Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Kościół a ekonomia i proces globalizacji ks. dr Artur Wysocki

III. Najważniejsze teksty papieży od Leona XIII do Benedykta XVI dotyczące sfery ekonomii

1. Krótki przegląd

• Leon XIII (1878-1903)

• Rerum novarum

• Pius XI (1922-1939)

• Quadragesimo anno

• Nova impendet

• Pius XII (1939-1958)

• Wigilijne orędzia radiowe

• Jan XXIII (1958-1963)

• Mater et magistra

• Pacem in terris

• Paweł VI (1963-1978)

• Populorum progressio

• Octogesima adveniens

• Jan Paweł II (1978-2005)

• Laborem exercens (90-ta rocznica)

• Sollicitudo rei socialis

• Centesimus annus

• Benedykt XVI (2005- )

• Deus caritas est

• Caritas in veritate

2. Rerum novarum-15 maj 1891 r.

• Kontekst społeczno-historyczny („Rzeczy nowe”):

• II Rewolucja przemysłowa; szybki rozwój kapitalizmu, rozwinięcie klasy kapitalistów i robotników; praca najemna; silny antagonizm, konflikt interesów;

• Socjalizm jako radykalna próba odpowiedzi na wady kapitalizmu; Marks - istota problemu w ekonomii, własności środków produkcji

• Powstawanie związków zawodowych;

• Głos Magisterium Kościoła

• Tzw. „kwestia społeczna”, głównie problem ekonomiczny;

• Poza ukazaniem wad rozwijających się systemów, pierwszy pozytywny wykład nauczania społecznego przez Magisterium Kościoła w czasach nowożytnych;

• Główne tezy ekonomiczne:

• Podstawą problemu - zły ustrój społeczno-gospodarczy (ówczesny kapitalizm-liberalizm)

• Fałszywe rozwiązanie: ówczesny socjalizm

• Krytyka zarówno ówczesnego liberalizmu, jak i socjalizmu, jednakże szczególny nacisk na ten drugi błąd;

• Podkreślenie znaczenia własności prywatnej dla funkcjonowanie społeczeństw - silne podkreślenie jej znaczenia jako wynikającej z natury

• Potrzeba właściwej polityki społecznej z udziałem państwa, Kościoła i związków zawodowych

• Konkretna propozycja rozwiązania problemu: upowszechnienie własności (uwłaszczenie), dzięki sprawiedliwej płacy (możliwość oszczędzania);

3. Quadragesimo anno-15 maja 1931 r.

• Kontekst społeczno-historyczny

• Krach gospodarczy - 1929-33 - pierwszy o charakterze światowym i największy do tej pory

• Główne tezy:

• Aktualność i wielkość nauczania Leona XIII; Kontynuacja - nowe problemy; 40-ta rocznica RN

• przeciwko skrajnemu liberalizmowi - główny nacisk (por. kryzys)

• Propozycja gruntownej przebudowy dotychczasowego systemu społeczno-ekonomicznego. Jako środek zaradczy przeciwko walce klasowej i problemom społecznym epoki podaje powołanie do życia zrzeszeń, czy organizacji zawodowych mających charakter korporacji. Daje ona konkretne propozycje uregulowania palących problemów społecznych, także, w perspektywie międzynarodowej - globalnej.

• Sprawiedliwość i miłość społeczna - „Główną rolę do odegrania w odrodzeniu moralnym ma miłość - (QA 137).

• Zasada pomocniczości (QA 79-81);

• Nazwa „katolicka nauka społeczna” (disciplina socialis catholica-QA 20)

• Szczegółowe wskaznia, np. na temat płacy rodzinnej;

• Nowy adres encykliki: „także do wiernych chrześcijan katolików świata”

4. Nova impendet - 2 paźdz. 1931 r.

• Czas Wielkiego kryzysu - 1929-1933:

• Dramatycznie rosnąca liczba ludzi bez pracy

• Encyklika o bezrobociu

• Pierwsza encyklika traktująca szczegółowy problem społeczno-gospodarczy

• Potrzeba zwrócenia uwagi na tych, którzy są w najgorszej sytuacji, zupełnie bez pracy: pochodzi znane wezwanie do krucjaty miłości;

• Wezwanie do chrześcijańskiej mobilizacji opartej na pierwszym przykazaniu miłości ma łączyć się ze stałą modlitwą skierowaną do Boga, Tego, od którego zależy wszelka pomyślność naszych działań „Dawcy wszelkiego dobra”.

• Przyczyny kryzysu.

5. Wigilijne orędzia radiowe Piusa XII

• Nacisk na prawo naturalne oraz poszanowanie godności i praw osoby ludzkiej, min. przemówienie z 1942 r.;

• Płaca rodzinna;

• Własność prywatna dla wszystkich (choćby niewielka);

• Przeniknięcie ustroju społecznego duchem chrześcijańskim;

• Sprzyjanie rozwojowi więzi społecznych i łagodzenie konfliktów

• Potępienie wobec komunizmu, nazizmu i faszyzmu

• Zagrożenie materializmem, a także przez nieuporządkowany rozwój techniki, który może wprowadzać zamieszanie w życiu społecznym w jego naturalnym rozwoju

6. Jan XXIII- Mater et Magistra z 15 maja 1961 r.

• Jako główny problem społeczny widzi nie zubożenie klasy robotniczej i wyzysk ze strony kapitalistów, ani liberalizm ekonomiczny, ale nierównomierny podział dochodu społecznego w skali państwa jak i międzynarodowej; (sprawiedliwość rozdzielcza)

• Zasada humanizmu chrześcijańskiego - człowiek w perspektywie nadprzyrodzonej

• Problemy ówczesne:

• Zanalizował zjawisko przeludnienia i niedorozwoju w krajach najbiedniejszych - zasady rozwiązania (MM 185-195);

• Problem technicznego i ekonomicznego zacofania rolnictwa wobec szybkiego rozwoju miast; podkreślenie znaczenia wsi i produkcji rolnej; (MM 137-141; 150-152)

• Duża rola i odpowiedzialność państwa (sprawiedliwość rozdzielcza)

• Problem neokolonializmu i jego zagrożenia (MM 171-174)

• Potrzeba rozwinąć współpracę między narodami (MM 200-211) opartą na porządku moralnym, którego podstawą jest Bóg;

• Metodologia KNS: „zbadać, ocenić, działać” (MM 234)

7. Jan XXIII- Pacem in terris z 11 kwietnia 1963 r.

• Charakter głównie społeczno-polityczny; niebezpieczeństwo wybuchu wojny atomowej;

• Bardzo istotne kwestie dotyczące procesu globalizacji; pokój światowy może być oparty tylko na właściwych zasadach

• Adres: „do wszystkich ludzi dobrej woli”

• Argumentacja głównie oparta na zasadach moralnych i „słusznym rozumie” (prawie naturalnym)

• Godność i prawa osoby - katalog praw (PT 11-27) jak i obowiązków człowieka (PT 28-45) - ład i porządek między ludźmi jest podstawą pokoju na świecie (PT 1-3)

• Podkreślenie wzrastającej współzależności między państwami (PT 130-135)

• Potrzeba rządu światowego:

• Podaje zasady ustanowienia i działania takiej władzy (PT 138-145)

8. Gaudium et spes-7 grudnia 1965 r.

• Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym

• Podstawy KNS; znaki czasu (p. 4); humanizm; dialog ze światem

• Aktywność ludzka w świecie - podstawowe zasady (p. 33-39)

• Życie gospodarczo-społeczne - (63-72)

• Człowiek zobowiązany do dbałości o swój byt i całej ludzkości

• Wezwanie do likwidacji dysproporcji rozwojowych

• Potrzeba pokoju, współpracy i oparcia się o zasady głoszone przez Kościół

• Potrzeba stworzenia wspólnoty międzynarodowej (83-90)

• Poszanowanie wolności i godności każdego kraju i narodu

• Szczególna rola Kościoła jako mediatora konfliktów i nauczyciela zasad;

9. Paweł VI - Populorum progressio z 26 marca 1967 r.

• Kontekst: Druga połowa lat 60-tych - narastanie dysproporcji miedzy narodami; zarzewie nowych konfliktów

• Tytuł: „o popieraniu rozwoju narodów” - charakter globalny problemu

• Rozwinięcie: Gaudium et spes - Życie gospodarczo-społeczne - (63-72)

• I część encykliki: Rozwój integralny człowieka

• Rozwój integralny: przyczyniający się do rozwoju „każdego człowieka i całego człowieka”

• II część: Sprawiedliwość społeczna w skali międzynarodowej - solidarny rozwój ludzki

• Potrzeba niwelowania różnic w rozwoju gospodarczym i społecznym

• Podstawy nauczania o potrzebie budowy „cywilizacji miłości” (PP 73) - samo sformułowanie w „Orędziu na Światowy Dzień Pokoju 1977”

10. Paweł VI - Octogesima adveniens z 14 maja 1971 r.

• Forma listu apostolskiego

• Nowe problemy związane z zachodnim światem uprzemysłowionym i społeczeństwem postindustrialnym;

• Silna urbanizacja - przeludnienie miast

• Problem degradacji środowiska naturalnego

• Silny rozwój środków komunikacji społecznej

• Inne: problem miejsca młodzieży, kobiety we współczesnym świecie; problem dyskryminacji rasowej, religijnej etc.

• Konieczność solidarnego działania

11. Jan Paweł II- Laborem exercens z 1981 r.

• O pracy ludzkiej - 90-ta rocznica RN

• Szczegółowe zagadnienie potraktowane szerzej

• Praca w perspektywie zbawczej: od stworzenia do odkupienia

• Człowiek - podmiotem i celem pracy (LE 6-7)

• Krytyka materialistycznych podejść i uprzedmiotowienia człowieka zarówno ze strony kapitalizmu, jaki komunizmu

• Godność pracy, prawo do pracy, zobowiązanie do pracy (LE 16) - rozwiązanie konfliktu między pracownikami a właścicielami kapitału

• Zatrudnienie i słuszna płaca (LE 18-19)

• Uprawnienia do zrzeszania się - związki zawodowe

12. Jan Paweł II- Sollicitudo rei socialis z 1987 r.

• Wskazuje na potrzebę (w związku ze zmianami społeczno-gospodarczymi) bogatszej i bardziej zróżnicowanej koncepcji rozwoju (SRS 4)

• Problemy rozwoju w perspektywie ostatnich 20-tu lat (wcześniej zbyt optymistycznie - SRS 13)

• Pozytywne elementy rozwoju międzynarodowego:

• Prawdziwy rozwój a nieokreślony postęp - potrzeba bardziej wzbogacać „być” niż „mieć” (SRS 28).

• „Na płaszczyźnie międzynarodowej (SRS 33)

• Przeszkoda „struktury grzechu” (SRS 36nn) - podstawowe rozwiązanie: solidarność pojęta w duchu chrześcijańskim (SRS 38-40)

• Wskazania szczegółowe: „Opcja, czy miłość preferencyjna na rzecz ubogich” (SRS 42)

13. Jan Paweł II- Centesimus annus z 1 maja 1991 r.

• W setną rocznicę RN;

• Kontekst: upadek bloku komunistycznego

• Treść:

• Rekapitulacja nauki społecznej Kościoła i nowe wyzwania

• Źródła i przyczyny upadku ekonomii marksistowskiej i bloku komunistycznego (odrzucenie prawdziwej godności człowieka, materializm etc.)

• Tworzenie nowego ładu społecznego po 1989 (zwłaszcza w krajach po upadku komunizmu) - Potrzeba wprowadzenia ładu we współczesne myślenie: odpowiednich zasad i wartości

• Pozytywnie o demokracji, ale ostrzeżenie przed konsumpcjonizmem

• Tak dla wolnego rynku, ale potrzeba większej współpracy między narodami i wsparcia zwłaszcza ubogich i zacofanych w rozwoju;

• Ponadto potrzeba właściwej interwencji państwa w sferę gospodarki;

14. Benedykt XVI - Caritas in veritate

• 40 (42) rocznica Poppulorum progressio

• Spis treści:

• Przesłanie Populorum progressio

• Rozwój ludzki w naszych czasach

• Braterstwo, rozwój ekonomiczny i społeczeństwo obywatelskie

• Rozwój ludów, prawa i obowiązki, środowisko

• Współpraca rodziny ludzkiej

• Rozwój narodów a technika

1

---