Temat: Totalitaryzm Adolfa Hitlera.

Termin „totalitaryzm” wprowadzony został w 1925 roku przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile, na określenie nowego typu państwa - ówczesnych faszystowskich Włoch. Jednak znaczenie, które dziś przypisuje się temu słowu, zostało mu nadane kilka lat później - w 1928 roku, gdy zauważono podobieństwa między faszyzmem a komunizmem. Stał się więc określeniem ogólniejszym i odnosi się do ustrojów komunistycznego i faszystowskiego. Za twórców teorii totalitaryzmu uważa się: Hanah Arendt i Karla Poppera. Totalitaryzm to ustrój państwowy wraz z towarzyszącą mu ideologią, charakterystyczny dla XX wieku. Występował w państwach, w których konflikty społeczne związane z panującą sytuacją, niechęć do demokracji i/lub kapitalizmu doprowadziły do sukcesu haseł zapowiadających kres niesprawiedliwości. Reżim totalitarny łączy w sobie cechy autorytaryzmu i dyktatury, będąc skrajną formą, można powiedzieć nawet - wynaturzeniem obu tych systemów. Kontrola sprawowana w państwie totalitarnym nad obywatelami jest nieporównywalnie większa niż we wszystkich istniejących wcześniej systemach i dąży do podporządkowania społeczeństwa państwu (partii) za pomocą monopolu informacji i propagandy, ingerencji w większość dziedzin życia, oficjalnej i obowiązującej wszystkich ideologii państwowej, terroru tajnych służb i rządów jednej, masowej partii. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej.

Cechy ustroju totalitarnego:

• AUTOKRATYZM „Absolutną” władzę miał wódz. Otaczano go niemalże boską czcią, jego sądy były niepodważalne. Wodzostwo charakteryzowało zarówno rządy Mussoliniego, Stalina i Hitlera. Należy tutaj zwrócić uwagę na tzw. zasadę wodzostwa (niem Führerprinzip, ros. Вождизм) - zasada sprawowania władzy w państwach niedemokratycznych, cechują ją: ściśle hierarchiczna struktura władzy, zasada pełnego posłuszeństwa wodzowi, który utożsamiany był z państwem, bezwzględnego podporządkowania wobec poleceń przełożonych i przekonania o ich nieomylności, zależności i odpowiedzialności wobec mocodawców, oraz parareligijny kult przywódcy.

• Główna cechą odróżniającą ustrój totalitarny od wszystkich innych - także tych niedemokratycznych, jest dążenie do podporządkowania władzy wszystkich sfer życia społeczeństwa. Wcześniej, oczywiście, także istniały ustroje podporządkowujące sobie społeczeństwa, jednak nigdy na taką skalę, nie było bowiem środków mogących ustanowić tak rozległą kontrolę jak w państwach totalitarnych. Z tą cechą wiąże się ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.

• Podstawą systemu totalitarnego jest terror na ogromną skalę, wprowadzany przy pomocy tajnych służb (tajne służby były organem państwowym lub partyjnym). Wielu historyków, a także ludzi żyjących w państwach totalitarnych uważa, że bez przemocy państwa faszystowskie ani komunistyczne nie mogą istnieć - rozpadają się, terror jest bowiem główną siłą podtrzymującą ustrój.

• Kolejna cecha, to centralnie kierowana propaganda, mająca na celu zaszczepienie wszystkim ludziom oficjalnej ideologii. Propagandzie towarzyszy cenzura i monopol na informację. W Niemczech wielką rolę w rozpowszechnianiu idei faszystowskich stanowiło radio. Goebbels nawet wypowiadał się, że bez radia nie byłoby Niemiec hitlerowskich. Często w państwach totalitarnych wprowadzano też tzw. nowomowę, która utrudniała swobodne wypowiadanie się. Nowomowa (ang. newspeak) to sztuczny język, charakteryzujący się tendencją do eliminacji jak największej liczby „niepotrzebnych” lub niekorzystnie (z punktu widzenia ideologii państwowej) nacechowanych wyrazów przez zastąpienie ich sztucznymi, ale poprawnymi ekwiwalentami, np. w celu zlikwidowania wyrazu zły (ang. bad) zastąpiono go wyrazem bezdobry (ang. ungood). Ma to na celu strywializowanie języka (ogłupienie ludności) oraz wyeliminowanie nieprawomyślności przez takie przekonstruowanie języka, by niemożliwe stało się sformułowanie w myśli czegokolwiek, co godziłoby w panujący reżim - zarówno poprzez mowę, jak i myśli (tzw. myślozbrodnia).

• Państwa totalitarne nie dopuszczają do tworzenia się opozycji. Zgodnie z regułami oficjalnej i jedynie słusznej ideologii nie mogły istnieć żadne inne partie. Masowa partia dublowała i podporządkowała sobie wszystkie istniejące już instytucje państwowe. Partia skupiała cała władzę w swoich rękach, sprawiając, że instytucje państwowe spełniały jedynie role fasadowe.

• Charakterystyczne dla totalitaryzmu jest również tępienie „wrogów narodu” lub „wrogów systemu” znajdujących się zarówno na zewnątrz kraju jak i wewnątrz. Np. dla nazistów od samego początku wrogami byli przede wszystkim Żydzi, a na drugim planie, wszyscy inni nie-Aryjczycy, później wrogami stali się także komuniści.

• Państwa totalitarne nie są państwami prawa. Nawet jeśli posiadają one spisane konstytucje albo kodeksy karne to mogą one być umowne (czyli nie zdefiniowane konkretnie) lub w ogóle nie być przestrzegane.

• Następną cechą wspólną jest radykalne zerwanie z przeszłością oraz nihilistyczny lub wybiórczy stosunek do tradycji. W Niemczech polegał on na szukaniu korzeni narodu wśród ludów aryjskich. Wiązał się z tworzeniem ideału człowieka nowego typu, bezwzględnie posłusznego władzy i głęboko zaangażowanego w działalność partyjną, gotowego do poświęceń. W nazizmie był nim jasnowłosy, wysoki Aryjczyk, w komunizmie rosły, silny robotnik.

Podsumowując pierwszą część rozważań na temat ustroju totalitarnego, posłużę się tezą dwóch współczesnych politologów: Zbigniewa Brzezińskiego i Carla Friedricha. Wyróżnili oni sześć cech, które występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie. Są to:

• oficjalna ideologia;

• masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii;

• monopol rządu na broń;

• rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu;

• terrorystyczny system policyjny;

• scentralizowane zarządzanie.

Przechodząc do charakteryzacji totalitaryzmu Adolfa Hitlera, należy najpierw nakreślić historię dojścia do władzy nazistowskiego przywódcy. Adolf Hitler działalność polityczną rozpoczął jako agitator Reichswehry (siły zbrojne Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, istniejące w latach 1919-1935). Podczas swych wystąpień wskazywał na winnych klęski Niemiec w I wojnie światowej oraz rewolucji listopadowej 1918, którymi jego zdaniem byli Żydzi, komuniści, socjaldemokraci i liberałowie. Na fali frustracji społecznej spowodowanej klęską wojenną, zyskał tym sobie grupy zwolenników.

W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotników (Deutsche Arbeitspartei, DAP), której nazwę w następnym roku zmieniono na NSDAP. W 1921 został jej przewodniczącym. W tym samym roku zreorganizował partyjne bojówki tworząc w dniu 4 listopada 1921 Oddziały Szturmowe SA (niem. Sturmabteilung), zajmujące się później m.in. fizyczną likwidacją przeciwników politycznych, walką z opozycją i pogromami Żydów. Z partyjnego pisma Völkischer Beobachter, które NSDAP nabyła w grudniu 1920, uczynił ogólnokrajowy dziennik (od 8 lutego 1923), który przez następne 25 lat stanowił jeden z filarów propagandy nazistowskiej.

W nocy z 8 na 9 listopada 1923 r. doszło do tzw. puczu monachijskiego (inaczej pucz piwiarnianego). Wówczas Hitler wraz z gen. Ludendorffem i z pomocą bojówek partyjnych SA, próbował przejąć władzę w Niemczech. Próba ta nie powiodła się jednak, rozwiązano partię NSDAP, a Hitlera skazano na pięć lat więzienia w Landsbergu (1924). Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego. Książka ta stała się swoistą „biblią” narodowych socjalistów, do 1939 została przetłumaczona na 11 języków, a jej nakład osiągnął 5 mln egzemplarzy.

W Mein Kampf Hitler zawarł podstawy swoich teorii antysemickich i narodowo-socjalistycznych. Stała się ona czołowym dziełem ideologii i propagandy nazistowskiej w III Rzeszy. Powołując się na pseudonaukowe tezy rasistowskie, dowodził, że „rasą panów” są Aryjczycy, a wśród nich szczególna pozycja należy się Niemcom. Słowianie natomiast byli traktowani jako najniższa z warstw aryjskich, dobra wyłącznie do prac niewolniczych. Według niego najniższą rasową grupą, wręcz szkodliwą mieszanką ras, mieli być Żydzi, których po przejęciu władzy w Europie za wszelką cenę pragnął zlikwidować. Aby lepiej unaocznić tezy głoszone przez Hitlera, posłużę się kilkoma cytatami z Mein Kampf.

**„Ponieważ walka jest przed nami, naszym pierwszym zadaniem nie jest stworzenie nowej koncepcji państwa, ale zniszczenie obecnej, żydowskiej koncepcji”. (Hitler uważał demokrację za ustrój żydowski i jak najbardziej szkodliwy).

**„(…)Żyd jest wielkim agitatorem opowiadającym się za zniszczeniem Niemiec. Trend myślenia żydostwa jest jasny. Trzeba zbolszewizować Niemcy, czyli wyniszczyć niemiecką narodową inteligencję, a przez to rozkruszyć siły niemieckiego świata pracy pod jarzmem żydowskich światowych finansów, co ma być wstępem do dalszego rozszerzenia żydowskiego planu podbicia świata”.

**„Żyd, stosując przemoc, pozbywa się na tym polu wszystkich konkurentów. Przy pomocy wrodzonej brutalnej chciwości stawia związki zawodowe na poziomie brutalnej siły. Każdego, kto ma wystarczającą inteligencję do oparcia się żydowskim powabom, łamie się przez zastraszenie, jakkolwiek nie byłby zdecydowany i inteligentny. Te metody są niezwykle skuteczne. Za pośrednictwem związków zawodowych, które powinny ochraniać naród, Żyd niszczy teraz podstawy narodowej gospodarki”.

**„Żydowska doktryna marksistowska odrzuca arystokratyczne prawo natury i w miejsce odwiecznego przywileju siły kładzie masy i znaczenie ilości. W ten sposób zaprzecza indywidualnej wartości człowieka, nie uznaje, aby narodowość i rasa były wartością, pozbawia znaczenia ludzką egzystencję i kulturę. Jeżeli Żyd z pomocą swego marksistowskiego credo podbije narody świata, jego panowanie będzie końcem ludzkości, a nasza planeta, bezludna jak przed milionami lat, będzie pędzić w eterze. Odwieczna natura bezwzględnie karze tych, którzy; łamią jej prawa. To daje mi przekonanie, że działam w imieniu Wszechmogącego Stwórcy.”

**„Obowiązkiem polityki zagranicznej narodowego państwa jest zapewnienie optymalnych warunków istnienia narodu poprzez utrzymywanie naturalnej i zdrowej proporcji pomiędzy liczebnością i przyrostem narodu a rozmiarami i jakością obszaru, który zamieszkują. Tylko odpowiednia przestrzeń na ziemi zapewnia wolność egzystencji narodowi. W ten sposób naród niemiecki może obronić się jako światowa potęga”. (Tak przywódca NSDAP uzasadniał potrzebę ekspansji terytorialnej Niemiec).

Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia w grudniu 1924 roku Adolf Hitler skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników, reaktywując działalność partyjną NSDAP. Momentem kluczowym dla jego partii był kryzys gospodarczy w 1929. Wówczas bowiem wyborcy zwrócili się w stronę dwóch skrajnych partii - komunistów i Narodowych Socjalistów. Jego partia po wyborach we wrześniu 1930 otrzymała 107 mandatów do Reichstagu i stała się najpierw drugą, a potem pierwszą frakcją w parlamencie (po utworzeniu w 1931 sojuszu z niemieckimi ugrupowaniami prawicowymi tzw. frontu harzburskiego). Zwycięstwo wyborcze ułatwił znacznie fakt pozyskania w 1929 przez nazistów niemieckiego przemysłowca Alfreda Hugenberga, który przez wiele następnych lat wspierał ich finansowo. Dzięki temu NSDAP mogła zorganizować zakrojoną na szeroką skalę kampanię propagandową i zapewnić sobie stałe źródło funduszy na bieżącą działalność.

W styczniu 1932 Hitler i inni działacze nazistowscy spotkali się w Düsseldorfie z grupą trzystu przemysłowców, zaniepokojonych ekspansją komunistów niemieckich. Nazistom i Hitlerowi, jako gwarantującym interesy wielkiego przemysłu, przyrzeczono znaczną pomoc finansową, dzięki której mogli przygotować się do wyborów w marcu 1932 i zorganizować kampanię przedwyborczą.

W roku 1932 Hitler przegrał wybory prezydenckie, otrzymując 36,8 % głosów (ok. 13,4 mln wyborców), przy wysokiej frekwencji wyborczej. 30 stycznia 1933 roku, dzięki poparciu sfer konserwatywnych, większości generalicji i czołowych przedstawicieli przemysłu i finansjery, został kanclerzem (powołany na to stanowisko przez Paula von Hindenburga), stanął wówczas na czele koalicyjnego rządu. Poparcia specjalnym pełnomocnictwom dla jego gabinetu udzieliła chadecka Partia Centrum. 27 lutego 1933 spłonął Reichstag. Hitler przy biernej postawie prezydenta Hindenburga, rozwiązał parlament i wykorzystał pożar do rozprawy z komunistami i uchwalenia w dniu 28 lutego 1933 „Ustawy o ochronie narodu i państwa” (niem. Zum Schutz von Volk und Staat), faktycznie zawieszającej prawa obywatelskie i konstytucję Republiki Weimarskiej. 23 marca 1933 przyjęto kolejne prawo, „Ustawę o pełnomocnictwach” (niem. Ermächtigungsgesetz), oznaczającej w praktyce przekazanie Hitlerowi pełni władzy, gdyż ustawa dawała mu prawo (bez zgody Reichstagu) na dowolne zmienianie treści konstytucji niemieckiej. 5 maja Hitler doprowadził do rozbicia Wolnych Związków Zawodowych. Skoncentrowane finansowanie partii w znacznym stopniu przejęła utworzona w tym celu 1 czerwca przez wielkich przemysłowców Fundacja Gospodarki Niemiec Adolfa Hitlera (niem. Adolf-Hitler-Spende der deutschen Wirtschaft).

Faktyczny monopol polityczny nazistów został ostatecznie potwierdzony przyjęciem 14 lipca 1933 „Ustawy o zapobieganiu tworzenia nowych partii” (niem. Gesetz gegen die Neubildung von Parteien), na mocy której zakazano działalności wszystkich, poza NSDAP, partii politycznych. Władza Hitlera ugruntowała się na dobre po przeprowadzonych 12 listopada wyborach parlamentarnych, w których partia nazistowska zdobyła 92,2% głosów.

Po śmierci Hindenburga w dniu 2 sierpnia 1934 nie przeprowadzono nowych wyborów prezydenckich, uznając, że urząd prezydenta został zawieszony. Na mocy przyjętej dzień wcześniej, 1 sierpnia 1934 „Ustawy o Naczelniku Rzeszy Niemieckiej” (niem. Gesetz über das Staatsoberhaupt des Deutschen Reiches), Hitler połączył urzędy prezydenta i kanclerza, przejmując ich kompetencje jako Wódz i Kanclerz Rzeszy (niem. Führer und Reichskanzler), został też wodzem naczelnym Reichswehry.

Po uzyskaniu pełni władzy podjął działania w polityce zagranicznej Niemiec, zmierzające do uspokojenia opinii światowej. W tym celu zastosował zarówno gesty pojednawcze i propagandowe, mające na celu ukazanie pokojowego stylu sprawowania władzy. W maju 1933 wygłosił w Reichstagu wielką przemowę pokojową, w tym samym miesiącu przedłużył porozumienie z ZSRR (tzw. Układ w Rapallo z 1922). Pragnąc zaprezentować się jako zwolennik Kościoła, doprowadził w lipcu 1933 do podpisania konkordatu z Watykanem. W styczniu 1934 doprowadził do podpisania pomiędzy Polską i Niemcami układu o niestosowaniu przemocy (tzw. układ o nieagresji), proponując jednocześnie podobne porozumienia dwustronne z Francją i Czechosłowacją - w tym czasie prowadził już niejawne przygotowania do następnej wojny. Nie chcąc być związanym zobowiązaniami międzynarodowymi, w październiku 1933 podjął decyzję o wystąpieniu Niemiec z Ligi Narodów. W 1934 roku bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie SA oraz innymi przeciwnikami politycznymi. Podczas tzw. nocy długich noży z 29 na 30 czerwca zamordowano około 400 osób, oskarżonych potem o przygotowywanie zamachu stanu, w tym najbardziej zagrażającego hitlerowskim planom hegemonii politycznej Ernsta Röhma i poprzedniego kanclerza Kurta von Schleichera.

Cechy nazistowskiego państwa totalitarnego:

Władza skupiona w rękach jednego wodza - Führera oraz partii NSDAP (Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza Niemiec). Wspomniana już zasada wodzostwa miała szczególne zastosowanie w nazistowskich Niemczech. Jej stosowanie powodowało, iż moc „prawa pisanego” posiadały również ustne zarządzenia i decyzje Hitlera czy Himmlera. Decyzje tego typu nie wymagały potwierdzenia w dokumentach, i stanowiły dalszą podstawę do wydania dalszych zarządzeń o charakterze wykonawczym. „Moc prawną” uzyskiwały również projekty rozporządzeń, opracowane przez odpowiednie organa wykonawcze, po ustnej aprobacie przywódców nazistowskich III Rzeszy. Nawet rzucona przypadkowo uwaga Führera stawała się prawem. Jedna z anegdot mówi, że Hitler przejeżdżając kiedyś przez Monachium koło kościoła św. Mateusza, zobaczył przed nim stos kamieni i zauważył: „Nie chcę więcej widzieć tej kupy!” Świta towarzysząca wodzowi uznała, iż słowa te odnoszą się do kościoła. I oto na drugi dzień, skoro świt pojawili się robotnicy, by rozebrać starą świątynię.

Po 1945 wielu zbrodniarzy nazistowskich, tłumaczyło swoje przestępstwa posłuszeństwem wobec zasady wodzostwa.

Odrzucenie demokracji i rządy jednostki

Narodowy socjalizm był wzorowany na włoskim faszyzmie. Hitler głosił, że „demokracja w swoich założeniach nie jest niemiecka, ale żydowska” i że ma ona na celu wyłącznie zniszczenie „aryjskiego przywództwa” (przemówienie z 22 kwietnia 1922 roku). Dlatego demokrację zastąpiono reżimem totalitarnym, który Rudolf Hess ocenił jako „najnowocześniejsza demokracja świata oparta na zaufaniu większości”. Reżim odrzucał parlamentaryzm, głosząc zasadę silnej ręki i podporządkowania się woli przywódców (Führerprinzip), a szczególnie wodza narodu i partii NSDAP, którym był Adolf Hitler. Sam Hitler na łamach Voelkischer Beobachter z 10 listopada 1938 roku określił siebie jako „arcydemokratę”.

Jednolita ideologia (Nazistowska)

Istnieją dwa główne idee światopoglądu nazistowskiego: teorii wodzostwa absolutnego oraz teorii ras. Pierwsza z nich wiąże się z zasadą wodzostwa i została już omówiona, (polega głównie na bezwarunkowym podporządkowaniu się woli wodza). Teoria ras odnosi się do głoszonych przez Führera tez rasistowskich. Hitler powiedział kiedyś, że „gdyby w Niemczech nie było Żydów, należałoby ich wymyślić” i że „antysemityzm to najmocniejsze narzędzie w jego arsenale propagandowym”. Narodowy socjalizm propagował wyższość narodu niemieckiego, należącego do „rasy aryjskiej” (wywodzonej od Ariów - starożytnego ludu indoeuropejskiego) w stosunku do innych ras i narodów, a w szczególności nad Żydami i Cyganami. Ideę tę połączono ze zwulgaryzowaną nietzscheańską koncepcją „nadczłowieka”, wyższego moralnie, intelektualnie i duchowo w stosunku do „podludzi” i wywodzono z niej prawo narodu niemieckiego do panowania nad innymi narodami. Trzeba jednak zaznaczyć, że sam Nietzsche był przeciwny rasizmowi.

Naziści wyznawali pogląd, że mieszanie się ras powoduje ich degenerację, dlatego wprowadzili ustawodawstwo zakazujące małżeństw i stosunków seksualnych Niemców z osobami innej rasy. 15 września 1935 r. na zjeździe Reichstagu w Norymberdze spisano tzw. Ustawy norymberskie.

Na mocy tych dokumentów Żydów można było pozbawić obywatelstwa Rzeszy, ochrony prawnej i własności. Nie mogli również pełnić służby w urzędach państwowych ani w wojsku. Zakazano im również wywieszać flagę państwową. Wedle ustawy o ochronie krwi zabraniano zawierania małżeństw między Aryjczykami i nie-Aryjczykami, zezwalano rozwiązywać już zawarte małżeństwa tego typu, zaś stosunki intymne między nimi podlegały karze (zhańbienie rasy). Ustawy również definiowały kogo uznawać za Żyda, za mieszańca (mischlinga) i Aryjczyka. Ograniczenia prawne dotyczyły również Cyganów oraz przedstawicieli rasy czarnej. Ustawy stały się podstawą prawną antyżydowskiej polityki w III Rzeszy.

Od chwili objęcia władzy w 1933, Hitler pogłębiał nazyfikację struktur państwowych i totalitarną kontrolę nad jednostką. W tym celu zaczął przeprowadzać uniformizację, tzw. „ujednolicenie” wszystkich dziedzin życia społecznego, politycznego i kulturalnego. W związku z tym procesem Hitler m.in. zlikwidował autonomię krajów związkowych Niemiec, wprowadził też nowy podział administracyjny kraju na okręgi, gdzie władzę sprawowali miejscowi namiestnicy NSDAP. Proces unifikacji zgodnej z doktryną narodowego socjalizmu obejmował także związki wyznaniowe, nad którymi naziści próbowali zacieśniać kontrolę państwa - głównie dotyczyło to dominujących w Niemczech wyznań protestantyzmu i katolicyzmu. Różna sytuacja tych kościołów spowodowała, iż zastosowano wobec nich odmienne środki nacisku. Ujednolicenie objęło w różnym stopniu sferę kultury i życia społecznego - m.in. 30 stycznia 1937 Hitler zakazał przyjmowania przez Niemców Nagrody Nobla ustanawiając jej nazistowską wersję - „Niemiecką Nagrodę Narodową w Dziedzinie Nauki i Sztuki”. Jako pierwszy został nią wyróżniony przez Hitlera niemiecki konstruktor Ferdinand Porsche.

Terror wprowadzony przy pomocy tajnych służb.

SS (Szwadron Ochronny NSDAP) - elitarna i paramilitarna niemiecka formacja nazistowska, podległa partii NSDAP. Została utworzona w 1923, pełniąc początkowo funkcję straży partii nazistowskiej. Od stycznia 1929 dowództwo nad SS przejął Heinrich Himmler. W 1934 oddziały tej formacji nazistowskiej odegrały zasadniczą rolę w rozprawieniu się z opozycją wewnątrzpartyjną w trakcie tzw. nocy długich noży, podczas której wymordowano przywódców SA (także powołanej przez Hitlera). W wyniku tego ich rola jako zbrojnego ramienia partii niewspółmiernie wzrosła. W 1936 utworzono zmilitaryzowane jednostki dyspozycyjne SS, które w 1940 zostały przekształcone w Waffen-SS. Oddziały SS stanowiły również załogi obozów koncentracyjnych. Do końca wojny ta elitarna formacja stała się najpotężniejszą organizacją w III Rzeszy. Jej członkami byli najbardziej fanatyczni zwolennicy nazizmu. W czasie wojny oddziały SS wykazały się wyjątkową brutalnością.

W ramach całości SS, nazywanych Allgemeine SS istniały:

RSHA - (Reichssicherheitshauptamt) Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, w tym:

SD - (Sicherheitsdienst) Służba Bezpieczeństwa

Gestapo - (Geheime Staatspolizei) tajna policja państwowa

Waffen-SS - jednostki wojskowe i policyjno-wojskowe

Członkowie SS składali przysięgę na wierność Hitlerowi. Ich dewizą było hasło „Mój honor to wierność!”.

Propaganda

W II Rzeszy stworzono szczególną „atmosferę duchową”, w której miliony Niemców stały się bezmyślnymi wykonawcami rozkazów Hitlera, ślepo mu wierzyły, modliły się do niego, jak do bóstwa. Wola ogromnej masy ludzi została sparaliżowana, rozum ubezwłasnowolniony, natomiast rozbudzono w tej masie najniższe instynkty. Dokonano tego w wyniku połączenia terroru fizycznego z terrorem ideologicznym. W nazistowskim podręczniku z dziedziny prawa można przeczytać: „Państwo totalitarne nie może przestać troszczyć się o określony światopogląd. Dlatego niemieckie państwo Führera musi zaszczepić całemu narodowi światopogląd narodowosocjalistyczny”. 13 marca 1933 r. utworzono Ministerstwo Oświaty i Propagandy z Josephem Goebbelsem na czele. Miał on zgazyfikować wszystkie dziedziny życia społecznego. Wprowadził m.in.:

• Zakaz wydawania ponad 60 gazet i czasopism komunistycznych i około 75 socjaldemokratycznych. Gazety, które wydawały, posiadały zbiór nakazów i zakazów odnoszących się do treści pisanych artykułów, np. zakaz pisania o żebractwie i biednych dzieciach.

• Zlikwidowano w bibliotekach i czytelniach „szkodliwą” literaturę. 10 maja 1933 r. w Berlinie na placu przed uniwersytetem studenci-naziści palili książki: Marksa, Lenina, Einsteina, Spinozy, Manna itp.

• Każdy członek NSDAP musiał posiadać zdjęcie Hitlera w domu.

• W instytucjach państwowych wprowadzono nowy gest i hasło powitania: „Heil Hitler”. Wszystkie oficjalne pisma również musiały kończyć się tymi słowami.

• Każda rodzina musiała posiadać flagę ze swastyką.

• Propaganda sięgała naprawdę bardzo głęboko, np. w nekrologach zabroniono podawania przyczyny zgonu, jeśli nastąpił on w wyniku operacji. Mogłoby to zaszkodzić dobrej sławie nazistowskiej medycyny.

• Walter Funk, zausznik Hitlera, nazywał kulturę „polem walki”, a literatów i artystów „wojskiem”, „ideologicznymi strzelcami”. Narodowi socjaliści kryteriom rasowo-biologicznym podporządkowali także politykę kulturalną. Zwalczano twórców pochodzenia żydowskiego, a także, jako produkt obcych ras i przejaw degeneracji, sztukę współczesną oraz jazz. Sztuka według ideału narodowosocjalistycznego powinna głosić wielkość narodu, heroizm „nadludzi”, więź z przyrodą, tradycyjne wartości rodzinne. Ideały więzi człowieka z przyrodą i ziemią ojczystą streszczał slogan Krew i Ziemia (Blut und Boden). Zorganizowano nawet wystawę sztuki zdegenerowanej (1937). Pokazano 736 płócien (m.in. Van Gocha, Renoira, Liebermanna). Goebbels dodał tabliczki do obrazów, np. „Tak chorzy psychicznie widzą przyrodę”, „Chłop niemiecki w oczach Żydów”. Dobrano też tłum widzów, których zadaniem było wyśmiewania tej sztuki.

Hitler miał cały sztab ludzi (w tym plastyków i dekoratorów) zarówno do tworzenia ideologii jak i wprowadzania jej w życie. Do rozpowszechnienia ideologii zaczęto używać wyprodukowane specjalnie w tym celu radia, odbierające tylko jedną częstotliwość. Korzystano także z kina, gdzie prezentowano filmy sportowe (z umięśnionymi, jasnowłosymi Aryjczykami), oraz z plakatów, na których umieszczano karykatury (szczególnie antysemickie) i chwytliwe slogany. Hitler posługiwał się także masowymi widowiskami, paradami, wiecami i zawodami sportowymi.

Warto w tym miejscu zwrócić również uwagę na wystąpienia Führera. Hitler starannie planował wszystkie wystąpienia publiczne stosując metody inżynierii społecznej - wychodził z założenia, iż odpowiednia oprawa przemówień aspirującego do roli przywódcy narodu charyzmatycznego oratora jest kluczowa do osiągnięcia sukcesu politycznego, pozwoli bowiem na kontrolowanie woli odbiorcy i ukierunkowanie jego emocji w stronę bezkrytycznego uwielbienia lidera politycznego i partii. W celu osiągnięcia pożądanych efektów godzinami ćwiczył przed lustrem gestykulację i mimikę, jednocześnie zlecając fotografom wykonywanie zdjęć podczas tych prób, które później bezustannie analizował pod kątem prawidłowości zastosowanych póz. Większość oratorskich gestów przejął od monachijskiego komika, Ferdla Weissa, a inne triki aktorskie m.in. od niemieckiego aktora Fritza Langa. Przed każdym wystąpieniem osobiście sprawdzał akustykę hal, a swoich przemówień zwykle uczył się na pamięć.

Początkowo Hitler przybrał pozę szalonego i słabo kontrolującego emocje fanatycznego oratora, w rzeczywistości jednak wszystkie występy były starannie opracowane przez doradców, a szaleństwo prezentowane tłumom na pokaz. W późniejszym okresie, zwłaszcza po zdobyciu władzy, wizerunek ten zmienił się - przemówienia nabrały cech wystąpień natchnionego lidera religijnego, osłabła też znacznie polityczna treść przekazu, który przemienił się niemalże w filozoficzne rozważania bez merytorycznej zawartości. Pierwowzorem wystąpień politycznych Hitlera stała się opera Ryszarda Wagnera, Parsifal - w przeciwieństwie do Lenina, Hitler uważał, iż muzyka nieodłącznie wiąże się z polityką i w połączeniu z innymi elementami (np. naprzemienne postulowanie pomysłów zarówno radykalnych jak i socjalistycznych) tworzy skuteczną broń propagandową umożliwiającą pozyskanie poparcia mas społecznych. Strategia ta umożliwiła Hitlerowi opanowanie niemieckiego społeczeństwa i uzyskanie niemalże całkowitego i bezkrytycznego poparcia dla planów ekspansji militarnej w Europie i dyskryminacji mniejszości etnicznych, wynikającej ze zbrodniczych planów praktycznej realizacji nazistowskiej teorii rasowej.

Stworzenie organizacji skupiającej młodych ludzi, mającej na celu rozszerzenia ideologii na najbardziej podatnym gruncie - młodych umysłach III Rzeszy.

Aby zaszczepić państwową ideologię wśród wszystkich Niemców, stworzono specjalną organizację, która zajęła się szerzeniem nazizmu wśród najmłodszych, tzw. Hitlerjugend (HJ). Była to stowarzyszenie młodzieżowe NSDAP zorganizowane na wzór paramilitarny w 1922 jako przybudówka Oddziałów Szturmowych (SA).

W HJ istniał podział na grupy wiekowe:

10-14 lat

chłopcy jako „pimpy” w Deutsches Jungvolk (DJ)

dziewczęta w Jungmädel (JM)

14-18 lat

chłopcy w HJ

dziewczęta w Bund Deutscher Mädel (BDM) - Związek Dziewcząt Niemieckich

17-21 lat

dziewczęta w służbie Glaube und Schönheit - Wiara i Uroda.

Od 1936 roku obowiązywała, zaostrzona jeszcze w 1938 roku, ustawa o obowiązkach młodzieży. Zgodnie z nią, każdy chłopiec i każda dziewczynka przyjmowani byli w wieku 10 lat do DJ, a w wieku 14 lat wstępowali do HJ bądź do BDM. NSDAP kreowała się jako partia młodych i dlatego na przywódcę HJ wyznaczony został w 1931 24-latek Baldur von Schirach - Dowódca Młodzieży Rzeszy. Hitlerjugend promował kult silnej i zdrowej germańskiej rasy, stąd duży nacisk kładziono na ćwiczenia fizyczne i wojskowe połączone z dyscypliną i kultem jednostki.

Jedną z popularnych „gier”, w które na manewrach grali członkowie HJ był odpowiednik współczesnej gry w zdobywanie flagi. Gra ta zazwyczaj odbywała się bez reguł (poza zakazem zabijania i okaleczania) i kończyła się brutalną bijatyką z udziałem nawet najmłodszych członków HJ, w ten sposób uczono ich odporności na ból i bezwzględności w dążeniu do celu wyznaczonego przez ich dowódców.

Dziewczęta przygotowywano do roli niemieckich matek i żon. Kobieta miała być strażniczką rodu, dziedzictwa, rasy i krwi, cnót domowych oraz kapłanką rodziny i narodu.

Młodzieży wpajano poczucie wyższości, posługiwano się w tym celu własnym kodeksem honorowym, organizacja posiadała sztandary, hymny oraz męczenników, którzy zginęli w walce z przeciwnikami politycznymi. Organizowano akcje pomocy żniwnej, zbiórki złomu, akcje pomocy zimowej, zbiórki odzieży używanej. Ćwiczono się w posługiwaniu bronią, organizowano marsze, uczono posługiwania się mapą. W założeniach indoktrynacja ideami Narodowego Socjalizmu miała objąć całą młodzież niemiecką. W 1936 skupiono 5,4 mln osób, w 1938 7 mln, ale nie osiągnięto powszechności i dlatego w marcu 1939 ogłoszono nabór obowiązkowy (na mocy specjalnych przepisów przynależność do HJ stała się w praktyce obowiązkowa).

Partia nazistowska, aparat terrorystyczny i najnowsze środki masowej propagandy całkowicie wciągnięte w służbę barbarzyńskiej ideologii nazizmu - to główne przyczyny sprawnej egzystencji hitlerowskiej II Rzeszy. Należy też podkreślić znaczenie Führera, bowiem cała historia nazizmu wiąże się nierozłącznie z historią kariery i upadku Hitlera, z totalnym krachem wszystkich jego planów i zamysłów podboju Europy, później zdobycia całego świata dla rasy panującej - Niemców.

Autorzy książki pt. Adolf Hitler. Studium zbrodni, uważają, że klęska Rzeszy była nieunikniona i wynikała z natury totalitarnego systemu, jakim był narodowy socjalizm. Wniosek ten wypływa z analizy istoty nazizmu, z jego hegemonistycznych, agresywnych celów, z programu ujarzmiania całych narodów i państw oraz z reakcyjnych, antydemokratycznych dążeń.

BIBLIOGRAFIA:

1. Alan Bullock, Hitler. Studium tyranii, przeł. Tadeusz Evert Wyd. Iskry, Warszawa 2004.

2. Ludmiła Czornaja, Danii Mielnikow, Adolf Hitler. Studium zbrodni, przeł. Stefan Michalski, PIW, Warszawa 1988.

3. Eugeniusz Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2006.

2

---