Jurij Łotman, Aleksander Puszkin,

przeł. Anna Węgrzyn, wstęp Bohdan Galster,

Warszawa 1990.

WSTĘP

• Łotman - katedra literatury rosyjskiej w Tartu (Estonia). książkę pisał dla czytelników z rosyjskiego kręgu językowego, którzy elementarną wiedzę o Puszkinie i jego czasach otrzymali (dom, szkoła).

• luka - o Mickiewicza (= sprawach polskich u Puszkina), Mickiewicz w Moskwie - grudzień 1825; Puszkin - 8 września 1826.

• W pamięci Rosjan Mickiewicz pozostał jako poeta natchniony, o niezwykłym darze improwizacji. Puszkin = orędownik Mickiewicza (styczeń 1828 - notatka dla policji politycznej w sprawie zezwole-nia na powrót do ojczyzny). Mickiewicz o Puszkinie: Puszkin i ruch literacki w Rosji. Puszkin rozpa-trywał stosunki polsko-rosyjskie w aspekcie historycznym. Pod bezpośrednim impulsem lektury Mic-kiewicza napisał jeden z najświetniejszych i najgłębszych swoich utworów: Jeźdźca miedzianego.

• inny charakter romantyzmu rosyjskiego (mniej wyzywający wobec oświecenia i klasycyzmu; krót-szy; nie zostawił głębokich śladów w świadomości narodowej, estetycznej, literackiej).

WPROWADZENIE

rzadko los jednostki tak ściśle związany z historią, losami państw i narodów, jak za czasów Puszkina.

1. ROZDZIAŁ. Lata młodości.

• Puszkin urodził się 26 maja 1799 w Moskwie w domu Skworcowa przy ul. Niemieckiej. Ojciec, ma-jor w stanie spoczynku, Sergiusz Lwowicz Puszkin, matka, Nadieżda Osipowna (zd. Hannibal). Starsza siostra i trzej młodsi bracia. Puszkinowie = szlachta rodowa, niezamożni, skraj ruiny mająt-kowej, wykształcona warstwa towarzystwa. Kształcenie dzieci - niesystematyczne. Puszkin - czło-wiek bez dzieciństwa. Lekko rozstał się z domem, w wierszach nie wspominał rodziców.

• odpowiednik świata dzieciństwa - Liceum (powstały w świadomości obraz - różny od rzeczywisto-ści) program nauczania nieprzemyślany, skład ciała profesorskiego przypadkowy, słabo wykształ-cony; siedziba - carskie Sioło (letnia rezydencja carska, w oficynie pałacu Katarzyny); izolacja, se-paracja od dworu. Program zajęć obszerny i powierzchowny. Pozytywna strona - „duch Liceum”. Wśród licealistów kultywowany duch niezależności i poszanowania własnej godności. Puszkin po-czuł się Poetą (zaczął pisać mając 13 lat i drukować prawie równocześnie). Kult przyjaźni, do żad-nej grupki nie został przyjęty całkowicie. Najsilniejsze więzi przyjaźni: Delwig, Puszczyn, Malinowski i Küchelbecker. Dla Puszkina Liceum jako idealne królestwo przyjaźni, a licealni przyjaciele - jako idealne audytorium jego poezji.

• Puszkin w wieku chłopięcym niepewny siebie, stąd - brawura, zadziorność, chęć przodowania. W domu uchodził za niezdarę, dla tego najwyższej cenił zręczność, siłę, umiejętność samoobrony. Du-że wrażenie na Liceum i licealistach - rok 1812. Odpowiedzią na wszystko - poezja.

• 3 okresy wieku przyjaciół Puszkina:

1. od Liceum do czasów Odessy włącznie - dojrzalsi wiekiem, doświadczeniem życiowym, pozycją służbową; grają rolę jego nauczycieli. Czaadajew, Fiodor Glinka, Mikołaj Turgieniew, Kawierin, Mo-łostow, Mikołaj Kriwcow.

2. dom w Michajłowskoje (siedziba przodków - 1817 i lata zesłania), lgnie do rówieśników. Rylejew, Bestużew, Delwig, Baratyński, Jazykow.

3. lata 30. Iwan Kiriejewski, Pogodin, Gogol, Kolcow, Bieliński.

• Wśród bliskich przyjaciół szczególne miejsce - Żukowski.

• Gdy umierał - nie wspominał rodziny, a Liceum i Katarzynę Karamzinę. Liceum zastąpiło dzieciń-stwo.

• W Liceum dwukrotnie wprowadzany między poetów. Pierwsze pasowanie - 8 stycznia 1815, spot-kanie z Dizerżawinem (największy z XVIII-wiecznych poetów). Drugie: przyjęcie go do „Arzamasu” - nieoficjalnego towarzystwa literackiego (jesień 1817), pseudonim Świerszcz. Poczuł się dopusz-czony do grona powszechnie uznawanych poetów.

2. ROZDZIAŁ. Petersburg. 1817-1820.

• 14 XII 1829 zatęsknił za domem, wybrał się do Carskiego Sioła. W młodości - Dom (Liceum, Peter-sburg) = cela i niewola. Za murami przestwór, swoboda. W poezji Liceum to porzucony klasztor, a Petersburg - olśniewający i kuszący cel ucieczki. Z Liceum pisał listy do siostry.

• W Petersburgu mieszkał od początku czerwca 1817 do 6 maja 1820, kiedy wyruszył traktatem car-skosielskim zesłany na południe. Marzył służbie wojskowej (ojciec, obawa kosztów, namawia na służbę cywilną). Puszkin przyjęty do Kolegium Spraw Zagranicznych, 13 czerwca przysięga.

• Petersburg zawrócił mu w głowie. Hulanki. Dążenie do wspólnoty, współdziałania, potrzeba bratniej więzi. Nawiązuje rozmaite literackie i towarzyskie znajomości. Nie należy do jednego kółka - po-szukuje, umie się przystosować, ale nie zatraca się w cudzych charakterach i normach. Poszukuje samego siebie.

• „Arzamas” - nieprzygotowany do działalności politycznej - rozpadł się. Tu zbliżył się Puszkin z Mi-kołajem Turgieniewem i Michałem Orłowem. Turgieniew - szczególna rola, 10 lat starszy, surowe zasady etyczne, głęboka religijność, idea - walka z niewolnictwem, niecierpliwy, sądy ostre. Stały gość - Puszkin. Turgieniew spoglądał z góry na poezję, wyjątek - użyteczne, agitacyjne wiersze polityczne. Gwałtowne ataki Puszkina na rząd, epigramaty i lekkomyślny stosunek do służby pań-stwowej (Turgieniew - stanowisko w Radzie Państwa, ministerstwo finansów) zmuszały go do „be-sztania i upominania” poety.

• prawdopodobnie na jesieni 1817 Puszkin poznał Fiodora Glinkę (literat, członek tajnych organizacji dekabrystowskich). Glinka, prezes Wolnego Towarzystwa Miłośników Literatury Rosyjskiej w Peter-sburgu, wciągnął Puszkina do działalności legalnej, po cichu kierowanej przez stowarzyszenia kon-spiracyjne.

• Puszkin był wyjątkowo głęboko, organicznie związany z kulturą oświecenia.

• Otaczający Puszkina opiekunowie i mentorzy - od Karamzina do Mikołaja Turgieniewa - nie mogli zrozumieć, że wytycza on nową i własną drogę: ich zdaniem po prostu zbaczał z drogi.

• „Zielona Lampa” - literacko-teatralne kółko, powstałe wiosną 1819 = legalna filia Związku Dobra Publicznego. stale stykając się z członkami tajnego stowarzyszenia, Puszkin wiedział o jego istnie-niu i chciał do niego wstąpić. nie został o to poproszony zraniło go to, był urażony i dotknięty.

• W kresie wewnętrznych rozterek ratunkiem okazała się znajomość z Piotrem Czaadajewem. Należał on do Związku Dobra Publicznego, ale nie przejawiał w nim aktywności. Marzył, by zapisać się w kartach historii. Uczył Puszkina gotować się do wielkiej przyszłości i szanować w sobie sa-mym człowieka, którego imię będzie należało do potomnych.

• Puszkin - urok osobisty, dar nawiązywania przyjaźni, budzenia miłości, lecz także nienawiści, miał zawsze wrogów. 1819-1820 w Petersburgu - wielu donosicieli (duża gorliwość Wasilija Karazina). Plotka (rozpuścił Fiodor Tołstoj, „Amerykanin”) - poeta na polecenie rządu został poddany chłoście. Puszkin czuł się zhańbiony, życie uznał za przegrane. Starania Karamzina, Czaadajewa, Glinki - złagodziły jego los: miejsce zesłania (nie Syberia ani Wyspy Sowieckie) - południe, skierowanie do kancelarii generalskiej - lejtnanta Iwana Inzowa. Wyruszył 6 maja 1820.

3. ROZDZIAŁ. Południe. 1820-1824.

• Podążał do Jekatierinosławia (ob. Dniepropietrowsk). Formalnie nie był zesłany, przeniesienie służ-bowe. Zwierzchnik Puszkina - hr. Kapodistria, na polecenie cara przedstawił listownie „winy” poety. List ten = najlepsza rekomendacja, Inzow wziął go pod opiekę.

• Jechał w towarzystwie swego pańszczyźnianego piastuna, Nikity Kozłowa. Okres tułaczki - do 9 sierpnia 1824. W drodze - czas zastanowić się nad sobą.

• Preromantyzm, potem i romantyzm, dostrzegł w poecie geniusza, którego niepowtarzalny swoisty duch wyraża się w oryginalności jego dzieła. Twórczość poety zaczęto uważać za powieść autobio-graficzną, w której wiersze i poematy = rozdziały, biografia = fabuła. Romantyzm pomógł mu stać się w poezji wyrazicielem swojego pokolenia, sprzyjał właściwemu kształtowaniu się jego osobowo-ści. Podstawowy wymóg romantyzmu - stałość. Głowne cechy bohatera romantycznego: samot-ność, rozczarowanie, „zobojętnieni wobec życia i jego uroków”, „przedwczesna starość serca”, był stale w podróży, światem - droga.

• 17 maja przybył do Jekatierinosławia. Służby nie podjął. 21 maja - do Petersburga przychylna opi-nia Inzowa. Przeziębił się (kąpiel w Dnieprze), zabrali go Rajewscy jadący na Kaukaz. na statku na-pisał elegię Zgaszona już niebieska żagiew… W nocy 19 sierpnia 1820 przypłynęli. Niezachowany utwór Uwagi o dońskich i czarnomorskich Kozakach. Zaczął tworzyć Jeńca Kaukazu. Odkrył Andre Cheniera i Byrona, zaczął systematycznie uczyć się angielskiego. Na początku września wyjechał z Rajewskimi. dotarł do Kiszyniowa (tu przeniósł rezydencją Inzow). Pobyt tu: od 21 września 1820 do 2 lipca 1823. Wcześniej jechał przez Krym - jego obraz olbrzymia rola w życiu i twórczości = wyobrażenie szczęścia.

• W latach dojrzałości twórczej Puszkin = Poeta.

• zamieszkał w stojącym na uboczu domu Inzowa, parter. Po trzęsieniu ziemi, nie opuścił ruin, miesz-kał w nich dalej. Tu powstały: Jeniec Kaukazu, Gabrieliada, Bracia Rozbójnicy, wiele wierszy (m.in. Czarny szal, Sztylet, Do W. L. Dawydowa, Do Czaadajewa, Napoleon, Do Owidiusza, Pieśń o wieszczym olegu), artykuły, zaczął poematy: Fontanna na Bakczysaraju, Eugeniusz Oniegin ca-łość, element jednoczący: obraz autora („poeta-zbieg”, „poeta-wygnaniec”).

• Puszkin utożsamiał się z Owidiuszem. Obrazy więźnia, zbiega, wygnańca - też w listach.

• W utworzonym przez Puszkina typie osobowości poetyckiej istotny element motyw wiecznej, ukrywanej, nie odwzajemnionej miłości. Elegia Pierzcha lotnych obłoków gromada niesforna… (3 ostatnie wersy - jakoby o kobiecie, którą kochał), Fontanna z Bakczysaraju (niby z „miłosnymi bred-niami”). świadome i celowe dążenie Puszkina do stworzenia sobie w literaturze „drugiej biografii”, która w oczach czytelników wiązałaby jego utwory w określony kontekst.

• W Rosji brak przepisów chroniących autora i regulujących prawną stronę działalności wydawniczej + zesłanie Puszkina - zmuszające go do korzystania z pomocy pośredników - nieudolnych, nie za-interesowanych sprawą, nieraz nieżyczliwych + pogląd w literaturze rosyjskiej poezja jest darem bogów, a nie pracą i otrzymanie wynagrodzenie poniża. Stąd trudności finansowe Puszkina. Małe honoraria dla pisarzy.

• 1. poemat Rusław i Ludmiła 1820.

• Pobyt w Kiszyniowie - kontakty z ruchem dekabrystowskim (ich nadzieja na ujęcie się Rosji za Gre-kami, przeciw tyranii). powstanie greckie wzbogaciło Puszkina o przeżycia związane z wybuchem politycznego entuzjazmu + pozwoliło z bliska obserwować najważniejsze wydarzenia epoki.

• Największe znaczenie w tym okresie - bliska znajomość z Michałam Orłowem. W domu Orłowa przyjęto poetę jak swego. W tym czasie studiował projekt wieczystego pokoju Saint-Pierre'a w uję-ciu Rousseau. miał inny stosunek do tej sprawy niż Orłow (opierając się na autorytecie Rousseau proponował wieczysty pokój będący rezultatem przymierza rządów rewolucyjnych). Jednak główny temat rozmów w Srodowisku Orłowa i w domku Rajeskiego = wewnętrzne sprawy Rosji. Szczegól-nie Puszkin napadał na szlachtę rosyjską.

• Puszkin nie mógł usiedzieć w Kiszynowie, chętnie urlop od Inzowa. często jeździł do kamionki (= majątek Wasilija Dawydowa).

• powstała w tym czasie liryka polityczna. Najważniejszy oręż Puszkina w walce z upokarzającą po-zycją życiową - zaszczepienie mu przez Czaadajewa przekonania o własnej wartości.

• bogate i trudne doświadczenie życiowe, nawyk ostrej samoanalizy, świadome modelowanie cha-rakteru. Puszkin w tajnym stowarzyszeniu - NIE (choć chciał). luty 1822 - śledztwo przeciw Orło-wowi. odsunięty od dowodzenia. wiosna 1823 - zmiana w administrowaniu południem, namiestni-kiem - Michał Woroncow. Puszkin pod jego zwierzchnictwem, w Odessie od 1 sierpnia 1824. Pu-szkinowi dokuczał brak pieniędzy. Świat kłopotów i rozczarowań bardziej gorzkich i bolesnych. Wstrząs - rozbicie grupy kiszyniowskiej, aresztowanie Rajewskiego, odsunięcie Orłowa.

• zdrada stały element rozmyślań (odrzucił propozycję spotkania z uwięzionym Rajewskim). Kry-zys w ewolucji dekabryzmu. nastroje towarzyszące wydarzeniom wyraz w liryce okresu odeskie-go (Wolności siewca sam na pole…, Demon, Strażnik w bezruchu drzemał przed carskim poko-jem…, Po co byłeś wysłany, któż ci przyjść polecił?…). W Odessie powstanie. Idylliczne 2 rozdziały Oniegina.

• „Gra w przyjaźń” Puszkina i Rajewskiego. Łączyłą ich tez miłość do aroliny Rozalii Tekli Sobańskiej z domu Rzewuskiej, z drugiego męża Ozyrkowicz, z trzeciego - Lacroix. Była ona kochanka i agen-tką polityczną dowódcy południowych osad wojskowych, generała Iwana Witta (ten sprzedał deka-brystów rządowi). Zbierała informacje o Mickiewiczu (załatwił sobie u niej paszport) i Puszkinie.

• miłość - wyjątkowe miejsce zajmowała w układzie życia w epoce Puszkina. Główny temat poezji, rozmów z kobietami. Miłość do Sobańskiej, do Amalii Riznicz (20 lat, żona kupca, poznana w lipcu 1823, Pod lazurowym niebem krainy ojczystej…, Dla ojczystego brzegu w dali…), do Elizy Woron-cowej (7 lat starsza, córka ks. Branickiego, żona zwierzchnika - Mikołaja Woroncowa, poznana na jesieni 1823). Konflikt z Woroncowem, dla którego poezja = bzdura. Był zazdrosny o Puszkina. Wi-dział w nim tylko kolegialnego sekretarza. Zaczął donosić na niego do władz.

• Moskiewska policja rozpieczętowała list Puszkina - przyznawał się do entuzjazmu dla „lekcji atei-zmu”. 8 lipca 1824 zwolniony ze służby. 1 sierpnia wyjechał z Odessy w towarzystwie pańszczyź-nianego piastuna, Nikity Kozłowa do guberni pskowskiej.

• poematy „południowe”: Jeniec Kaukazu (ukończony 20,02,1821, opublikowany 1822), Bracia roz-bójnicy (1821-1822), Fontanna Bakczysaraju (ukończona latem 1823), Eugeniusz Oniegin (rozpo-czął pisać 9 maja 1823), Cyganie (rozpoczął pisać pod koniec 1823).

4. ROZDZIAŁ. W Michajłowskoje. 1824-1826.

• Do wsi Michajłowskoje przybył 9 sierpnia 1824. Przyjazd smutny. Rodzina opuszcza, zostaje z nia-nią, Aliną Rodionowną. Kontrast z dawnym życiem (samotność, stabilizacja, skupienie). Główne za-jęcie - twórczość.

• zachowanie romantyczne oznaczało zrastanie się człowieka z jego literacką maską. Puszkin - ory-ginalność, wiele „masek”. Charakterystyczna cecha Puszkina: obserwowanie własnego rozwoju du-chowego i wyróżnianie głównych jego etapów. Tryb życia - prosty. brak elementów „ziemiańskich” trosk i zajęć. Czas poświęcony głównie literaturze.

• 26 września 1824 wiersz Rozmowa księgarza z poetą - przedmowa do osobnego wydania pierw-szego rozdziału Eugeniusza Oniegina.

• Pobyt w Michajłowskoje = walka o uznanie pracy pisarza za zawód ( wysokie honoraria, stały do-chód).

• 30 grudnia 1825 ukazały się Wiersze Aleksandra Puszkina (1 tom), motto z Propercjusza: „Młodość śpiewa o miłości - mąż opiewa niepokoje”. Niesłychane powodzenie. Teraz Puszkin = powszechnie uznany poeta rosyjski, zajmujący pierwsze miejsce. W tym czasie skończył Cyganów, napisał poe-mat-studium Borysa Godunowa, 3-6 rozdziałów Eugeniusza Oniegina, Grafa Nulina, kilka dziesiąt-ków wierszy (m.in. Do Morza, Naśladowania Koranu, Pan młody, 19 października, Andre Chenier, …). Interesuje się folklorem, historią, ludem.

• Czas spędzal samotnie (jazda konna, bilard, czytanie), odwiedzał rodzinę Praskowii Osipowej w są-siedniej wsi Trigorskoje. Miłość do Anny Kern.

• Odwiedziny w Michajłowskoje licealnych przyjaciół: Iwana Puszczyna (11,01,1825) i Antoniego Del-wiga (04,1825).

• 13-14 grudnia 1825 poemat Graf Nulin.

• bunt na placu Senackim dni niepokoju. Okres twórczej aktywności.

• 24 lipca Puszkim dowiedział się o straceniu Rylejewa, Pestela, Sergiusza Murawjowa - Apotoła, Bestużewa - Riumina i Kachowskiego. Egzekucje - wstrząs dla Puszkina.

• W nocy z 3 na 4 września 1826 - rozkaz udania się do Moskwy na spotkanie z Mikołajem I. Zesła-nie dobiegło końca.

5. ROZDZIAŁ. Po zesłaniu. 1826-1829.

• Puszkin przybył do Moskwy 8 września i prosto z drogi doprowadzony do gabinetu Mikołaja I. Długa rozmowa. Car nazwał go najmądrzejszym człowiekiem w Rosji. Przebaczenie Puszkinowi otwierało możliwość uczynienie przez cara efektownego gestu, który pogodziłby z nim społeczeństwo. scenę tę zręcznie odegrał, obiecał mu uwolnienie od oficjalnej cenzury, którą miał zastąpić osobiście Pu-szkin - przywołany z zesłania, ma prawo wyboru miejsca pobytu. (Faktyczny cenzor: naczelnik III Oddziału Osobistej Kancelarii Jego Cesarskiej Mości, Aleksander Benkendorf).

• Jedna z pierwszych trosk poety - konsolidacja sił literackich (czasopismo). Puszkin dowiedział się o zamiarze wydania przez moskiewską młodzież czasopisma, podzielił się z nią swoimi planami i po-stanowiono połączyć wysiłki. Z początkiem 1827 pismo „Moskowskij Wiestnik” nieudane przed-sięwzięcie.

• Puszkin - bujne życie, nie uporządkowane.

• Problem dekabrystów.

• W listopadzie 1826 jedzie do Michajłowskoje. Krótkie podróże. 6 maja 1830 zaręczyny z Natalią Gonczarową.

• car zamówił Zapiski o wychowaniu. Benkendorf - zakaz publikacji i czytania publicznie utworów przez Puszkina bez zgody cara. Uczucie do Aleksandry Rimskiej-Korsakowej, Zofii Puszkinej. Umy-ślne wypadnięcie z sań. Gra w karty (w niej poezja ryzyka).

• konflikt z Benkendorfem (choć ukryty, stały).

• nadzór nad Puszkinem (za wiersz Andre Chenier). Dochodzenie w sprawie czytania Gabrieliady.

• Petersburg = więzienie, ucieka z niego do Moskwy, skąd (bez zezwolenia) na Kaukaz. Pobyt w od-dziale gen. Paskiewicza ( nazbyt skrupulatny nadzór powrót Puszkina).

• zwrot ku prozie. Latem 1827 rozpoczął pracę nad powieścią historyczną z epoki Piotra I, Murzyn Piotra Wielkiego - niedokończony. 1829 zaczął Romans w listach + Goście zjechali się na Letni-sko….

• postanowił się ożenić.

6. ROZDZIAŁ. Rok tysiąc osiemset trzydziesty.

• łatwość zakochiwania się Puszkina; starał się o rękę: Zofii Puszkinej, Anny Oleninej, Natalii Gon-czarowej (zaręczyny 6 maja 1830), Katarzyny Uszakowej. Chęć ożenku - zdziwienie znajomych.

• Puszkin omotany siecią szpiegowską. Bułharyn = donosiciel. W 1829 Puszkin + przyjaciele dowie-dzieli się, że Bułharyn = konfident.

• powstała „Litieraturnaja Gazieta”; red. Antoni Delwig, najbliżsi współpracownicy: Puszkin, Wiaziem-ski, Orest Somow. Cel: walka o morale literatury. Puszkina i pismo oskarżono o „literacki arystokra-tyzm”.

• Stosunek Puszkina do historii: pojmował ją jako żywą więź między żywymi ludźmi, nić biegnącą od dziada do ojca, dalej do syna i jego potomków - więź między ludźmi żyjącymi w tych samych ojczy-stych stronach, wzrastającymi i umierającymi w jednym domu i znajdującymi ostatni spoczynek na tym samym cmentarzu.

7. ROZDZIAŁ. Jesień bołdinowska.

• Puszkin opuścił Moskwę 31 sierpnia, a 3 września przyjechał do Bołdina. Ojciec wydzielił mu wiosz-czyznę Kistieniówkę (200 dusz). Przyjechał w nastroju przygnębienia. Zbliżała się jesień = pora pi-sania wierszy. Pierwszy wiersz Biesy i Elegia. Natalia Nikołajewna - zgadzała się iść za mąż bez wyprawki. Puszkina jednak zatrzymała na wsi epidemia cholery. Sprzyja to pracy poetyckiej. Nie-bezpieczeństwo i śmierć wokół - elektryzuje, raduje, podnieca, ożywia go i budzi w nim siły twór-cze.

• Puszkin do Moskwy wyruszył 10 sierpnia 1830 z Piotrem Wiaziemskim.

• Wrzesień: opowieści Trumniarz, Panna włościanka, ukończony Eugeniusz Oniegin, Bajka o popie i jego parobku Jołopie + wiersze.

• Październik: Zamieć, Wystrzał, Poczmistrz, Domek w Kołomnie, 2 małe tragedie Skąpy rycerz, Mo-zart i Salieri, powstał i został spalony X rozdział Eugeniusza Oniegina + wiersze.

• Listopad: Gość kamienny, Uczta podczas dżumy, Historia wsi Goriuchno.

• Nad Eugeniuszem Onieginem pracował 7 lat. Dostojewski nazwał go poematem realistycznym, w którym „prawdziwe rosyjskie życie oddane zostało z taką siłą twórczą i z taką perfekcją, jakiej nie było przed Puszkinem, a może i po nim”.

• 5 grudnia powrócił do Moskwy, do narzeczonej.

8. ROZDZIAŁ. Nowe życie.

• W Moskwie w cerkwi Wniebowstąpienia przy Małej Nikickiej 18 lutego 1831 Puszkin + Natalia Gon-czarowa wzięli ślub.

• w maju 1831 wyjazd z Moskwy do Carskiego Sioła. W lipcu 1831 -zgoda na korzystanie z archi-wów państwowych w celu napisania historii Piotra Wielkiego. Później, uzyskał dostęp do materiałów dotyczących powstania Pugaczowa - pretekst: chęć opracowania biografii Suworowa.

• dzieci: 1832 córka, Masza; 1833 syn, Sasza; 1835 syn, Grisza; 1836 córka, Natasza.

• dom = ośrodek życia zawodowego, historycznego, osobistego.

• Mikołaj i Benkendorf - zadowoleni z małżeństwa Puszkina.

• Puszkin zazwyczaj rozmawiał z żoną po francusku; listy do niej pisał wyłącznie po rosyjsku. Pod ko-niec kwietnia 1834 wysłał list do żony: udawał chorego i nie poszedł złożyć życzeń następcy tronu (przyszłemu Aleksandrowi II) z okazji osiągnięcia pełnoletności. List otwarto na poczcie. Dla Puszki-na symbol oznaka pozbawienia praw jednostki w kraju o rządach autokratycznych.

• 30 grudnia 1833 został mianowany kamerjunkrem.

• Skomplikowały się stosunki z najwyższą administracją urzędniczą.

• Brak pieniędzy, potrzeba nowych dzieł literackich wyjazd do Michałjowskoje.

9. ROZDZIAŁ. Ostatnie lata.

• W trudnych dla Puszkina latach 1833-1836 twórczość jego osiąga maksymalną intensywność: poe-mat Angelo, Jeździec miedziany (1833), Dubrowski (1832-1833), Dama pikowa (1833), Noce egip-skie (1835), Córka kapitana (1833-1836), najsłynniejsze liryki: Jesień (1833), Czas już, czas, miła! Serce prosi o spoczynek… (1834), Pieśni Zachodnich Słowian (1834), Wódz, Znowu odwiedzi-łem…, Uczta Piotra I, Kiedy władyka asyryjski… (1835), Władza świecka, Z Pindemonte, Ojcowie eremici, Żony wierne cnocie…, Gdy się za miastem nieraz błąkam…, Dźwignąłem pomnik swój, nie trudem rąk ciosany… (1836) - bogactwo i różnorodność. Czasopismo „Sowriemiennik”.

• Postawa twórcza wiązała się z psychologią życia.

• Jednak w tym samym czasie w życiu Puszkina narastały tony tragiczne. Własna aktywność tylko przysparzała Puszkinowi uciążliwych znajomości i uniemożliwiała odsunięcie się od świata, w któ-rym nie znajdował ani szczęścia, ani ciszy, ani wolności. Puszkin nie mógł budować sobie osobne-go, małego, własnego świata z powodu indywidualnych cech swej osobowości.

• Puszkin objechał miejsca związane z powstaniem Pugaczowa. 20 października wrócił do Peters-burga. Historia Pugaczowa była ukończona.

• Georges d'Anthes - za obiekt umizgów obrał żonę Puszkina, ta była wówczas u szczytu powodze-nia. Puszkin postanowił się pojedynkować. Lecz świetny kawaler-gard stchórzył: d'Anthes oświad-czył, że jego zaloty skierowane były do siostry Katarzyny, brzyduli, namiętnie zakochanej w urodzi-wym Francuzie. Oświadczyny zostały przyjęte i Puszkin wycofał wyzwanie.

• Zawiązał się spisek przeciw Puszkinowi ( Uwarow, minister oświecenia, Nesselrode, minister spraw zagranicznych, z żoną, Heeckeen). Puszkin wybrał otwartą walke z nimi - zrywając sieć, któ-rą omotali go tak starannie wrogowie i intryganci. 26 stycznia 1837 wysłał do heeckeena obelżywy list, zostawiający tylko pojedynek. 27 stycznia ok. godz. 4 po południu z sekundantem Danzesem - na pojedynek. Po 2 godzinach przywieziono go do domu śmiertelnie rannego - kula strzaskała ko-ści miednicy i poszarpała jelita. Puszkin nie pozwolił sobie na jęki: „Śmieszne, żeby takie głupstwo było ode mnie silniejsze”.

• 29 stycznia 1837 o godzinie 2.45 Puszkin zmarł. Umarł nie jako pokonany, ale jako zwycięzca. D'Anthes i Heeckenn zmuszeni opuścić Rosję okryci powszechną pogardą. Rana, a następnie śmierć Puszkina wywołała w Petersburgu wzburzenie, którego dotąd stolica nie znała. U trumny Puszkina zjawiły się niesłychane tłumy ludzi. Według Żukowskiego 10 tysięcy, Zofii Karamzinej 20 tysięcy, posła pruskiego Libermanna - 50 tysięcy. Przestraszeni żandarmi uwijali się usiłując nie dopuścić do żywiołowego okazywania czci ciału poety. Na osobiste polecenie cara ciało poety prze-wieziono po kryjomu do Świętych Gór pod Pskowem, gdzie oddano je ziemi bez żadnych ceremonii religijnych.

• Biografia Puszkina-człowieka dobiegła końca, zaczęło się jego drugie życie - pośmiertne.

7