WACŁAW Z SZAMOTUŁ
Polski kompozytor, poeta, człowiek renesansu, uważany za najwybitniejszego kompozytora polskiego przed Chopinem, a przynajmniej za najwybitniejszego polskiego kompozytora epoki odrodzenia
Urodzony ok. 1524 w Szamotułach - zmarł ok. 1560 prawdopodobnie w Pińczowie. W pewnym momencie swego życia przeszedł na kalwinizm.
Początkowo uczył się w Collegium Lubranscianum w Poznaniu, a od 1538 studiował na Akademii Krakowskiej. Między 1545 a 1547 pełnił funkcję sekretarza u kasztelana trockiego Hieronima Chodkiewicza, a od 6 maja 1547 do listopada 1555 był zatrudniony jako compositor cantus króla Zygmunta Augusta w Krakowie ( śpiewak i nadworny kompozytor) W kapeli tej przebywał do ok. 1555r. Wcześniej nawiązał kontakt z przedstawicielami reformacji, przyjaźniąc się zwłaszcza z poetą i dworzaninem królewskim Andrzejem Trzecieskim oraz Cyprianem Bazylikiem. Od 1555r. był muzykiem na dworze księcia Mikołaja Radziwiłła, zwanego Czarnym,, przywódcą polskich kalwinistów. Dalsze losy Wacława nie są znane. Nie wyklucza się, że przebywał tu do końca życia.
Swoje kompozycje do łacińskich tekstów liturgicznych tworzy w stylu szkoły flamandzkiej: technikę przeimitowaną, kontrapunkt, pełne melodyki i płynności melodii, harmonii i spokoju i logiki, co stanowi kulminacyjny punkt rozwoju polskie polifonii a cappella. W utworach. Z czasu jego związania się z reformacją pochodzą 4-głosowe polskie pieśni i psalmy pełne ekspresji w stylu polifonicznym jak i kancjonałowym (z fakturą homofonii- pełnymi akordami), co powoduje jednakową rytmikę w głosach i czytelność tekstu.) i w związku z tym jego pieśni polskie stanowią realizację ideałów reformacji w muzyce. Jego twórczość zyskała sławę w Polsce i za granicą. Jego 2 motety: In Te Domine speravi i Ego sum bonum pastor ukazały się drukiem w Norymberdze w 1554 i 1564r w zbiorach z kompozycjami najsławniejszych muzyków europejskich jak : Josquin des Pres, Orlando di Lasso, Clemens non Papa. Zaś po jego śmierci bibliotekarz królewski Andrzej Trzecieski pisze „ Ciebie o gwiazdo muzyków ciebie najlepszy wieszczu, ciebie Wacławie, główna części naszego serca, tak szybko wyrywa nam złośliwa parka. Po całym królestwie dzierży król polski, smutny tłum muzyków, pod przewodem Cypriana, rozbrzmiewa ciągłym jękiem”, a w XVII wieku polski historyk, Szymon Starowolski, pisze „Gdyby losy pozwoliły mu żyć dłużej, z pewnością nie potrzebowaliby Polacy zazdrościć Włochom Praenestina, Lappiego, Siadany”
A pisał wielogłosowe utwory religijne (dla Kościoła katolickiego i protestanckiego) i świeckie do tekstów polskich i łacińskich ( m.in. Mikołaja Reja, Andrzeja Trzecieskiego i Jakuba z Iłży). m.in. Msza 8-głosowa, Officja 4- i 6-głosowe, Ekslamacje 5-głosowe, Lamentacje Jeremiasza, motety 4 głosowe, pieśni polskie, psalmy. Do naszych czasów przetrwało tylko kilka jego utworów: trzy łacińskie motety, 4 polskie pieśni, 4 polskie psalmy (wszystkie czterogłosowe) oraz kilka utworów jednogłosowych, głos tenoru w Lamentacjach Jeremiasza.
Zachowane utwory to
In te Domine speravi, wydany w Norymberdze (1554) -, wydany poza granicami Polski; pierwszy utwór polski wydany za granicą - w antologii utworów najwybitniejszych europejskich kompozytorów XVI w. w Norymberdze w 1554. Opiera się w całości na technice przeimitowanej. Płynny rozwój poszczególnych linii melodycznych tworzy gęstą tkaninę polifonicznych splotów o logicznym zwartym przebiegu. Melodyka o szeroko rozpiętych łukach nacechowana jest harmonijnym spokojem.
Ego sum pastor bonus,; wydany został w antologii utworów najwybitniejszych europejskich kompozytorów XVI w. w Norymberdze w 1564r. krótszy i mniej skomplikowany niż pierwszy motet, ma wyjątkowa formę plastyczną i przejrzystą formę. Utrzymany jest w jasnych barwach, jest pełen spokojnej i dostojnej radości.
Nunc scio vere - motet na uroczystość św. Piotra i Pawła; opracowanie organowe znajduje się w tabulaturze organowej zwanej Zamkową z ok. 1590r.,
Christe, qui lux es et dies,- przekład Mikołaja Reja: Kryste dniu naszej światłości, oznaczona monogramem V. S.; zachowana w Kancjonale puławskim, do słów Jakuba z Iłży, oznaczona monogramem V. S.; zachowana w Kancjonale puławskim,
Modlitwa, gdy dziatki spać idą (Już się zmierzka, pieśń wieczorna,) pieśń do słów Andrzeja Trzecieskiego, oznaczona monogramem S. W.; zamieszczona była w dziś już nieistniejącej edycji Łazarza Andrysowicza, wydanej w Krakowie przed 1556r., znanej dziś jedynie z kopii dziewiętnastowiecznej, pieśń 4-głosowa do słów Jakuba z Iłży, oznaczona monogramem V. S.; zachowana w Kancjonale puławskim, jest pełna techniki polifonicznej. Jest śpiewna, płynna spokojna i wykorzystuje kolorystykę wokalnej polifonii. Zawarty jest w niej spokój chwili przedwieczornej i głęboka ufność w Bogu.
Pieśń o narodzeniu Pańskim (Pochwalmyż wszytcy społem.) do słów Jakuba z Iłży, oznaczona monogramem V. S.; zachowana w Kancjonale puławskim,
Powszednia spowiedź (Ach mój niebieski Panie,) do słów Andrzeja Trzecieskiego; zamieszczona była w dziś już nieistniejącej edycji Łazarza Andrysowicza, wydanej w Krakowie przed 1556r., znanej dziś jedynie z kopii dziewiętnastowiecznej. Opracowana najprostszą akordową techniką, zachowuje we wszystkich głosach jednakową rytmikę, co decuduje o przejrzystości i czytelności tekstu.
Błogosławiony człowiek -(Beatus vir, qui non abiit..., Psalm 1.) w tłum. pol. Andrzeja Trzecieskiego) pieśń 4-głosowa, pr, oznaczona monogramem V. S.; wydana była trzykrotnie w Krakowie u Łazarza Andrysowicza i Mateusza Siebeneichera,
I któż będzie przemieszkiwał -(Domine, quis habitabit, Psalm 14). tł. Andrzej Trzecieski) pieśń 4-głosowa,; wydana została w Krakowie u Łazarza Andrysowicza,
Nakłoń, Panie, ku mnie ucho Twoje (Inclina, Domine, aurem Tuam, Psalm 86. (85.) w tłum. pol. Mikołaja Reja) pieśń 4-głosowa,; wydana była w Krakowie u Łazarza Andrysowicza oraz w innej zachowanej fragmentarycznie edycji, wchodzącej w skład Kancjonału zamojskiego,
Melodie jednogłosowe
Benedictio mensae: quae nunc sumemus, melodia jednogłosowa oznaczona monogramem V. S.; ukazała się w drugiej edycji Kancjonału Seklucjana, wydanego w Królewcu w 1559r. u Jana Daubmanna,
Gratiarum actio post mensam: quod sumus utilibus melodia jednogłosowa; ukazała się w drugiej edycji Kancjonału Seklucjana, wydanego w Królewcu w 1559r. u Jana Daubmanna.
Jest również autorem następujących utworów:
Dekalog mniejszy,
Dekalog więtszy,
Pieśń a prośba człowieka krześcijańskiego.
Kompozycje zaginione: (wymienione w inwentarzu kapeli królewskiej z 1572r.)
Officja 4- i 6-głosowe
Ekslamacje 5-głosowe
Msza 8-głosowa
Lamentacje Jeremiasza II; zachował się tylko głos tenorowy -
Bibliografia
„Dzieje muzyki Polskiej”, pod redakcją Tadeusza Ochlewskiego 1975r., str.32-34
„Mała encyklopedia muzyki” PWM 1968, str. 1083
„Historia muzyki cz. 1” PWM 2005r., str. 155-159
„Zarys historii muzyki kościelnej” ks. Edward Hinz 1987, str. 45- 47