Przyczyny niepowodzeń szkolnych

W każdej klasie jest grupa uczniów borykających się z różnymi niepowodzeniami szkolnymi. Z czasem dziecko przestaje chętnie chodzić do szkoły, nie jest aktywne na zajęciach, zapomina o odrabianiu zadań domowych i przygotowaniu się do lekcji.

Doznania te mają ujemny wpływ na ogólny rozwój psychiczny tych dzieci, na kształtowanie się ich wiary we własne siły, na stosunek do samego siebie. Są źródłem wielu negatywnych postaw.

Pojęcie niepowodzeń szkolnych:

W. Okoń - niepowodzenia szkolne, to proces pojawiających się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań.

C. Kupisiewicz - niepowodzenia szkolne to rozbieżność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami opanowanymi prze uczniów a materiałem, jaki zgodnie z założeniami programowymi powinni poznać w zakresie poszczególnych przedmiotów.

J. Konopnicki - niepowodzenie + sukces. Niepowodzenia szkolne są procesem trwającym krócej lub dłużej, zaczynającym się w momencie nikomu nieznanym, ale na pewno przełomowym dla życia dziecka i często kończącym się drugorocznością.

W. Okoń wyróżnia niepowodzenia:

• jawne - braki w wiadomościach i umiejętnościach zostały dostrzeżone

• ukryte - szkoła o brakach nic nie wie lub z różnych powodów nie znajdują one wyrazu w złych ocenach, które otrzymuje uczeń.

4 fazy rozwoju niepowodzeń szkolnych:

1. Braki w wiadomościach powodujące niezadowolenie ze szkoły i brak chęci do nauki (ukryte).

2. Zaawansowane braki w wiadomościach - odpisywanie zadań domowych (ukryte).

3. Sporadyczne występowanie ocen niedostatecznych - pojawiają się pierwsze oficjalne próby walki z niepowodzeniami. Symptomy psychologiczne mają już charakter neurotyczny (pozytywne - dziecko ujawnia zewnętrznie konflikt wewnętrzny, negatywne - dziecko wycofuje się z aktywnego udziału w życiu klasy i zamyka się w sobie) (jawne).

4. Drugoroczność - zachwianie równowagi życiowej (jawne).

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

Wg J. Konopnickiego pedagog powinien szukać przyczyn, a następnie postawić diagnozę i stosownie do niej rozpocząć terapię. Uważa on, ze prawie zawsze istnieje równoległe wiele przyczyn niepowodzeń w nauce (dominujące, dodatkowe i wtórne).

3 kompleksy przyczyn:

1. społeczno - ekonomiczne, np. złe warunki materialne, mieszkaniowe, rozpad rodziny, zła postawa rodziców wobec dzieci, brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka itd.

2. biopsychiczne, np. zadatki wrodzone, warunki środowiskowe, temperament, cechy charakteru, niestałość emocjonalna, zły stan zdrowia itp.

3. pedagogiczne, np. zbyt sztywny system nauczania utrudniający indywidualizowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej, niekorzystne warunki zewnętrzne pracy nauczyciela, niekorzystne metody, środki i formy pracy, kary i dezaprobata w szkole.

Społeczno - ekonomiczne:

Socjalizacja pierwotna - wrastanie w kulturę, którą powinni zapewnić dzieciom rodzice. Wpływa ona na rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy dziecka.

Wg C. Kupisiewicza - „całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturowych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym jak i pozaszkolnym.”

Wg R. Wroczyńskiego - „środowiskiem nazywać będziemy składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje (przeżycia) psychiczne.”

Wg H. Radlińskiej - środowisko to zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących stale lub przez pewien czas dłuższy.”

Osobiste warunki środowiskowe:

Środowiska: naturalne, społeczne i kulturowe.

Domowe warunki dziecka - to całość tych, które wiążą się bezpośrednio lub pośrednio ze strukturą rodziny i jej życiem.

Wg H. Izdebskiej - rodzina to naturalne środowisko życia dzieci i młodzieży i jako takie oddziaływuje na nie socjalizująco, stwarzając warunki sprzyjające rozwojowi lub go hamujące.

Wg C. Kupisiewicza - sytuację społeczną wyznaczają takie czynniki jak:

• wykształcenie i zawód rodziców

• pozycja dziecka w rodzinie i środowisku szkolnym oraz pozaszkonym

• udział w pracach pozaszkolnych

Kulturalne warunki życia w środowisku rodzinnym i pozaszkolnym uzależnione są od:

• poziomu potrzeb kulturowych rodziców i rówieśników

• możliwości ich zaspokajania

• poziomu życia umysłowego rodziny

• kultury ogólnej i językowej

• potrzeb estetycznych

• życia towarzyskiego

• autorytetu intelektualnego i moralnego osób z bezpośredniego otoczenia dziecka

• kultury technicznej

• dostępu do środków służących do upowszechniania kultury

• poziomu opieki intelektualnej i moralnej nad dziećmi

Warunki prawidłowego rozwoju dziecka wg B. Łuczaka:

• odpowiednia sytuacja materialna rodziców

• właściwa atmosfera w domu stwarzająca poczucie bezpieczeństwa

• pozytywne wartości uznawane w rodzinie

• zaspokajanie potrzeb dziecka

• stan zdrowia dziecka i dbałość o jego prawidłowy rozwój fizyczny

• właściwy rozwój motoryczny, umysłowy, emocjonalny i społeczny

Rodzice powinni troszczyć się o:

• tryb życia

• organizację codziennych zajęć

• przygotowanie zadań domowych

• rozwój i realizację zainteresowań

• stworzenie odpowiednich warunków, które zapobiegają wystąpieniu niepowodzeń

„O” i przedszkole:

• zapewnić aktywny udział w życiu rodzinnym

• organizować zabawy i wyposażyć kącik do zabawy i nauki

• organizować zajęcia kształcące (czytanie bajek, słuchanie nagrań, rysowanie, wycinanie itp.)

• umożliwić dziecku bezpośrednie kontakty z rówieśnikami

• kształtować w dziecku wiarę we własne możliwości i akceptację własnej osoby

• rozwijać uczucia i właściwe postawy społeczne

• uczyć dziecko samodzielności i obowiązkowości

• zadbać o wizerunek rodziny w oczach dziecka

Dzieci z rodzin rozbitych czy alkoholików są słabszymi uczniami, często znerwicowanymi lub nadpobudliwymi.

Biopsychiczne:

Wg C. Kupisiewicza - zadatki wrodzone, np.

• anatomiczna struktura mózgu

• warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków

Inteligencja dziecka rozwija się proporcjonalnie do łącznego wpływu warunków środowiskowych oraz jego wrodzonej bystrości umysłowej.

Źródła niepowodzeń szkolnych są różne między uzdolnieniami i zainteresowaniami poszczególnych uczniów. Różnice te utrudniają szkole pełne wykorzystanie możliwości intelektualnych dzieci bardzo zdolnych, w porównaniu z pracą z dziećmi mało zdolnymi. Powstają wówczas konflikty między dzieckiem a szkołą.

Niepowodzenia mogą być związane z:

• wadami fizycznymi

• złymi warunkami życiowymi

• zaburzeniami w czynnościach układu nerwowego

Czynniki biopsychiczne:

• temperament

• cechy charakteru

• niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłów (wzrok, słuch)

• niestałość emocjonalna

• zły stan zdrowia (choroby somatyczne, zaburzenia procesów poznawczych)

Braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych wg J. Pietera:

• brak motywów uczenia się

• powolne tempo myślenia

• skłonność do powierzchownego uogólniania

• niestałość uwagi spowodowana nadmierną pobudliwością ruchową lub przeżywaniem postaw depresyjno - lękowych

• szybkie męczenie się wykonywaną pracą umysłową

M. Tyszkowa dodaje:

• trudności w wykonywaniu analizy form przestrzennych i syntezy większych całości z elementów danych

• trudności w posługiwaniu się nowym materiałem i brak zaangażowania procesów myślowych do analizy zadań

• powierzchowne uogólnienie i pośpiech w odpowiedzi na pytania

• ubogi słownik i niedokładność rozumienia wielu wyrazów języka literackiego

• brak wiary we własne siły, stosunkowo niska odporność na frustrację i w związku z tym mniejsza zdolność do pokonywania przeszkód

• trudności w nawiązywaniu kontaktu psychicznego z innymi

• znaczna wrażliwość na wszelkie objawy dezaprobaty dla przebiegu pracy

• nadmierne napięcie psychiczne przejawiające się w dużej liczbie drobnych ruchów wegetatywnych (blednięcie, zaczerwienienie, drżenie rąk itp.)

W procesie uczenia się główną rolę odgrywa spostrzeganie zmysłowe, które jest funkcją analizatorów. W ich skład wchodzą:

• receptor

• nerwowa droga doprowadzająca

• końcowa część analizatora

Słuch fonematyczny - analiza i synteza wyrazu.

Słuch fonetyczny - dźwięki mowy.

Słuch mowny - wyodrębnianie i identyfikowanie dźwięków.

Zaburzenia analizatora słuchowego powodują także wady wymowy.

Synkinezje - dodatkowe, zbędne ruchy, które występują u dzieci z opóźnionym rozwojem ruchowym (umysłowy w normie lub nawet przyspieszony).

Brak koordynacji może dotyczyć dużych grup mięśni (trudności, np. w pływaniu, jeździe na rowerze itp.).

Obniżona sprawność manualna - zbyt powolne i nieprecyzyjne wykonywanie ruchów dłoni i palców, stąd problemy przy pisaniu, rysowaniu, lepieniu, wycinaniu.

Wadliwa regulacja napięcia mięśniowego (tonus) - zbyt słaby lub mocny nacisk na pióro. Dłonie męczą się, boli kark, plecy i głowa.

Dzieci nadpobudliwe przejawiają zachowania związane z:

• nadmierną potrzebą aktywności ruchowej - nie potrafią usiedzieć, wiercą się, zmieniają pozycję, bawią się itp.

• nieumiejętnością opanowania reakcji uczuciowych (śmiech, płacz, rozpraszanie innych)

• nadpobudliwością emocjonalną - nadmierna wrażliwość i drażliwość (płacz, konflikty, lęk, złość, gniew itp.)

• przewaga przeżyć i reakcji negatywnych nad pozytywnymi - rzadko są pogodne, radosne, zadowolone, krytykują, są osamotnione w zabawach itp.)

• słabym rozwojem uczuć społecznych i ogólnych uczuć wyższych (moralnych, społecznych i patriotycznych) - egocentryzm, brak podporządkowania, wybaczania, są nastawione na doraźne przyjemności.

Częste niedociągnięcia i braki środowiskowe są zazwyczaj zasadniczą przyczyną zaburzeń rozwoju emocjonalno - społecznego (nadopiekuńczość lub zbytnia surowość).

Pedagogiczne:

C. Kupisiewicz wymienia trzy główne przyczyny problemów dydaktycznych:

1. związane z nieodpowiednimi zewnętrznymi warunkami pracy dydaktycznej nauczyciela

• różne braki systemu szkolnego

• nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości ucznia, mała indywidualizacja pracy, nieliczenie się z potrzebami ucznia

• nieodpowiednie podręczniki szkolne

• niedostateczne wyposażenie szkół w pomoce dydaktyczne

• trudne warunki organizacyjne pracy szkół

• drugoroczność

2. przyczyny, które wiążą się z działalnością dydaktyczną nauczyciela

• błędy i usterki metodyczne oraz wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości uczniów, brak wnikliwej obserwacji

• nieznajomość środowiska rodzinnego

• brak trafnej diagnozy rozwoju psychomotorycznego

• brak arkuszy spostrzeżeń odnotowujących rozwój i postępy ucznia

• błędy wynikające z braku dostatecznej opieki nad uczniami mającymi trudności w nauce

• niskie nakłady finansowe organów prowadzących na organizowanie dzieciom zajęć korekcyjno - kompensacyjnych i wyrównawczych

• sporadyczne obniżanie wymagań w stosunku do dzieci ze słabymi wynikami w nauce

• brak współpracy z rodzicami

• brak właściwego przygotowania do lekcji

• nieprawidłowa interakcja między nauczycielem a uczniem

• zaburzona komunikacja werbalna i niewerbalna

• brak akceptacji osoby ucznia, poszanowania jego godności

• nieprawidłowości w organizacji pracy lekcji

• stosowanie złych metod nauczania i form pracy

• słabe wykorzystanie wiedzy w praktyce

• słaba kontrola i ocena wiadomości i umiejętności

• niewłaściwa atmosfera na lekcji

• osobowość nauczyciela

3. przyczyny związane z wadliwą pracą uczniów

• niechęć do nauki

• lenistwo

• lekceważenie obowiązków szkolnych

• nie zgłaszanie pomysłów na lekcjach

• brak wyboru zadań lekcyjnych

• brak wyboru partnera do współpracy

H. Kwiatkowska podaje trzy typy zachowań nauczycieli:

1. pozytywne - wiara w ucznia, taryfa ulgowa

2. obojętne - potwierdzenie faktu nie przygotowania się ucznia

3. negatywne - niezadowolenie, oceny niedostateczne, obelgi, uwłaszczanie godności ucznia, ironia, kpiny, groźby itp.

Dwa typy reakcji nauczycieli:

1. pozytywne - okazywanie wiary w ucznia, pomoc, taryfa ulgowa, nie komentowanie faktów, odroczenie oceny niedostatecznej

2. negatywne - groźba.

6

---