SIEĆ HYDROGRAFICZNA I ZASOBY WODNE W POLSCE
Wody powierzchniowe i podziemne stanowią ważny składnik środowiska przyrodniczego kraju, a ich występowanie jest współzależne od rzeźby, budowy geologicznej i klimatu. Sieć hydrograficzna zwana także siecią rzeczną to ogół cieków wodnych na określonym terenie. Analizując sieć rzeczną bada się jej gęstość, czyli stosunek sumy długości wszystkich cieków wodnych przypadających na jednostkę powierzchni, oraz jej układ. Układ sieci rzecznej wynika głównie z ukształtowania terenu. Obok sieci hydrograficznej ważnym terminem jest zasób wodny czyli zasób wód powierzchniowych i podziemnych występujących na danym obszarze. Warto tu nadmienić, że wody lądowe dzielimy na:
Powierzchniowe:
- rzeki,
- jeziora,
- sztuczne zbiorniki wodne,
- bagna i mokradła,
- morza.
Podziemne:
- przypowierzchniowe (zaskórne),
- gruntowe,
- wgłębne (artezyjskie),
- głębinowe.
Sieć hydrograficzna Polski, którą tworzą: rzeki, jeziora, bagna, wody podziemne i źródła, została ukształtowana w południowej Polsce w trzeciorzędzie, a w północnej w czwartorzędzie.
Na podstawie badań i obserwacji hydrologicznych można określić zasoby wód. W tym celu sporządza się bilans wodny, czyli zestawienie ilości wody przybywającej i ubywającej w ciągu roku hydrologicznego. Rok hydrologiczny to okres odpowiadający długością roku kalendarzowego, ale rozpoczynający się od umówionej daty. W Polsce rozpoczyna się 1 listopada. Okres ten obejmuje pełny cykl zjawisk wodnych.
Rzeki
Stan wód i wielkość przepływu rzek kształtuje się pod wpływem:
- opadów atmosferycznych związanych z klimatem,
- przepuszczalności skał,
- wielkości odpływu i parowania wód powierzchniowych związanych z ukształtowaniem
powierzchni i klimatem.
Do głównych rzek w Polsce oprócz Wisły i Odry należą rzeki pobrzeżne Bałtyku: Rega, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba, Radunia, Pasłęka. Rzeka główna ze swymi dopływami tworzy system rzeczny. Największe systemy rzeczne w Polsce tworzy Wisła i Odra. Rzeki te, wraz ze swymi dopływami, tworzą też największe dorzecza zajmując odpowiednio 54% i 33,9% powierzchni Polski.
Jeziora
Do ważnych elementów sieci hydrograficznej Polski należą jeziora. Jest ich najwięcej w Polsce Północnej. W porównaniu z innymi państwami Europy Polska należy do państw mało zasobnych w jeziora. Prawie połowa polskich jezior jest zgromadzona na Pojezierzu Mazurskim, 36% na Pojezierzu Pomorskim, a 12% na Pojezierzu Wielkopolskim. Polska ma w sumie 9 tys. jezior o powierzchni większej niż 1 ha. Największym jeziorem w Polsce jest Śniardwy (woj. Warmińsko-mazurskie), najgłębszym zaś – Hańcza (woj. Podlaskie).
Sztuczne zbiorniki wodne
Tworzone są przez człowieka i powstają najczęściej poprzez przegrodzenie biegu rzeki zaporą wodną. W Polsce istnieje 98 sztucznych zbiorników wodnych (stan na 1994) o pojemności powyżej 1 hm³. Spośród nich blisko połowę uruchomiono przed II wojną światową, w tym najstarszy zbiornik wodny na obszarze Polski - zbiornik Mylof 1848 na Brdzie.
Największy, natomiast, to Zbiornik Soliński na Sanie
Bagna i mokradła
Są jednocześnie torfowiskami, zatem powstają w wyniku zarastania jezior roślinnością. Szacuje się, że w Polsce jest 49 tys. torfowisk, zajmujących ok. 4% ogólnej powierzchni kraju. Ich największe skupiska znajdują się na obszarach:
nadmorskich, głównie w okolicy Zalewu Szczecińskiego i jeziora Dąbie, jeziora Jamno i Bukowo, jeziora Łebsko i w Pradolinie Łeby oraz w delcie Wisły;
pojezierzy, są to głównie bagna typu limnologicznego (pojeziornego);
sandrów, utworów wodno- lodowcowych o małym nachyleniu (np. Równina Kurpiowska, zachodnia część Wysoczyzny Ciechanowskiej);
pradolin- Narwi i Biebrzy (największy w Polsce kompleks Bagien Biebrzańskich – ok. 1000 km2), Toruńsko- Eberswaldzkiej, Warszawsko- Berlińskiej, Wieprza i Krzny;
o trudnym przypuszczalnym podłożu- Polesie Lubelskie, zbudowane m.in. z osadów marglisto- ilastych;
kotlin podgórskich- np. Nowotarska, Sandomierska.
Morza
Niemal cały obszar Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego (ok. 99%). Zlewisko Bałtyku ma powierzchnię 1,7 mln km. powierzchni i jest czterokrotnie większe od powierzchni samego morza. Do Bałtyku wpada około 250 rzek m.in. Newa, Wisła, Kemi, Niemen, Odra, Dźwina. Morze Bałtyckie (Bałtyk) jest płytkim, śródlądowym morzem. Jego powierzchnia to 415 266 km.
Wody podziemne
Są jednym ze składników hydrosfery. Powstają w wyniku przesiąkania przez warstwy przepuszczalne i szczeliny uskoków tektonicznych w skorupie ziemskiej wód opadowych i powierzchniowych. W zależności od głębokości zalegania można wyróżnić:
wody przypowierzchniowe (zaskórne)- wody znajdujące się przy powierzchni ziemi, łatwe do bezpośredniego ujęcia, czerpania;
wody gruntowe – zalegające na większych głębokościach niż wody zaskórne;
wody wgłębne – to wody położne poniżej warstw nieprzepuszczalnych.
Wody głębinowe – występują głęboko pod powierzchnią ziemi, izolowane od niej całkowicie.
Polska pod względem zasobów wodnych jest zaliczana do najuboższych krajów Europy. Po przeliczeniu ilości wody na l mieszkańca zajmuje 2 miejsce wśród 27 porównywalnych państw europejskich. Zasoby Polski charakteryzuje następujący roczny bilans wodny:
przychód wody = opady (186,2 km3) + dopływ spoza kraju
(5,2 km3) = 191,4 km3
rozchód wody = odpływ (58,6 km3) Sparowanie i zużycie
(132,8 km3) = 191,4 km3
Podane zasoby pokrywają w zasadzie zapotrzebowanie ludności i gospodarki. Deficyt wody zaznacza się głównie w rejonach dużej koncentracji wodochłonnego przemysłu i największych miast.