Mesjanizm narodowy w "Widzeniu księdza Piotra".

Bernardynowi, ks. Piotrowi, który modli się leżąc krzyżem w swojej celi zostaje przedstawiona w mistycznej wizji historia narodowych cierpień i objawiony jej sens. Dzieje Polski są niejako powtórzeniem losów Chrystusa. Widzenie księdza Piotra składa się z trzech obrazów. Pierwszy obraz to obraz prześladowania i męczeństwa polskiej młodzieży. Ksiądz Piotr widzi "białe dróg krzyżowych biegi". Są to drogi zesłańców na Sybir porównane do drogi krzyżowej Chrystusa. Spośród tysięcy wywiezionych znalazł się wskrzesiciel narodu. Początkowo twierdzono, że za takowego uznał Mickiewicz Konrada, potem jednak, w późniejszych wypowiedziach poety wyjaśniających ten fragment było tyle sprzeczności, że dotąd nie udało się ostatecznie ustalić kim ma być przyszły zbawca ojczyzny. Wiadomo tylko, że namiestnik wolności na ziemi widomy nosi mistyczne, tajemnicze imię : "czterdzieści i cztery"

"Z matki obcej, krew jego dawne bohatery
A imię jego będzie czterdzieści i cztery"

Drugi obraz to obraz męczeństwa narodu polskiego. Mickiewicz w wizji tej dzieje Polski porównuje go męczeńskiej śmierci Chrystusa. Naród nasz musi więc męczeńsko umrzeć na krzyżu zaborców, aby potem zmartwychwstać, zbawić narody od tyrani i obdarzyć je wolnością. Kolejne elementy tego obrazu to konkretne odwołania do Biblii. Rolę biblijnego Piłata w przypadku Polski spełnia Francja. Państwo to w przededniu powstania kilkakrotnie deklarowało swoją pomoc dla walczących Polaków, w rezultacie jednak takiej pomocy nie udzieliła. Piłat zamiast uwolnić oskarżonego Chrystusa umył ręce, co miało symbolizować uchylenie się od odpowiedzialności za wyrok. Podobnie postępowała Francja nie chcąc narażać się Austrii, Rosji i Prusom. Krzyż na którym rozpięto Chrystusa to rozbiory. Trzy ramiona krzyża to trzy państwa zaborcze i tak Rakus - Austryjak, Borus - Prusak, a żołdak Moskal - Rosjanin. W historii biblijnej każdy z tych trzech żołnierzy w czasie drogi krzyżowej Chrystusa odegrał jakąś rolę. Podobnie było z Polską.

Trzeci obraz w "Widzeniu księdza Piotra" to obraz zmartwychwstania, a następnie wniebowstąpienia Chrystusa. Tym zmartwychwstaniem Chrystusa jest właśnie Polska która podnosząc się z upadku pociągnie za sobą inne ujarzmione do tej pory narody. Wizja ta kończy się widzeniem zwycięskiego mściciela o imieniu "czterdzieści i cztery".

W "Widzeniu księdza Piotra" Mickiewicz formułuje hasło : "Polska Mesjaszem narodów". Oznacza to, że Polska jest narodem wybranym, który musi cierpieć jak Chrystus, a gdy miara cierpienia wypełni się zmartwychwstanie, odzyska wolność i przyniesie ją innym ujarzmionym narodom. Ideę tę nazywamy mesjanizmem. Mamy tu do czynienia z romantycznym, antycznym ubóstwieniem narodu. W warunkach przegranego powstania idea ta miała znaczenie polityczne. Stanowiła moralne usankcjonowanie stoczonej walki, nadawała jej sens i stwarzała podstawy do optymizmu na przyszłość. Skoro jest bowiem pewne, że Polska odzyska niepodległość, jeśli wypełni się przeznaczona jej męka, cierpienia, to tragedia i krew przelana z 1831 roku i wcześniejsze prześladowania Polski były potrzebne i ważne. W ten sposób Mickiewicz dawał swoim współuczestnikom pociechę, ratował od pesymizmu i rozpaczy, pokazywał, że przegrana to nie tylko odkupiona krwią klęska, ale jedna z dróg wiodących ku niepodległości.

---