AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

Kierunek: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

REFERAT: OPERACJE WSPARCIA POKOJU

Katarzyna HUMMEL i Beata TOMCZYK

(BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE NBN2-11-2L-BM-grupa G)

Wojskowe wsparcie operacji (akcji) humanitarnych
w teorii i praktyce ONZ, NATO oraz wybranych państw.

Praca zaliczeniowa

WARSZAWA 2013

SPIS TREŚCI:

1. WSTĘP……………………………………………………………………………………. 3

2. ISTOTA OPERACJI HUMANITARNYCH…………………………………………… 4

3.OGOLNE ZAŁOŻENIA UŻYCIA SIŁ ZBROJNYCH W OPERACJACH HUMANITARNCY POZA TERYTORIM PAŃSTWA (SOJUSZU)………………...….. 6

4.ZASADNICZE DYLEMATY DOWODZENIA W OPERACJACH HUMANITARNYCH……………………………………………………………………… 11

5.WNIOSKI Z DOTYCHCZASOWYCH WYBRANYCH OPERACJI (AKCJI) HUMANITARNYCH POZA GRANICAMI PAŃSTWA (SOJUSZU). PRZYKLADY WSPÓŁCZESNYCH KONFLIKTÓW…………………………………………………... 13

1. SOMALIA…………………………………………………………………………… 14

2. RWANDA……………………………………………………………………………. 16

3. LIBIA…………………………………………………………………………………. 17

6. ZAKOŃCZENIE….……………………………………………………………………... 19

7. BIBLIOGRAFIA………………………………………………………………………… 20

1.WSTĘP.

Uczestnictwo Polski w dyplomatycznych, humanitarnych i wojskowych działaniach poza granicami RP, a nawet obszarem obrony NATO, ma na celu zapobieganie
i przeciwdziałanie zagrożeniom. Poza tym obejmuje tematykę wymuszania i utrzymywanie ładu i pokoju w niebezpiecznych rejonach. W związku z wciąż wzrastającą współzależnością bezpieczeństwa narodowego i skuteczności reagowania na zagrożenia, które pojawiają się
w otoczeniu, podejmowane są zasadne i konieczne działania. W przeszłości armia była angażowana w czasie pokoju głównie do zapewnienia bezpieczeństwa strukturom władzy oraz egzekucji prawa. Współcześnie zakres przygotowania i wykorzystania armii do niesienia pomocy uległ rozszerzeniu. Na początku XXI wieku Polska aktywnie uczestniczy
w operacjach wojskowych na Bałkanach oraz Bliskim i Środkowym Wschodzie. Dzięki uczestnictwu w tego rodzaju operacjach poza terytorium Polski, nasze państwo kształtuje wizerunek odpowiedzialnego i wiarygodnego partnera w środowisku międzynarodowym. Siły Zbrojne wypełniają swoje misje i funkcje w obronie i ochronie interesów narodowych oraz interesów wynikających z układów sojuszniczych. Jednym z zadań wojska, wynikającym
z układu Północnoatlantyckiego i uczestnictwa w NATO, jest czynny udział w operacjach pokojowych. Według przyjętych w Sojuszu Północnoatlantyckim ustaleń, zbiór operacji określonych wspólnym mianem operacji wsparcia pokoju obejmuje sześć zróżnicowanych pod względem przedmiotowym kategorii: zapobieganie konfliktom, budowanie pokoju, tworzenie pokoju, utrzymanie pokoju, wymuszanie pokoju oraz pomoc humanitarna.

Operacje humanitarne, którym poświęcona jest dalsza część zagadnienia są jednak traktowana również jako zadanie, które siły pokojowe mogą wykonywać. Pomimo, że operacje humanitarne są raczej domeną wyspecjalizowanych organizacji cywilizacyjnych to w wyjątkowych sytuacjach (na wyraźną prośbę poszkodowanego państwa) są wspierane przez siły wojskowe. Podłożem operacji humanitarnych jest niesienie pomocy ludności poszkodowanej w trudnych sytuacjach z zaznaczeniem, że pomoc ta nie może być niesiona przez wyspecjalizowane organizacje z uwagi na ograniczone możliwości.

2. ISTOTA OPERACJI HUMANITARNYCH.

„Interwencja humanitarna” jest pojęciem, którego znaczenie tak naprawdę wykrystalizowało się na początku lat 90 XX w. Wraz z zakończeniem zimnej wojny społeczność międzynarodowa zaczęła zwracać baczniejszą uwagę na przypadki łamania praw człowieka.

W tak zwanym Dokumencie Moskiewskim z 1991 roku, po raz pierwszy został podkreślony fakt, iż przestrzeganie praw człowieka nie jest wewnętrzną sprawą każdego państwa. Wtedy właśnie zaczęło dominować przekonanie, że suwerenność nie może być już postrzegana jako bariera chroniąca państwa przed masowym i systematycznym łamaniem praw człowieka. W taki właśnie sposób w polityce światowej pojawiła się na nowo koncepcja interwencji humanitarnej jako metody wymuszania praw człowieka
w imieniu społeczności międzynarodowej.

Trudno jednoznacznie zdefiniować interwencję humanitarną, ale warto wspomnieć, iż przed powstaniem Karty Narodów Zjednoczonych odnosiła się ona do użycia siły
w sytuacji brutalnego i masowego łamania praw człowieka.

Ian Brownli określił interwencję humanitarną jako użycie siły zbrojnej lub groźbę jej użycia przez państwo lub organizację międzynarodową w celu ochrony praw człowieka. Encyklopedia międzynarodowego prawa publicznego określa ją jako przypadki użycia siły zbrojnej przez jedno państwo przeciwko innemu w celu ochrony życia
i wolności obywateli tego drugiego, niezdolnego bądź niechętnego do zapewnienia takiej ochrony.

Interwencja humanitarna ma dwa fundamentalne cele: udzielanie pomocy ludziom poszkodowanym w wyniku nagłego konfliktu oraz ochronę praw człowieka i należy ją rozpatrywać jako „interwencję siłową podczas kryzysów humanitarnych”, która może być przeprowadzona w imieniu i z korzyścią dla ludności, której prawa zostały zagrożone lub naruszone.

Analizując kryteria interwencji humanitarnej powinna one uwzględniać:

1) humanitarną przyczynę (masowe i poważne naruszenia praw człowieka),

2) humanitarny cel i humanitarną intencję (względna bezinteresowność podmiotu interweniującego ),

3) zgodę społeczności międzynarodowej,

4) wyczerpanie środków pokojowych i stopniowalność reakcji,

5) przeprowadzenie interwencji zgodnie z zasadami konieczności, proporcjonalności, rozróżnienia, wystarczalności i bezstronności,

6) jak najmniejszą dolegliwość dla struktur państwa-przedmiotu interwencji

7) humanitarny skutek interwencji.

Interwencja humanitarna, z legalnego punktu widzenia, powinna być przeprowadzona pod auspicjami ONZ, NATO lub OBWE.

Interwencje humanitarne są skomplikowanym przedsięwzięciem pod względem logistycznym, technicznym i militarnym, zazwyczaj wymagają zaangażowania specjalnie wyszkolonych sił. Warunki te są możliwe do spełnienia jedynie przez niektóre państwa. Interweniując w celach ochrony określonych grup, państwom trudno uniknąć zaangażowania w konflikt. Kontrola Narodów Zjednoczonych nad interwencjami humanitarnymi jest więc w pewien sposób ograniczona.

3. OGOLNE ZAŁOŻENIA UŻYCIA SIŁ ZBROJNYCH W OPERACJACH HUMANITARNCY POZA TERYTORIM PAŃSTWA (SOJUSZU).

Karta Narodów Zjednoczonych nakazuje wszystkim państwom stosowanie się
w dobrej wierze, do obowiązków z niej wynikających. Artykuł 1 punkt 3 Karty Narodów Zjednoczonych nakłada na państwa obowiązek ochrony i promocji oraz rozwijania
i wspierania poszanowania praw człowieka wszelkimi metodami, a w nawiązaniu do sformułowań zawartych w preambule Karty państwa członkowskie mają obowiązek dbania
o zapewnienie poszanowania praw człowieka. Obowiązek reagowania na naruszanie
i łamanie praw człowieka wynika także z prawa humanitarnego - z Konwencji Genewskich.

Wśród zadań przewidzianych do realizacji przez siły pokojowe, zgodnie ze stanowiskiem Rady Bezpieczeństwa ONZ przyjętym 15 marca 2002 r., znalazły się następujące zadania:

1. odseparowanie cywilów od walczących sił - realizowane np. poprzez zapewnienie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa w obozach dla uchodźców;

2. ochrona kobiet przed dyskryminacją, przemocą, gwałtami i innymi formami wykorzystania seksualnego - m.in. przez ułatwianie dostępu kobiet do centrów pomocy i do miejsc schronienia;

3. ochrona dzieci - m.in. poprzez przeciwdziałanie rekrutacji dzieci do sił zbrojnych, działania na rzecz demobilizacji dzieci-żołnierzy, łączenie rodzin;

4. zapewnienie dostępu pomocy humanitarnej do grup osób szczególnie wrażliwych -realizowane m.in. poprzez ułatwianie dostarczania pomocy, prowadzenie rozmów ze wszystkimi stronami konfliktu;

5. minimalizowanie negatywnego, niepożądanego wpływu sankcji międzynarodowych na ludność cywilną - m.in. poprzez zwolnienia humanitarne z reżimu sankcji;

6. zapewnienie bezpieczeństwa personelowi organizacji humanitarnych;

7. wzmacnianie stabilizacji - m.in. poprzez rozbrojenie, demobilizację i reintegrację członków sił zbrojnych.

Poszerzający się zakres zadań odnośnie do ochrony praw i godności człowieka,
a jednocześnie duży wzrost ataków na ludność cywilną podczas konfliktów zbrojnych wywołał dyskusję nad prawem do użycia siły względem jednej ze stron konfliktu i tym samym rezygnacji przez siły pokojowe z neutralności. Szczególnie silne głosy krytyki odezwały się po dokonanym przez Serbów ataku na strefę bezpieczeństwa ONZ
w Srebrenicy.

W 2005 r. w dokumencie World Summit Declaration Zgromadzenie Ogólne ONZ potwierdziło, że każde państwo ma obowiązek ochrony własnych obywateli, a społeczność międzynarodowa ma obowiązek pomocy w ochronie ludzi. „Każde państwo zobowiązane jest do ochrony swych mieszkańców przed ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkości. Odpowiedzialność ta obejmuje zapobieganie tego rodzaju zbrodniom i zachęcaniu do ich popełniania poprzez zastosowanie właściwych
i koniecznych środków. Przyjmujemy tę odpowiedzialność i wyrażamy wolę zgodnego z nią działania”. Społeczność międzynarodowa winna w razie potrzeby zachęcać Państwa
i pomagać im w realizacji tego zobowiązania, a także wspierać Narody Zjednoczone
w tworzeniu zdolności wczesnego ostrzegania. (...) Społeczność międzynarodowa, poprzez Narody Zjednoczone, jest również zobowiązana do użycia wszelkich właściwych środków pokojowych, w tym środków dyplomatycznych i humanitarnych, zgodnie z postanowieniami rozdziału VI i VII Karty, w celu pomocy w ochronie ludności przed ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkości. W tym kontekście wyrażamy swą gotowość do podjęcia akcji zbiorowej, przeprowadzonej w odpowiednim czasie i w sposób zdecydowany, za zgodą Rady Bezpieczeństwa i w zgodzie z postanowieniami Karty i jej rozdziału VII, na podstawie indywidualnej oceny każdego przypadku i przy współpracy z odpowiednimi organizacjami regionalnymi, gdy będzie to właściwe, kiedy środki pokojowe okażą się niewystarczające, a władze krajowe wyraźnie niezdolne do ochrony swej ludności przed ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkości”. Stanowisko to zostało potwierdzone w 2006 r.
w Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ o ochronie ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych.

W wyniku poszerzenia roli NATO w latach dziewięćdziesiątych XX w. Sojusz Północnoatlantycki stał się najważniejszym stabilizatorem bezpieczeństwa w regionie euroatlantyckim. Uczestnictwo NATO w operacjach pokojowych rozpoczęło się od oświadczenia woli uczestniczenia w operacjach pokojowych prowadzonych przez KBWE wyrażonego 4 czerwca 1992 r. oraz przez ONZ wyrażonego 17 grudnia 1992 r. Doprowadziło to do przyjęcia przez Sojusz obowiązków wykraczających poza ramy konstytuującego organizację Traktatu Waszyngtońskiego. W efekcie rozszerzenia zadań oraz zgody Sojuszu na prowadzenie misji poza terytorium państw członkowskich, wyrażonej
w Rzymskiej Deklaracji o Pokoju i Współpracy z 8 listopada 1991 r., NATO zdecydowanie wykroczyło poza typową działalność organizacji zbiorowej samoobrony, zaczynając przyjmować rolę organizacji bezpieczeństwa zbiorowego. Proces ten wzmacniała szeroka współpraca z państwami spoza sojuszu, szczególnie w ramach Partnerstwa dla Pokoju (PdP)
i Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa (EACP). Postępująca etapowo ewolucja zaangażowania NATO w operacje pokojowe uwidoczniła się na przykładzie regionu byłej Jugosławii, szczególnie Bośni i Hercegowiny. Pierwsza operacja Sojuszu podczas tego konfliktu zbrojnego, prowadzona wspólnie z UZE polegała na monitorowaniu (przez lotnictwo
i marynarkę) przestrzegania zakazu dostaw broni do objętych embargiem Rady Bezpieczeństwa ONZ byłych republik Jugosławii. 25 lipca 1995 r. po ludobójstwie dokonanym w Srebrenicy NATO zdecydowało o wysłaniu Sił Szybkiego Reagowania do Bośni dla obrony ludności cywilnej przebywającej w strefach bezpieczeństwa oraz ochrony pomocy humanitarnej. Pomiędzy 28 sierpnia a 17 września 1995 r. - na zlecenie Sekretarza Generalnego ONZ - Sojusz przeprowadził 3515 nalotów lotniczych na oddziały Serbów, niszcząc m.in. zapasy amunicji, broni i węzły komunikacyjne oraz zmuszając ich do zaprzestania walki.

NATO podczas konfliktu w Bośni i Hercegowinie przebyło drogę od podmiotu wspierającego wysiłki ONZ do głównego inicjatora działań wymuszających zakończenie walk i zaniechanie ataków na ludność cywilną. Po zakończeniu konfliktu Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr 1031 z 1995 r. powierzyła NATO kierowanie operacją Joint Endeavour organizowaną w celu stabilizacji sytuacji w Bośni i Hercegowinie oraz nadzoru nad wprowadzaniem w życie porozumienia pokojowego z Dayton. Była to pierwsza samodzielna operacja Sojuszu, którą można zinterpretować jako pełne przejęcie odpowiedzialności przez NATO za wprowadzenie pokoju w Bośni i Hercegowinie. Odzwierciedleniem tej odpowiedzialności była dalsza aktywność pod dowództwem NATO sił implementacyjnych IFOR (Implementation Forces) oraz sił stabilizacyjnych SFOR (Stabilisation Forces) upoważnionych do użycia siły. Kolejny ważny krok w wykonywaniu obowiązku ochrony praw człowieka NATO zrobiło 24 marca 1999 r., decydując
o rozpoczęciu interwencji humanitarnej w Kosowie. Podjęte działanie wykroczyło jednak poza katalog międzynarodowo dopuszczalnych przedsięwzięć. Ze względu na brak mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ akcja NATO była rozpoczęciem wojny w celu ochrony ludzi
- realizowała cel wyznaczony w ramach obowiązku ochrony praw człowieka, ale łamała inne postanowienia prawa międzynarodowego. Państwa NATO jednogłośnie poparły tę operację.

Dyskusja międzynarodowa nad dopuszczalnością jednostronnych działań państw lub organizacji, wzmożona po interwencji zbrojnej w Afganistanie i Iraku, doprowadziła do stwierdzenia - na jubileuszowym 60. posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego ONZ - woli
i prawa państw do podejmowania akcji w celu ochrony praw człowieka jedynie poprzez działania Rady Bezpieczeństwa i w zgodzie z Kartą Narodów Zjednoczonych (2005 World Summit Declaration). Zbrojna aktywność poza własnymi granicami może być prowadzona na zaproszenie rządu państwa (operacje pokojowe) i/lub za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ (operacje pokojowe i interwencje humanitarne).

Interwencja z 1999 r. przerodziła się w trwałe zaangażowanie NATO w utrwalanie pokoju w Kosowie, zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ, która upoważnia Państwa Członkowskie oraz odpowiednie organizacje międzynarodowe do ustanowienia międzynarodowej obecności w celu zapewnienia bezpieczeństwa w Kosowie. NATO zdecydowało o obecności w Kosowie w formie Kosovo Force - KFOR. 7 grudnia 2007 r. decyzją ministrów spraw zagranicznych sojuszu obecność KFOR w Kosowie została przedłużona do czasu, gdy Rada Bezpieczeństwa ONZ stwierdzi, że wypełniła ona swoją misję. Zadania realizowane przez KFOR, określone we wspomnianej rezolucji Rady Bezpieczeństwa, są bezpośrednim wykonywaniem obowiązku ochrony ludzi.
Należą do nich:

1. „Zapobieganie odnowieniu działań zbrojnych, utrzymywanie (a w razie potrzeby narzucenie) zawieszenia broni, a także zapewnienie wycofania z Kosowa federalnych
   i republikańskich sił zbrojnych, policji i organizacji paramilitarnych oraz uniemożliwienie im powrotu (...);

2. Demilitaryzacja Armii Wyzwolenia Kosowa i innych zbrojnych ugrupowań tworzonych przez kosowskich Albańczyków;

3. Stworzenie bezpiecznych warunków umożliwiających: powrót do domu uchodźców
   i osób wysiedlonych, obecność i działanie międzynarodowych organizacji cywilnych, ustanowienie tymczasowych struktur administracyjnych, dostarczanie pomocy humanitarnej;

4. Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego do czasu przejęcia odpowiedzialności za to zadanie przez międzynarodowe siły cywilne;

5. Nadzorowanie operacji usuwania min do czasu przejęcia odpowiedzialności za to zadanie przez międzynarodowe siły cywilne, w razie potrzeby;

6. Wspieranie - w razie potrzeby - działań międzynarodowych sił cywilnych oraz zapewnienie koordynacji własnych przedsięwzięć z ich działaniami;

7. Wypełnianie obowiązku monitorowania granic zgodnie z mandatem;

8. Zapewnienie ochrony oraz możliwości swobodnego poruszania się własnym oddziałom, międzynarodowym siłom cywilnym oraz pozostałym organizacjom międzynarodowym”.

Rozpoczęcie interwencji zbrojnej i będącej jej konsekwencją pokojowej obecności KFOR w Kosowie zbiegło się z przyjmowaniem przez NATO nowej strategii bezpieczeństwa. Sojusz zadeklarował w niej wolę prowadzenia operacji pokojowych, potwierdzając swoją współodpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo w strefie euroatlantyckiej. Umieszczona w strategii wizja operacji pokojowych wyznaczyła kierunek rozwoju operacji Sojuszu na następne lata. Koncepcja natowskich operacji pokojowych została jednak istotnie przetransformowana na skutek udziału NATO w stabilizacji sytuacji
w Afganistanie po antyterrorystycznej interwencji koalicji międzynarodowej. W jego wyniku wyeliminowano geograficzne ograniczenia militarnej obecności Sojuszu, zmieniono wyznaczniki zdolności operacyjnej jego wojsk oraz dopuszczono szerokie wykorzystanie natowskich struktur planowania i dowodzenia przez państwa i koalicje państw prowadzące własne - niezależne od NATO - operacje. Podczas operacji International Security Assistance Force (ISAF) autoryzowanej przez Radę Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr1386 (2001 r.) na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych - natowskie centrum dowodzenia w Europie Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE) po raz pierwszy koordynowało akcję prowadzoną przez inną organizację.

4. ZASADNICZE DYLEMATY DOWODZENIA W OPERACJACH HUMANITARNYCH.

Zasadnicze dylematy dowodzenia związane z jego strukturą wynikają
z wielonarodowego składu sił zbrojnych biorących udział w interwencjach humanitarnych
i z określonego w strategiach obronności poszczególnych państw stopnia zaangażowania
w operacje wsparcia pokoju. Znaczenie ma także współpraca z cywilnymi organizacjami humanitarnymi niosącymi pomoc ludności poszkodowanej w wyniku danego kryzysu/konfliktu wchodzącymi w skład danego kontyngentu.

Operacje, w których biorą udział siły ONZ prowadzone są na wielką skalę. Istotne jest aby skład osobowy i struktura dowództwa były wyraźnie oddzielone od personelu wojskowego i cywilnego zaangażowanego w operacje humanitarne. Konieczność użycia przeważających sił oraz brak wsparcia logistycznego i dostaw stanowią ważny argument za przekazaniem dowództwa konkretnemu państwu. W razie nagłej konieczności umożliwia to natychmiastowe użycie sił. Przedsięwzięcia narodowe czy też koalicyjne pozwalają dowódcom na dokonywanie wyboru i rozmieszczenia partnerów w dogodny sposób prowadzący do zmaksymalizowania korzyści działania. Jak sadzi Gareth Evans jednym
z podstawowych problemów, poza różnicą w wyszkoleniu jednostek sił, związanym
z dowodzeniem przez ONZ operacjami jest nieskuteczność w działaniu Wojskowego Komitetu Sztabowego jako organu odpowiadającego za strategiczne kierownictwo wszelkimi siłami zbrojnymi, oddanymi do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa. Poza tym konieczność sformułowania jednoznacznych celów wynikających z zbiorowej odpowiedzialności oraz swobody manewru są niezbędne do działania sił wykonujących określony mandat. W celu zagwarantowania przestrzegania mandatu i wynikających z niego zasad stosowania środków przymusu bezpośredniego i użycia sił niezbędna jest kontrola polityczna. Aby akcja humanitarna przebiegała według określonych wytycznych dowódca powinien mieć zapewnioną pełną elastyczność. Kluczowe znaczenie dla akcji ma zakres łączności z siłami
w terenie. W siłach narodowych lub koalicyjnych, w których łańcuch dowodzenia przechodzi przez strukturę lub struktury narodowe, rządy prawdopodobnie zachowają prawie nieograniczony dostęp do swoich kontyngentów. Siły wojskowe biorące udział w operacjach podlegają ciągłemu procesowi kształtowania kadr dowódczych oraz szkolenia wojsk, obejmującemu:

• kształcenie kadr dowódczych w szkołach i uczelniach wojskowych,

• powszechne wychowanie i szkolenie wojskowe młodzieży przygotowującej się do pełnienia konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny,

• szkolenie rezerw osobowych,

• szkolenie dowództw, sztabów i wojsk, w tym wspólne ćwiczenia sojusznicze.

Największy jednak dylemat związany z kwestiami dowodzenia operacjami humanitarnymi stanowi legalności interwencji humanitarnej, czyli sytuacji użycia sił zbrojnych w celu powstrzymania ciężkich i masowych naruszeń praw człowieka w danym państwie, które na tego typu interwencję nie wyraża zgody. Jeżeli dana interwencja humanitarna jest prowadzona z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa, nie ma problemu braku legalności. Jednak w wielu przypadkach takiego upoważnienia nie ma, a sytuacja wymaga interwencji zbrojnej.

Podsumowując można stwierdzić, że interwencja wojskowa jest dopuszczalna gdy:

• zaistniała sytuacja pozbawiania życia lub przeprowadzania czystek etnicznych występuje na szeroką skalę,

• państwo lub państwa interweniujące kierują się sprawiedliwym powodem,

• stanowi to środek ostateczny,

• odwołanie się do interwencji jest proporcjonalne do naruszeń,

• istnieje poważna szansa na sukces

W rezolucji ONZ z 2005 r. podkreślono, że każde państwo ma obowiązek chronić swoją ludność przed ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkości. Są to czyny podlegające odpowiedzialności karnej zgodnie
z międzynarodowym prawem humanitarnym. W przygotowanie interwencji humanitarnych zaangażowane są także międzynarodowe organizacje takie jak, miedzy innymi: FAO, UNDP, UNHCR, UNICEF, UNRWA, WFP, WHO.

5. WNIOSKI Z DOTYCHCZASOWYCH WYBRANYCH OPERACJI (AKCJI) HUMANITARNYCH POZA GRANICAMI PAŃSTWA (SOJUSZU). PRZYKLADY WSPÓŁCZESNYCH KONFLIKTÓW.

Do pierwszych operacji prowadzonych w celach humanitarnych należą:

1. UNOMOZ ( United Nations Operation in Mozambique), prowadzona w latach 1992-1994, której mandat zobowiązywał żołnierzy do ochrony, koordynacji i obserwacji pomocy humanitarnej;

2. UNTAG (United Nations Transition Assistance Group) w Namibii, prowadzona
   w latach 1989-1990, której zadania obejmowały także nadzorowanie powrotu uchodźców oraz przebiegu wyborów;

3. UNAMIR (United Nations Assistance Mission for Rwanda) z lat 1993-1996, której zadania zakładały ochronę pomocy humanitarnej, ochronę ludności cywilnej
   i uchodźców oraz tworzenie stref ochronnych;

4. UNTAC (United Nations Transitional Authority in Cambodia) z lat 1992-1993,
   w której na żołnierzy nałożono obowiązek nadzorowania przestrzegania praw człowieka, procesu repatriacji i osiedlania się uchodźców;

5. UNPROFOR (United Nations Protection Force) w byłej Jugosławii, która w latach 1992-1995 miała zapewniać demilitaryzację i ochronę ludności w strefach bezpieczeństwa; a także

6. UNOMIL (United Nations Observer Mission in Liberia), której zadaniem w latach 1993-1997 była obserwacja i informowanie o przypadkach łamania praw człowieka oraz wspieranie pomocy humanitarnej.

5. 1. SOMALIA

Kryzys w Somalii w latach 1992 - 1995 był następstwem wojny domowej w tym kraju oraz głodu. Pod wpływem sekretarza generalnego ONZ Boutrosa Ghali oraz dzięki wsparciu amerykanów na początku grudnia 1992 r. do Somalii wprowadzona została tzw. Połączona Grupa Zadaniowa (UNITF; United Task Force), która składała się z 37 tys. Żołnierzy ( w tym 28 tysięcy amerykańskich żołnierzy). Na podstawie rezolucji nr 794 Rady Bezpieczeństwa ONZ UNITAF uzyskało mandat do: użycia wszystkich koniecznych środków w celu jak najszybszego ustanowienia bezpiecznych warunków do przeprowadzenia operacji udzielania pomocy humanitarnej w Somalii. Operacja ta została zakończona sukcesem ponieważ pomoc docierała do potrzebujących. W połowie 1993 r. UNITAF został zastąpiony przez siły UNOSOM II, które to sily zgodnie z rezolucją 814 Rady Bezpieczeństwa ONZ miały zmusić do rozbrojenia walczące strony oraz pomóc w rekonstrukcji państwa. W czerwcu 1993 siły somalijskie podlegle generałowi Aidida przygotowały zasadzkę na patrol sił ONZ. W wyniku tej zasadzki zginęło 24 pakistańskich żołnierzy. W odpowiedzi na tę zasadzkę ONZ wystosowało rezolucję Rady Bezpieczeństwa nr 837, która nadawała siłom UNOSOM II mandat do: podjęcia wszystkich koniecznych kroków przeciwko odpowiedzialnym za atak. W Somalii rozpoczęły się regularne walki między silami generała Aidida a silami ONZ. Misja zakończyła się katastrofą. 3 października jednostka Sil Szybkiego Reagowania wpadła
w zasadzkę podczas próby schwytania urzędników współpracujących z gen. Aididem. Amerykański helikopter został zestrzelony. Zginęło 18 amerykańskich żołnierzy a 74 zostało rannych, a jeden schwytany przez wroga. Ta akcja była początkiem wycofywania się sil amerykańskich z Somalii, które zakończyło się kilka miesięcy później. Działania UNOSOM II przeciągnęły się do 1995 r., lecz bez zaangażowania ONZ i wsparcia USA nie osiągnęły wiele. Misja ta zakończyła się klęską. Misja pochłonęła ok. 1,6 miliarda dolarów i pomimo takich środków w Somalii nie udało się ani przywrócić długotrwałego pokoju ani odbudować struktury państwa.

Źródło: http://studiastrategiczne.amu.edu.pl/?cat=9

Źródło: http://konflikty.wp.pl/kat,1020303,title,

5.2. RWANDA

Między kwietniem a lipcem 1994 r. ponad 800 tysięcy ludzi w Rwandzie stało się ofiarami krwawych masakr w Rwandzie. Było to spowodowane wewnętrznymi konfliktami
o charakterze społeczno - politycznym, między dwoma rwandyjskimi plemionami Hutu
i Tutsi, którego konsekwencją była zmasowana eksterminacja Tutsi przez Hutu.

Gdy rozpoczęły się pierwsze akty ludobójstwa w Rwandzie, w Somalii stacjonowały siły utrzymania pokoju ONZ: liczące ok 2,5 osób oddziały UNAMIR (United Nations Assistance Mission for Rwanda). Mandat tych oddziałów zapisany był w rezolucji 872 Rady Bezpieczeństwa ONZ i dotyczył on monitorowania zawieszenia broni oraz pomocy
w przeprowadzeniu operacji humanitarnych. Jednak z powodu braku ludzi, zasobów
i pozwolenia na użycie siły UNAMIR nie mogło sobie poradzić z istniejącą sytuacją. Dopiero 17 maja Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję 918, która zwiększała oddziały UNAMR do 5,5 tysiąca i zezwalała na ochronę ludności. Państwa członkowskie niechętnie, niespiesznie wysyłały swoich żołnierzy do Rwandy. W związku z tym akcja w Rwandzie zakończyła się porażką

Źródło: http://ds-lands.com/rwanda/

5.3. LIBIA

Przyczyną konfliktów w Libii w 2011 roku były rewolucje w krajach arabskich, zła sytuacja materialna, rosnące bezrobocie, ograniczaniu swobód obywatelskich. Wszystkie te negatywne zjawiska ukształtowały się podczas długoletnich rządów Muammara Kaddafiego. Protesty zapoczątkowane 15 lutego pod wpływem udanych rewolucji w Tunezji i Egipcie, przerodziły się w wojnę domową. Libijska sytuacja społeczno-polityczna przedstawiała się na niekorzyść rządu, podobnie jak w krajach objętymi rewolucją. Wówczas rząd, obawiając się wzmocnienia protestów, obniżył podatki i cła na krajowe oraz importowane produkty żywnościowe. Protesty zostały jednak wznowione 15 lutego, po ustąpieniu prezydenta Egiptu, Hosniego Mubaraka, który piastował stanowisko nieprzerwanie od 1981 roku.

W obliczu tak rozwijających się napięć niezbędna była interwencja humanitarna ONZ. Jeszcze 26 lutego 2011 Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr 1970, w której potępiła użycie siły przeciwko cywilom i wyraziła ubolewanie z powodu łamania praw człowieka. Uznała, że szerokie i systematyczne ataki podejmowane w tych dniach na ludność cywilną w Libii mogą być uznane za zbrodnie przeciwko ludzkości, i poleciła zbadanie sytuacji Prokuratorowi Międzynarodowego Trybunału Karnego. W efekcie Libia została wezwana do zaprzestania przemocy, wprowadzono embargo na broń, zakaz podróżowania i zamrożenie aktywów władz. Z powodu nie zastosowania się przez Libię do zaleceń Rady Bezpieczeństwa ONZ wydano kolejną rezolucję Nr 1973 (17 marca 2011 roku). Umożliwiała użycie wszelkich niezbędnych środków do ochrony ludności cywilnej oraz zamieszkałych przez nią terenów w obliczu zagrożenia, wprowadziła strefę zakazu lotów ( nie dotyczyło samolotów dostarczających pomoc humanitarną) nad państwem oraz zwiększyła sankcje. Obserwatorzy działań zaczęli wysnuwać wnioski czy oby podejmowane działania nie zaczęły wykraczać poza przydzielony mandat. Wątpliwości budził brak odpowiedniego udokumentowania masowych naruszeń praw człowieka, co było powodem rozpoczęcia akcji. Poza tym zaczęto zastanawiać się nad rzeczywistymi powodami akcji, przedłużającym się stanem wojny i stosowanymi standardami. Konflikt w Libii uświadamia, iż sprawowane rządy w krajach powinny być rozsądne i uwzględniać konsekwencje wynikające z handlu bronią czy też reżimu władzy.

Źródło: http://konflikty.wp.pl/

Na podstawie przytoczonych przez nas przykładów interwencji humanitarnych można wysunąć następujące wnioski:

1. Interwencja humanitarna dla swojej skuteczności powinna posiadać ściśle sprecyzowane cele. Interwencja w przypadku nierozwiązanych konfliktów wewnątrz kraju, podejmowane na rzecz wąskich celów ( np. użycie sił zbrojnych dla dostaw humanitarnych ma niewielkie szanse na efektywne zakończenie,

2. Państwo znajdujące się w sytuacji, gdzie łamane są prawa człowieka powinno wyraźnie zaznaczyć potrzebę pomocy w tym humanitarnej.

3. Musi być wola polityczna państw członkowskich danego sojuszu do wypełnienia mandatu, Rada Bezpieczeństwa powinna zaczerpnąć niezależnej opinii zewnętrznej i dopiero po potwierdzeniu konieczności zastosowania środków przymusu podjąć działania,

4. Musi być sprawne dowództwo wielonarodowych sił pokojowych,

5. Siły interwencyjne musza być przygotowane do działania i funkcjonowania na terenie kulturowo i cywilizacyjnie odmiennym od Europy i Ameryki,

6. Siły nie powinny być wprowadzane bez uzgodnienia, że pozostaną do czasu stworzenia stabilnych warunków pomocy oraz warunków po ich wyjściu z terenu,

7. Działania powinny mieć zawsze na względzie minimalizację skutków użycia siły dla ludności cywilnej.

6. ZAKOŃCZENIE.

Pomimo tego, że w wyniku zakończenia tzw. zimnej wojny na arenie światowej pozostało jedno supermocarstwo - czyli Stany Zjednoczone to interwencja NATO
w Kosowie, a zwłaszcza interwencje przeprowadzone w ramach tzw. wojny
z terroryzmem pokazują, że USA nie dysponuje potencjałem zdolnym do bezkompromisowego narzucania swojej woli. Jak pokazała interwencja w Kosowie w 1999 roku, USA i ich sojusznicy nie byli w stanie samodzielnie wymusić na Serbii poszanowania praw kosowskich Albańczyków. Co najmniej pożyteczne, o ile nie konieczne, okazały się połączone wysiłki dyplomatyczne Unii Europejskiej, Rosji i ONZ celem przekonania Miloševicia do zaprzestania oporu. Innymi słowy, przewaga militarna USA okazała się niewystarczająca, aby interwencja zakończyła się sukcesem Jak zauważa Arkadiusz Domagała: Zgoda na prymat USA w polityce światowej istnieje przy jednoczesnym poszanowaniu z ich strony autonomii i żywotnych interesów innych mocarstw (przede wszystkim Chin i Rosji (…). Ograniczony charakter potęgi USA (czy szerzej NATO) w połączeniu ze skomplikowaną naturą wyzwań humanitarnych rzutuje na kwestie utrwalenia prymatu interwencji humanitarnej nad innymi rodzajami interwencji.

Analizując działania Stanów Zjednoczonych na przestrzeni ostatnich kilku lat (interwencja w Afganistanie 2001 r. i w Iraku 2003 r. ) motywy humanitarne jedynie dodatkowo wzmacniają legitymizację interwencji i służą jako uzasadnienie dla operacji. Interwencje, w których pojawia się komponent humanitarny, nie cieszą się aprobatą Rosji
i Chin, gdyż państwa te zmierzają konsekwentnie do budowy lub odbudowy swojej pozycji mocarstwowej. Wycofanie sił interwencyjnych z Somalii , niepowodzenie New World Order sprawiło, że interwencja humanitarna coraz częściej zaczęła być postrzegana przez oba mocarstwa jako element tradycyjnie pojmowanej power politics. Z punktu widzenia Stanów Zjednoczonych ochrona praw człowieka jest znacznie mniej istotna niż problemy związane z kontrolą zbrojeń, walk z terroryzmem międzynarodowym, handlem międzynarodowym i zapewnieniem stabilnych warunków rozwoju ekonomicznego. Kwestie humanitarne są w tej grze interesów raczej kartą przetargową niż celem samym w sobie.

7. BIBLIOGRAFIA.

1. John Baylis, James Wirtz, Colin S. Gray, Eliot Cohen: Strategia we współczesnym świecie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009 r.

2. Joanna Dobrowolska - Polak Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE, Instytut Zachodni, Poznań 2008 r.

3. Arkadiusz Domagała, Interwencja humanitarna w stosunkach międzynarodowych, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2008 r.

4. Gareth Evans, Współpraca dla pokoju: agenda globalna na lata dziewięćdziesiąte
   i następne, PISM, Warszawa 1994 r.

5. Roman Kuźniar, Bezpieczeństwo międzynarodowe, Scholar, Warszawa 2012 r.

6. Ryszard Jakubczak, Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania
   i strategie, Bellona, Warszawa 2011.

R. Jakubczak, Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie, Bellona, Warszawa 2011, s. 124.

Dokument określający tzw. mechanizm moskiewski czyli procedurę związaną z ochroną praw człowieka ustanowiony w 1991 r. podczas moskiewskiego spotkania w ramach KBWE. Mechanizm stosuje się, gdy
w jednym z państw członkowskich pojawi się zagrożenie realizacji postanowień tzw. wymiaru ludzkiego KBWE/OBWE. W takiej sytuacji państwo, które zainicjowało procedurę ma prawo - przy poparciu minimum dziewięciu innych państw członkowskich - do wysłania misji sprawozdawców lub ekspertów do państwa
w którym mają być naruszane podstawowe prawa i wolności. Mechanizm ten stanowi zatem przykład odejścia od dominującej w ramach KBWE/OBWE zasady konsensusu.

I. Brownlie, Humanitarian Intervention, [w:] Law and Civil War in the Modern World, J. Moore (ed.), Baltimore 1974, s. 417, cyt za: . Domagała, Interwencja humanitarna w stosunkach międzynarodowych, s. 23, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2008 r .

Theo Farell, Interwencja humanitarna, w: John Baylis, James Wirtz, Colin S. Gray, Eliot Cohen: Strategia we współczesnym świecie , s. 344, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009 r.

Karta Narodów Zjednoczonych - wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych , która została podpisana 26.06.1945 r. Kraje podpisujące Kartę zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień, jako prawa międzynarodowego.

Konwencje Genewskie - szereg umów z zakresu prawa międzynarodowego i pomocy humanitarnej podpisanych w Genewie, będących częścią międzynarodowego prawa humanitarnego.

2005 World Summit Declaration, p.138 - 139, UN Documentation Office, UN Doc. A/RES/60/1 - cyt. za: J. Dobrowolska - Polak Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE, Instytut Zachodni, Poznań 2008 r.

Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1674 z 28 kwietnia 2006 r., UN Doc. S/2006/1674.

Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ z 10 czerwca 1999 r., UN. Doc. S/RES/1244,cyt za. J. Dobrowolska - Polak Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE, Instytut Zachodni, Poznań 2008 r.

G. Evans, Współpraca dla pokoju : agenda globalna na lata dziewięćdziesiąte i następne, PISM, Warszawa 1994, s. 198.

Ibidem, s. 199.

R. Jakubczak, Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie, Bellona, Warszawa 2011, s. 409.

R. Kuźniar, Bezpieczeństwo międzynarodowe, Scholar, Warszawa 2012, s. 129.

www.bbn.gov.pl/download/1/8603/8195_Paulina_Piasecka.pdf

R. Kuźniar, Bezpieczeństwo międzynarodowe, Scholar, Warszawa 2012, s. 130.

Cyt za: Theo Farell, Interwencja humanitarna, w: John Baylis, James Wirtz, Colin S. Gray, Eliot Cohen: Strategia we współczesnym świecie , s. 350, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009 r.

Ibidem, s. 363.

R. Kuźniar, Bezpieczeństwo międzynarodowe, SCHOLAR, Warszawa 2012, s. 298.

A. Domagała, Interwencja humanitarna w stosunkach międzynarodowych, s. 178, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2008 r.

2

---