Rodzina jako podmiot opieki pielęgniarsko-położniczej. Cykle i fazy życia rodzinnego. Rodzina jako system. Diagnoza rodzinna.

Rodzina jest najstarszą i najczęściej występującą formą życia społecznego od najdawniejszych etapów dziejów ludzkich bez względu na różne jej odmiany i kulturowe uwarunkowania. Rodzina stanowi, więc podstawę istnienia społeczeństwa. W literaturze socjologicznej rodzinę traktuje się jako instytucję społeczną, często z podkreśleniem, że jest to grupa i instytucja społeczna o charakterze pierwotnym, podstawowym. Rodzina odgrywała i nadal odgrywa doniosłą rolę w procesach socjalizacyjno - wychowawczych stwarzając optymalne warunki życiowego funkcjonowania ludzi również w pozarodzinnych, ważnych dla społeczeństwa rolach. Zaspokaja też istotne potrzeby jednostki ludzkiej. Prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa i prawidłowe funkcjonowanie rodzin żyjących w tym społeczeństwie są ze sobą integralnie związane.

Rodzina jest przedmiotem wielu dyscyplin naukowych. Fakt ten znajduje odzwierciedlenie w najczęściej spotykanych określeniach dotyczących rodziny. W zależności od potrzeby i kontekstu rozważań charakteryzuje się ją jako żywy organizm, układ stosunków interpersonalnych, podstawowe środowisko wychowawcze, małą grupę społeczną, komórkę społeczno-ekonomiczną itp.

Powszechność i różnorodność odmian tej podstawowej formy życia społecznego, jaką jest rodzina sprzyjały formowaniu rozmaitych definicji.

Wielu autorów usiłuje zbudować własne , mniej lub bardziej zadawalające definicje rodziny i jej określenia . Platon uważał rodzinę za "podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucję wychowawczą”. August Comte natomiast nazwał rodzinę pomostem między jednostką a społeczeństwem, wskazując w ten sposób na jej podstawową rolę w społeczeństwie".

Definicje rodziny podkreślają jej uniwersalny charakter i ścisły związek z funkcjonowaniem społeczeństwa. Jedna z nich ujmuje pojęcie rodziny następująco: „Definiując rodzinę można ją określić jako zbiorowość ludzi, grupę społeczną powiązaną ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, adopcji”.

Rodziny istnieją we wszystkich społecznościach ludzkich po to, by płodzić i wychowywać potomstwo i w ten sposób zapewnić przetrwanie danej grupy. Nie ma innej instytucji, która okazałaby się zdolna do zapewnienia takiej osobistej, zindywidualizowanej opieki i ochrony, jaką potrafią dawać sobie nawzajem członkowie rodziny. W wielu społecznościach rodzina stanowi przy tym również podstawową komórkę ekonomiczną (produkcyjną), lecz nawet i wtedy, gdy rynek przejmuje znaczną część gospodarczej działalności komórki rodziny i tak utrzymują się jej funkcje bytowe (utrzymanie), żywienie, wychowanie.

• Rodzina zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom.

• Rodzinę określa się bardzo często jako grupę społeczną, stanowiącą duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną .

Grupę rodzinną wyróżnia spośród innych grup współwystępowanie następujących cech: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa.

Rodzina będąca małą grupą społeczną zachowuje swe niepowtarzalne odbicie i stanowi źródło wychowania.

„Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzinnym - dzieci”.

Szczególne znaczenie ma więź małżeńska, ponieważ z prawnego punktu widzenia jest ona podstawą istnienia rodziny.

W socjologicznych definicjach rodziny podkreśla się także, że spełnia ona dwa doniosłe dla społeczeństwa zadania, którymi są prokreacja i socjalizacja młodego pokolenia.

Najbardziej charakterystyczne dla tych definicji jest postrzeganie rodziny, która:

1)     stanowi uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego;

2)     jest instytucjonalną formą małżeństwa;

3)     zapewnia pewien system nomenklatury określający stosunki pokrewieństwa;

4)     jest swoistą jednostką gospodarczą, zapewniającą przede wszystkim dzieciom utrzymanie i wychowanie;

5. jest grupą społeczną na ogół stale zamieszkującą wspólnie.

Funkcje rodziny

Funkcje rodziny są ściśle związane z jej strukturą. Współzależność członków, wzajemne ich oddziaływanie na siebie, układ ról pełnionych w tej grupie społecznej, wszystko to wpływa na pełnienie pewnych funkcji.

Termin funkcja oznacza pewną działalność skierowaną na określony cel, kontynuowaną w ramach danej struktury społecznej bądź dla podtrzymania danej społeczności w jej stanie normalnym, bądź dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych.

Stąd pojęciem funkcje rodziny obejmuje się cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, które pełni rodzina zaspokajając potrzeby swych członków i całego społeczeństwa.

Funkcje rodziny to:

• 1. Materialno - ekonomiczna. Funkcja ta obejmuje zaspokajanie materialnych potrzeb członków rodziny. Składnikami jej są cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo - konsumpcyjna.

• 2. Opiekuńczo - zabezpieczająca. Polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganie osób niesprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki.

• 3. Prokreacyjna. Jest formą zaspokajania emocjonalno - rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa.

• 4. Seksualna. Funkcja ta jest społecznie, powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego.

• 5. Legalizacyjno - kontrolna. Polega na sankcjonowaniu zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowaniu postępowania członka rodziny oraz pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące.

• 6. Socjalizacyjna. Polega na wprowadzeniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz wzajemne dostosowanie osobowości małżonków.

• 7. Klasowa. Pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa.

• 8. Kulturalna. Ma na celu zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa, wpojenie norm i wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne.

• 9. Rekreacyjno - towarzyska. Dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład.

• 10. Emocjonalno - ekspresyjna. Wyraża się w zaspokajaniu najważniejszych potrzeb emocjonalnych członków rodziny (miłość, wzajemne oparcie, poczucie bezpieczeństwa, swobodne wyrażanie swojej osobowości).

Wyodrębnienie funkcji rodziny wiąże się z podkreśleniem jej instytucjonalnego charakteru. Kiedy natomiast spostrzegamy ją jako grupę społeczną, wówczas szczególną uwagę zwracamy na więzi zarówno wewnątrz rodziny, jak i z otoczeniem społecznym.

Można wyróżnić dziesięć podstawowych rodzajów więzi odpowiadających w znacznym stopniu wyodrębnionym wcześniej funkcjom. Są to więzi: opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalizacyjno - wychowawcza, kulturalna, ekonomiczna, towarzyska, emocjonalno - ekspresyjna.

Od wielu lat we wszystkich krajach panuje pogląd, że uzdrowienie rodziny współczesnej zależy przede wszystkim od dwóch czynników: od dokonania reform w ustawodawstwie rodzinnym oraz wychowania młodych do życia rodzinnego i od wychowania rodziców do zadań, jakie stają przed nimi jako ludźmi bezpośrednio odpowiedzialnymi za rozwój i los swoich dzieci (w tym za stan zdrowia).

Cykle życia rodziny

Zadania rozwojowe rodziny muszą spełniać wymagania biologiczne, kulturowe oraz osobiste członków rodziny. Klasyczny podział wyróżnia 7 faz cyklu życia rodziny:

1 - małżeństwo bez dzieci ( zadaniem tej fazy jest stworzenie rodziny.
Rozpoczyna się ceremonią, która symbolizuje zakończenie przynależności do rodziny pochodzenia i początek nowej rodziny. Na początku małżeństwa dochodzi do renegocjacji dotyczących zasad funkcjonowania, relacji, seksu, pełnieniu władzy
itp.

2 - rodzina wychowująca małe dzieci                                

3- rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym

4 - rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym

5- rodzina z dorastającym dzieckiem (zadaniem jest separacja dorastającego dziecka. Dorastający młody człowiek powinien być spokojny, że rodzice poradzą
sobie bez niego. Młody człowiek może wracać do rodziny, kiedy jej potrzebuje, a równocześnie zachować prawo do niezależności);

6 - rodzina w stadium " pustego gniazda" - (zadaniem tej fazy jest znalezienie przez obojga małżonków celów i wartości na resztę wspólnego życia i
przygotowanie się do roli dziadków. Jest to okres nowych możliwości, a także okres realizowania odkładanych marzeń);

7 - stadium starzejących się rodziców (zadaniem tej fazy jest przystosowanie się do końca kariery zawodowej, starzenia się i śmierci. (Najtrudniejszym zadaniem jest pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka).

Na cykl życia rodziny działają stresory poziome (przechodzą z jednej fazy
cyklu na drugą np. wypadki, choroby, śmierć), oraz stresory pionowe
(przekazywane z pokolenia na pokolenie np. mity).

Rodzina jako system.

Wśród różnych sposobów definiowania rodziny, w których uwzględnione są wymienione cechy szczególną uwagę zwraca się na ujęcie J. Szczepańskiego: ”Rodzina, zarówno w sensie biologicznym jak i społecznym jest systemem, ma cechy charakterystyczne dla funkcjonowania systemów, określoną strukturę umożliwiającą funkcjonowanie oraz przystosowanie się do wewnętrznych i zewnętrznych zmian”.

Odznacza się także równowagą między stałością i zmianą pozwalającą zachować wartość i spójność systemu.

Rodzina jest systemem psychospołecznym posiadającym hierarchiczną organizację, którą tworzą mniejsze jednostki strukturalne, jakimi są podsystemy (pojedynczy człowiek, diady, triady).

Rodzina to pewna struktura posiadająca stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz, których przebiega życie i zachowanie małżeńsko - rodzinne. Jest to zatem system modelowych zachowań zachodzących pomiędzy członkami rodziny oraz rodziną a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują. Oznacza to, że rodzina jest zorganizowaną i zróżnicowaną całością, o charakterze dynamicznym, funkcjonującym w szerszym systemie, na który składają się warunki życia w społeczeństwie globalnym i w określonej sytuacji ekonomicznej, społecznej i politycznej.

Rodzina jako system stanowi pewną całość, będącą czymś więcej niż prostą sumą tworzących ją jednostek. Rodzina jako system psychospołeczny zajmuje określone miejsce w hierarchii większych zbiorowości i poprzez swą strukturę oraz funkcje jest ściśle powiązana ze społeczeństwem, w którym żyje.

Cechy systemu:

1. rodzina jest całością - nie można oceniać rodziny przez pryzmat jednej osoby, gdyż rodzina jest układem osób pozostających we wzajemnych stosunkach. Całość jest to układ wzajemnie powiązanych jednostek, ale który nie pozbawia ich indywidualności.

2. całość może być otwarta lub zamknięta

System zamknięty - jest to taki układ wzajemnych relacji, który wynika ze względnie stałych, sztywnych sposobów postępowania, reguł, zasad regulujących owe zachowana. To układ, który nie wychodzi poza ramy. Takie oddziaływanie systemu nie jest korzystne wychowawczo. Rodzą się negatywne sprzężenia zwrotne, negatywne nastawienia. System od środka pęka. Negatywne sprzężenia zwrotne zakłócają funkcjonowanie systemu rodzinnego.

System otwarty - jest przeciwstawny zamkniętemu; istnieją pewne normy i zasady, które wyznaczają kierunek zachowania, jednak są one zmienne. Reguły ulegają przekształceniu się. System rodzinny może być plastyczny.

3. rodzina jest systemem homeostatycznym.

Rodzina dąży do utrzymania równowagi typu dynamicznego np. powstanie rytuałów rodzinnych, dzięki którym członkowie rodziny próbują tę równowagę dynamiczną utrzymać.

Rodzina jako system to całość, która jest czymś więcej niż tylko sumą części. Kiedy mówimy o rodzinie jako systemie społecznym, myślimy przede wszystkim o procesie - komunikowaniu się, działaniu i współdziałaniu poszczególnych elementów, a nie o strukturalnych cechach układu. Tak więc rodzina, jeśli rozpatrywać ją w perspektywie systemowej, to grupa współzależnych od siebie osobników, których łączy poczucie historii, więzi emocjonalne oraz strategie działania w celu zaspokojenia potrzeb zarówno całej rodziny jak i jej członków.

POZ 9.01.2009

1

---