie życie, gałązka- podróż, krzyżyk- modlitwy, pusty kubek- pożyczka, brak wygranej w totolotku.

8. „Sznurki”

Uczestnicy zabawy rozwiązują supełki zawiązane na sznurku. Kto pierwszy wszystkie rozwiąże, poradzi sobie ze wszystkimi kłopotami.

9. Zabawa tradycyjna „Nitka”.

10. Wróżenie z butów.

Rzucamy za siebie but, jeśli upadł tak, że jego czubek jest zwrócony do drzwi, to oznacza, że już niedługo pozna nową osobę, jeśli w inną stronę, jeszcze trochę poczeka na nowego przyjaciela.

11. Kto pierwszy powędruje w świat?

Wszyscy śpiewają piosenkę „A idźże, chodaczku” ustawiając buty jeden za drugim i kolejno przesuwając w stronę drzwi. Czyj but pierwszy przestąpił próg, ta osoba pierwsza pojedzie w daleką podróż.

I. A idźże, chodaczku po caluśkiej izbie. A nie oprzyjże się aż na samej przyzbie.

Oj tak, oj tak oj tak, tak, oj tak,

Oj tak, oj tak, oj tak, tak.

II. Kasieńka się śmieje. Kasia się raduje, że jej chłopak pierwszy we świat powędruje.

Oj tak...

III. Kamień na kamieniu. Na kamieniu kamień, piszcie se dziewczęta, swoje imię na nim.

Oj tak...

12. Wirująca butelka.

Na karteczkach wypisane są nazwy miast i państw. Układamy je dookoła dywanu. Po środku kręcimy butelkę. Po zatrzymaniu wskaże przyszłe miejsce zamieszkania.

13. Zabawa tradycyjna „Dwóm tańczyć się zachciało”.

14. „Drzewko szczęścia”

Na gałązkach drzewa wykonanego przez nauczycielkę wiszą jabłuszka z wróżbami. Każdy uczestnik zdejmuje jeden owoc z wróżbą.

15. Zabawa przy piosence ludowej „Kasieńka”.

Szła Kasieńka do ogrodu z koszyczkiem.

Spotkała się z ogrodniczkiem Jasiczkiem.

Ogrodniczku, ogrodniczku pomóż mi,

Bo z koszyczkiem na ramieniu ciężko mi.

La, la, la...

16. Słuchanie śpiewanej przez nauczycielkę piosenki „Andrzejkowe wróżby”.

I. Andrzejkowe mamy święto,

Co się dzisiaj nam wywróży?

Mamy miskę pełną wody,

Wosk w garnuszku i klucz duży.

Ref. : Wosk lejemy, wosk lejemy..

Zaraz wszyscy się dowiedzą,

Co nam wróżby, co nam wróżby,

Co nam wróżby przepowiedzą?

17. Lanie wosku.

Zwrócenie uwagi na zachowanie bezpieczeństwa.

Odczytywanie wróżb z cienia rzucanego na ścianę.

18. Podsumowanie spotkania.

-Czy podobały wam się wróżby?

-Kto zna jeszcze inne?

-Czy należy wierzyć we wróżby?

-Dlaczego wróżyliśmy sobie?

Zachęcenie do kultywowania wróżb w przyszłych latach.

19. Piosenka na zakończenie spotkania- „Bujany walczyk”.

Wszystkim pięknie dziękujemy za wspólną zabawę,

Może znów się zobaczymy, razem zatańczymy.

Raz w prawo, raz w lewo, w przód i w tył

Byś długo pamiętał żeś z nami był.

Wszyscy stoją w kole wykonując podczas śpiewu gesty wynikające z tekstu piosenki.

Rozdanie gałązek wiśniowych.

Opracowała: Wioletta Kosmowska.

---