ZAGADNIENIA DO ZALICZENIA NR 2

1. Procesy, które zostały uruchomione w polityce społecznej na początku lat 90. XX w. i były kontynuowane w kolejnych latach:

• Prywatyzacja - przekazanie prywatnemu właścicielowi mienia państwowego

• Urynkowienie - etapowe wprowadzanie elementów wolnego rynku do gospodarki; rozwiązanie proponowane przez środowiska centroprawicowe

• Komercjalizacja - dostosowanie działalności danego podmiotu gospodarczego do wymogów gospodarki rynkowej

• Decentralizacja - przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy samorządowe (gminy, powiaty); istotą jest uspołecznienie procesu decyzyjnego; rozwiązanie proponowane przez środowiska liberalne

• Uspołecznienie - postępowanie, którego celem jest uzyskanie przez jednostkę dojrzałości i aktywności w społeczeństwie oraz wyznaczonego poziomu przystosowania społecznego

2 podstawowe kierunki reformowania polityki społecznej:

1) decentralizacja i uspołecznienie polityki społecznej

2) urynkowienie

Oba kierunki traktowane były jako próby „wychodzenia z socjalizmu”. Wprowadzenie mechanizmów rynkowych wymaga pewnego stopnia decentralizacji zarządzania programami publicznymi - w tym oba kierunki są podobne, uzupełniają się. Różnice między nimi widoczne są, gdy osiągają one fazę zaawansowaną.

2. Rozwiązania wprowadzone do polityki społecznej w ramach I fali reform (1989-1993).

• Gminy jako podstawowy szczebel samorządności lokalnej (utworzenie sieci gminnych ośrodków pomocy społecznej)

• Stworzenie funduszu celowego wspierającego zatrudnianie i rehabilitację osób niepełnosprawnych

• Uchwalenie ustawy o systemie oświaty

• Polityka kompensacji

• Likwidacja kominów emerytalnych

• Świadczenia osłonowe dla wszystkich pozostających bez pracy

Rozwiązania te wpisują się w nurt uspołecznienia.

3. Rozwiązania wprowadzone do polityki społecznej w ramach II fali reform (1997-2001).

• Przygotowanie i uchwalenie drugiej konsytucji (społeczna gospodarka rynkowa na wzór niemiecki, administracja publiczna działająca zgodnie z zasadą pomocniczości i dialogu obywatelskiego, państwo gwarantujące funkcjonowanie edukacji publicznej i zabezpieczenia społecznego - nie realizowanego techniką ubezpieczeniową)

• Wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia społecznego

• Wprowadzenie trójszczeblowego samorządu terytorialnego

• Powstanie PCPR-ów

Rozwiązania te wpisują się zarówno w nurt uspołecznienia (zasada pomocniczości i dialogu obywatelskiego, powstanie PCPR-ów), jak i w nurt urynkowienia (reformy edukacji i ochrony zdrowia).

4. Działania kompensacyjne, osłonowe: gł. problem bezrobocia (świadczenia osłonowe dla osób pozostających bez pracy), zwiększanie wydatków socjalnych.

5. Rozwiązania systemowe, długofalowe w I fali reform: uchwalenie ustawy o systemie oświaty, zwiększenie wydatków socjalnych

Rozwiązania fragmentaryczne, doraźne, naprawcze: likwidacja tzw. kominów emerytalnych

6. Rozwiązania systemowe, długofalowe w II fali reform: przygotowanie i uchwalenie nowej konstytucji, wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

7. Pakt socjalno - liberalny: partie o rodowodzie solidarnościowym podejmując reformy sfery społecznej preferowaly działania osłonowe wobec reform gospodarczych, odkładając rozstrzygnięcie w zakresie docelowego modelu polityki społ. w nowych ramach ustrojowych.

Rozwiązania o charakterze socjalnym (typowe dla socjaldemokratycznego modelu polityki społecznej): powszechne ubezpieczenie społeczne, państwo gwarantujące funkcjonowanie edukacji publicznej i zabezpieczenia społecznego.

Rozwiązania o charakterze liberalnym (bliskie liberalnemu modelowi polityki społecznej): świadczenia osłonowe dla osób pozostających bez pracy, zwiększenie wydatków socjalnych.

8. Konstytucja RP

Polska przyjęła w Konstytucji model społecznej gospodarki rynkowej; znalazło się w niej wiele zapisów prosocjalnych (m.in. państwo ma gwarantować funkcjonowanie edukacji publicznej i zabezpieczenia społecznego).

9. Rozwiązania zapisywane w ustawach zwykłych uchwalonych już po uchwaleniu Konstytucji ograniczały stosowanie zapisów prosocjalnych zawartych w Konstytucji.

„Odświętność konstytucji” oznacza, że wartości zawarte w Konstytucji są wartościami praktykowanymi w wyjątkowych sytuacjach, a nie w życiu codziennym.

10. II fala reform

• Administracja publiczna: wprowadzenie trójszczeblowego samorządu terytorialnego

• Pomoc społeczna: zdecentralizowany system pomocy społecznej (PCPR-y i regionalne ośrodki pomocy społecznej)

• Rynek pracy i służby zatrudnienia: zlikwidowanie krajowego urzędu pracy, powstanie rejonowych urzędów pracy, postępujący proces decentralizacji i prywatyzacji rynku pracy

• Służba zdrowia: ubezpieczeniowy mechanizm finansowania służby zdrowia, dysponentem środków publicznych były kasy chorych (alokacja na poziomie regionalnym), pacjenci mieli prawo do wyboru świadczeniodawcy usług medycznych, kontraktowanie świadczeń mające charakter rynkowy.

• Ubezpieczenia społeczne: reforma ubezpieczeń społecznych była reformą liberalną, ponieważ częściowo komercjalizowała system emerytalny oraz indywidualizowała zasady uczestnictwa. Otwarte Fundusze Emerytalne - pozwalają na gromadzenie środków pieniężnych na emeryturę w II filarze.

• Edukacja: samorządy lokalne przejęły szkolnictwo szczebla podstawowego i średniego. Wolność wyboru szkoły oznaczała faktycznie „głosowanie nogami”. Konieczność ograniczenia tej gałęzi edukacji okazała się jednak nieunikniona w związku ze spadającym zainteresowaniem młodzieży tą ścieżką edukacji ponadpodstawowej.

III fala reform (2001-2004)

• Ochrona zdrowia: zlikwidowanie kas chorych, powołanie scentralizowanego NFZ

• Edukacja: opóźnienie wdrożenia nowej matury, próba zatrzymania reformy szkolnictwa zawodowego

• Aktywna polityka społeczna: odchodzenie od działań osłonowych, wdrażanie form aktywizujących, profesjonalizacja służb zatrudnienia

• Działania prosocjalne, osłonowe (keynesizm) czy prorynkowe, cięcia socjalne (Friedman)?

Keynesizm - przeciwdziałanie bezrobociu metodami aktywnymi

12. Działania osłonowe - cięcia socjalne - działania aktywizujące :
    - działania osłonowe ukierunkowane na przeciwdziałanie negatywnym skutkom reform gospodarczych, adresowane w szczególności do grup społecznych zaliczanych do „przegranych” w wyniku reform.
    - programy aktywizujące nie mają charakteru osłonowego, ale ich upowszechnianie nie prowadzi też do „oszczędności budżetowych” Koncepcja APS jest kosztowna (niższe są wydatki na świadczenia socjalne, lecz wyższe na obsługę programów aktywizujących i zatrudnienie subsydiowane.

SKUTKI :
- aktywizacja beneficjentów, zachowanie spokoju
- ograniczenie wydatków socjalnych
- zaostrzone kryteria dochodowe
- wyższe wydatki na obsługę programów aktywizujących i zatrudnienie
- więkze skupienie na tańszych programach aktywizujących (fundacje, stowarzyszenia)
- rolę zaczyna odgywać wolontariat i niepłatne miejsca pracy
- KOMPROMIS ( cięcia socjalne obejmują programy finansowane z podatków, natomiast środki pochodzące z funduszy UE mają być wydawane po "keynowsku" (na programy aktywizujące)). Oznacza to uchwalenie odrębnych ustaw "pod wydatkowanie środków unijnych".

Wpływ działań osłonowych na finanse publiczne :
(także korzyści)
- programy aktywizujące nie mają charakteru osłonowego, ale ich upowszechnianie nie prowadzi też do „oszczędności budżetowych” Koncepcja APS jest kosztowna ( niższe są wydatki na świadczenia socjalne, lecz wyższe na obsługę programów aktywizujących i zatrudnienie subsydiowane.
- znacznie tańsze są programy aktywizujące realizowane przez podmioty sektora społecznego (stowarzyszenia, fundacje, instytucje kościelne, spółdzielnie socjalne)
- nie płatne miejsca pracy (wolontariat)

13. Czy proces decentralizacji i wprowadzania mechanizmów rynkowych do polityki społecznej to procesy rozłączne, czy są zbieżne? Które z nich dominują w Polsce?
    - decentralizacja i urynkowienie nie są procesami wzajemnie się wykluczającymi, lecz przeciwnie - wzmacniającymi się. Wprowadzenie mechanizmów rynkowych wymaga pewnego stopnia decentralizacji zarządzania programami publicznymi. Decentralizacja jest uspołecznieniem procesu decyzyjnego, a wybory rynkowe są zaś wyborami jednostkowych konsumentów i producentów. 

14. Czy polscy reformatorzy byli „bardziej papiescy niż papież”, tzn. wprowadzili zbyt daleko posunięte rozwiązania (a) decentralizacyjne, (b) komercyjne (podaj przykłady)? 
    - nikt w Europie nie posunął się w decentralizacji służb zatrudnienia tak daleko jak Polska, która zadania w zakresie przeciwdziałania bezrobociu przekazała w znacznym stopniu na poziom lokalny(powiaty), a nie regionalny. 
    -Nikt też w Europie Zachodniej nie wprowadził skomercjalizowanych programów oszczędzania „na starość” do publicznego systemu ubezpieczeniowego.
    Owe kontrasty wskazują na brak docelowego modelu sfery społecznej w Polsce i całościowego pomysłu na politykę społeczną.

---