PRZEJŚCIOWOŚĆ KLIMATU W POLSCE

Klimat rozumiemy przez ogół zjawisk pogodowych, jakie panują na danym obszarze w okresie wieloletnim. Ustalany jest na podstawie wieloletnich obserwacji różnorodnych składników, najczęściej pomiarów temperatury, opadów atmosferycznych i wiatru. Standardowy kres to ok. 30 lat. Biorąc pod uwagę położenie geograficzne i oddziaływanie czynników przyrodniczych każde miejsce na powierzchni Ziemi ma specyficzne warunki klimatyczne, w tym także Polska, którą cechuje przejściowość klimatu.

Najbardziej adekwatną cechą dla określenia klimatu Polski jest przejściowość klimatu, uwarunkowana ścieraniem się mas powietrza o różnych cechach z kilku ośrodków barycznych:

• Wyż Azorski (środkowy Atlantyk, to układ baryczny o wysokim ciśnieniu atmosferycznym, silniej oddziałuje w lecie niż zimą), przynosi do Polski ciepłe powietrze o zróżnicowanej wilgotności, stad też tzw. „babie lato” wczesną jesienią;

• Niż Islandzki (północny Atlantyk, układ baryczny o stałym niskim ciśnieniu, oddziałuje intensywnie zimą), przynosi do Polski zimne i wilgotne powietrze w zimie, a latem ochładza pogodę i przynosi opady atmosferyczne);

• Arktyka (układ wysokiego ciśnienia atmosferycznego, niewielki wpływ dla Polski), przynosi mroźne powietrze i opady śniegu;

• Azja środkowa (latem niskie, zaś zimą wysokie ciśnienie atmosferyczne), przynosi w lecie gorące i suche powietrze, natomiast zimą mroźne powietrze z niewielkimi opadami śniegu

• Północna Afryka (układy wysokiego ciśnienia atmosferycznego), bardzo rzadko oddziałuje na klimat Polski przynosząc gorące zwrotnikowe powietrze.

Na skutek występowania powyższych ośrodków barycznych w Polsce występują zmiany ciśnienia atmosferycznego i zmiany kierunku wiatrów, inne masy powietrza docierają do Polski latem, a inne zimą. Masy powietrza, które wpływają na pogodę w Polsce to:

• masy powietrza arktycznego (PA), częstość napływu nad obszar Polski to 4 %

• masy powietrza polarno-kontynentalnego (PPk) ,częstość napływu nad obszar Polski to 29%

• masy powietrza polarno-morskiego(Ppm) ,częstość napływu nad obszar Polski to 65 %

• masy powietrza zwrotnikowo –kontynentalnego (PZk) ,

• masy powietrza zwrotnikowo-morskiego(PZm) ,częstość napływu nad obszar Polski to2 %.

Nieustanna wędrówka ośrodkowo barycznych nad Polską sprawia, iż występują również tzw.fronty atmosferyczne (na styku dwóch różnych mas powietrza ciepłego i zimnego), przynoszące opady deszczu i silne wiatry. Przejście frontu atmosferycznego oznacza zmianę pogody; jeśli przechodzi front ciepły (powietrze ciepłe unosi się nad zimnym na linii styku mas powietrza) jest wyższa temperatura powietrza, z kolei gdy powstaje front zimny (powietrze zimne naciera na masy powietrza cieplejszego) powstają intensywne opady atmosferyczne i spadek temperatury, często również silne wiatry.

Mówiąc o przejściowości naszego klimatu warto wymienić najważniejsze jego cechy. Są to:

• przewaga wiatrów z kierunku zachodniego dla całego terytorium Polski (ok. 60%);

• dni pochmurne w ciągu roku (średnio 120-160 dni, latem 15-30 dni, zaś w zimie —  45–65 dni);

• utrzymywanie się pokrywy śnieżnej (zmienna ilość dni dla różnych rejonów Polski, dla Polski południowej — góry to ponad 230 dni  w Tatrach, 100 dni na Pojezierzu Suwalskim, zaś najkrócej na terenach nizinnych. Dla przykładu ok. 40 dni na Nizinie Śląskiej);

• zmienność opadów w ciągu roku (zmienna ilość opadów latem i zimą, różna dla terenów górskich i nizinnych, dla przykładu dla miesiąca stycznia odnotowuje się miedzy 25-35 mm na nizinach do 60-80 mm w górach);

• roczna suma opadów (średnia ilość opadów atmosferycznych dla Polski to 600 mm, zmienna w zależności od ukształtowania powierzchni, dla terenów nizinnych do 700 mm zaś odpowiednio w górach ponad 2000 mm);

• długość okresu wegetacyjnego (niezwykle istotne dla rozwoju rolnictwa; liczona jako liczba dni w roku o temperaturze dobowej 5 stopni C; między 180 dni na Pojezierzu Suwalskim, który jest uznawany za biegun zimna w Polsce, do 220 dni na Nizinie Śląskiej, Kotlinie Sandomierskiej i Kotlinie Oświęcimskiej);

• amplituda miesięczna temperatur (niższa nad morzem — około 17 stopni, zaś na wschodnich terenach ok. 23 stopnie C);

• średnia temperatura stycznia (zmienna, na wschodzie Polski ok. 5 stopni C, na zachodzie ok. 0 stopni C);

• średnia temperatura lipca ( 7, 5 stopnia C);

• średnia roczna temperatura( między 6-8 stopni C, chłodniej na wschodzie kraju, cieplej na zachodzie).

Na tej podstawie możemy stwierdzić, że Polska jest podzielona na tzw. regiony klimatyczne (pasowy przebieg):

• region górski i podgórski (cechą charakterystyczna są mroźne zimy, chłodne lata, zaś amplitudy temperatur maleją ze wzrostem wysokości nad poziomem morza, znaczne ilości opadów atmosferycznych);

• region kotlin i nizin podgórskich (cecha charakterystyczna są ciepłe lata, chłodne zimy, wielkość opadów atmosferycznych jest mniejsza niż na terenach górskich i wyżynnych);

• region wyżyn środkowopolskich (cechą charakterystyczna są znaczne wahania amplitud temperatur w ciągu roku, gorące lato z opadami atmosferycznymi, mroźne zimy);

• region nizin polskich (cechą charakterystyczną są amplitudy roczne temperatur w przedziale 19-23 stopnie C, mroźne zimy we wschodniej Polsce a łagodniejsze w zachodniej Polsce)

• region pojezierzy polskich (cechą charakterystyczną są chłodne zimy, ciepłe lato, opady atmosferyczne nasilone w okresie jesiennym, znaczne wahania amplitud temperatur ok.22 stopnie C);

• region bałtycki( cecha charakterystyczna są chłodne lato, ale łagodna zima, małe wahania amplitud temperatur-rzędu 18 stopni C, zaś opady atmosferyczne występują przeważnie  jesienią).

Podsumowując, klimat już od zarania dziejów miał wpływ na życie i działalność człowieka. Dlatego, w celu obserwacji zjawisk meteorologicznych z jakimi mamy do czynienia został powołany Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, dysponujący ponad pięćdziesięcioma stacjami badawczymi w całej Polsce.