Krew - bezcenny dar życia

"Oddając krew - ratujesz życie" -takie i podobne hasła propagandowe towarzyszą nam od lat. Bo pomimo olbrzymiego postępu medycyny i biotechnologii z nią związanych nic nie jest w stanie zastąpić krążącej w naszych żyłach krwi. A zapotrzebowanie na ten bezcenny lek z roku na rok rośnie.
     Krew jest tkanką płynną, składającą się z płynu nazywanego osoczem, w którym zawieszone są elementy stałe czyli ciałka krwi. Głównym składnikiem osocza jest woda z rozpuszczonymi w niej białkami, glukozą, tłuszczami, witaminami, hormonami, solami mineralnymi, składnikami biochemicznymi, dwutlenkiem węgla i przeciwciałami. Do ciałek krwi nazywanych też inaczej elementami morfotycznymi krwi zaliczamy: krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty). Wszystkie wymienione krwinki spełniają bardzo ważne i różnorodne funkcje.
     Najwięcej we krwi jest erytrocytów (średnio 4-5 milionów w 1mm3). Powstają one w czerwonym szpiku kostnym i zawierają czerwony barwnik krwi zwany hemoglobiną, stąd kolor naszej krwi jest czerwony. Hemoglobina ma wyjątkową zdolność odwracalnego łączenia się z tlenem i dwutlenkiem węgla. Dzięki tej właściwości hemoglobiny erytrocyty transportują tlen z płuc do tkanek, którym jest on niezbędny do procesów życiowych, a odbierają powstający tam dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla z kolei przenoszony jest do płuc i wydalany na zewnątrz podczas oddychania.
     Leukocytów we krwi nie jest tak dużo jak erytrocytów - zaledwie 3,5-10 tysięcy w 1mm3. Powstają one zarówno w czerwonym szpiku kostnym, jak i w śledzionie, grasicy i węzłach chłonnych. Do białych krwinek zaliczamy: granulocyty, leukocyty, monocyty i makrofagi. Funkcją leukocytów jest obrona organizmu przed wirusami, bakteriami, grzybami i ciałami obcymi. Część białych krwinek (granulocyty, makrofagi) posiada zdolność ruchu pełzakowego (takiego, jak u ameby) dzięki czemu mogą poruszać się pod prąd krwi i przenikać przez ściany naczyń krwionośnych do tkanek. To umożliwia im kontrolę krwi i tkanek, dzięki czemu nie dopuszczają do nadmiernego rozwoju bakterii stale zamieszkujących w jamie ustnej, jelitach czy drogach oddechowych.
     W razie rozwoju choroby (np. infekcja, uraz skóry), liczba leukocytów we krwi może bardzo szybko wzrastać, ponieważ organizm uwalnia rezerwy tych krwinek ze szpiku kostnego, węzłów chłonnych i śledziony.
     Trombocyty występują we krwi w ilości 150-450 tysięcy /mm3. Biorą udział w krzepnięciu krwi, dzięki czemu nieduże krwawienia ulegają samoistnemu zatamowaniu w ciągu kilku minut po urazie.
     

     Niedokrwistość
     Powszechnie wiadomo, że do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu łącznie z krążącą krwią niezbędne są między innymi sole mineralne i witaminy. Substancje te dostarczane są do organizmu wraz z pożywieniem.
     Jednym z najważniejszych składników mineralnych niezbędnym do tworzenia krwinek czerwonych w szpiku kostnym jest żelazo. Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości, której następstwem jest gorsze zaopatrzenie tkanek i narządów w tlen.
     Powodem niedoboru żelaza mogą być częste i przedłużające się krwawienia np. z przewodu pokarmowego czy dróg rodnych, niedostateczna podaż tego minerału w pokarmie (szczególnie w sezonie jesienno-zimowym) lub zaburzenia w jego wchłanianiu w przewodzie pokarmowym. Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza zwykle ujawniają się powoli. Może występować: łatwe męczenie, kołatanie serca, spadek odporności i częste infekcje, sucha i łuszcząca skóra, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, bladość skóry i śluzówek - widoczna przede wszystkim na małżowinach uszu, palcach rąk i stóp, wargach, wewnątrz jamy ustnej i na spojówkach. Dla potwierdzenia rozpoznania niedokrwistości lekarz zleca badanie morfologiczne krwi. Po ustaleniu jako przyczyny niedokrwistości niedoboru żelaza, do leczenia włącza się preparat żelaza. Lek trzeba stosować regularnie i tak długo, jak zaleci lekarz. Chodzi bowiem nie tylko o poprawę wyników morfologii krwi, ale również o uzupełnienie zapasów żelaza w organizmie.
     Rzadszymi postaciami niedokrwistości są: niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 tzw. anemia złośliwa i niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego. Anemia złośliwa występuje przede wszystkim u osób starszych, u których istnieje przewlekły zanikowy nieżyt żołądka lub których dieta jest bardzo jednostronna uboga w mięso i mleko. Choroba rozwija się powoli, objawy niedokrwistości złośliwej narastają stopniowo w ciągu roku lub dłużej. Dodatkowo pojawiają się dolegliwości ze strony układu nerwowego. W leczeniu stosuje się pozajelitowa witaminę B12, pod wpływem której ustępują objawy anemii. Jednak, aby choroba nie nawróciła, pacjent musi kontynuować iniekcje z tej witaminy co 3-4 tygodnie.
     Niedokrwistość na tle niedoboru kwasu foliowego może być wywołana brakiem tej witaminy w pożywieniu, wzmożonym zapotrzebowaniem na nią w okresie ciąży, przewlekłymi chorobami niektórych narządów lub po zastosowaniu niektórych leków np. leki przeciwdrgawkowe, przeciwprątkowe, antagoniści kwasu foliowego. W leczeniu podaje się preparaty kwasu foliowego.
     
     Grupy krwi
     Dla każdego z nas jest oczywiste, że mamy różne grupy krwi. Związane jest to z występowaniem na powierzchni naszych erytrocytów uwarunkowanych genetycznie antygenów. Zjawisko to zostało odkryte w 1901 r. przez austriackiego uczonego Karla Landstainera, który wyodrębnił dwa podstawowe antygeny grupowe krwi A i B. W wyniku różnej kombinacji tych antygenów na powierzchni erytrocytów, istnieją cztery podstawowe grupy krwi. I tak:
     - jeśli mamy grupę krwi A - to na powierzchni naszych czerwonych krwinek znajduje się antygen A,
     - jeśli mamy grupę krwi B - to na powierzchni czerwonych krwinek znajduje się antygen B,
     - jeśli mamy grupę krwi AB - to nasze erytrocyty posiadają oba antygeny A i B,
     - jeśli natomiast mamy grupę krwi 0 - to znaczy, że na powierzchni krwinek czerwonych nie ma żadnego antygenu.
     Dodatkowo trzeba wspomnieć, że w osoczu każdego z nas znajdują się przeciwciała przeciwko antygenom, które nie występują na naszych własnych krwinkach czerwonych. I tak:
     - osoby z grupa krwi A, mają przeciwciała typu b,
     - osoby z grupa krwi B, mają przeciwciała typu a,
     - osoby z grupa 0, mają dwa rodzaje przeciwciał: typu a i typu b,
     - osoby z grupa krwi AB, nie mają żadnych przeciwciał.
     Wiedza o antygenach krwinkowych i przeciwciałach osoczowych jest niezmiernie ważna podczas przetaczania krwi. Transfuzja krwi niezgodnej grupowo jest bardzo niebezpieczna dla życia i często kończy się śmiercią, ponieważ dochodzi wówczas do burzliwej reakcji między antygenami krwinkowymi i przeciwciałami przeciwko nim, w wyniku której erytrocyty są niszczone. Dlatego obecnie przetacza się chorym wyłącznie krew tej samej grupy i przed każdą transfuzją próbki krwi biorcy i dawcy są badane pod względem zgodności grupowej.
     
     Krew jako lek
     Bez krwi życie jest niemożliwe, ponieważ rozprowadza ona tlen i substancje odżywcze do wszystkich komórek każdego żywego organizmu. Jednocześnie można ją łatwo pobierać od dawców, dzięki czemu jest niezastąpionym lekiem w terapii różnych schorzeń. Krew i pochodne z niej preparaty są niezbędne np. w czasie dużych operacji chirurgicznych, dla poszkodowanych w wypadkach, chorych na choroby krwi i szpiku, chorych z zaburzeniami odporności. Jedynym źródłem ludzkiej krwi, która może być kiedyś każdemu z nas potrzebna, są dawcy.
     Krew może oddawać każdy dorosły człowiek, jeśli jest zdrowy tzn. nie chorował na wirusowe zapalenie wątroby niezależnie od typu, na kiłę, gruźlicę w ciągu ostatnich 5 lat, malarię lub AIDS. Kobieta może oddawać krew 3 dni po miesiączce. Krew można również oddawać po porodzie i po okresie karmienia piersią (przepisy w tych przypadkach nie zawierają rygorystycznych terminów). Kobieta może oddać krew cztery razy w roku, a mężczyzna sześć razy. Jeśli dawca oddaje tylko osocze bez krwinek czerwonych może to powtarzać do dwudziestu razy w roku.
     Przed każdym pobraniem osoba chętna do oddania krwi jest badana przez lekarza, który stwierdza czy nie ma przeciwwskazań do pobrania oraz sprawdzana jest morfologia krwi. Po pobraniu krwi dawca otrzymuje posiłek regeneracyjny oraz zwolnienie z pracy za ten dzień. Obecnie krew jest pobierana w systemie zamkniętym do foliowego worka przy użyciu sprzętu jednorazowego użytku, dlatego nie ma ryzyka zakażenia dawcy w czasie tego zabiegu. Potem pobrana krew jest dokładnie badana w laboratorium na obecność przeciwciał przeciwko kile i wirusom: HIV, wirusowego zapalenia wątroby typu A, B i C, cytomegalii i wirusa Epsteina-Barra. Każdy worek krwi, który jest przetaczany choremu jest wcześniej przebadany, dlatego krew jest bezpieczna dla chorego. Oprócz koncentratu krwinek czerwonych z krwi pozyskuje się: osocze, koncentraty płytek krwi, czynniki krzepnięcia krwi, albuminy i immunoglobuliny.
     
     Normy badania krwi obwodowej
     Uwaga! Normy te należy traktować tylko orientacyjnie. W różnych laboratoriach analitycznych wartości te mogą nieco się różnić. Dlatego wynik badania morfologicznego krwi obwodowej należy zawsze skonsultować z lekarzem prowadzącym.
     
     Morfologia krwi uzyskiwana z automatycznego analizatora jest z reguły przedstawiona w postaci komputerowego wydruku zawierającego szereg "tajemniczo" brzmiących skrótów (pochodzących z języka angielskiego). Dlatego warto poznać, co owe skróty oznaczają:
     WBC (Leukocyty): 3,5-10 x 103/mm3
     RBC (Erytrocyty): 3,8-5,8 x 106/mm3
     HGB (Hemoglobina): 11-18 g/dl
     HCT (Hematokryt): 35-55%
     PLT (Płytki krwi): 150-450 x 103/mm3;
     Wskaźniki czerwonokrwinkowe:
     MCH (średnia zawartość hemoglobiny w erytrocycie) 26,5-33,5 pg
     MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie) 31,5-36 g/dl
     MCV (średnia objętość erytrocyta) 80-97 mikrometr3
     
     Obraz odsetkowy leukocytów (tzw. wzór Schillinga):
     %LYM (odsetek limfocytów): 17-48%
     %MON (odsetek monocytów): 4-10%
     %GRA (odsetek granulocytów): 43-76%
     Rozkład ilościowy leukocytów:
     #LYM (ilość limfocytów): 12,-3,2 x 103/mm3
     #MON (ilość monocytów): 0,3 - 0,8 x 103/mm3
     #GRA (ilość granulocytów): 1,2 - 6,8 x 103/mm3
     
     Inne parametry:
     Retikulocyty: 5-15%
     czas przeżycia płytek 8 - 10,5 dnia
     OB (tzw. Odczyn opadania Biernackiego):
     kobiety poniżej 50 roku życia <25 mm/1 godz.
     mężczyźni poniżej 50 roku życia <15 mm/1 godz.
     kobiety powyżej 50 roku życia <30 mm/1 godz.
     mężczyźni powyżej 50 roku życia <20 mm/1 godz.
     

Krwinki

Czy wiesz, że:
     
     KRWINKI CZERWONE (ERYTROCYTY) mają za zadanie transportować tlen z płuc do tkanek. Transport ten odbywa się za pomocą hemoglobiny zawartej w krwinkach, która jednocześnie nadaje im czerwony kolor. Krwinki czerwone uczestniczą także w transporcie dwutlenku węgla z tkanek do płuc.
     
     CZAS PRZEŻYCIA krwinek czerwonych wynosi około 120 dni.
     
     KRWINKI BIAŁE (LEUKOCYTY) dzielą się na granulocyty, limfocyty i monocyty. Granulocyty dziela sie jeszcze na: granulocyty objętnochłonne (tzw. neutrofile), granulocyty kwasochłonne (tzw. eozynofile) i granulocyty zasadochłonne (tzw. bazofile). Wykazują one zdolności żerne. W momencie pojawienia się w organizmie czynnika inwazyjnego (bakterie, toksyny, ciała obce) występuje zjawisko przyciągania krwinek białych do tego miejsca, które niszczą wszelkie zarazki i toksyny. Pojawia się ropa, która składa się z żywych i rozpadłych krwinek białych, uwolnionych enzymów, bakterii i części uszkodzonych tkanek.
     
     

granulocyt (zabarw. na fioletowo) w otoczeniu krwinek czerwonych

     

limfocyt (zabarw. na fioletowo) w otoczeniu krwinek czerwonych

      
     LEUKOCYTOZA jest to zwiększenie liczby białych krwinek we krwi powyżej 9000/ mikrolitr.
     
     LEUKOPENIA jest to zmniejszenie liczby białych krwinek poniżej 4000/mikrolitr.
     
     KRWINKI PŁYTKOWE (PŁYTKI KRWI) mają nieokreślony dokładniej kształt. Dojrzałe płytki biorą udział w procesach krzepnięcia krwi.
     
     

płytki krwi (zabarw. na fioletowo) pośród krwinek czerwonych

     
     WSZYSTKIE RODZAJE KRWINEK powstają w szpiku kostnym, tkance wypełniającej wnętrze kości. Szpik dzieli się na żółty i czerwony. Tylko czerwony ma właściwości krwiotwórcze i znajduje się w nasadach kości długich, w kręgach i kościach płaskich. Żółty szpik powstaje w następstwie stłuszczenia szpiku czerwonego i dlatego traci zdolność do wytwarzania krwinek. Ogólna masa szpiku czerwonego wynosi od 1300 do 1500 g.
     

TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza)

TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza przez surowicę) jest jednym z parametrów umożliwiających dokładną ocenę wewnątrzustrojowej gospodarki żelazem.Jest pośrednim pomiarem stężenia transferyny.całkowitą ilość żelaza, którą może związać transferyna.
     
      TIBC wzrasta przy;
- niedoborze żelaza w organizmie,
- w przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza,
- w czasie ciąży,
- w wyniku ostrej lub przewlekłej utraty krwi,
- podczas leczenia estrogenami.
W pierwszych czterech sytuacjach wiąże się to ze zużyciem zapasów żelaza i obniżeniem jego poziomu w surowicy.
     
      TIBC maleje w zespole nerczycowym, w nowotworach i przewlekłych zakażeniach oraz w hemochromatozie i hemosyderozie. Jednoczesny spadek poziomu żelaza w pierwszych trzech przypadkach spowodowany jest obniżeniem poziomu białka-transferyny, która jest "magazynem" żelaza we krwi.
Innymi przyczynami obniżenia TINC są: przeładowanie organizmu żelazem, mocznica, niedokrwistość chorób przewlekłych.

Normy TIBC
     Jednostki tradycyjne 306-429 µg/dl
     Jednostki układu SI 54,7-76,8 µmol/l
     
     Pojedynczy wynik ma charakter poglądowy i nie może stanowić o rozpoznaniu choroby. Zawsze skonsultuj się z lekarzem.

Czy wiesz, że:
   
       -HEMOGLOBINA jest to czerwony barwnik krwi znajdujący się w krwinkach czerwonych. Ma zdolność odwracalnego łączenia się z tlenem, dzięki czemu bierze udział w transporcie tlenu z płuc do tkanek. W tkankach tlen jest zużywany do procesów życiowych. Hemoglobina bierze również udział w transporcie dwutlenku węgla z tkanek do płuc. W wyniku działania różnych trujących czynników chemicznych np. tlenku węgla (czad) dochodzi do trwałego zablokowania miejsc przyłączających tlen w hemoglobinie. W sytuacji takiej hemoglobina traci zdolność przenoszenia tlenu.
     
     
     BLADOŚĆ skóry może być objawem anemii, czyli niedokrwistości. Widoczna jest przede wszystkim na małżowinach uszu, palcach rąk i stóp, wargach i błonach śluzowych zwłaszcza spojówkach i wewnątrz jamy ustnej. Niekiedy jednak blada skóra jest spowodowana niedoborem barwnika skóry - pigmentu. Występuje to u osób o bardzo jasnych lub rudych włosach.
   
     
       -DUSZNOŚĆ jest to stan charakteryzujący się subiektywnym uczuciem braku powietrza i duszenia się. Obiektywnie zaś stwierdza się przyspieszenie oddychania, połączone ze spłyceniem lub pogłębieniem oddechów. Podłożem duszności jest upośledzona wymiana gazów - niedobór tlenu i nadmiar dwutlenku węgla we krwi.
    
     
      -SINICA jest to szaroniebieskie lub niebieskoczerwone zabarwienie skóry i błon śluzowych spowodowane obecnością we krwi hemoglobiny pozbawionej tlenu w ilości przekraczającej pewien określony poziom. Sinica najbardziej jest widoczna na wargach i obwodowych częściach ciała (małżowiny uszne, koniuszek nosa). Przyczyn sinicy mogą być: niewydolność oddechowa, niewydolność krążenia, wady serca, choroby krwi.

Żelazo

Aby organizm ludzki mógł właściwie funkcjonować, trzeba mu dostarczać odpowiednią ilość mikroelementów. Jednym z nich jest żelazo (łac. ferrum). Ogólna jego zawartość w ustroju człowieka wynosi od 4 do 5 gramów. Większość żelaza tj. ok. 68 proc. wchodzi w skład hemoglobiny czyli barwnika znajdującego się w krwinkach czerwonych i mioglobiny - białka znajdującego się w mięśniach. Dzięki hemoglobinie możliwe jest przenoszenie tlenu z płuc do tkanek. Tlen wykorzystywany jest przez organizm we wszystkich procesach życiowych. A mioglobina umożliwia transport tlenu wewnątrz komórek mięśniowych. Żelazo jest również konieczne do prawidłowego funkcjonowania wielu układów enzymatycznych żywego organizmu oraz produkcji niektórych białek. Działanie ogólne żelaza charakteryzuje się pobudzaniem układu krwiotwórczego. Ponadto działa ono tonizująco, wzmagając sprawność całego organizmu.
     Żelazo wchłaniane jest z pokarmów przez błonę śluzową dwunastnicy i początkowego odcinka jelita cienkiego. We krwi wiąże się z białkiem transferyną, która przenosi je do szpiku kostnego, wątroby i śledziony. Część żelaza magazynowana jest w tkankach jako ferytyna i hemosyderyna. Po utracie krwi te właśnie zapasy są uruchamiane do produkcji hemoglobiny.
     Dzienne zapotrzebowanie na żelazo wynosi dla dorosłego mężczyzny około 1 mg, dla kobiety około 1,4 mg (z uwagi na regularną utratę krwi podczas miesiączek). Jednak z pokarmem należy codziennie spożyć ok. 10-20 mg żelaza, ponieważ zwykle tylko ok. 10 proc. z tej ilości ulega wchłonięciu w jelitach, a reszta jest wydalana. Najlepiej przyswajane jest żelazo z czerwonego mięsa, wątroby, nerek, jajek, orzechów, daktyli, fig. Gorzej wchłaniane jest żelazo pochodzące z produktów roślinnych - warzyw, owoców, suchych roślin strączkowych i zbożowych. Witamina C oraz żołądkowy kwas solny ułatwiają przyswajanie żelaza, natomiast garbniki zawarte w herbacie, żółtko jajka oraz produkty mleczne utrudniają ten proces. Niektóre leki mogą również osłabiać wchłanianie żelaza np. środki zobojętniające na zgagę, antybiotyki tetracyklinowe i neomycyna, cholestyramina, magnez, wyciągi enzymatyczne z trzustki.
     Zalecana dobowa podaż żelaza zależy od okresu życia:
     Niemowlęta 6-15 mg
     Dzieci od 1 do 3 lat 15 mg
     Dzieci od 3 do 10 lat 10 mg
     Chłopcy od 10 do12 lat 10 mg
     Chłopcy od 12 - 18 lat 18 mg
     Chłopcy powyżej 18 lat 10 mg
     Dziewczęta powyżej 10 lat 18 mg
     Kobiety w okresie ciąży i laktacji 18 mg
     Kobiety po okresie menopauzy 10 mg
     Organizm człowieka również sam reguluje ilość wchłanianego żelaza w zależności od jego zapasów wewnątrzustrojowych. Gdy istnieje niedobór żelaza przyswajanie znacznie się zwiększa, a gdy zapasy są duże to wchłanianie ulega ograniczeniu.
     Stan zapasów żelaza w ustroju można ocenić na podstawie kilku parametrów biochemicznych, do których zaliczamy: stężenie żelaza w surowicy krwi, stężenie transferyny i stopień jej wysycenia żelazem oraz stężenie ferrytyny w surowicy.
     Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości. Ujawnia się wtedy, gdy rezerwy ustrojowe ulegną wyczerpaniu, a podaż żelaza nie pokrywa zapotrzebowania. Najważniejsze przyczyny to: przewlekłe krwawienia, upośledzone wchłanianie w jelitach, mała zawartość żelaza w pożywieniu, zwiększone zapotrzebowanie u dzieci w okresie wzrostu, okres ciąży i karmienia. Najczęstszymi objawami niedokrwistości są osłabienie, bóle głowy, szum w uszach, przyspieszenie akcji serca, łatwe męczenie, duszność wysiłkowa, bladość skóry i błon śluzowych. U osób starszych anemia może ujawniać lub nasilać objawy choroby wieńcowej serca. Inne objawy jakie wywołuje niedobór żelaza w organizmie to: zaklęśnięcie się płytek paznokciowych, zapalenie języka i kącików ust, zmiany jelitowe, zaburzenia połykania, obniżenie wydolności pracy czy zmniejszona zdolność uczenia się.
     Zawsze należy ustalić jaka jest przyczyna anemii i starać się ją usunąć bo od tego zależy wynik leczenia preparatami żelaza. Najczęściej preparat żelaza podaje się doustnie. Należy pamiętać, aby przyjmować go przed posiłkiem z uwagi na lepsze wchłanianie. Jeśli jednak lek jest źle tolerowany na czczo można go zażywać po jedzeniu. Warto w tym czasie zmienić dietę tak, aby było więcej mięsa, warzyw i owoców, a mniej mleka i jego przetworów, produktów mącznych oraz kasz. W czasie terapii żelazem stolce są czarne. Brak tego objawu świadczy, że żelazo nie jest podawane lub jest podawane nieregularnie. Podczas leczenia żelazem w kroplach, zęby często przybierają ciemny odcień. Jest to zazwyczaj objaw przejściowy. Płukanie jamy ustnej wodą po zażyciu leku zapobiega przebarwieniom zębów. Zdarza się, że pacjent jednak nie toleruje doustnych preparatów żelaza, nie ma poprawy po leczeniu doustnym lub istnieje duży niedobór tego pierwiastka, wówczas można podać je domięśniowo.
     Lekarz zawsze tak oblicza dawkowanie i czas leczenia żelazem, aby wyrównać parametry morfologii krwi oraz uzupełnić ponownie jego ustrojowe zapasy.
     Nadmiar żelaza w organizmie może prowadzić do zatrucia, którego objawami są wymioty, biegunka i uszkodzenie jelit. Nadmierne zapasy tego pierwiastka w ustroju powstają wtedy, gdy osoba leczona jest zbyt długo lub zbyt dużymi dawkami żelaza podawanymi pozajelitowo, często otrzymuje przetoczenia krwi lub cierpi na przewlekły alkoholizm. Istnieje również rzadka choroba wywołana nadmiarem żelaza zwana hemochromatozą, która jest schorzeniem wrodzonym, ale poddaje się leczeniu. Dlatego leczenie żelazem należy zawsze kontynuować pod ścisłym nadzorem swojego lekarza.

Stężenie żelaza ulega dobowym wahaniom, najwyższe jest rano, najniższe wieczorem. Należy pamiętać, że badając wielokrotnie stężenie żela u tego samego pacjenta w ciągu tego samego dnia lub na dzień następny, wyniki mogą się różnić od siebie o 10-40%.

Dieta w anemii z niedoboru żelaza

Niedokrwistość (anemia) objawia się zbyt niskim poziomem hemoglobiny i małą liczbą krwinek czerwonych. Najczęstszą przyczyną tej choroby jest niedobór żelaza w organizmie, spowodowany jego zbyt małą ilością w diecie, nieodpowiednim wchłanianiem z przewodu pokarmowego lub utratą tego składnika (w wyniku krwawień).

Niedokrwistość żywieniowa jest także spowodowana spożywaniem produktów wysoko przetworzonych, które na skutek procesów technologicznych utraciły witaminy i składniki mineralne. Istotną rolę odgrywa także nieodpowiedni dobór produktów, który może powodować zmniejszenie wchłaniania żelaza, mimo jego wystarczającej ilości w diecie.

Bardzo często niedokrwistość dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, które tracą dużo żelaza w czasie menstruacji oraz stosują diety odchudzające o niedoborowym poziomie żelaza i innych składników odżywczych odgrywających ogromną rolę w procesach krwiotwórczych (kwas foliowy, witamina B₁₂, miedź, kobalt).

Warto wiedzieć, że żelazo z produktów pochodzenia roślinnego wchłania się dużo gorzej niż z produktów pochodzenia zwierzęcego. Z badań wynika, że wchłanianie żelaza z ryżu i szpinaku wynosi 1%, z kukurydzy 3%, z sałaty 4%, a z pszenicy 5%. Natomiast wchłanianie żelaza z ryb wynosi 11%, z wątroby 12%, a z mięsa cielęcego 22%. Taka różnica jest spowodowana odmienną formą chemiczną: w produktach pochodzenia zwierzęcego mamy żelazo hemowe - dwuwartościowe, a w produktach roślinnych żelazo niehemowe - trójwartościowe.

Ze względu na zawartość żelaza artykuły spożywcze możemy ogólnie podzielić na produkty o niskiej zawartości żelaza (ok. 1 mg/100 g) np. mleko, ziemniaki, owoce; produkty o średniej zawartości żelaza (1 - 4 mg/100 g) - np. drób, mięso, kasze, warzywa; produkty o wysokiej zawartości żelaza (4 mg/100 g) np. podroby, warzywa strączkowe.

Leczenie dietetyczne niedokrwistości ma znaczenie głównie wspomagające. Decyzję o terapii farmakologicznej (preparaty żelaza i inne witaminowo - mineralne) oraz o diecie podejmuje lekarz wraz z pacjentem. Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza powinna uwzględniać głównie produkty, które zapewniają odpowiednią podaż białka, żelaza, witaminy B₆, B₁₂, C i wielu mikroelementów (miedzi, kobaltu, manganu).

Najważniejsze zasady diety

 Wybieraj tylko produkty pełnowartościowe, które oprócz kalorii dostarczają również białka, węglowodanów, tłuszczu, witamin i składników mineralnych. Doskonałym źródłem węglowodanów złożonych i wartościowego białka są produkty zbożowe wytworzone z całych ziaren (kasze) lub mąk grubego przemiału (ciemne pieczywo) oraz warzywa, zwłaszcza strączkowe.

 Unikaj wyrobów cukierniczych, słodyczy, białego pieczywa, cukru. Są one jedynie źródłem pustych kalorii.

 Jedz więcej chudego mięsa, wątroby, chudych gatunków wędlin. Jest to źródło żelaza dobrze przyswajanego przez organizm. Ponieważ jednak te produkty dostarczają również dużej ilości tłuszczu, należy ograniczyć jego dodatek, zwłaszcza tłuszczu pochodzenia zwierzęcego, do potraw. Nie zaleca się smażenia czy duszenia poprzedzonego obsmażaniem.

 W każdym posiłku uwzględnij warzywa i owoce o dużej zawartości witaminy C. Zwiększa ona znacznie wchłanianie żelaza (nawet 2 - 3-krotnie). Zawartość witaminy C w dziennej racji pokarmowej powinna wynosić co najmniej 150 mg. Jest ona wrażliwa na temperaturę, dlatego też lepiej spożywać świeże warzywa i owoce. Najlepszym źródłem tej witaminy są: papryka czerwona, natka pietruszki, brokuły, pomidory, truskawki, czarne porzeczki, cytrusy, aronia oraz soki owocowe, zwłaszcza pomarańczowy, grejpfrutowy, z czarnej porzeczki.

 Ograniczaj picie kawy i herbaty. Zawierają one taniny - związki hamujące wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Ich działanie możemy zmniejszyć, pijąc te napoje nie w czasie posiłku czy bezpośrednio po nim, lecz między posiłkami. Warto również dodawać do kawy i herbaty śmietankę.

zgodnie z normą WHO
o niedokrwistości mówimy wtedy, gdy zawartość hemoglobiny spada: u mężczyzn - poniżej 130 g/l, u kobiet - poniżej 120 g/l, u kobiet w ciąży - poniżej 110 g/l, u dzieci do 6. roku życia - poniżej 110 g/l, u dzieci w wieku 6Đ14 lat - poniżej 120 g/l.

Zawartość żelaza w różnych produktach
Produkt spożywczy	Żelazo (mg/100g produktu)
wątroba wieprzowa	18,7
wątroba wołowa	9,4
fasola biała	6,9
płatki owsiane	3,9
wołowina, polędwica	3,1
cielęcina, łopatka	2,9
Grupa ludności			poziom bezpiecznego żelaza (mg/osobę/dobę)	norma zalecana (mg/osobę/dobę)
kobiety 19 - 60 lat o małej aktywności fizycznej			14	18
kobiety 19 - 60 lat o średniej aktywności fizycznej			14	18
kobiety 19 - 60 lat o dużej aktywności fizycznej			17	19
kobiety ciężarne			22	26
kobiety karmiące			18	20
kobiety powyżej 60. roku życia			12	13
mężczyźni 19 - 60 lat o małej aktywności fizycznej			11	15
mężczyźni 19 - 60 lat o średniej aktywności fizycznej			11	15
mężczyźni 19 - 60 lat o dużej aktywności fizycznej			11	15
mężczyźni powyżej 60. roku życia			11	15

Żelazo

Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W organizmie człowieka ważącego ok. 70 kg żelazo występuje w ilości około 4 g. Żelazo wchodzi w skład wielu enzymów oraz związków metaloproteinowych biorących udział w procesach oksydacyjno- redukcyjnych.Około 70% żelaza jest związane w krwi, głównie w postaci hemoglobiny, związku przenoszącego tlen z płuc do tkanek. Część żelaza jest bezpośrednio wykorzystywana przez komórki układu erytroblastycznego do produkcji hemoglobiny, pozostałość gromadzi się w postaci ferrytyny, głównie w wątrobie i śledzionie oraz innych narządach. Żelazo zmagazynowane w organizmie pozostaje w dynamicznej równowadze z tym, które znajduje się w surowicy, gdzie jest transportowane w surowicy krwi w połączeniu z białkiem nośnikowym którym jest transferyna. W mięśniach żelazo wchodzi w skład mioglobiny, czerwonego barwnika mięśni, który odbiera tlen od krwinek czerwonych i wykorzystuje go do pracy mięśni. Żelazo jest też niezbędne do wytwarzania niektórych enzymów biorących udział w procesach utleniania. Żelazo wiąże również dwutlenek węgla w hemoglobinie i transportuje go do płuc, skąd jest on usuwany. Żelazo wpływa na proces wzrostu, zwiększa odporność organizmu, zapobiega zmęczeniu.

Niedobór
Niedobór żelaza występuje często u ludzi i na ogół powodowany jest niską zawartością przyswajalnych form tego metalu w pożywieniu lub zaburzeniami w procesie jego wchłaniania. Najbardziej wrażliwe są organizmy młode oraz kobiety, zwłaszcza ciężarne. Niedobór żelaza powoduje: spaczone łaknienie, czyli apetyt na produkty nie zaliczane do pokarmów, jak krochmal, lód, tynk i inne, spadek sprawności fizycznej, obniżenie możliwości koncentracji i sprawności umysłowej, niesprawność pamięci, zły nastrój, zmniejszenie odporności na przeziębienia i infekcje zaburzenia rytmu pracy serca. W wyniku długotrwałego niedożywienia, wyniszczających chorób rozwija się niedokrwistość czyli anemia z niedoboru żelaza, która objawia się osłabieniem, bólami głowy, apatią i bladością skóry. Na niedobory żelaza powstanie anemii narażone są dzieci, odchudzające się dziewczęta, kobiety z powodu utraty krwi w cyklach miesiączkowych, kobiety w ciąży, kobiety po menopauzie, sportowcy uprawiający sporty wytrzymałościowe, osoby starsze. Niedobory żelaza w organizmie u dzieci często współistnieją z zespołem zaburzeń zachowania u dzieci (ADHD ), objawiającym się wyczerpaniem i niemożnością koncentracji.

Nadmiar
Zbyt duża zawartość żelaza może odkładać się w wątrobie, trzustce i w innych narządach powodując tzw. hemochromatozę. Objawy zatrucia u dorosłych zdrowych osób są rzadkie. U dzieci natomiast w związku z możliwością hemochromatozy idiopatycznej (nadmiernego wchłaniania żelaza i odkładania się w narządach) śmiertelna może być dawka 3g. Przedawkowanie żelaza powoduje wzrost ryzyka zachorowania na choroby serca oraz choroby nowotworowe w szczególności raka odbytnicy.

Źródło
Są dwa źródła żelaza: żelazo hemowe, które jest łatwo przyswajalne przez organizm i żelazo nie hemowe zawarte miedzy innymi w roślinach które jest znacznie trudniej przyswajalne przez organizm. Przyswajalność żelaza zależy od wielu czynników np. witaminy C. Takie składniki jak sole wapnia, fosforu, mleko, sery, herbata (tanina), kawa i fityniany znajdujące się w nasionach zbóż zaburzają przyswajanie żelaza. Średnio tylko 10% zawartego w pokarmach żelaza jest w stanie przyswoić organizm zdrowego człowieka. W pokarmach pochodzenia zwierzęcego (żółtka jaj, wątroba, mięso, płucka, cynadry oraz kaszanka, czarny salceson i czernina) około 40% żelaza występuje w łatwo przyswajalnej postaci hemowej (mioglobina, hemoglobina). Jego przyswajalność z pokarmów wynosi około 20%. W produktach spożywczych pochodzenia roślinnego (fasola, brokuły, groch, szpinak, orzechy, fasola, melasa, suszone brzoskwinie, owsianka) żelazo jest w postaci trudno przyswajalnej, niehemowej i jego przyswajanie dochodzi do 5%.

Niedobór żelaza Dane tu przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo wynosi 15-18 mg. Jest ono większe u dziewcząt w okresie wzrostu, kobiet w ciąży i karmiących piersią, a także podczas miesiączki. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo u kobiet ciężarnych najczęściej nie zostaje pokryte przez pożywienie bogate w żelazo. Dlatego w czasie ciąży lekarz powinien regularnie sprawdzać poziom żelaza we krwi i w razie potrzeby przepisać odpowiednie preparaty. Nie zaleca się przyjmowania preparatów żelaza na własną rękę, ponieważ może dojść do jego przedawkowania. Organizm przyswaja żelazo pochodzenia zwierzęcego dużo lepiej niż żelazo pochodzenia roślinnego.

Żelazo znajduje się w:

• podrobach zwierzęcych (zwłaszcza w wątróbce);

• suszonych morelach, rodzynkach,

• warzywach strączkowych,

• czerwonym mięsie,

• chlebie pełnoziarnistym,

• żółtku jaja.

Żelazo jest niezbędne dla:

• tworzenia hemoglobiny - barwnika krwi, transportującego tlen do tkanek.

Niedobór żelaza powoduje:

• anemię (niedokrwistość), której objawami są: blada skóra, krótki oddech, osłabienie i łatwe męczenie się, zawroty głowy, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie.

• trudności w nauce i koncentracji.

Przedawkowanie powoduje:

• zatrucie (jeśli żelazo jest przyjmowane w dużych dawkach);

• marskość wątroby (przy długotrwałym stosowaniu).

Do niedoboru żelaza dochodzi w wyniku:

• dużej lub długotrwałej utraty krwi;

• zwiększonego zapotrzebowania na żelazo w ciąży i okresie karmienia piersią oraz u dziewcząt w okresie wzrostu;

• zbyt długiego karmienia niemowląt wyłącznie mlekiem;

• stosowania niektórych diet eliminacyjnych;

• chorób żołądka lub jelit, w których żelazo jest źle przyswajane.

Leki uzupełniające niedobór żelaza:

Przy wyborze odpowiedniego preparatu żelaza poradź się farmaceuty.
U osób z zaburzeniami w przyswajaniu żelaza lekarz przepisze preparat żelaza w postaci zastrzyków.

---