Franciszek Zabłocki

Król w kraju rozkoszy

Swobodna przeróbka francuskiej komedii Legranda z 1717 r. Intryga zaczerpnięta została z tegoż właśnie utworu. "Rycerz wędrujący", Filander, zakochany jest z wzajemnością w "infantce trebizondzkiej", Ludwili. Zazdrosny król Kraju Rozkoszy chce wszystko popsuć. Następują farsowe perypetie i zażegnanie niebezpieczeństwa przez czarodzieja Alzora. Akcja toczy się w aurze karnawałowej błazenady, a elementy strywializowanego obrazu literackiego Arkadii oraz "świata na opak" są u Zabłockiego bardziej wydatne niż w pierwowzorze. Do tego dochodzą akcenty satyryczne godzące w króla St. Poniatowskiego.

To komedia, która rozgrywa się w typowej dla komedii dell'arte scenerii fantastycznej, przepojonej finezyjnym komizmem, jest opowieścia o mirażach świata i nietrwałości jego pokus.


Z niezwykłym mistrzostwem skreślone postacie i prawdziwa lekkość pióra Zabłockiego, sprawiają, że przenosi nas on w nierealny świat sylfów, salamander i gnomów, dając początek ich stałej obecności w literaturze polskiej (m.in. w Balladynie Juliusza Słowackiego). A potem - jak to w farsie bywa - pęka bańka ułudy i... zostaje wspomnienie niezwykłego przeżycia w "krainie rozkoszy.

osoby:

Król
BARASZ — giermek i śmieszek Filandra1

SZTUFADA — marszałek minister

GAMOŃ — dworski liczebny Ludwili

FRYKASY — minister stanu

HORTULAN botaniści,

FELICJA damy

FLORBEL ogrodnicy Króla

PLACYLLA honorowe

RÓŻA

ALZOR — czarnoksiężnik

JASKIER osoba

FILANDER — rycerz wędrujący

FIOŁEK kwiaty

LUDWILA — infantka trebizondzka

MACZEK wystawujące

ANONIMA

[Drugi Dygnitarz, Dragon, Urzędniki stołu królewskiego, Urzędnicy korony, Straż, Sylfy, salamandry, gnomy, najady

Barasz — imię „mówiące” od stp. baraszka (dykteryjka), także baraszkować (stroić figle); śmieszek — błazen.

Sztufada — imię „mówiące” od sztufady, pieczeni wołowej nadziewanej; marszałek — tu: ochmistrz.

Gamoń — gapa, ciemięga, przeciwieństwo sprytnego i inteligentnego Barasza; dworski liczebny — szeregowy sługa dworski.

Frykasy — także imię „mówiące” od frykasa, mięsnej potrawki w białym sosie.

Hortulan, Florbel — imiona także u Legranda, utworzone od łacińskich wyrazów hortulus (ogródek) i flos (kwiat).

damy honorowe — damy dworu.

Alzor — imię wschodnie, stosowne dla tajemniczego maga, który, jak ongiś astrologowie na dworach książęcych, pełni służbę u Filandra, ratując go z opresji, a pewnie dla niepoznaki zostaje przedstawiony przez Barasza jako dworski faktotum (a. I, w. 65—66).

Jaskier — autor w tekście (zob. a. I, przed w. 373) podał Aster.

rycerz wędrujący — błędny rycerz, jedna z najbardziej popularnych postaci poematów i romansów rycerskich.

infantka trebizondzka — córka władcy cesarstwa trapezunckiego (istniało w l. 1204—1461) ze stolicą Trebizondą (obecnie Trabzon w Turcji nad Morzem Czarnym), od r. 1462 pod panowaniem Turków Osmańskich. „Lucile, infante de Trebizonde” trafiła zapewne do tekstu Legranda z głośnego barokowego romansu włoskiego II Colloandro fedele G. M. Mariniego, wydanego w przekładzie na francuski Georges'a de Scudery w 1668 r. Zabłocki, który swoją Ludwilę nazywa także królewną (a. I, w. 30), znał zapewne romans o Koloandrze i po francusku, i po polsku (przekład: Koloander wierny Leonildzie, 1762). Wydaje się, że w literaturze europejskiej funkcjonował kiedyś zwrot: „kobieta piękna jak księżniczka czy infantka trebizondzka”, choć udało mi się napotkać zaledwie jeden przykład użycia tego zwrotu we współczesnej literaturze czeskiej. Taki zwrot mógł powstać zarówno pod wpływem romansu Mariniego, bardzo ongiś popularnego, jak i pod wpływem bizantyjskiej ikonografii.

Anonima — Bezimienna.

Postaci wymienione w kwadratowym nawiasie nie zostały przez autora odnotowane w spisie; występują jako świta dworska, tylko Drugi Dygnitarz (a. II, w. 371) i Dragon, wypowiadają po jednej kwestii.

Streszczenie treści:

akt I

kraina nazwana Cocanią, czyli trywialnym wyobrażeniem raju, światem złudzeń. Dalej rozmowa między zakochanymi i czarodziejem, który na wszystko ceni ich miłość, jego czary mają wielką moc, dzięki niemu Filander wrócił z dlugiej podróży. Gamoń tylko jedzeniu, podobne rysy do Pustaka z Fircyka. Przybywa do sztufady i gamonia filander z ukochana i Alzarem, wspominają o walkach Filandra z olbrzymami. Opowiadają jaki tu raj, że biesiady i maskarady, że choroby tu nie istnieja, tu pełne garderoby, kuchnie i piwnice obfitujące w wino. Wszyscy zachwyceni. Życzenia spełniają się od razu, wystarczy pomyśleć. Nie odchodzą od stolu dopóki król się nie naje. Tu sylfy, gnomy, najady i salamandry, opisy flory i fauny, życie w 4 żywiolach. Przybywa król ze swoją radą na tajne zebranie, skarży się, że nie ma dziewczyny silnej, która by go zdominowała. Poddani domagają się sukcesora od króla (aluzja do ST. Poniatowskiego), który miał jedynie dziecko z nieprawego łoża. Florbel o znaczeniu kwiatów. Pieśni poszczególnych kwiatów, wszystkie one oferują się krolowi, ten odpowiada, że chce taki kwiat co go raz sparzy, a raz ukole. Król zobaczyl Ludwile i się zakochał, od razu wyznał jej miłość, był zaskoczony jak mu odmówiła, bo przecież sam król się jej zaleca. Chciał ja bo wlasnie ona była tą nieprzystępną. Aby się przypodobać mianował wszystkich jej towarzyszy na stanowiska, nawet gamonia. Król grozi Filandrowi, ten, że jej nie odda. Król siłą chce Ludwile zaciągnąć do swej komnaty, ona przestraszona, nie daje się, wzywają do działania Alzara.

akt II

Alzar wymyśla, aby królowi wziąć pierścień, potem gdy go włosy wszystko zapomni, inaczej będzie wyobrażał sobie ludzi i świat. Barasz ma podmienić pierścień. Barasz boi się, że go nakryje i zabije za kradzież. Barasz przychodzi do frykasa zapytać czy król się umywa. Przygotowania do ślubu, barasz naklania usilnie króla do umycia rąk, barasz kichnął mu na ręke, musiał umyć, do stołu podają, Gnomy Najady do stołu tez siadają. Król pospiesznie chce podpisywać papier, robi się zamieszanie. Gdy umywa ręce, Barasz szybko podmienia go i krol nakłada pierścień czarodziejski. Nie poznaje miejsc, ani ludzi, nawet królowej, zdziwiony gdy okazało się, że już ma jego wiadno. Ludwila prosi króla żeby więc uwolnił Filandra. Krolowi zdaje się, że jest pijany. Potem Ludwila ubiera pierścień, krol normalnieje, a ona zakochuje się w Baraszu. Król odkrywa spisek, Barasz tłumaczy się, że był to tylko żart, ale król jest wściekly, Ludwila zarzuca obydwóm, że nie potrafią zachować się jak mężczyźni, maskarada, komiczne wydarzenia.

akt III

Król każe uwiezić Baracza, Ludwila, zachowuje się jak opętana. Uwolniony zostaje Filander jeszcze przez opętanego króla, który nie dowierza, że wydał taka decyzje, filander i Ludwila kłócą się ma do niej żal, bo mu przysięgała, a teraz ona ma tylko jedną miłość do Baracza. Barasz prosi czule Ludwile o oddanie pierścienia, ona wierzy, oddaje. Oddaje go królowi, Ludwila normalnieje, poznaje ukochanego Filandra, okazało się, że Alzar wszystko pozamieniał dla zabawy. Potem gamon myślał, że jest krolem, wydawal rozkazy, parodia!, na koncu dopiero Alzar wychodzi i mowi, że rozum nad panowaniem i krolowaniem powinna panować, a miłości nie powinno się rozdzielać. Straszy krola demonem - kako, żeby oddał Ludwile., przestraszony król oddaje Ludwile i jeszcze życzy im szczęścia. Azor daje naukę, że każda władza ma swoje obowiązki, a tak naprawdę, to jesteśmy tylko marnością. Królowi daje pouczenia, żeby się lepiej teraz sprawował jako władca

koniec Komedii:

śpiewy bohaterów o miłości, wierności, krótkości i kruchości zycia, oraz o pokorze jaką winni mieć do siebie i życia.

---