Niszcząca i budująca siła wiatru.

Wiatr jest jednym z czynników klimatycznych mających wpływ na rzeźbę i ukształtowanie terenu. Pod wpływem jego działalność kształtują się różnego rodzaju formy terenu. Rzeźba i formy terenu ukształtowane pod wpływem wiatru noszą nazwę eolicznych. Działalność wiatru jest najintensywniejsza na obszarach pustynnych oraz terenach nadmorskich. Wiatr może transportować materiał, który napotyka na swojej drodze niszczyć go lub pod jego wpływem mogą powstać nowe formy.

Wiatr może cząstką poruszać, przesuwać, toczyć, unosić. Wiatr niszczy, transportuje i buduje. Rozmiary i przebieg tej działalności zależą od siły i przeważających kierunków wiatru.

Działalność niszcząca wiatru to:

• deflacja,

• korazja (erozja eoliczna).

DEFLACJA :

to przede wszystkim proces wywiewania materiału, jeden z podstawowych procesów morfogenetycznych modelujący powierzchnię Ziemi, polegający na porywaniu przez wiatr drobnych cząsteczek (pyły, piaski, żwiry) i przenoszeniu ich na ogromne nieraz odległości. Wywiewanie jest typowe dla obszarów, w których na powierzchni Ziemi występują skały luźne, nieutrwalone przez roślinność, zwłaszcza w klimatach suchych i półsuchych, a także zimnych (np. wysoko w górach). Wywiewanie występuje na pustyniach, na piaszczystych wybrzeżach mórz, stożkach sandrowych, piaszczystych terasach. W trakcie silnych wiatrów, a także trąb powietrznych wywiewanie przybiera niekiedy ogromne rozmiary - tysiące lub nawet mln ton materiału są przenoszone na odległości rzędu kilku tys. km. Zjawisko takie nazywane jest burzą lub zamiecią piaskową (pyłową). Do uruchomienia wywiewania przyczynia się też niekiedy gospodarka człowieka, np. odsłonięcie gleby przez zaoranie obszarów stepowych. Dany materiał może podlegać procesowi deflacji, dotąd dopóki nie wytworzy się warstwa zwana brukiem deflacyjnym, jest to gruboziarnisty piasek, żwir, którego wiatr nie jest poderwać i przetransportować.

W wyniku deflacji tworzą się: misy deflacyjne, tzw. góry świadki (ostańce - w postaci grzybów, maczug, stołów), rynny, niecki, wanny, powstają bruzdy, graniaki - kamienice oszlifowane przez niesione przez wiatr cząstki.

Grzyb skalny

KORAZJA (EROZJA EOLITYCZNA):

Transportowany i niesiony przez wiatr materiał może powodować deformację powierzchni, z którymi się styk i uderza o nie. Proces taki nazywamy korazją, zdzieraniem. Skutkiem procesu, korazji jest szlifowanie powierzchni oraz tworzenie wygładów erozyjnych, żłobków, jam korozyjnych. Głębokość powstających żłobków i zagłębień jest różna i zależna od materiału, z jakiego zbudowana jest dana powierzchnia.

W przypadku słabo odpornego materiału mogą powstawać zagłębienia i bruzdy mające głębokość od 200 metrów do kilkunastu kilometrów. W przypadku tak głębokich bruzd są one oddzielone od siebie wzgórzami zwanymi jardangami. Objawem procesu korazji jest obecność graniaków, odruchów skalnych o zróżnicowanej wielkości, posiadają one powierzchnie oszlifowane z dwóch lub więcej stron oraz wypolerowane przez wiatr w skutek transportu.

Działalność budująca wiatru to:

• akumulacja

Malejąca siła wiatru lub napotkane po drodze przeszkody powodują osadzanie transportowanego materiału - akumulację. Im dalej od terenów wywiewania, tym osadzany materiał jest drobniejszy. Na obszarach suchych deflacja powoduje tworzenie się pustyń kamienistych (hamada) lub żwirowych (serir). Pustynie piaszczyste (ergi) tworzą się na obszarach akumulacji piasku. Przykładami tych pustyń są :

- hamada - znaczna część Sahary i Tybetu, część gór Skalistych.

- serir - również znaczna część Sahary, część pustyń w Australii.

- erg - Wielki Erg Zachodni i Wschodni na Saharze, pustynie australijskie (Wiktorii i Piaszczysta), Kara-Kum, Kyzył -Kum, Atacama.

Najczęstsze są pustynie o charakterze mieszanym, żwirowo-piaszczyste. Na pustyniach piaszczystych wiatr z akumulowanego piasku tworzy wydmy. Nawet najmniejsza przeszkoda powoduje zatrzymanie piasku przesypywanego przez wiatr i usypywanie wydm.

Mają one różne rozmiary oraz różną prędkość przesuwania się (wędrówka wydm). Zależy to od siły wiatru, ilości i spoistości piasku.

Łagodne zbocze wydmy jest zwrócone w stronę wiatru, natomiast zbocze strome zwrócone jest w stronę przeciwną niż wiatr. Ziarenka piasku znajdujące się po stronie wiatru, są przez niego niesione do góry po osiągnięciu szczytu spadają na dół. Wydmy posiadają zróżnicowane kształty, mogą być podłużne, prostopadłe, poprzeczne w zależności od kierunku wiatru i ułożenia się do niego wydmy. Wydmy posiadające kierunek podłużny występują głównie na pustyniach i w dolinach rzek, wszędzie tam gdzie jest bardzo duża ilość materiału. Wydmy poprzeczne natomiast tworzą się głównie na wybrzeżach.

Na pustyniach piaszczystych, gdzie poziom wód gruntowych leży bardzo głęboko, a roślinność jest skąpa, twórz a się wydmy zwane barachanami. Mają one kształt sierpa. Barachany zwrócone są wypukłą częścią pod wiatr, a ramiona ich skierowane są zgodnie z kierunkiem wiatru. Wąskie ramiona przemieszczają się szybciej niż część centralna wydmy. Barachany często łączą się ze sobą, tworząc długie piaszczyste wały, które noszą nazwę wydm zwałowych. Ciągną się one nieraz setki kilometrów. Typowymi barachanami są niskie i mające do 15 m wysokości. Pola tych wydm występują między innymi na pustyniach : Gobi i Saharze.

O wydmach parabolicznych mamy do czynienia wtedy, gdy skierowane są przeciwnie do kierunku wiatru. Końce tych wydm są zazwyczaj trzymane przez rosnąca na nich roślinność, co powoduje, że środek wydmy przemieszcza się szybciej. Występują głównie na obszarach gdzie wieją silne wiatry oraz zasobnych w piasek. Największe czynne wydmy w Polsce występują w okolicach Łeby nad Morzem Bałtyckim i objęte są ochroną na terenie Słowińskiego Parku Narodowego.

Często wydmy poprzeczne z czasem przybierają formę wydm parabolicznych. Na obszarach gdzie wiatr często zmienia kierunki, powstają wydmy typu gwiaździstego. Na obszarach gdzie wydmy występują w dużych ilościach w wyniku ich przemieszczania i łączenia się mogą powstać wały piaszczyste, których długość może dochodzić do 800 kilometrów, szerokość od 1 do 3 km a wysokość 50 do 450 km.

Niesiony przez wiatr materiał pyłowy przede wszystkim z obszarów pustynnych, może być przenoszony na bardzo duże odległości. Osiadający się materiał pyłowy tworzy pokrywy lessowe. W Europie występujące pokrywy lessowe utworzyły się w okresie zlodowacenia bałtyckiego, gdy wiatry wiejące od lądolodu niosły z przedpola lądolodu, materiał w postaci pyłów osadzający się na obszarach dzisiejszych Niemiec, Polski, Ukrainy, Kazachstanu. Na terenie Polski, pokłady lessu występują m.in. na: Wyżynie Lubelskiej, przedpolu Karpat, Przedgórzu Sudeckim. Obecnie na świecie pokłady lessu tworzą się pod wpływem wiejącego wiatru na obszarze: Chin, Mongolii, USA, Argentyny. Obszary lessowe należą do jednych z najbardziej urodzajnych, ze względu na tworzące się na nich gleby.

Siła wiatru jest jednym z rodzajów energii alternatywnej. Jest to niezaprzeczalnie odnawialne źródło energii. Niestety dzień dzisiejszy energia wietrzna zaspakaja jedynie w 1% zapotrzebowanie energetyczne naszego świata, a mogłaby pokryć 20%. Szczęśliwie wciąż udział energii wiatru rośnie. Największym światowym osiągnięciem są trzy skupiska wiatraków w USA w Kaliforni, które liczą sobie 15000 turbin. Zlokalizowano je na zboczach Tehachapi, Altamont oraz przełęczy San Georginio.

Energia wiatru jest przetwarzana na prąd elektryczny. Służą do tego siłownie wiatrowe, które mogą pracować indywidualnie lub są połączone z siecią elektromagnetyczną, do której płynie prąd.

Polska jest krajem, w którym energetyka opiera się zwłaszcza na elektrowniach węglowych. Fakt ten skłania do zwrócenia się właśnie w stronę energii alternatywnej, w tym energii wiatru. Zobowiązaliśmy się wobec innych narodów, że do 2020 roku zwiększymy udział energii alternatywnej do 7,5%. Dotyczy to całego bilansu energetycznego. Na razie udział tych energii jest znikomy, co nie oznacza że może być pominięty. W przypadku energii wiatru niestety nie posiadamy najlepszych warunków by w nią inwestować. Prędkość wiatru zadawala jedynie w nielicznych miejscach naszego kraju. Jednym z nich jest wybrzeże, ale nawet tam warunki te nie są znakomite. Ponadto warunki te nie są stabilne. Mimo to mamy w Polsce elektrownie wiatrowe. Obecnie jest ich 28, a ich łączna moc wynosi 9 MW. Największe dwie mają moc 600 kW, a ich lokalizacja to Swarze koło Pucka. W okolicach Krakowa, w miejscowości Rytro znajduje się elektrownia mająca moc 100 kW.

---